Xeneralidaes

Consta d'un tubu de madera y de una llingüeta doble. El tubu ye como'l molde de la columna d'aire. Sobre él faen los furos y asítiense les llaves. La so forma ye cónica. La base del tubu, esto ye el pabellón, enánchase y toma casi la forma d'un embudu.

Louis Bleuzet, profesor d'oboe del Conservatoriu de París

L'oboe tien unes llaves que sirven pa facilitar la execución de cualquier pasaxe musical y ampliar el so rexistru. La so esistencia deber a que'l ser humanu tien menos deos qu'agujero tien l'oboe, llimitación física que se soluciona con esti atélite sistema que dexa, al pulsiar una llave, trés cuesas: cerrar un furacu, abrir o algamar furacos asitiaos lloñe de los nuesos deos.

A lo llargo de la Historia, l'oboe foi evolucionando y desenvolviéndose nel aspeutu téunicu dende los oboes tradicionales qu'escarecíen de llaves. Nel Barrocu atopamos oboes denominaos de dos y tres llaves; darréu, a finales del periodu clásicu, l'oboe yá cuntaba con siete llaves. Nel Romanticismu, l'oboe de Joseph Sellner tenía trece llaves. Y asina socesivamente hasta l'actualidá. Pa faese una idea de la evolución sufierta, l'oboe actual cuenta con un complexu mecanismu d'hasta cuarenta y cinco llaves (platos o aniellos), resortes y columnes de metal, dependiendo del sistema que s'utilice.

Esisten dellos sistemes: el semi-automáticu, el automáticu, el sistema thumbplate^[6][7] y el sistema de conservatoriu; más una serie de llaves opcionales como la tercera llave d'octava, la llave doble del fa^[8] o'l do ₃ grave,^[9] facilitador del re ₅,^[9] ya inclusive, apocayá, anque non de forma habitual, puede faese que'l instrumentu algame'l la ₂ grave,^[10] superando asina la so llende absoluta inferior. Esiste otru sistema, güei en desusu práuticamente, basáu n'aniellos que riquen que la yema del deu tape per completu'l furacu, como asocede nos clarinetes.^[11]

L'oboe ta construyíu en trés partes: la cabeza o cuerpu cimeru del instrumentu, onde va asitiada la manzorga ya introduzse la caña por una pequeñu abertura; la parte mediana o cuerpu inferior del instrumentu, onde s'asitia la mano derecha; y el pabellón o campana, que ye l'allongamientu enancháu de la parte o cuerpu inferior. Toes estes partes o cuerpos del instrumentu encaxen unes con otres per mediu d'una especie de espigues recubiertes de corchu (vease imaxe supra).

El parafusa ye estrechu y cónicu y espándese de manera más o menos regular por cinco sestos del so llargor, abrir depués más rápido pa formar la campana. Esta espansión tien la forma d'una curva nidia o d'una espansión de conos, dependiendo de la fórmula adoptada por diversos fabricantes y llevada a cabu esperimentalmente col pasu de la hestoria. El diámetru d'abertura nel cuerpu cimeru, onde s'introduz la llingüeta mide 0,47 cm y 1,58 cm al empiezu del pabellón. El llargor del oboe, incluyida la llingüeta, ye de 64,77 cm, pudiendo variar esti llargor según los distintos modelos d'oboe. La llingüeta y el tudel sobresalen de l'abertura cimera 6,35 cm.^[11]

L'oboe ta afináu en do, por tanto, nun ye un instrumentu trespositor y tien un rexistru ente mezzo-sopranu y sopranu.^[12] Les orquestes suelen afinar escuchando al oboe tocar el tonu de conciertu: un la₃ a 440 hz (ye'l la que s'atopa percima del do central del pianu, cimblando a unes 440 vegaes per segundu o, lo que ye lo mesmo, 440 hz). La razón d'afinar emplegando al oboe, ye que, d'ente tolos instrumentos de la orquesta, ensin cuntar el pianu, ye'l que tien un tonu más estable, permaneciendo constante a pesar de los cambeos na temperatura o'l mugor. Amás, en comparanza con munchos otros instrumentos, al dexar de tocase mientres enforma tiempu, ye'l que menos desafínase.^{[13][14][15][16]}

Tesitura

La tesitura del oboe ta entendida ente'l si♭₂ grave y el sol₅ sobreagudu. El si♭ grave consiguir por aciu una llave especial utilizada col deu meñique de la manzorga. El sol sobreagudu ta asitiáu dos octaves y una sesta mayor percima de si♭ grave. Pueden algamar notes más agudes, llamaes supersobreagudas, que van dende sol₅ sobreagudu al do₆ sobreagudu.

Esta tesitura (vease imaxe supra) abarca cuatro rexistros, según la notación francu-belga: el rexistru grave», que s'estiende del si♭ grave al sol asitiáu na segunda llinia del pentagrama, esto ye, un intervalu de sesta (si♭₂ - sol₃); el rexistru mediu», que va del sol de la segunda llinia del pentagrama al sol darréu cimeru, esto ye, una 8ª percima (sol₃ - sol₄); el rexistru agudu», que s'atopa ente'l sol que ta asitiáu enriba de la quinta llinia, y el re asitiáu una 5ª percima de dichu sol (sol₄ - re₅) y el rexistru sobreagudu», que va del re agudu al sol asitiáu una 4ª percima del re (re₅ - sol₅).

El si♭ grave ye la llende absoluta. Nel rexistru sobreagudu'l sol puede ser devasáu en dellos semitonos, pero estes notes resulten comprometíes pa un oboísta de fuercia medio. Pa tocar nesti rexistru, al oboe añadióse-y una tercera llave d'octava, pero inclusive asina resulta pesáu y difícil. Los oboes más modernos, meyor construyíos que los antiguos, dan una emisión de soníu más senciella nel estremu agudu por cuenta de un allargamientu del pabellón. Esto dexó ganar unos graos nel rexistru sobreagudu, anque los maestros clásicos evitaron escribir percima del fa natural sobreagudu, como puede reparase nel Cuartetu pa oboe y cuerdes de Mozart. El meyor rexistru del oboe ta entendíu ente'l la₃ y el re₅, rexistru nel cual l'oboe ye un instrumentu de inestimable valor pa la interpretación de melodíes, siendo un símbolu de pureza ya inxenuidá cuando se trata de describir calteres humanos.^[12][17]

Oboe actual de la firma Marigaux.

L'oboe ye primero de too un instrumentu melódicu; tien un calter montascosu, llenu de tenrura, yo inclusive diría de cobardura. Los soníos del oboe son afechos pa espresar el candor, la inocente gracia, el duce gozu, o'l dolor d'una alma en pena. Tresmitir de manera almirable nos pasaxes cantabile.

Grand Traité d'Instrumentation et d'Orchestration Modernes, Héctor Berlioz^[18]

El soníu del oboe estremar del de los demás instrumentos por ser más gangosu y nasal; tamién como acre, caltriante, aspru, cortante, roncu y aterciopeláu. Ésti, xunto al fagó y el corno inglés, forma un grupu bien homoxéneu, que representa les cualidaes más obvies de la doble llingüeta que los estremen d'otros instrumentos. L'oboe sería la voz sopranu; el fagó, el baxu, y el corno inglés, el tenor, y, anque nun s'emplegue enforma nes orquestes, el oboe d'amor, el contraltu.^[19]

Nel oboe los soníos harmónicos llograr a partir de les llaves d'octava y emplegando les digitaciones de les notes asitiaes a la doceava inferior. A diferencia del clarinete o la flauta, que son de parafusa cilíndrica, los harmónicos suenen llixeramente atapecíos debíu al enanche cónicu del tubu, y esto ye una ventaya, pos, per otra parte, pueden consiguise efeutos d'estrema dulzura. A diferencia d'otros instrumentos de vientu madera, l'oboe tien un soníu claru y caltriante. Ello debe al parafusa cónica, que fai que l'oboe sía ricu n'harmónicos, tantu los pares como impares, y tenga un espectru tonal tan ampliu. Gracies a esa carauterística, los oboes escúchense fácilmente percima d'otros instrumentos en conxuntos musicales amplios. Los matemáticos pueden esplicar esto por aciu fórmules derivaes del fechu de que'l frente d'onda nun ye planu, sinón el segmentu de la superficie d'una esfera.^[20][21]

La guapura y pureza qu'emiten los soníos del oboe dependen del sentimientu y el bon gustu que tenga l'artista, anque esto nun quier dicir que se desdexen les cualidaes del soníu como tal. Otra manera, ye precisu poner la mayor atención nesti puntu, pos se cuerre'l riesgu d'adoptar soníos que depués sían difíciles de correxir. Tien De tenese un gran curiáu al asitiar la llingüeta ente los llabios, pos de la so posición depende la calidá del soníu emitíu. La busca d'una bona sonoridá ye'l principal oxetivu del oboísta mientres tola so carrera.^[22]

El cuidu de la embocadura nel oboe merez mayor atención que nos demás instrumentos. El soníu del oboe, si ye mal tocáu, pue ser bien desagradable, agriu y ingrato, como asocede colos estudiantes de primeres, razón de pesu que puede inducir al abandonu del estudiu del mesmu. Pero un oboísta avanzáu puede producir un timbre ricu, templáu y formosu. En contraposición a lo anterior, Gustav Mahler, pa llograr una sonoridá más estridente, disponía los oboes y clarinetes de tal manera que les sos campanes apuntaren direutamente escontra'l públicu. Esti efeutu ye indicáu na partitura de la so Sinfonía nᵘ 8 n'alemán Schalltrichter auf. Per otru llau, el llamáu efeutu sordina, que consigue un soníu más apagáu, llógrase introduciendo un pañuelu nel pabellón del instrumentu.^[23]

