 Novés | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Novés (es)  | Benito Tapiador Farelo | ||||
| Nome oficial | Novés (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
45519 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 40°02′54″N 4°16′14″W / 40.048333333333°N 4.2705555555556°O | ||||
  Novés Novés (España)  | |||||
| Superficie | 42 km² | ||||
| Altitú | 573 m | ||||
| Llenda con | Fuensalida, Huecas, Barcience, Torrijos, Santo Domingo-Caudilla, Maqueda y Portillo de Toledo | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
3388 hab. (2023) - 1482 homes (2019) - 1423 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.16% de Castiella-La Mancha 0.01% de España | ||||
| Densidá | 80,67 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| noves.es | |||||
 | |||||
Novés ye un conceyu español asitiáu na provincia de Toledo, perteneciente a la comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
Toponimia
Según Belosillo,[2] el términu "Novés" derivar del llatín NOVUS 'nuevu'. Gómez-Menor[3] detalla más, al indicar que se deriva de NOVALIS 'que se dexa en reposu', referíu a un campu o tierra. Pa García Sánchez[4] resulta difícil esplicar tanto'l so orixe como'l so motivación, aceptando que podría ser un deriváu de novo por aciu el sufixu -és.
Xeografía
El conceyu asítiase «nos cayentes que forma la corriente d'un regueru que traviesa la pobl.»[5] denomináu San Montés y que flúi escontra'l norte hasta desaguar nel regueru Gualavisa nel términu de Maqueda. Pertenez a la contorna de Torrijos y llinda colos términos municipales de Maqueda y Portillo de Toledo al norte, Fuensalida y Huecas al este, Barcience y Torrijos al sur, y Santo Domingo-Caudilla al oeste.
El so puntu más alto atópase en La Talaya a 583 msnm. Amás del regueru San Montés, cerca de la so llende con Portillo de Toledo naz el regueru Barcience que percuerre'l conceyu de norte a sur y desagua nel Tajo en travesando dellos conceyos.
Historia
Nun se conocen los oríxenes del pueblu. Diz la lleenda que foi fundáu polos hebreos que llegaron a la península tres la invasión de Palestina por Nabucodonosor. Sicasí, otres fontes indiquen que fueron los griegos en 1250 aC.[6]
Nun documentu[7] de 1208 nel qu'Alfonsu VIII se refier a los términos ente'l conceyu de Segovia y los de Madrid y Toledo, puede lleese: «illa uia que uenit de Portello ad illam encruziiadam in ualle de Sotello, et suas mathas; inde ad illam turrem de Noes, et inde ad illam« turrem de Cabdella»».
Nun testamentu mozárabe de 1266[8] cítase'l caserío de Novés, dependiente de Fontalba de la Sagra. En 1360 una calamidá amenorgó la población de 300 a 50 vecinos, ente los sobrevivientes atopaben les fíes de Fernán Pérez de Ayala, Juana y Aldonza, esposa esta postrera de Pedro González de Mendoza, a les que Xuan I concedió'l privilexu de la so repoblación.[5]
En 1400 Diego Hurtado de Mendoza vence a la so fía Aldonza de Mendoza, duquesa de Argona, la metá de Novés: «la meytad del el mio logar de Noves».[9]
Tuvieron importante facienda, especialmente mientres los sieglu XV al XVI, nesti llugar la familia Padilla, que'l so miembru más conocíu foi'l comuñeru Juan de Padilla; y la familia Ribadeneira, mariscales de Castiella y señores de Caudilla. Mientres el sieglu XVII ye especialmente importante la familia Fajardo.
La so situación estratéxica, pola que pasaben dos caminos reales el que diba de Toledo a Valladolid, y el de Plasencia a Madrid, anició que nacieren y morrieren importantes personaxes históricos. Asina, el 19 d'abril de 1663 morría na población Luis Crespi de Borja, obispu de Plasencia.
A mediaos del sieglu XIX tenía 668 cases y el presupuestu municipal xubía a 38.746 reales de los cualos 3.300 yeren pa pagar al secretariu.[5]
Alministración
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Francisco Yepes Ballestero | UCD |
| 1983-1987 | José Luis Sánchez Lorenzo | PSOE |
| 1987-1991 | Francisco Yepes Ballestero | PP |
| 1991-1995 | Francisco Yepes Ballestero | PP |
| 1995-1999 | Jesús Esteban Rodríguez | PSOE |
| 1999-2003 | Jesús Esteban Rodríguez | PSOE |
| 2003-2007 | Jesús Esteban Rodríguez | PSOE |
| 2007-2011 | Jesús Esteban Rodríguez | PSOE |
| 2011-2015 | Benito Tapiador | PP |
| 2015-2019 | n/d | PSOE |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
.
