Navarrés
escudo de Navarrés (es)
Alministración
País	España
Autonomía	Comunidá Valenciana
Provincia	provincia de Valencia
Comarques	Canal de Navarrés (es)
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Navarrés	Estela del Carmen Darocas Marin (es)
Nome oficial	Navarrés (es)[1]
Códigu postal	46823
Xeografía
Coordenaes	39°06′05″N 0°41′36″W / 39.101388888889°N 0.69333333333333°O / 39.101388888889; -0.69333333333333
Navarrés Navarrés (España)
Superficie	47 km²
Altitú	275 m
Llenda con	Bolbaite (es) , Quesa, Sumacàrcer, Tous y Chella
Demografía
Población	3061 hab. (2023) - 1503 homes (2019) - 1465 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Canal de Navarrés (es) 0.12% de provincia de Valencia 0.06% de Comunidá Valenciana 0.01% de España
Densidá	65,13 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
navarres.es

Navarrés ye un conceyu español perteneciente a la provincia de Valencia, na Comunidá Valenciana, allugáu na comarca de la Canal de Navarrés. Cuenta con 3.056 habitantes (INE 2016).

Xeografía

Navarrés, arropáu nel corazón de la contorna, asítiase na redoma del ríu Grande. La llamada Agamba del Río Grande ye la fastera del ríu que trescurre pela carretera que lleva'l mesmu nome. Este ye un percorríu d'escepcional guapura que dexa apreciar la impresionante masa montiego de pinares y carbes arumoses del citáu ríu.

Nel noroeste del términu municipal atópase la presa de Gradia, que recueye agua del ríu Gradia, afluente del Júcar, y recipiente natural nel que conflúin les agües del ríu Grande, el ríu Flaire y el Ludey. Cercanu a esti puntu atopen delles cueves d'interés turísticu pol so escelente caltenimientu d'estalactites y estalagmites: Torca de Tous, Cueva del Barbero ente otres.

Aportar a esti pueblu, dende Valencia, al traviés de l'A-7 tomando depués la CV-560.

Historia

Nel términu de Navarrés abonden xacimientos arqueolóxicos de casi toles dómines. Amuesa del arte de los antiguos pobladores ye'l Caballín de La Traviesa, pieza de folla cocida de pequeñes dimensiones.

Constatóse presencia de la cultura ibérica so la influencia romana. Pero los que dexaron más buelgues de la so presencia nestes tierres fueron los musulmanes. Navarrés pasó a manes del rei Xaime'l Conquistador en 1244, pasó dempués a Pascual Maçana y finalmente foi adquiríu por Jaume Castellà en 1387. Foi señoríu de la familia Tolsá, xunto con Bolbaite, Chella y Bicorp. En 1560 la baronía pasó a ser dominiu de Pedro Galcerán de Borja, maestre de la Orde Militar de Montesa y coles mesmes yera alzada a marquesáu.^[2]

Una fecha significativa na hestoria de Navarrés foi la espulsión de los moriscos en 1609, yá que nesta fecha'l pueblu yera íntegramente moriscu, habitáu por 250 families de cristianos nuevos, según el censu de Caracena, y l'espulsión nun se vivió de forma pacífica. El pueblu de Navarrés sufrió un fuerte despoblamientu, situación que l'entós marqués de Navarrés, José de Proxita, intentó iguar por aciu la Carta puebla, roblada'l 12 de xunetu de 1611. Sicasí, en 1646 solo habíense reocupado 59 cases, y poques más había en 1713. La recuperación tuvo llugar a lo llargo del sieglu XVIII, llegando a 1309 habitantes a finales del mesmu. La crecedera posterior foi más lentu, yá qu'en 1877 había 2307 habitantes, ente que nel añu 1950 llegar a 2847. De siguío, el éxodu rural fíxo-y perder parte de los sos efectivos, cuestión dafechu revertida na actualidá.^[3]

Demografía

Economía

Na actualidá distribuyir ente l'agricultura y la ganadería (granxes de coneyos y porcín). Esiste tamién un gran númberu d'invernaderos de flores. Cuenta con dellos almacenes d'ayos y una fábrica dedicada al vidriu.

Hai una empresa de fabricación de dulces, Duces Castelló, que foi adquirida apocayá pol grupu empresarial Grupu Siro. Esto provocó un impulsu económicu na llocalidá, y dexó la continuidá y ampliación de numberosos puestos de trabayu.

Nel pueblu esiste una gran variedá de comercios de teles, calzáu, chigres y restoranes, peluqueríes, panaderíes, supermercaos, carniceríes y fruteríes que dan un apurra económicu fundamental.