Pa faer sonar l'oboe, primero tien d'amugase la caña, bien sía na boca o nun pequeñu bote d'agua que se suel asitiar nel atril. Depués embúrriase ésta al traviés del buecu del cuerpu cimeru tou lo que se pueda, teniendo curiáu de que'l instrumentu nun se quede alto de tonu. Tol pesu del oboe recái sobre'l pulgar derechu, que s'asitia nel apoyadero del cuerpu mediu. La parte rallada de la llingüeta asitiar nel llabiu inferior; el llabiu cimeru ciérrase sobre ella, y dambos llabios doblar escontra dientro cubriendo los dientes ente que les comisuras de la boca cierren sobre la llingüeta pa torgar que l'aire s'escape. La llingua muévese rápido sobre la caña pa faer el picáu. Pa realizar tou correutamente, los músculos llabiales tienen d'entrenase gradualmente por aciu la práutica. De primeres puede provocar cansanciu, y l'enclín ye la d'introducir demasiada caña na boca, produciendo un soníu alto y ruidoso.^[24]

Al oboe suélse-y usar en tou tipu de formaciones. Nes orquestes, confíase-y la melodía, dialogando sobremanera cola flauta. Tien, especialmente nos soli, les cualidaes más pervalibles; a la so delicadeza y fuercia xunen la dulzura y flexibilidá de los soníos, lo que dexa espresar con un acentu d'encantadora pureza los más delicaos sentimientos de l'alma, y por ello l'oboe ye imprescindible na orquesta. Tamién ye emplegáu na orquesta nos tutti, xuníu a otros instrumentos de madera o a les trompes, n'harmoníes. El so más próximu allegáu ye'l fagó, col cual harmoniza perfectamente'l so timbre; nel casu de simultanearse cola flauta o'l clarinete dáse-y al oboe la melodía dominante, anque cuando esta melodía ta n'octava dáse-y al clarinete o la flauta, anque l'oboe va llevar un contrapuntu bien importante; nos tutti notar al oboe más baxu que la flauta y más altu que'l clarinete. El so timbre esclusivu, que se complementa tanto colos instrumentos de cuerda como los de vientu, fai que s'estreme de los demás instrumentos; el timbre carauterísticu del oboe ye, nel rexistru grave, aspru, seriu y bien intensu, pero, a midida que xúbese nel rexistru, va faciéndose más finu y delicáu, con una sonoridá nasal.

La gama de recursos espresivos del oboe ye bien estensa, siendo dalgunes de los sos principales carauterístiques la inxenuidá, la gracia y l'elegancia, anque lo patético nun-y ye estrañu; l'oboe ye'l principal instrumentu pa interpretar obres con sentimientos rústicos», por casu, la Sinfonía nᵘ 6 «Pastoral» de Beethoven, o tola música del nacionalismu folclóricu valencianu. Tamién espresa'l duelu, como na Marcha aciaga» de la Sinfonía nᵘ 3 «Heroica» de Beethoven, l'espantu y la desesperación, como na Carrera al abismu» de la Condenación de Fausto de Hector Berlioz, según sabe cantar les más delicaes frases d'amor, como en Romeo y Julieta de Berlioz, nel Conciertu pa violín de Brahms, nel solu del movimientu lentu de Pélleas et Mélisande de Debussy; en Pedro y el llobu de Prokofiev, onde l'oboe interpreta la voz del cabileñu patu o na Sinfonía fantástica de Berlioz na escena de los campos.^[23]

Llingüeta

El oboísta Albrecht Mayer preparando les cañes pal so usu. Los oboístas ellaboren les sos propies cañes pa consiguir la respuesta sonora y tonu deseyaos.

La llingüeta, tamién denomada caña, ta formada por dos palas y un tudel, que se xunen con filo de nailon, pa depués ser rallada con una navaya d'un filu. El nome científicu de la caña que s'emplega pa la fabricación de les palas ye Arundo donax. Anque les cañes pueden crecer bonalmente dende'l suroeste d'Inglaterra hasta'l centru d'África, paez ser que les qu'axunten les meyores condiciones, bien sía pol clima o pola calidá de la tierra, son les del sur de Francia. La caña española puede, en delles ocasiones, suplir a la francesa, pero non por enforma tiempu, yá que la so duración ye daqué menor. Per otru llau, dalgunos proclamaron la calidá de les palas de California, Méxicu, o Australia, sicasí, en xunto, los oboístas prefieren les palas de les rexones franceses de Fréjus y Cogolin. Según los espertos, los meyores palas proceden del departamentu francés del Var. Magar que na estructura celular d'esta caña tán presentes ciertos metales y fibres plástiques, ye posible que la superioridá de la pala mediterránea sía debida a los métodos tradicionales de collecha y guañada, esta postrera mientres les fases llunares.^[25]

La ellaboración de la llingüeta ye un procesu bastante aballador que rique paciencia y tiempu. De primeres, dar# en el plantíu de la caña, que suel brotar escontra la primavera, y colléchase cola lluna menguante de xineru. Una vegada cortada, quítense-y les fueyes y escuéyense les que pueden ser bones. La caña almacenar nes tenaes pal so ensugáu. Una vegada secu, créanse tubos a partir de la caña pa ser partíos en tres trozos cola ayuda d'un hendidor o divisor de cañes. N'escoyendo aquelles que tengan la epidermis col color más lluminosu y homoxéneu, dar# en cortáseles a un llargor de 7,5 cm. El siguiente procesu, el gubiado, rique que les cañes tean húmedes y una máquina de gubiar cañes –llétrica o manual– pa da-yos una forma llixeramente curva. Depués emplégase una máquina de modelar palas que consta d'un molde y una prensa, remanada por aciu un resorte que va apertar la caña col molde y cortar de la forma aparente. La pala, de la mesma, va salir doblada pola metá ensin llegar a partise gracies a que la máquina incorpora una cuchiella que corta'l esmalte de la caña. Los pasos enantes mentaos suelen realizalos empreses especializaes por cuenta de la complexidá del procesu y a la necesidá de material especializáu, anque esisten oboístas que prefieren realizar dicha llabor ellos mesmos.^[26]

El siguiente pasu ye l'atáu de la caña, pal que s'empleguen filo de nailon especial pa dichu cometíu, tudeles, tubitos pequeños de metal arrodiáu de corchu per unu de los dos estremos, onde se va arreyar la caña, y un «tudelero», mangu de madera con un palu metálicu onde s'enserta'l tudel, que sirve de suxeción mientres el ralláu. Una vegada arreyada la caña al tudel, y sofitándola nun tacu de madera, va partir en dos con una navaya pa dar llugar a dos lengüeta, o bien se va usar una guillotina de precisión milimétrica pa tal efeutu. A lo último, va procedese a l'apolazadura o «ralláu», procesu altamente delicáu que rique una gran esperiencia y habilidá. Pa ello emplega una navaya bien afilada pa dir rebaxando cada pala y dándo-y la forma, y una espátula (pieza pequeña de metal o madera), que se va inxertar ente dambes palas. La forma xeneral consíguese empezando con rallaos cercanos a la punta y allargar ún por ún pa dir buscando la forma de «O». El ralláu va tener un llargor de 11 mm y el rebaxamientu va desenvolver de forma regular. Podrá añader filo d'alambre endolcáu na parte inferior de la llingüeta a unos 3 mm del final del tudel. Ésti tien la función de caltener l'abertura constante na llingüeta. L'atáu y ralláu suel realizalo'l mesmu oboísta yá que la llingüeta va estrechamente amestada a la producción d'un soníu d'unu o otru tipu, carauterística bien personal del intérprete. Sía que non, delles empreses vienden cañes ataes y pre-rallaes que riquen namái unos retoques pa funcionar.^[27][28]

Materiales

Madera d'ébanu.

Llaves d'un oboe realizaes n'alpaca y bañaes en plata.

Los primeros oboes facer de gramínees (caña, bambú) usando'l buecu natural del tubu, como'l hichiriki emplegáu na Música gagaku xaponesa. Anque tales instrumentos tradicionales entá se fabriquen anguaño con estos materiales efímeros, D'antiguo, se evidenció la necesidá d'un material más resistente y duraderu. Los constructores buscaron maderes más Nueves y dures, de gran densidá y con fibres fines y regulares como'l boxe, pero tamién la zrezal selvaxe, el palisandro (palu Ornamental violeta) o'l peral común. Dellos oboes barrocos taben recubiertos de marfil.

Nel sieglu XIX, la adición de les llaves y la multiplicidá de furacos fizo que s'impunxera la madera más resistente: el ébanu (Diospyros ebenum), más precisamente conocíu como granadillo negru (Dalbergia melanoxylon), madera duro y trupo que crez n'África Central y Madagascar, que ye marrón cuando se corta, pero depués adquier una tonalidá negra en apolazándola o dexala ensugar al sol. Na actualidá predomina l'ébanu inda, pero utilícense amás maderes exótiques como'l cocoteru (Cocos nucifera), el palisandro (Dalbergia cearensis), el palu rosa (Tipuana tipu) o'l cocobolo (Dalbergia retusa), qu'apurren nueves sonoridaes y sensaciones a los oboístas. Dellos fabricantes, como Marigaux, realizaron oboes en resina fenólica, ABS (acrilonitrilo butadieno estireno) o metacrilato.^[29][30][31]

Darréu, la evolución teunolóxica dio llugar a qu'inclusive dellos oboes profesionales tean fechos d'un 95% de madera de granadilla granosa con fibra de carbonu y resina epoxi (gama «Green Line» de Buffet Crampon). Esto fai que sían más resistentes a variaciones atmosfériques tales como les de mugor o temperatura, y asina evitar frayatos y ameyorar la duración del instrumentu, calteniendo les propiedaes acústiques que tien la madera natural.^[32]

L'oboe modernu cuenta con un complexu mecanismu de llaves feches d'alpaca, aleación ternaria compuesta por cinc, cobre y níquel, y bañaes en plata o dacuando en oru.^[33]

Antecedentes en civilizaciones antigües

Tumba etrusca de Leopardi (detalle).

Intérprete de aulos. Anónimu. Lecito áticu de figura negra con fondu blancu, escontra 480 e. C. Provién de la tumba nᵘ 22 de la necrópolis Gaggera en Selinunte, Sicilia.