Demografía
La siguiente gráfica amuesa la evolución de la población de Novés dende 1900.
| Gráfica d'evolución demográfica de Novés ente 1900 y 2009 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Nes primeres décades del sieglu XX la población caltúvose en redol a los 2700 habitantes pa dempués dir menguando hasta algamar el mínimu nos años 80, empezando una lenta recuperación a partir d'entós. Na siguiente tabla, onde s'amuesa la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE, sigue apreciándose la mentada recuperación, siendo más importante nos últimos años.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2018 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1548 | 1560 | 1544 | 1545 | 1562 | 1566 | 1657 | 1718 | 1760 | 1911 | 2113 | 2500 | 2712 | 2807 | 2860 | 2767 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [necesita referencies]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Economía ya industria
Históricamente foi una población fundamentalmente agrícola. Mientres el sieglu XIX producía trigu, cebada, algarrobes, garbanzos, vinu, aceite»,[5] calteniéndose asina mesmu ganáu lanar, porcín y mular pa llabor. Tocantes a la industria y el comerciu atopaben cuatro telares, procedentes d'una anterior y más importante fábrica de llanes, seis molinos d'aceite, dos tahona y diverses tiendes de quincalla y de consumu.
Na actualidá'l sector predominante ye'l de servicios con un 47,4 % del total d'empreses, siguíu polos de la construcción con un 31,6 %, la industria con un 14,0 % y finalmente l'agricultura con un 7%.[10]
Paisanos pernomaos
- Lope de Vega (1562-1635): importante poeta y dramaturgu del Sieglu d'Oru. Moró mientres dalgún tiempu na casa llamada de les Cadenes.
- Guiomar Carrillo (¿Toledo? 1504-¿Novés? 1546): fía de Fernando de Ribadeneira y de Teresa Carrillo, amigu de Garcilaso de la Vega de que los sos amores nació Lorenzo Suárez de Figueroa,[11] fíu primoxénitu del poeta. Moró en Novés onde, posiblemente, morrió en 1546.
- Arturo Barea (1897-1957): l'escritor nacíu en Badayoz adoptó Novés como "el so pueblu" pa pasar les sos fines de selmana y les sos vacaciones mientres una dómina de la so vida. Al entamu del tercer llibru de "La forja de un rebelde" faise una descripción del pueblu y de la vida nél na dómina de la república.
Monumentos y llugares d'interés
- Castiellu de San Montés: El castiellu de San Montés foi construyíu pol comendador Gutierre de Cárdenas nel sieglu XV.
- Ilesia parroquial de San Pedro Apóstol: empezada la so edificación en 1190[12] sobre un antiguu templu baltáu. A lo llargo de los sieglos foise ampliando con distintes capiyes y estructures, hasta'l sieglu XVIII, nel que s'añader la última capiya. No arquitectónico cabo destacar la capiya mayor y cruceru del templu, d'arte ojival del sieglu XV.
- Ermita del Cristu del Sangre: d'estilu popular, con capiya mayor formada por un ábside pentagonal.
- Ermita de San Roque: d'estilu popular, de nave ancha, col altar asitiáu nel cabecero.
- Casa de les Cadenes: d'antiguo fuera una sinagoga.
- Ermita de La nuesa Señora de la Monjia:atopar a una distancia del pueblu d'unos 4,5 km. Nesti llugar realiza una romería n'honor a la patrona, que ye treslladada a la so ermita'l día 15 de Mayu dende la Ilesia, a la que torna a finales de Setiembre pa les sos fiestes patronales.
Fiestes
- Romeria n'honor de Nustra Señora de la Monjía: Celébrase'l siguiente domingu al 15 de mayu.
- Fiestes patronales n'honor de San Miguel Arcánxel y La nuesa Señora de la Monjía.
- La Selmana Santa de Novés ye d'interés comarcal, y de la que son protagonistes les Imáxenes articulaes y les Cofraderíes. El Domingu de Ramos bendicen los ramos d'olivar y les palmes na ermita de la Vera Cruz. De siguío vase en procesión hasta la ilesia. Esi mesmu día celebra'l pregón de Selmana Santa al cargu de la Xunta de Cofraderíes.