Otru tipu d'empreses d'ámbitu pyme son les de construcción, repartida y distribución de productos propios, informática, estudiu fotográficu, asesoríes, etc.

Tocantes a l'artesanía, entá se trabaya'l espartu, realizando capazos, correes o tamién "embogando" sielles. Tamién se faen "caliqueños" (puros artesanales) de bien bona calidá. Tamién hai que destacar la escelente calidá artesanal de la pastelería que se desenvuelve nesti llugar.

Monumentos

• Ilesia Parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción. Reconstruyida nel sieglu XVIII. Tien una estructura neoclásica, que s'entemez con una ornamentación rococó. La planta ye de cruz llatina, con capiyes llaterales ente los contrafuertes, la cubierta de bóveda de mediu cañón, con lunetos y cúpula nel cruceru. Nel presbiteriu tien un magníficu retablu de madera tallao.

Interior de la Ermita del Santísimu Cristu de la Salú.

• Ermita del Santísimu Cristu de la Salú. Edificiu que data del sieglu XVIII, asitiáu al este de la población, nun montículo d'una elevación sobre unos 200 m. Foi mandáu construyir por cuenta de Dª Paula Calatayud, esposa de D. Baltasar Pérez, dambos soterraos nel Templu Parroquial a los pies de la Patrona, la Virxe del Remediu, nel so antiguu allugamientu. Foi ampliáu en 1928 ya inauguraes les obres el 30 d'agostu de 1928. Consta d'una sola nave con pilastres, arcos de mediu puntu y bóveda de cañón na nave central, sobre un arcu tranquil na sacristía. Tien espadaña sobre la puerta d'entrada. El presbiteriu tien un retablu d'estilu neoclásicu, en que la so fornica central queda allugada la imaxe prodixosa del Cristu de La Salú, de gran devoción pa los navarresinos/as, y que ta ellaborada en madera policromada y data de 1940.
• Castiellu de Navarrés. Asitiáu nun cuetu qu'apodera'l pueblu, atópense les ruines d'una fortaleza mozárabe, construyida sobre un pobláu de la Edá del Bronce.
• Peña Sansón. Piedra de Gran tamañu y de forma peculiar. Cunta la hestoria que Sansón fixo un apueste, que consistía en que podría llanzar la piedra con un solu deu de la so mano dende'l castiellu de Navarrés. Nel llugar de la piedra hai una pequeña cueva con un depósitu pa recoyer l'agua d'agua. Anguaño esta en desusu, pero d'antiguo utilizar los ganaderos p'alimentar al so ganáu cuando lo llendaben.
• Fonte La Marquesa. Tamién denomada "Fonte de los 24 remexos", probablemente mandada construyir pola tercera Marquesa de Navarrés y quinta Condesa de Almenara Dª Madalena de Borja (1591-1597). La orixinal foi treslladada y anguaño atópase emplazada na Plaza del Bariu. Agora construyóse otra cerca del llugar onde s'atopaba la primer fonte n'homenaxe a la orixinal.
• La Tinaja. Silu pa guardar el granu d'orixe árabe.

Llugares d'interés

Nel términu de Navarrés destaquen dellos puntos d'interés paisaxísticu y artísticu:

• La Presa de Gradia. Cercanu a esti puntu atopen delles cueves d'interés turísticu poles sos estalactites y estalagmites. Recueye agua del ríu Gradia, afluente del Júcar, y recipiente natural nel que conflúin les agües del Río Grande, del río Flaire y el Ludey.
• Ceya del Río Grande. Ye la fastera del ríu que trescurre pela carretera que lleva'l mesmu nome.
• Los Chorradores. Saltu d'agua natural arrodiáu de frondosa vexetación.
• El Garrofero. Abrigu montascosu que recueye un conxuntu pictóricu d'arte rupestre llevantín d'escepcional orixinalidá.
• La Fuente del Pino. Paraxa asitiada en Selda, con un manantial famosu pola calidá y sabor de la so agua.
• La Carrasqueta. Manantial asitiáu tamién en Selda, xunto al Ríu Grande.