L'orixe del instrumentu conocíu na actualidá pol nome d'oboe remontar a 3000 e. C. La so nacencia tuvo llugar posiblemente nes civilizaciones de Mesopotamia, Babilonia y Isin: sumerios, babilonius y asirios. Nesta zona xeográfica apaeció gran diversidá d'oboes conocíos col nome xenéricu de abud.^[34]

L'afayu d'embocadures de llingüeta doble, y les representaciones pictóriques, demuéstrennos qu'unos instrumentos de la familia del oboe yeren conocíos n'Exiptu hacia l'añu 2000 e. C. Los instrumentos de doble llingüeta, denominaos majt, algamaron un gran protagonismu, apostrando a un segundu planu a otros instrumentos. La llingüeta, ellaborada en bambú, llogró una verdadera importancia. Los dos llámines que la formen yeren trataes curioso inclusive mientres la crecedera de la planta.

L'aulos, tamién con un calter xenéricu, espublizar por toa Grecia, llegando darréu a Roma col nome de tibia. Aristóteles, nel so Arte poético, fai alusión a esti instrumentu, estremándolo del sirinx, instrumentu antecesor de la flauta de Pan.^[34] Tamién atopamos nun testu de Midas d'Agrigento una distinción similar.^[35] El timbre del aulos yera agudu y daqué estridente. La so execución presentaba gran dificultá y, ello ye que Aristóteles aconseyó que'l aulos fora tocáu por músicos esperimentaos. Aun así foi'l instrumentu aerófono más importante de toa Grecia, magar que Platón prohibir en La República, por ser de dudosa afinación y soníu pocu estimosu. En Grecia la música adquirió un importante papel na educación de los griegos; hasta los trenta años d'edá yera ordenáu poles lleis l'estudiu musical, y n'Atenes, Esparta y Tebas tou ciudadanu aprendía a tocar l'oboe. En Roma, sol nome de tibia, foi usáu llargamente, especialmente en funerales. Nes escavaciones de les ruines de Pompeya afayóse un xuegu perfectamente calteníu de tibia que puede trate nel Muséu Arqueolóxicu Nacional de Nápoles.

Alredor del sieglu V, los instrumentos de doble llingüeta sumieron en favor d'otros aerófonos, volviendo remanecer a partir del sieglu XI n'Europa y Oriente con gran intensidá. Foi en China onde se conoció col nome de suona o guan; en Xapón, hichiriki; na India, sahnai o nagasvaram; en Turquía, zurna; n'África Occidental, algaita.^[36]

Edá Media

Dos chirimíes tocando. Miniatures del Códiz del Escorial, escontra 1270. Cantigues de Santa María.

Na Edá Media foi la chirimía (chalumeau en francés, shawm n'inglés) la que destacó ente los instrumentos de llingüeta doble, llegando a la música del Renacimientu con fuercia y con importantes meyores.^[34]

Ilustración del Syntagma Musicum de Michael Praetorius, amosando la familia del Pommer, antecedente del oboe modernu. Les figures del 1 al 5 marquen les bombardes; el restu son gaites.

Según dellos manuscritos de los sieglos IX y X, la gaita y el caramillo taben n'usu en Francia, dende los alloñaos tiempos en que fueren importaos a los galos polos conquistadores romanos. Na corte d'Alfonsu X el Sabiu había gran cantidá de trovadores y troveros, que apoderaben el primitivu oboe, en forma de dulzaina o chirimía.

Nel sieglu XIII apaez en Francia un instrumentu que mereció'l nome de oboe. Fabricar nel Poitou. Nel sieglu XV, la villa de Cousteill (en Poitou) aportó a célebre polos oboes que se faíen ellí. Estos instrumentos rudimentarios tocar los bufonos y los xuglares, xunto con otros de cuerda o de vientu, tales como violes, rabels, mandoras, llaúdes, fídules, caramillos y flautes. Nesta dómina nun esistía l'arte d'arrexuntar les distintes families según el so nome; foi solu a partir del sieglu XVI que s'empezara realmente a arrexuntalos.^[37]

Mientres la Renacencia, les chirimíes de llingüeta doble yeren los instrumentos de vientu madera más comunes, construyíos en distintos tamaños. El so soníu yera roncu y fuerte, polo que xeneralmente taben consideraos como instrumentos pa ser tocaos nel esterior (Lully desterró de les sos interpretaciones toos estos instrumentos sacante la flauta duce cuando entró a formar parte de la corte de Lluis XIV). Esto dio llugar al desenvolvimientu d'una familia de parafusa más estrecha y llingüeta doble pa usu n'interiores.

Michael Praetorius (1571-1621), nel so Syntagma Musicum (1615-1620), apúrrenos la nomenclatura completa de la familia de la bombarda (Pommer n'alemán), instrumentu musical antecesor del oboe que cunta con seis furacos, compuesta de los siguientes miembros: la chirimía pequeña (vease, na imaxe de la esquierda, la fig. 5), pocu emplegada, que midía 43 cm de llargor; la chirimía discantus (fig. 4), el primitivu oboe modernu, con un llargor de 66 cm; el Pommer alto (fig. 3), de 97 cm; el Pommer tenor (fig. 2), que midía 1,3 m; el Pommer so (fig. 1), con un llargor averáu de 1,8 m; y, a lo último, el Pommer contrabaxu, que midía 2,7 m de llargu y cuntaba con cuatro llaves.^[38]

Barrocu

.^[39]]]

Oboe barrocu de dos llaves, copia Stanesby.

De primeres, cuando l'oboe cuntaba con poques llaves, realizábense dos furacos nel llugar d'unu para, tapando unu en llugar de los dos, realizar la mesma nota un semitonu ascendente.

En 1661, Michel Philidor, virtuosu en munchos instrumentos de vientu, ye asignáu na Grand Écurie du Roy na Corte Francesa. Foi na corte de Lluis XIV, el Rei Sol, onde les artes empezaron a tener una gran importancia, y la música ocupaba un llugar bien importante. Jean-Baptiste Lully, nomáu compositor de la corte, algamó mayor brillantez que cualesquier otru de los compositores de la Hestoria. Magar Lully consultaba con Philidor cuando escribió El burgués gentilhombre, foi más importante la collaboración que debió d'haber ente Philidor y el gran virtuosu Jean Hotteterre, al cual atribúyese-y el diseñu del primer oboe. Lully, llegáu d'Italia, atopó que l'oboe y les gaites gociaben d'un ampliu usu na corte francesa. Nos últimos años de la década 1650-1660 la comunicación ente estos dos persones daría como resultancia final la creación del oboe puramente dichu.^[37] L'oboe foi unu de los instrumentos más conocíos naquella dómina (Barrocu, Clasicismu...) y usóse munches vegaes en conciertos, operes y sobremanera n'orquestes (siendo unu de los primeros n'apaecer nelles).

Jean Hotteterre yera'l gaiteru de la corte amás d'un fabricante de instrumentos. Tenía un taller nel que fizo delles adautaciones y esperimentos sobre chirimíes y gaites. Asina llegó l'elegante oboe de tres pieces, que foi tomáu darréu polos intérpretes de instrumentos aerófonos de la corte francesa, y probáu nel balé de Lully L'amour malade en 1657. Comoquier, la ópera Pomone (1671) de Robert Cambert considérase como'l primer usu del oboe como instrumentu orquestal. En 1674, cuando Cambert viaxó a Inglaterra pa supervisar la producción de la mazcarada Calisto de John Crowe y Nicholas Staggins, llevóse consigo dellos oboístas franceses notables, y el hautbois rápido ganó popularidá n'Inglaterra. Henry Purcell compunxo per primer vegada pa oboe en 1681 y emplegar regularmente nes sos obres. En 1695, n'Inglaterra publicóse'l primer manual d'oboe, The Sprightly Companion. El so autor créese que foi John Bannister el Mozu. Nel sieglu XVIII l'oboe foi aclamáu y utilizáu llargamente en toa Europa. Asina les bandes de les cortes de toa Europa empezaron a abandonar l'usu de les vieyes chirimíes y a utilizar el nuevu haut-bois.^[40][37]

James Talbot fixo la descripción d'esti oboe barrocu: cuntaba con seis orificios, trés pa cada mano. Los furos correspondientes al tercer deu de la manzorga y al primeru de la derecha yeren dobles (dos furacos pequeños xuntos en cuenta de unu normal), esto ye, les notes fa, fa♯, sol, sol♯. Tenía un par de llaves pequeñes zarraes pal re₃ y una simple pal do₃. La campana presentaba dos furos pa la afinación. La caña nun tenía nenguna virola (discu anchu asitiáu enriba del tubu de la llingüeta, que sirvía de sofitu pa los llabios del ejecutante), quedando suelta por que el instrumentista pudiera tener un mayor control de la embocadura. El instrumentu algamaba una estensión de dos octaves cromátiques completes, del do₃ al do₅. James Talbot describía la espiga articulada cola que se xuníen los trés seiciones del instrumentu. L'oboe barrocu escarecía de llaves d'octava. Pa poder tocar nesti rexistru tenía de recurrise una digitación alternativa y al tránsitu d'harmónicu (téunica que consiste en soplar más fuerte pa camudar a un rexistru cimeru). Podemos danos cuenta de que los problemes que teníen de trepar los oboístas nesi periodu yeren similares a los d'anguaño.^[41]

Clasicismu

Oboísta tocando. Grabáu estrayíu de Musicalisches Theatrum de J.Ch. Weigel. La puxanza de la burguesía fai que los músicos tengan que depender cada vez menos de «los sos proteutores» ya interpreten más la so música pa los nuevos destinatarios.

Oboe del Clasicismu de siete llaves, tres les meyores introducíes nel oboe barrocu a partir de la metá del sieglu XVIII. Copia de Sand Dalton sobre l'orixinal de Johann Friedrich Floth, escontra 1805.