El Miércoles Santu, a les 12 de la nueche, la cofradería del Santísimu Cristu de la Columna da en la puesta de Bandera del Alférez. El Xueves Santu, la cofradería del Santísimu Cristu de la Columna desfila con túnica con capirote de color moráu, o valona blanca y llazu moráu. Les imáxenes que desfilen en procesión son el pasu de la Oración nel Güertu de les Olivares, de siguío el Santísimu Cristu de la Columna y d'últimes la preciosa Virxe de los Dolores. El mesmu Xueves Santu, a les 12 de la nueche, la cofradería de la Preciosísima Sangre da en la puesta de bandera en casa del Alferez. El Vienres Santu pela mañana desfilen les imáxenes artículadas del Nazarenu y La Soledá, na procesión de les Cayíes. Pela tarde, desfila la cofradería de la Preciosísima Sangre (fundada en 1532) xunto a les imáxenes articulaes del Nazarenu y La Soledá. El so paxellu ye túnica de color negru con capirote del mesmu color o valona blanca con llazu moráu. Tamién se celebra'l desclavamiento y de siguío desfilen en procesión les imáxenes de Jesús Crucificáu denomináu Santísimu Cristu del Remediu, el Santu Sepulcru y la Virxe de la Soledá. El Sábadu de Gloria, a les 12 de la nueche, la cofradería de la Inmaculada Concepción da en la puesta de la bandera en casa del Alférez. El Domingu de Resurreición, desfila na procesión del alcuentru la cofradería de la Inmaculada Concepción, que'l so reglamentu remontar al añu 1913. La so túnica y llazu son de color azul celeste con valona blanca. Nesta procesión desfilen les imáxenes de Jesús Resucitáu y l'Inmaculada Concepción.
- Feria medieval: Tien una duración de tres díes y realízase'l fin de selmana más aparente ente finales de mayu o principios de xunu. Mientres los díes de la feria realícense pasacalles, exhibiciones de vuelu d'aves rapazos, bailles, etc. Destaca la representación de teatru realizada mientres el sábadu pela nueche con actores de la llocalidá.
- Cruz de mayu: Primer domingu del mes de mayu. Destacar por ser tradición que los más pequeños de la llocalidá vistir d'anxelinos mientres la procesión.
- San Dieguito: Fiesta escolar que se realiza'l 30 de payares. Consta d'una misa y una procesión peles cais del pueblu cola imaxe de San Dieguito, que ye portada polos alumnos de 6ᵘ de primaria. Esti día ye tradicional les castañes que parten los escolares al pueblu.
Intereses
- En toa España hai 929 persones que se apellidan Novés, 357 como primer apellíu y el restu como segundu.[13]
Referencies
Notes
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ BELOSILLO, Manuel (Madrid, 1988). Castiella merinera. Les cañaes reales al traviés de la so toponimia. Colexu d'Inxenieros de Caminos, Canales y Puertos. páx. 172, ISBN 84-7506-237-7.
- ↑ GÓMEZ-MENOR, José (Toledo, 1988). Contribución al estudiu de la toponimia toledana. Centru d'Estudiu de los Montes de Toledo y La Jara. páx. 367.
- ↑ García Sánchez, Jairo Javier (Toledo, 2004). Toponimia mayor de la provincia de Toledo (zones central y oriental). Institutu provincial d'investigaciones y estudios toledanos. páxs. 254 y 255, ISBN 84-95432-05-6.
- 1 2 3 4 Madoz, Pascual (Madrid, 1846-1850). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti. Volume XII, páx. 186.
- ↑ Diputación de Toledo. «Estremáu d'historia de Novés». Consultáu'l 2007.
- ↑ Citáu por GONZÁLEZ, Julio (Madrid, 1960). El reinu de Castiella na dómina d'Alfonsu VIII. III vols.. CSIC. Escuela d'Estudios Medievales. vol. III páx. 456.
- ↑ Citáu por GONZÁLEZ PALENCIA, Ángel (Madrid, 1926-1930). Los mozárabes de Toledo nos sieglu XII y XIII. III vols y I vol. preliminar. Institutu Valencia de Don Juan. vol. III páx. 416.
- ↑ Citáu por MOLÉNAT, Jean Pierre (Madrid, 1997). Campagnes et monts de Tolède de XIIe au XVe siècle. Casa de Velázquez. páx. 414.
- ↑ Según datos de la delegación de gobiernu de Castiella-La Mancha. Vease la so ficha municipal nel apartáu d'enllaces esternos.
- ↑ http://parnaseo.uv.es/Lemir/Revista/Revista15/04_Vaquero_Carmen.pdf
- ↑ Web del conceyu. «Reseña histórica de Novés». Consultáu'l 2007.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística. «Mapa de Distribución d'Apellido». Archiváu dende l'orixinal, el 7 d'avientu de 2007. Consultáu'l 3 d'avientu de 2007.
Bibliografía
- FUENTES PÉREZ, Patrociniu (Toledo, 2002). Novés y les sos lleendes. Diputación Provincial de Toledo. ISBN 84-87100-94-5.
- DÍAZ FERNÁNDEZ, Antonio José. «Frai Lorenzo de San Nicolás y la ilesia de Novés (Toledo)». Consultáu'l 2007.
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Novés 
.
Novés (Toledo) n'OpenStreetMap.
Novés n'OpenWeatherMap