Fiestes llocales

• San Antón. D'esta fiesta, que ye celebrada'l 17 de xineru en tolos pueblos de la contorna, merez destacar la collaboración ciudadana pa faela posible, tresportando lleña pa formar una gran foguera que se monta na Plaza del Bariu y siendo quemada al anochecer de la viéspora de San Antón. Ye tradicional la "torrá" de carnes y embutíos que realicen los vecinos nos caricotes de la foguera, al igual que la bendición del "pan bendito" que darréu se parte por toles places del pueblu. El Conceyu tien instituyíos unos premios que da a quien tresporten la mayor "viga" en tres modalidaes: a brazu, con caballería o tractor. Entámense tamién actividaes como: baille popular, repartida de bébores, tramusos y cacaos o degustación de chocolate pa tolos asistentes.
• San Gregorio. Fiesta tradicional celebrada'l 12 de marzu n'homenaxe al Patrón del pueblu. D'antiguo, esta festividá consistía en faer una comida na Plaza principal pa tolos probes de la llocalidá. Na actualidá, síguese esta tradición cola repartida de cazueles d'arroz al fornu pa la población polo xeneral. La fiesta concentra un gran númberu de "paraetas" (venta ambulante de productos alternativos) pal esfrute de tolos vecinos.
• Selmana Cultural. Esta celebración tien llugar mientres la primer selmana del mes d'agostu y ye especialmente diseñada pa enllenar los díes de vacaciones de neños y adultos. Cuenta con actividaes de too tipu: lúdiques, deportives, educatives, artesanales, musicales, folclor, concursos, competiciones, correfocs, gastronomía, etc. Pretende y consigue que les persones de toles edaes, dende neños a vieyos, cunten con dalgún espectáculu o actividá que pueda se-yos d'interés.
• Fiestes patronales. Celebrar del 8 al 12 d'ochobre, n'Honor al Santísimu Cristu de la Salú y la Virxe del Remediu. Les celebraciones tomen dende les tradicionales llitúrxiques relixoses, hasta les más gayoleres y lúdiques. Ye'l mesmu Conceyu quien programa y subvenciona direutamente toles celebraciones, procurando amalgamar una serie d'actos que dexen celebrar con dignidá, variedá y calidá, tan importante celebración llocal. Tamién se convierte n'importante puntu de xunta de navarresinos residentes n'otros llugares, familiares, vecinos de los pueblos próximos y persones comenenciudes en conocer los usos y costumes del pueblu. Ente otres coses, podría destacar: les procesiones, les actuaciones musicales, los bailles, los pasacalles y les dances clásiques. Anque tamién hai llugar pa esposiciones d'artesanía local y foranes, feries artesanales, competiciones deportives (fútbol, raspall, tenis, axedrez, etc.), ufriendes de flores, parques infantiles, teatru, fueos artificiales o concursos gastronómicos. Mientres los cinco díes de fiesta, Navarrés cuenta con una enorme feria que toma casi tola carretera del pueblu y compónse de "paraetas" (venta ambulante de productos alternativos) y atraiciones de too tipu.
• La Hora El Quijal. Tien llugar el 1 de payares, con motivu del Día de Tolos Santos. Esta fiesta celebrábase d'antiguo percorriendo, namái los neños, les cais de la población mientres ciscaben un donativo poles cases del pueblu. Antes les donaciones yeren productos agrícoles, sicasí, agora son donaciones económiques, alimentarias y d'otres especies.

Gastronomía

Ente la gastronomía más importante cabo destacar el arroz al fornu, el gazpachu manchegu, les farrapes, la torta d'amiestu (compuesta d'embutíos) y diversos caldos como la "cazuelica" en pencas o l'arroz "caldós". Tamién son típicos el "mojete arrieru", la paella valenciana, el pucheru y los embutíos artesanos.

Como duces cabo destacar les "orilletas", los "mostachones", el "brazu xitanu" (que'l so rellenu ye de dulce de boniato), les "Mona de Pascua mones" (tamién llamaes popularmente "trenas"), les galletes "cristinas", los "rollicos" d'anís y los dulces con pelo d'ánxel.

En Navidá son típicos el roscón, los "pastisos" y el "turrón de roses", ellaboráu de forma artesanal con palombines, cacahuete, almendra y miel. En cualesquier panadería o fornu del conceyu pueden atopase toos estos duces y dalgunos más realizaos de forma artesanal en cualquier dómina del añu.

Política

Persones destacaes

• Joan Baptista Humet (1950-2008): Compositor, músicu y cantante.

Ver tamién

• Banzáu de Gradia
• Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción
• Castiellu de Navarrés

Imaxe de satélite

WikiMapia - Navarrés (Imagen satélite y mapa):

Referencies

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Navarrés.
• Web oficial del Conceyu de Navarrés
• Navarrés nel Rexistru d'Entidaes Llocales de la Xeneralidá Valenciana
• Esti artículu incorpora material procedente de la páxina web de la Federació Valenciana de Municipis y Províncies, que per aciu d'una autorización permitió agregar conteníu ya imáxenes y espublizalos baxo llicencia GFDL.
• Famosu Fornu de Navarrés