Dende 1690 y mientres el sieglu XVIII asistimos a la denomada fase del oboe de trés y dos llaves.^[42][43] Los modelos de la primer metá del sieglu teníen dos llaves, calteniendo entá la cola de pexe pal usu ambidiestro. Dempués de 1750, l'oboe de dos llaves yá riquía una posición de les manes tal que la tenemos güei: la manzorga percima de la derecha. Taben fabricaos con madera de boxe, pládanu, cirolar, cedru, peral, y más modernamente d'ébanu. A partir de 1730 la parafusa del oboe empezó a estrechase con respectu de los modelos que podemos denominar dafechu barrocos.^[41]

El instrumentu tuvo un periodu d'afitamientu hasta'l fin del Barrocu y mientres el Clasicismu vio un deséu de meyora téunica, según los primeros signos de les emerxentes carauterístiques de cada país.^[44] Nos nuevos instrumentos amenorgóse'l considerable llargor del tubu per debaxo de los furacos de los deos. Tenía seis furacos principalmente distribuyíos por dos grupos de trés, dixebraos per un espaciu más llargu y por una clavía ente ellos. Nel estremu más baxu, otru furacu yera controláu por una llave permanentemente abierta, y articulada. El siguiente furacu, cerráu por una llave, daba'l semitonu cromáticu de re♯₃. Anque la escala principal del tubu yera la de re mayor, los seis furacos de los deos yeren, de dalguna manera, ambiguos nel so afinación, dexando gran llibertá al instrumentista en materia d'entonación ya inflexón.^[45]

Otres posibilidaes cromátiques llográronse faciendo'l tercer y cuartu furacu más pequeños y pares en cuenta de individuales. L'abrir unu o los dos al empar apurría una digitación alternativa pa ciertos semitonos. El do♯₃ de primeres namái podía llograse, o por aciu l'inciertu recursu de cerrar parcialmente la gran llave, o xubiendo'l do. Asina se llega al oboe clásicu de siete llaves. Sicasí, la oposición frente a estes amiestes realizaes nel oboe yera fuerte y en 1823 el oboísta Wilhelm Johann Braun (1796-1867) proclamó: «Demasiaes llaves paecen perxudicar el soníu y amás tán feches de manera imperfecta. Nel intre cualesquier da cuenta de qu'o una o otra nun cubrir bien los furacos. Les ventayes nun superen los inconvenientes mentaos». Inclusive mientres los últimos años de la vida de Beethoven munchos oboes de dos llaves inda s'usaben.^[40]

Tocantes a la caña que s'usaba, sábese bien pocu, anque esto ye inevitable considerando la delicadeza de la so estructura y la naturaleza perecedera del so material. Lo máximo que se pudo recoyer de delles ilustraciones ye que les cañes antigües yeren, en comparanza coles actuales, abondo anches tocantes al so llargor y na so forma de cuña. Les midíes de Talbot suxuren qu'había poca diferencia coles usaes nos shawms ingleses (como se llamaba al primitivu oboe n'Inglaterra).

Nada suxure que'l nuevu oboe fuera un instrumentu de tonu más nidiu que'l shawm o la chirimía, pero sobre la so variedá de flexibilidá y dinámica, comentaes por Talbot y l'autor del llibru The Sprightly Companion, dizse que: «yera maxestosu, non inferior a una trompeta» y que «con una bona caña y una mano hábil suena tan nidia y fácil como una flauta».^[46] Nun hai dulda de que los intérpretes buscaben estes carauterístiques y que fueron les qu'encamentaron el verdaderu oboe a los músicos polo xeneral y llevaron a la so adopción amplio y rápido.

Dende la segunda metá del sieglu XVIII hai una primer evidencia positiva, anque escasa, de les cañes usaes. En dellos museos hai tudeles de llámines de metal endolcaes con restos de cañes suxetos a elles d'en redol al añu 1770. Estos restos, xunto a una o dos caja de cañes y roximadamente la mesma fecha, dan una pista de les dimensiones de la caña completa. Midía aproximao 9 mm d'anchu na punta y yera inda proporcionalmente curtia. La ilustración del oboe en L'Encyclopédie de Denis Diderot (1751-1765) amuesa una caña bien peculiar, llarga, construyida ensin tar doblada, aparentemente pa ensertala direutamente na parte de riba del instrumentu.^[45]

Foi mientres esti periodu cuando'l instrumentu foi dafechu aceptáu dientro de la orquesta, primero doblando la seición de cuerdes; pero bien llueu pasaría a ser una de les voces más espresives, siendo emplegáu en solos por derechu propiu. En música de cámara, tamién llueu demostraría les sos cualidaes, lo qu'aguiyó a los compositores a escribir delles de les meyores obres de tolos tiempos pal instrumentu. L'oboe llueu algamó un protagonismu claru gracies a les aportaciones de Johann Sebastian Bach (1685-1750), Georg Friedrich Händel (1685-1759), Jean Baptiste Loeillet de Gante (1688-1750), Georg Philipp Telemann (1681-1787), Jan Dismas Zelenka (1679-1745), ente otros. El instrumentu llega al so maduror gracies a Ludwig August Lebrun (1752-1790), un compositor ya importante oboísta de la orquesta de Mannheim, quien lu dedicó numberosos conciertos.^[34]

Romanticismu

Dende empiezos del sieglu XIX la ellaboración de les llaves y el torniamientu camudó enforma. Anguaño empléguense téuniques dixitales d'apolazadura de maderes, de taladráu de precisión y síguese tou por aciu un procesu informatizado, anque a la fin los retoques del instrumentu (torniellos, soníu y afinación) realizar a mano espertos especializaos.^[47]

Oboísta suxetando un oboe clásicu. Puede apreciase el detalle de la caña primitiva, muncho menos ellaborada. Semeya de 1770 atribuyíu a Johann Zoffany (1733–1810). Smith Zollege Museum of Art, Northampton, Mass.

El oboísta (Benjamin Sharp). Semeya de 1880 por Thomas Eakins (1844-1916)

Fotografia de 1855 de Frédérick Triébert (1813-1878) del Catálogu Triébert, consideráu como unu de los diseñadores del oboe modernu.

Non cabo dulda de que l'espíritu estéticu del Romanticismu, xunto cola Revolución industrial, creó les circunstancies aparentes pa la evolución sonora y la mecanización del oboe. Per una parte, la delicada precisión del instrumentu riquió pa la so fabricación el desenvolvimientu mecánicu de les máquines. Per otra parte, l'espíritu románticu dexó investigar hasta llograr el soníu que se deseyaba nel oboe. La mecanización nunca foi concebida como un meru oxetu caprichosu, sinón que yera la guapura del soníu y articulación lo que realmente se buscaba y frecuentemente atopóse.^[48]

Nesta dómina, la familia de los oboes taba representada pol oboe puramente dichu y pol menos frecuente oboe de caza, que yá tomara'l nome de corno inglés. L'oboe d'amor utilizóse más bien pocu nesta dómina.

L'oboe de dos llaves siguía n'usu y probablemente inda se fabricaba hasta 1820. Ente 1800 y 1825, apaecieron ocho llaves nel oboe, de primeres como alternativa a la digitación aceptada, o p'ameyorar la entonación, pero más tarde base indispensable pa la execución de tola gama cromática del instrumentu con facilidá. Ye casi imposible datales individualmente, pero'l so orde d'apaición paez que foi'l siguiente:

1. La llave d'octava, frecuentemente atopábase en dellos oboes de dos llaves.
2. Una llave zarrada de sol♯ pal deu meñique de la manzorga, que suplía, anque non necesariamente reemplazaba, los trés furacos ximielgos.
3. Una llave d'abertura ente los furacos 4º y 5º p'ameyorar el fa♯. Esta llave, que va sobrevivir hasta 1840, abrir el deu meñique de la mano derecha. Dende entós dio pasu a un aniellu que permaneció abiertu. Mecanismu qu'adoptó de la flauta reformada por Boehm y foi aplicada al oboe y al clarinete.
4. Una llave zarrada qu'esaniciaba la incierta digitación de do♯.
5. Una llave zarrada de fa, asitiada transversalmente ente los furacos 5º y 6º.
6. Una llave zarrada pal si♭ na parte cimera.
7. Una llave zarrada pal do♯ tamién na parte cimera.
8. Una llave abierta, que cubría unu de los furacos de resonancia de la campana y estendía la tesitura hasta'l si♭. Con esto omitíase, anque non siempres, el segundu furacu de la campana.^[48]

L'allugamientu de les zapatielles (pequeñu discu de fieltru forráu de piel que dexa que los furos cierren ensin producise perda d'aire) nes llaves 4ª, 6ª, 7ª, y 8ª permaneció variable mientres dellos años antes d'establecese. Na xunta cimera, onde se tocaba'l si♭, pa la so execución, podía usase tanto'l pulgar esquierdu como l'índiz derechu, y dacuando dambos. El do₃ col índiz derechu o l'anular esquierdu, y la llave de la campana col meñique esquierdu y col pulgar esquierdu. De toes estes amiestes, el do♯₃ de normal tocáu col meñique derechu, ye'l que más variedá amuesa. La llave tapaba un pequeñu furacu asitiáu debaxo de la llave de do₃. Esti mecanismu foi diseñáu pa dexar una sola presión pa cerrar el primeru y abrir l'otru simultáneamente, por que sonara el do♯₃, al igual que pa dexar que'l do cerrar pa la nota de la campana. Un simple encruz de llaves sirvió de primeres. Pa esto precisábase que la yema del deu esmucir en dellos pasaxes.^[49]

Asina, un oboe totalmente forníu tal que Beethoven pudo conocelo nos sos últimos años tenía catorce furacos de tonu y una llave d'octava. Amás, yera totalmente cromáticu dende'l si♭ escontra riba ensin recurrir a les digitaciones anteriores. Aquel día, dellos instrumentistes avanzaos, por aciu digitaciones especiales y téuniques d'embocadura, tamién estendieren la tesitura hasta'l fa ₅ o escepcionalmente hasta'l la ₅.

Dempués de 1820 apaez l'oboe de trece llaves de Joseph Sellner, profesor d'orquesta en Viena quien exerció mientres enforma tiempu la so influencia sobre la concepción alemana del instrumentu. Joseph Sellner añadiera delles llaves dobles y asina se creó'l so llamáu «oboe de llaves», el más avanzáu del so tiempu. Ésti ye inda la base del instrumentu d'estilu vienés utilizáu anguaño. El restu de la so construcción camudó bien pocu: ancha perforación al nivel de les junturas y reborde tradicional nel estremu internu del pabellón (l'oboe vienés actual, de Hermann Zuleger, ye'l postreru representante del oboe clásicu).

Non cabo dulda que l'oboe modernu foi obra de los constructores parisinos. Los primeros profesores del Conservatoriu de París, Sallatin y Vogt amosáronse ronciegos a los cambeos y siguieron col vieyu instrumentu simple, pero munchos de los sos mozos alumnos teníen idees distintes. Esta rápida evolución del oboe mecánicu deber a la reflexón, según tocar fabricantes ya intérpretes tales como Apollon Marie-Rose Barret (1804-1879), la familia Triébert, Theobald Boehm (1794-1881) y sobremanera Henri Brod (1799-1838) y Georges Gillet (1854-1920).^[49]

En 1844 L. A. Buffet, de París, patentó un oboe diseñáu según los principios acústicos de Boehm, col correspondiente sistema de llaves-anillo. Boehm taba esmolecíu cola producción d'esti instrumentu. Oboes d'esti tipu atoparon dalguna aceptación en círculos militares, pero'l so soníu potente y abierto, por cuenta de los furacu de tonu y al llargor de la parafusa, nun atraxo l'atención de la mayoría de los oboístas franceses.^[50]

N'Inglaterra, sía comoquier, el célebre intérprete francés A. J. Lavigne afixo'l instrumentu de tipu Boehm y mandó construyir delles versiones según les sos propies idees. Los Triébert y otros fabricantes franceses intentaron aplicar el sistema de llaves de Boehm a una parafusa más convencional y estos oboes úsense anguaño de xemes en cuando, sobremanera ente los músicos que se dediquen a esti instrumentu.

Henri Brod realizó ente 1835 y 1839, gracies a un trabayu artesanal y meticuloso, un mecanismu que la so precisión non desdice en nada a la que consiguen los constructores contemporáneos; de la flauta de Claude Laurent (m. 1857) adoptó la llave de fierro montada sobre soportes metálicos, con un tambor metálicu soldáu al metal, de manera que daba la impresión de formar parte integrante de les llaves. Esti tambor taba afechu con precisión a una fuerte barra de metal duro afitada al traviés de soportes afitaos por una placa metálica montada na madera.^[50]

A partir de 1840 los soportes afitáronse direutamente na madera. Nesta dómina pensóse que la midida yera retrógrada y dictada por un espíritu d'aforru. Del clarinete de Müller, Brod sacó les nueves zapatielles, feches de primeres de piel de cabritín apináu de llana y más tarde de fieltru, recubiertes per una membrana de xatu y afeches a les llaves en forma de morteros.^[51] Esta fórmula revolucionaria completar col usu de resortes de fierro forxáu. Brod empezó la manufactura d'oboes, adoptando les sos atélites invenciones nos sos nuevos instrumentos.^[52] Nel so métodu reivindica la invención de la placa del furabollos esquierdu. Esta placa tenía la superficie furada, y taba destinada a evitar la difícil semiobturación del furacu cimeru pa la octava del do♯₄ y re₄. Estendió la tesitura del instrumentu hasta'l si♭, anque esta particularidá nun fuera inda d'usu corriente. El tubu de los sos instrumentos yera bastante estrechu y el soníu que producía tendía a ser bastante menudu y duce.^[53]

Foi tamién precursor del corno inglés modernu: un instrumentu de cuerpu rectu col bocal curvu. Brod debía de ser, de xuru, como un xefe de los diversos artesanos, pidiéndo-y estos conseyos antes de la realización d'innovaciones. Les sos composiciones, estudios y sonates dan fe de la capacidá del oboe hasta 1840, apurriendo amás estudios útiles pal instrumentu de güei.

Contemporáneos a Brod fueron los primeros oboes de la familia Triébert, en que les sos manes el instrumentu francés progresó hasta la so forma más fina. Guillaume Triébert empecipió la dinastía, al abrir en 1810 un negociu que foi floreciente hasta 1876. La dinastía foi siguida por Frédérick Triébert (1813-1878). So la vixilancia de los Triébert, tuvo llugar un total tresformamientu del oboe. Éstos, aconseyaos polos oboístas de la dómina, crearon seis modelos distintes, cada unu ameyorando l'anterior, dexando un legáu que sigue siendo inda l'anteproyectu pa tolos instrumentos.

El so trabayu incluyó un nuevu diseñu de la parafusa, col fin de buscar siempres mayor refinamientu na calidá del tonu, al igual que meyores progresives de llaves. Escontra 1840 sumieron les exes modelaes na madera del instrumentu, y dexando nel so llugar columnes direutamente atornellaes nél, lo que resultaba nuna unión cola madera dafechu lliso. Estes columnes llevaben el do₃, do♯₃, re♯₃, pal deu meñique de la mano derecha; un si y un do♯₃ duplicáu sobre una llarga palanca pal deu meñique de la manzorga. La palanca del fa♯₃ sustituyir por una llave d'aniellos. Punxo una llave de sol♯₃ pa quitar el doble furu del deu corazón de la mano derecha, un mediu furu pal do♯₄, y una llave acústica d'octava. Ésta presentóse como sistema trés.^[53]

El sistema cuatro (système 4, 1843) foi producíu siguiendo les idees de Apollon Marie-Rose Barret, oboísta francés residente n'Inglaterra, que aportó a solista de la orquesta del Covent Garden en 1829.

Esti sistema puestu foi perfeccionáu y conoceríase como'l sistema 5 (système 5, 1849). Según Philip Bate, anque de normal atribuyíu a Barret, esti sistema foi, ello ye qu'inventu de Frédérick Triébert, a quien emponderó nel so Guía de 1862. Los cambeos qu'introdució fueron que'l si♭₃ y el do₄ executar col matapioyos de la mano derecha. Los instrumentistes consideraben que la precisión y complexidá del mecanismu reflexábase, en ciertu mou, na so contribución y la facilidá d'execución. Con éses tres un periodu d'ésitu llegó otru periodu de simplificación.^[6]

Fotografia de François Lorée (1835-1902). Nel aviesu de la fotografía hai una dedicatoria manuscrita de Lucien Lorée que reza: «F. Lorée, fundateur de la maison, à mon bon ami Tabuteau, souvenir affectueux, L. Lorée» («F. Lorée, fundador de la casa, al mio bon amigu Tabuteau, alcordanza cariñosa, L. Lorée»).

Sicasí, la importancia capital del instrumentu de Barret moró, según el so propiu inventor, nel fechu de que la segunda llave d'octava yera esencial pal oboe y, amás, ésta podía llograse cola mesma digitación que la primer octava. Esti xuegu de llaves d'octava tuvo muncha aceptación n'Alemaña, Austria ya Italia. Él, nel so Guía de 1850, encamentaba añader la llave de si♭. Otros detalles fueron una llave pal trino do₄ - re₄ y palanca de contautu pal si₃ y do₄ de la manzorga. Munchos oboes de güei inda empleguen una llave pal pulgar amestada a un sistema pal oboe de sistema conservatoriu. Nun implica demasiáu mecanismu adicional y presenta ciertes ventayes de manexu alternativu de deos, tanto como pa tener la posibilidá de da-y color al soníu, ameyorar la afinación y pa la simplicidá téunica.^[54]

Los instrumentistes franceses caltuvieron la posición del primer aniellu del índiz de la mano derecha (do₄) carauterístiques del sistema conservatoriu de los Triébert, y los ingleses caltuvieron la llave pal pulgar de la manzorga, sistema simple que Barret sacara del sistema 5. A pesar de los modelos fitos por Barret y sofitaos pol distinguíu intérprete A. J. Lavigne, los oboes ingleses quedáronse un tanto anticuaos a lo llargo del sieglu. En 1840 solo teníen ocho o nueve llaves. Inglaterra dependió cenciellamente de los modelos importaos hasta bien avanzáu'l sieglu.

Al sestu y últimu sistema de los Triébert quitó'l mecanismu de si♭₃ y do₄ col matapioyos de la manzorga y estableció l'usu del furabollos de la mano derecha pa estes notes. Amás, punxo una llave automática d'octava p'anidiar el pasu de sol₄ a la₄. Asina quedaba la base puesta para lo que sería'l sistema conservatoriu.^{[54] [55]}

Tres de la muerte de Frédéric Triébert en 1878, la so protégé, François Loreé (1835-1902), creó la so propia empresa de fabricación n'esclusiva d'oboes en 1881 (F. Lorée), siguiendo'l trabayu y la tradición de Triébert.^[56] Llogró'l contratu como suministrador d'oboes al Conservatoriu de París en 1881. Esiste un bon motivu pa pensar que'l profesor d'oboe del Conservatoriu de París, Georges Gillet, afalara a Lorée a qu'abriera'l so propiu taller, y ye el fechu de que Lorée llograra dichu contrato antes de fabricar un solu oboe sol so propiu nome, y que collaborara con Gillet na meyora del sistema 6. Dende entós a esti sistema llamóse-y sistema conservatoriu, que tenía como ameyora que los trés primeros deos de la mano derecha (índiz, corazón y anular) podíen operar el mecanismu del si₃-do₄.^[57]

Sieglu XX

Lucien Lorée (1867-1945). Fotografía dedicada «a Monseieur Dubois, cariñosa alcordanza d'un amigu sinceru, L. Lorée».

Na dómina de François Lorée asistimos a la perfeición del oboe clásicu. L'apaición d'orquestes de gran tamañu esixó que la sonoridá del oboe fuera más caltriante. Empezaron a utilizase maderes más pesaes y les parés del instrumentu fixéronse más trupes. Emplegar maderes de distintes variedaes del granadillo y en particular l'ébanu de Mozambique en sustitución d'otres maderes como'l palosanto y el boxe. Numberosos instrumentistes de tol mundu consideraben los instrumentos de Lorée como los meyores que se fabricaron, y llegaron ensin apenes cambeos a los nuesos díes.

El so fíu, Lucien Lorée (1867-1945), a quien -y había tresmitíos el so años d'esperiencia, asocéde-y a la so muerte en 1902.^[58] Cola participación del yá vieyu, Georges Gillet, mientres el periodu 1900-1906, Lucien Lorée modernizó l'oboe y realizó numberosos cambeos nel sistema 6, creando en 1906 el so famosu modelu de conservatoriu de platillos (en francés modèle conservatoire à plateaux).^[58] Recibe esti nome, porque incorporó trés platillos (un tipu de llave) furaos a los trés furacos abiertos que quedaben y un platillo sólidu pal primer deu de la mano derecha col fin de xunir otres llaves. Según Baines, una de les principales razones al añader les llaves cubiertes foi pa llograr los trinos más fácilmente, pero tamién pa ganar axilidá nos pasaxes rápidos. Tamién ye denomináu como sistema 6 bis o sistema Gillet, pa estremalo del sistema conservatoriu.^[55] Esti instrumentu tuvo bien bona acoyida n'América y progresivamente n'Europa dende finales de 1930.^[59]

L'oboe actual ameyoró tocantes a la calidá de fabricación de les pieces, pero apenes difier del sistema de platillos. Güei ye'l que más se fabrica en París.^[56] Ente les invenciones del sieglu XX cabo destacar la llave de resonancia pal fa de forca (posición conocida como fourchu en francés^[60] y fork n'inglés^[61]), obra de Bonnet en 1907. La meyora del trino re♯ - mi deber a Bienzet. Añadióse una llave de resonancia pal si♭₂ y una tercer llave d'octava pa facilitar la execución de notes sobreagudes y asina apurrir una mayor seguridá pal intérprete.^[62]

Les investigaciones de Marigaux (1935), anteriores a 1930 tomaron, en ciertu mou, una orientación contraria a l'anterior evolución del oboe francés, una y bones el cuerpu yera un pocu más allargáu. La resultancia foi un instrumentu de gran calidá y sonoridá más nidia, carauterístiques qu'entá caltién güei. L'oboe de Charles Rigoutat avérase más a la pureza clásica de Lorée.^[62]

Oboe vienés y sistema thumbplate

Oboe vienés.

Llave del pulgar del sistema thumbplate.

L'espardimientu del oboe francés foi tan completa que llamen l'atención les poques escueles que caltuvieron l'usu de instrumentos d'un tipu distintu, siendo la más conocida l'austriaca. A esti instrumentu denominar oboe vienés y emplégase na mesma Viena y en delles zones d'Austria. Los oboístas de la Orquesta Filarmónica de Viena quiciabes son el máximu esponente no qu'a representalo refierse. Magar tar dotáu d'un mecanismu bastante complexu, l'oboe de Hermann Zuleger, luthier que fabrica esti tipu d'oboe, tien carauterístiques del antiguu instrumentu de Sellner y Koch, tales como'l pailer fondu del cuerpu al altor del pabellón y el reborde empobináu escontra l'interior na estremidá del propiu pabellón. Tien al altor de la parte cimera, onde va asitiada la caña, una abombadura que recuerda a los oboes del sieglu XVIII. La sonoridá del instrumentu fúndese bien nos conxuntos instrumentales de vientu y nes orquestes. N'ocasiones, la so sonoridá ye del tou apoderada pa los solos curtios de les pieces clásiques. Nos llargos pasaxes de solo apuerta a daqué monótonu, y ello ye debíu en gran parte a la llingüeta, más bien ancha y curtia con rellación a la llingüeta francesa.^[62]

El sistema thumbplate (o sistema cuatro) ye una variante antigua del oboe que se sigue emplegando en dellos países y sobremanera n'Inglaterra. Inventáu por Apollon Barret, la diferencia finca en que'l si♭₃ y el do₄ executar col matapioyos de la manzorga. Hai escueles que la aconseyen pa los primerizos, pero'l so emplegu nun ye de manera xeneralizada pos el sistema francés tamién tien los sos adeptos.^[62][6]

L'oboe francés producir en numberosos países distintes cases: en Francia, Marigaux, Loreé, Cabart, Rigoutat, Buffet; n'Inglaterra, Louis, Howarth; n'Alemaña, Mönnig, Pigner, Frank und Meyer, Püchner; n'Italia, Bulgheroni, Patricola, Incagnoli; y n'América, Laubin, Fox, Covey.^{[63] [64] [65]}

La calidá del soníu

La calidá del soníu depende de munchos factores, toos ellos determinantes en mayor o menor midida. De primeres, la llingüeta. La calidá de los sos materiales, esto ye, que nun sía nin bien dura nin blandia. Tamién la precisión y calidá del ralláu y que sía igualáu en dambos llaos. La posición de la llingüeta sobre los llabios va repercutir na calidá sonora. La posición del instrumentu con respectu al cuerpu tien de ser la correuta. Aconséyase suxetar el instrumentu describiendo un ángulu d'unos cuarenta a cuarenta y cinco graos aproximao con respectu al cuerpu. Ye fayadizu realizar una bona presión diafragmática en tou momentu que dexe que la cantidá d'aire en tou momentu sía la mesma.

El gustu musical del intérprete, de la mesma, ye tamién un factor importante. Esti aspeutu va tar marcáu pol llugar de procedencia del instrumentista. Por casu, n'Alemaña predomina una sonoridá más escura y potente, y en Francia prefierse que sía más claru y delicáu.

Pero ensin dulda, na interpretación, el vibrato va ser el que tenga'l papel más importante, pos l'oboe, al tener una sonoridá tan fina y delicada, si nun s'utiliza esti recursu, el soníu escarez de vida y color. Ye, pos, una inflexón espresiva de la sensibilidá y personalidá musical. El vibrato puede realizase de dos formes: colos llabios y col diafragma. El primeru resulta demasiáu rápidu y esaxeráu, llegando inclusive, dacuando, a desafinar el instrumentu. Esti tipu de vibrato nun ye bien utilizáu como un recursu d'espresión, utilizándose solamente pa consiguir efeutos na música contemporánea.

El vibrato de diafragma consiguir por aciu golpes de presión realizaos pol músculu diafragmático sobre la columna d'aire. Esti vibrato resulta más delicáu y conveniente que'l llabial. Un vibrato conveniente tien de tener de cinco a siete oscilaciones per segundu, dependiendo del calter musical que se-y quiera dar a la interpretación. Hai pasaxes musicales nos cualos nun ye necesariu y va ser fayadizu realizalo nes notes llargues.^[66][67]

L'articulación

L'oboe ye un instrumentu que, daes les sos carauterístiques, tien posibilidaes téuniques inferiores a les d'otros instrumentos de vientu como la flauta, el clarinete, el saxofón, etc. Sicasí tien otres cualidaes que faen que l'oboe sía unu de los instrumentos más espresivos, algamando de la mesma, un grau de virtuosismu eleváu y superando en demasía al restu de la familia de vientu madera.^[68]

Manera de «atacar» los soníos

La llingua ye a los instrumentos de vientu lo que l'arcu ye a los instrumentos de cuerda. A ella debe, en gran parte, la brillantez de la execución, según a la llingua correspuéndelu'l papel d'articular, con gran riqueza de medios, el llinguaxe del instrumentu.

La llingüeta tien d'asitiase ente los llabios buscando la punta de la caña. La punta de la llingua asitiaráse sobre la fina abertura de la llingüeta, de tal manera que tape a ésta. De siguío y dempués d'aspirar aire, vamos quitar la llingua de la punta de la llingüeta y vamos atacar con un golpe d'aire. Esta presión del aire sobre la llingüeta facer cimblar produciéndose'l soníu. A esto denominar «golpe de llingua» y consíguese asitiando y retirando repetidamente la llingua del estremu de la llingüeta, con cuenta d'atayar o dexar pasu llibre al aire.

Picáu

Realízase apexando por un intre la punta de la llingüeta retirando asina l'aire. L'efeutu que se consigue ye que la nota suene con más realce pero la so duración ye menor que col amestáu.

Staccato.

Stacatto

Llograr por aciu la simple articulación de la llingua. Vamos Soplar al instrumentu igual que si d'una nota llarga tratárase. Mientres, tenemos de cortar la columna d'aire cola llingua articulando la lletra "T". Esta lletra ye importante yá que apurre una inmediata proyeición del soplíu al interior del instrumentu. Cuanto más rápida sía la música, más llixera hai de ser la llingua nel so movimientu contra la llingüeta. Va Haber que dir con cuidu con que cola aición de la llingua nun sía demasiáu pesada pos produciría un soníu «graznante» y demasiáu curtiu, pudiendo ser amás lentu y desafináu. Anque la pallabra stacatto signifique separáu, y nun importando lo curtio qu'ésti sía, la nota tien que tener sustancia.^[69]

La so rapidez ye inferior a la de la flauta o'l clarinete, anque de toes formes l'oboe nun ye un instrumentu nel cual el stacatto pueda realizase con muncha rapidez. Como media xeneral, nel rexistru grave la velocidá d'execución ye aproximao de música negra}} negra = 120 y nos rexistros mediu-agudu la velocidá aumenta hasta música negra}} negra = 132, anque la velocidá d'execución va depender del nivel del ejecutante, de la morfoloxía bucal d'ésti y de la emisión de la llingüeta.

Doble picáu

Suelse utilizar p'ameyorar la velocidá del stacatto. El llogru d'esti tipu de picáu produzse cuando articulamos un golpe de llingua siguíu d'un golpe de gargüelu. Consiguir por aciu l'articulación de les lletres «ta-ka-ta-ka-ta-ka», onde'l «ta» correspuende al golpe de llingua y la ka» al golpe de gargüelu. Na práutica del doble picáu tendremos de tar sollertes n'igualar los dos sílabes, pos na práutica'l «ta» resulta más bono d'emitir que la ka». Dellos oboístas escribieron dellos exercicios nos sos llibros referentes al doble picáu, como R. Lamorlette (solista del Teatru Nacional de la Ópera de París), nel so llibru Douze Etudes.^[70]

Triple picáu

Emplégase sobremanera en ritmos en forma de tresillos. Pueden emplegase trés formes d'articular: l'articulación «ta-ta-ka/ta-ta-ka», l'articulación «ta-ka-ta/ta-ka-ta» y l'articulación «ta-ka-ta/ka-ta-ka» que ye como una triplicación del doble picáu.^[71]

Picáu-Amestáu

Llograr por aciu l'articulación «da-da-da». La finalidá d'esta articulación ye cortar selemente la columna d'aire. Esti picáu utilízase más frecuentemente en frases con calter más espresivu.

Esiste tamién el denomináu «picáu de diafragma» que consiste n'emisiones sópites de la diafragma que nun lleguen a cortar la emisión del aire, pero sí faen notar l'acentu na nota articulada. El picáu de diafragma ye muncho más nidia que'l picáu amestáu, anque tamién ye muncho más fatigosu. En dambos picaos, la velocidá d'execución ye inferior al stacatto.

Amestáu

Nel amestáu, o legato, namái s'articula la primer nota de toles qu'haya amestaes. Puede realizase a una velocidá bastante rápida, pero suélense evitar los amestaos nes zones sobreagudes, pos a partir del do agudu, les posiciones vuélvense abondo más complicaes. Pueden amestase tolos intervalos, anque con preferencia los ascendentes más que los descendentes.

L'estudiu de tolos tipos d'articulación posibles ye ideal llevalo a la práutica por aciu escales y arpexos de toles tonalidaes, tanto ascendentes como descendentes.

Amestáu.

Efeutos sonoros

Pa realizar los siguientes efeutos de manera satisfactoria ye recomendable emplegar una llingüeta bien flexible, elástica y con abondu cuerpu.^[72]

Trino.

Trinos

L'oboe executa tolos trinos mayores y menores entendíos dientro del so tesitura, tantu en matiz fuerte como en pianu. Tien nel so mecanismu delles llaves y allongamientos que dexen realizar ensin demasiada dificultá los trinos. Xeneralmente, los trinos realizaos colos deos meñiques de dambes manes son los más complicaos, por ser estos los deos menos habilidosos, y por tanto, van riquir más hores de práutica pa executase con maña. Al estudiar los trinos, tendrá de llograse una perfecta regularidá tímbrica y dinámica. Pa ello esisten exercicios específicos p'apoderalos, como nel llibru La téunica del oboe de Louis Bleuzet. Hai dellos trinos que, daes les dificultaes téuniques, nun son bien usaos polos compositores, como pue ser el trino de do-re♭, si-do♯ o si♭ - do♯. Al estudiar los trinos va haber que poner especial curiáu na posición de los brazos y de les muñeques. El contautu de los deos coles llaves tien de ser llixeru y relaxáu pa nun xenerar tensiones qu'enzanquen una interpretación fluyida.

Harmónicu.

Los soníos harmónicos

Consígense faciendo les posiciones de les notes a la 12ª inferior y emplegando les llaves de 1ª y 2ª octava. Los soníos harmónicos del oboe, a diferencia del clarinete y la flauta, que tienen un tubu cilíndricu, suenen llixeramente atapecíos, debíu al estrechamientu cónicu del tubu. Los efeutos sonoros que produz al emplegalos son d'estremada dulzura y delicadeza. Estos soníos tomen dende'l fa ₄ al do ₅.

Respiración continua

Como'l so nome indica, dexa'l fluxu continuo del aire y dexa realizar pasaxes de llarga duración ensin parase a alendar. Pa ello va haber qu'inspirar de normal y faer un soníu; cuando faiga falta alendar de nuevu, ensin dir hasta'l fin de la espiración, faemos, ensin parar de soplar, una reserva d'aire nel interior de la boca, llevando la llingua tras, asitiada en forma d'arcu, como si pronunciáramos la gutural "g", y enchiendo eventualmente les mexelles. D'esta forma, la llingua actúa de compuerta que prime l'aire mientres s'inspira pola ñariz, llevando palantre la llingua y apertando de nuevu les mexelles.

Trémolo dental

Consíguese asitiando los dientes sobre la llingüeta selemente y exerciendo llixeros golpes d'éstos sobre la llingüeta. Esti efeutu ye pocu bonal y utilízase en notes curties, sobremanera en música contemporánea.

Soníos d'ecu

Consiguir por aciu dos instrumentos, unu de los cualos executa un matiz fuerte y l'otru contesta ente bastidores en matiz pianu. Esta distancia ente los instrumentos ye abondu p'atenuar el soníu. Tamién se consigue por aciu un instrumentu gracies al contraste de matices fuerte – pianu.

Soníos dobles

Consiste en tocar una nota y cantar otra mentalmente. Consíguese utilizando una parte del aire espirado pa faer cimblar la llingüeta y otra parte pa faer cimblar les cuerdes vocales.

Producciones multifónicas

Pa consiguir esti efeutu, notar base tien de ser del rexistru agudu. Vamos Sonar una nota nesti rexistru y vamos relaxar los llabios menguando la presión hasta qu'apaezan les notes inferiores.

Flutter-tonguing, Flatterzunge o Frullati

Significa vibración de la llingua. Consíguese arquiando la llingua como si pronunciáramos la lletra «r» española o italiana. Tamién se consigue inclinando la llingüeta escontra'l llabiu cimeru y moviendo la llingua rápido ente'l llabiu cimeru y el velu del cielu la boca.

Glissando.

Glissandos

Nel oboe son difíciles d'executar, teniendo muncha importancia la embocadura. Consíguese llevantando bien adulces pa pasar d'una posición a otra. Los glissandos pueden ser ascendentes o descendentes, anque resulten más fáciles d'executar los ascendentes.

Rollender Ton o soníu retumbáu

Esti soníu consíguese primiendo fuertemente la base de la llingüeta,

colo que'l soníu llega a faese intermitente.

Notes supersobreagudas

Tomen dende'l la ₅ hasta'l do ₆. Pa llograr estes notes hai qu'aburuyar la embocadura nun forrando los llabios escontra l'interior y asitiando los dientes sobre la llingüeta. Gracies a la resistencia qu'exercen vamos consiguir estes notes. El soníu sobre'l que se realiza esta operación va sonar a la octava cimera, consiguiendo'l primera harmónicu, por cuenta de la posición de los dientes, que formen una ponte sobre la llingüeta, lo cual lleva a que se produza'l primera harmónicu.

Vibrato llabial

Esti vibrato realizar colos llabios o embocadura. Consiguir por aciu los movimientos exercíos colos llabios sobre la llingüeta. Esti vibrato nun s'utiliza con calter espresivu, sinón pa consiguir unos efeutos. Mientres la execución tien de tenese presente que ye un soníu muertu que ta bazcuyando nel ámbitu d'altor d'un cuartu de tonu, y, por tanto, cualquier movimientu de vibrato puede destruyir esti efeutu.

Cuartos de tonu

Consiguir por aciu les digitaciones normales pero entrepolando dalguna llave qu'afine'l instrumentu la nota menos d'un semitonu; yá sía inferior o cimeru. Puede consiguise esti efeutu per mediu d'un control de los llabios, anque esto ye menos aconseyable, pos puede desafinar el instrumentu.

Soníu smorzato

Significa soníu amortiguado. Consiste en amortiguar el volume del soníu con pequeños movimientos de la embocadura sobre la llingüeta, a manera de vibrato llabial.

La familia moderna

• Oboe piccolo (en francés oboe musette). Afináu en mi♭ o fa, una tercera menor o cuarta xusta cimera. Utilizar en rares ocasiones.^[73]
• Oboe. Afináu en do; por tantu nun ye un instrumentu trespositor.
• Oboe d'amor (del italianu oboe d'amore). Afináu en la, una tercera inferior. Tien una campana piriforme (en forma de pera) y una pieza de metal saliente nel estremu pa suxetar la llingüeta llamada bocal, carauterística que van caltener los siguientes miembros más graves de la familia.^[4][74]
• Corno inglés (del francés cor anglais). Afináu en fa, una quinta inferior. Ye bien apreciáu pol so soníu y emplégase en numberosos solos orquestales. Tres l'oboe suel ser el instrumentu de la familia más emplegáu en formaciones numberoses.^[4][75]
• Oboe baxu o barítonu. Afináu en do, una octava inferior. El so notación ye la mesma que la del oboe en clave de sol, pero'l so soníu real ye una octava per debaxo de lo escrito. Emplegar en rares ocasiones.^[4][76]
• Heckelfón. Inventáu en 1906 por Wilhelm Heckel de Biebrich-am-Rhein.^[76] Afináu en do, una octava inferior, carauterizar pola so gran esfera de resonancia nel pabellón y que se caltién sofitáu nel suelu con una pica (como'l violonchelu, por casu). Utilizáu por Richard Strauss en Salomé, Elektra o la Sinfonía alpina; y Paul Hindemith nel so tríu para viola, heckelfón y pianu. Alderícase si esti oboe pertenez a la familia, yá que se suel confundir col oboe baxu.^[4] Tamién esiste un heckelfón pícolo, homólogu al oboe pícolo (en fa), del que se fixeron bien poques unidaes.^[77]

La familia barroca

• Oboe barrocu. Precursor del oboe actual.
• Oboe d'amor barroco.
• Oboe de caza (del italianu oboe da caccia). Ta afináu una quinta per debaxo del oboe. El so cuerpu ta dobláu y créese que ye l'antecesor del corno inglés. D'ende que derive'l so nome de corn anglé y la so mala traducción a corno inglés.
• Oboe contrabaxu. Inventáu nel sieglu XVIII, esti miembru de la familia ta afináu dos octaves per debaxo del oboe. Tien un rexistru similar al del fagó, pero la so calidá tímbrica ye inferior, polo que foi pocu conocíu y escasamente utilizáu. Apenes queden detalles sobre la so manera de fabricación.

La familia tradicional

La familia tradicional toma toos aquellos instrumentos de doble llingüeta que se caltuvieron invariables a lo llargo del tiempu y formen parte del folclor nacional musical d'un país. Según el país recibe distintes denominaciones: n'África Occidental, algaita; n'Exiptu, mizmar; n'Armenia y Xeorxa, duduk; en China, bili, suona o guan; en Francia, bramevac; n'Inglaterra, shawm; en Grecia, zourna; na India, sahnai o nagasvaram; n'Italia, piffaro; en Corea, piri; n'España, tenora, dulzaina o donsaina, en Xapón, hichiriki; en Turquía, zurna; y, d'últimes; en Vietnam, kèn bầo.^[36]

Música tradicional y folclórica

Anque s'empleguen los oboes tradicionales ensin llaves en munches tradiciones musicales n'Europa, l'oboe modernu usóse pocu na música popular. Una esceición foi Derek Bell, arpista del grupu irlandés The Chieftains, qu'usó'l instrumentu en delles interpretaciones y grabaciones. La banda d'Estaos Xuníos de contradanza Wild Asparagus^[78] , establecida en Massachusetts, tamién emplega l'oboe, tocáu por David Cantieni. El músicu popular Paul Sartin^[79] toca l'oboe en delles bandes ingleses de música folclórica ente les cualos inclúyense Faustus^[80] y Bellowhead.^[81] El gaiteru y fabricante de gaites Jonathan Shorland toca l'oboe coles bandes Primeaval y Juice, y antes tocaba con Fernhill, que tocaba música tradicional de les Islles Britániques.

Jazz

A pesar de que l'oboe nunca ocupó un llugar importante nel jazz, delles bandes, como la de Paul Whiteman, incluyir con fines colorísticos. El multi-instrumentalista Garvin Bushell (1902-1991) tocaba l'oboe en bandes de jazz yá en 1924 y usó el instrumentu mientres tola so carrera; grabó finalmente con John Coltrane en 1961.^[82] Gil Evans escribió pal instrumentu na so famosa collaboración nel álbum Sketches of Spain de Miles Davis. Anque principalmente ye intérprete de saxofón tenor y flauta, Yusef Lateef foi d'ente los primeres (en 1963) n'usar l'oboe como instrumentu solista n'interpretaciones y grabaciones de jazz modernu. El compositor y contrabajista Charles Mingus dio-y al oboe (tocáu por Dick Hafer) un curtiu pero importante papel na so composición «I.X. Love» nel álbum de 1963 Mingus Mingus Mingus Mingus Mingus. Marshall Allen n'ocasiones tocaba l'oboe con Sun Ra.

Cola nacencia del jazz fusión a finales de la década de los 1960 y el so continuu desenvolvimientu mientres la década siguiente, l'oboe empezó a ocupar un papel más importante na composición, reemplazando n'ocasiones al saxofón nel so papel de solista. L'oboe foi utilizáu con muncho ésitu pol multi-instrumentista galés Karl Jenkins nes sos obres colos grupos Nucleus y Soft Machine, y pol intérprete d'instrumentos de vientu madera d'Estaos Xuníos Paul McCandless, cofundador del Paul Winter Consort y, dempués, d'Oregon. Romeo Penque tamién tocaba l'oboe nel álbum de Roland Kirk de 1975 Return of the 5000 Lb. Man, nel cantar «Theme for the Eulipions».

La década de 1980 vio un creciente númberu de oboístas intentando ellaborar obres non clásiques, y munchos intérpretes notables grabaron ya interpretaron música alternativa col oboe. Dellos grupos de jazz d'anguaño influyíos pola música clásica, como la Maria Schneider Orchestra, actúen col oboe.

El multi-lengüetista Charles Pillow fai emplegu del oboe y realizó una grabación pedagóxica pa tocar jazz col oboe.^[83]

Rock y pop

L'oboe usóse de forma esporádica en grabaciones de rock, xeneralmente tocáu por músicos d'estudiu en grabaciones de cantares específicos.

A finales de la década de 1960 y na década de 1970, delles bandes que surdieron emplegaben l'oboe nes sos grabaciones, por casu The Moody Blues (Ray Thomas), Henry Cow (Lindsay Cooper), New York Rock & Roll Ensemble (Martin Fulterman y Michael Kamen), Roxy Music (Andy Mackay), Electric Light Orchestra (Roy Wood), Wizzard (Roy Wood), y Japan (Mick Karn). Los oboístas d'eses bandes xeneralmente usaben l'oboe como segundu instrumentu, nun tocándolo en cada cantar. Sicasí, Japan y Roxy Music usaron l'oboe con bastante frecuencia.

Dende la década de 1990, l'oboe foi emplegáu nel rock de manera notable por Sigur Rós (tocáu por Kjartan Sveinsson), según pol músicu de indie rock Sufjan Stevens (que tamién toca'l corno inglés y de cutiu entemez dambos instrumentos nos sos álbumes). Jarlaath, el vocalista de la banda francesa de gothic metal, Clarixa, toca l'oboe en delles de los sos cantares, según Robbie J. de Klerk, el vocalista de la banda holandesa doom/death metal melódicu llamada Another Messiah.

Una llista d'exemplos del emplegu históricu del oboe nel rock y el pop:^[84]

Música cinematográfica

L'oboe emplegar con frecuencia na música cinematográfica, de cutiu pa representar una escena murnia o doliosa. Unu de los más destacaos usos del oboe nuna banda sonora ye nel cantar tituláu «Gabriel's Oboe», de la banda sonora d'Ennio Morricone de la película de 1986 The Mission (oboísta: Joan Whiting).^[93]

Tamién apaez como solista na tema Across the Stars de la banda sonora de John Williams na película de 2002 Star Wars Episode II: Attack of the Clones.^[94]

Notes

Emplegada

• BAINES, ANTHONY: Woodwind Instruments and Their History, Chapter IV (páxs. 91-116) (384 págs). Londres: Courier Dover Publications, 1991 ISBN 0-486-26885-3
• DONINGTON, ROBERT: La música y los sos instrumentos (376 páxs.). Madrid: Alianza Editorial, 1986. ISBN 84-206-0192-6.
• GUNA VILA, JOSÉ JAVIER: La Téunica Elemental del Oboe, 1ª Parte (152 páxs.). Valencia: Piles Editorial, 2000. ISBN 84-95026-58-9
• PINEDA, FRANCISCO: Memoria sobre l'oboe y la so pedagoxía (136 páxs.). Valencia: Rivera Editores, 2003 ISBN 84-96093-10-7.
• BARREYE, PHILIP: Oboe: The New Grove Dictionary of Music and Musicians (p. 462-475.). Londres: Macmillan Publishers, 1980. ISBN 0-333-23111-2.

Encamentada

• ARTLEY, JOE: How to make double-reeds. Londres: Jack Spratt, 1968. ISBN 1005727.
• BAINES, ANTHONY: Hestoria de los instrumentos musicales (388 páxs.). Barcelona: Taurus, 1985. ISBN 84-306-5614-6.
• BARREYE, PHILIP: The Oboe: An Outline of its History, Development and Construction (195 páxs.). Londres: Y. Benn, 1956
• BURGESS, GEOFFREY y HAYNES, BRUCE: The Oboe (418 páxs.). Yale University Press (Yale Musical Instrument Series), 2004. ISBN 0-300-09317-9.
• FUBINI, YNRICO: La estética musical dende l'antigüedá hasta'l s. XX. Madrid: Alianza Música, 1988. ISBN 978-84-206-9071-1.
• GOOSENS, LEON y ROXBURGH, YDWIN: Oboe. Editorial Y. Mehnujin, 1977. ISBN 3-596-22990-1.
• HAYNES, BRUCE: The Eloquent Oboe: A History of the Hautboy from 1640-1760 (528 páxs.). EE. UU.: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-19-816646-X.
• —: Music for Oboe, 1650-1800 (394 páxs.). EE.XX.: Fallen Leaf Press, 1985.
• HOTTETERRE, JACQUES-MARTIN y MARSHALL DOUGLAS, PAUL: Principles of the Flute, Recorder, and Oboe (73 páxs.). Londres: Courier Dover Publications, 1983 ISBN 0-486-24606-X.
• LLIMERÁ, VICENTE.(1998), Téunica de basa pa oboe, Valencia: Rivera Editores
• ROTHWELL, YVELYN: Oboe technique (112 págs). EE. UU.: Oxford University Press, 1983 (3ª edición), ISBN 0-19-322333-3.
• —: The Oboist's Companion: 3 volumes (60 páxs. [3º vol.]). EE. UU.: Oxford University Press, 1974, 1976, 1977, ISBN 0-19-322337-6 (3º vol.).
• RUSSELL, MYRON: Oboe Reed Making and problems of the Oboe Player (56 páxs.)EE.XX.: Spratt Music Pubishers, 1971.
• SPRENKLE, ROBERT y LEDET, DAVID: The Art of Oboe Playing. Summy-Birchard Music, 1961. ISBN 0-87487-040-2.
• TRANCHEFORT, FRANÇOIS-RENÉ: Los instrumentos musicales nel mundu. Madrid: Alianza Música, 1985. ISBN 978-84-206-8520-5.
• WHITTOW, MARION: Oboe Pocket-Sized Problem Solver Non. 1 (32 páxs., 15 cm, 42 ilus.). EE.XX.:Puffit Publications, 1997. ISBN 0-9518072-1-8.
• —: Oboe. A reed blowing in the wind (240 páxs., 23 cm, 380 ilus.). EE.XX.:Puffit Publications, 1991. ISBN 0-9518072-0-X.