Primeros años

Mariano Melgarejo nació'l 13 d'abril de 1820 nel pobláu de Tarata (actual Departamentu de Cochabamba, Bolivia), perteneciente nesi entós al territoriu del Virreinatu de Perú. Foi fíu del español Ignacio Valencia y de la indíxena Lorenza Melgarejo. Cuando nació, el so padre, español, nunca lo reconoció como'l so fíu llexítimu y abandonar, motivu pol cual Mariano tuvo que llevar primero l'apellíu de la so madre, quien lo crió mientres la so niñez. Al pie de ella, Melgarejo creció y vivió el so infancia nun llugar humilde nel pequeñu pueblu de Tarata, onde la so casa entá perdura na actualidá.

Casa de Mariano Melgarejo

Pena de muerte ya indultu presidencial

Manuel Isidoro Belzú, Presidente de Bolivia ente 1848 y 1855. L'añu 1854, Belzú perdonó la vida de Melgarejo por llástima y trescaláu poles muyeres.

Jorge Córdova, Presidente de Bolivia ente 1855 y 1857.

L'añu 1854, a los sos 34 años d'edá y col rangu de mayor, Melgarejo apaez per primer vegada na escena pública y política de Bolivia. A principios d'esi añu, remontar xunto a les sos tropes faciendo un llevantamientu militar na ciudá de Santa Cruz de la Sierra, pronunciándose contra'l gobiernu del presidente Manuel Isidoro Belzú, pero la so revuelta foi rápido entartallada poles tropes gubernamentales, siendo prindáu y lleváu darréu a la ciudá de Cochabamba pa ser enxuiciáu. Mientres el so xuiciu, Melgarejo foi xulgáu y culpáu pol delitu d'alta traición a la patria y llevantamientu armáu contra'l tao bolivianu, siendo condergáu a muerte (según les lleis bolivianes d'aquel entós).

Cuando Melgarejo atopar nel so celda, yá solo esperando la so pena de muerte por aciu fusilamiento (como correspondía a los militares d'esa dómina), delles dames de l'alta clase de la sociedá cochabambina (bien amigues sos), axuntar en persona col presidente Manuel Isidoro Belzú nel palaciu de gobiernu, pa pidi-y clemencia y perdón pola vida de Melgarejo, atribuyendo a la escusa del alcoholismu les sos actuaciones de revuelta y llevantamientu militar.

El presidente Manuel Isidoro Belzú aportando al pidimientu, perdonó la vida de Mariano Melgarejo, pero depués, y de manera profética, díxo-yos a les muyeres cochabambinas que "dalgún día penaríense" d'aquella aición que realizaren al pidir clemencia pola vida d'un militar muyeriegu y borrachu. Dempués d'esti indultu presidencial, Melgarejo foi lliberáu y siguió cola so carrera militar.

Como paradoxa de la hestoria, cabo mentar qu'ente les varies dames que pidieron pola vida de Melgarejo atopábase "la madre" del prestixosu poeta y políticu bolivianu Néstor Galindo, quien 11 años dempués (en 1865), seria cruelmente fusiláu pol mesmu gobiernu de Melgarejo, na batalla de la Cantería de Potosí.

Combalechadures polítiques

Dempués de la so revuelta militar de 1854, Melgarejo adquirió cierta notoriedá y un medianu lideralgu ente les tropes del exércitu. Los gobiernos de los presidentes Jorge Córdova (1855-1857) y José María Linares (1857-1861) (posteriores a Manuel Isidoro Belzú), considerar a Melgarejo como un militar al que siempres debería de caltene-y -y constantemente destináu n'alloñaes fronteres, lloñe de les principales ciudaes capitales, esto según ellos, coles mires de que nun arime cola so alcoholismu y inmoralidá a les demás tropes y de esa manera, al empar, evitar tamién futuros llevantamientos militares.

José María Linares, Presidente de Bolivia ente 1857 y 1861.

José María Achá, Presidente de Bolivia ente 1861 y 1864.

Mientres el gobiernu del presidente Jorge Córdova (1855-1857), Melgarejo ostentaba yá'l rangu de teniente coronel d'exércitu. Mientres esi tiempu sofito abiertamente les combalechadures que tenía'l políticu José María Linares pa derrocar al presidente Córdova. Ye por eso qu'en setiembre de 1857, xunto al coronel Plácido Yañez, Melgarejo ayuda nel golpe d'estáu, poniéndose so les órdenes de Linares, entamando y comandando les barricaes de la ciudá de Cochabamba. Mientres esa batalla, el presidente Jorge Córdova foi derrocáu y Linares xubió a la presidencia de Bolivia, que de camín, xubió a Melgarejo al grau de coronel en 1859.

Mientres los primeros meses de gobiernu de José María Linares, el coronel Melgarejo primeramente sofitar abiertamente, pero año dempués llevantóse contra él, hasta la so cayida. Una vegada que'l presidente Linares fuera derrocáu de la presidencia por aciu un golpe d'estáu l'añu 1861, perpetáu a cabu pol xeneral José María Achá. Mientres esti llevantamientu militar Melgarejo cambéu de bandu sofitando abiertamente'l golpe del xeneral Achá.

Xubida al poder

Combatió delles batalles en nome del presidente José María de Achá, que a cambéu dio-y la so amistá y el so total enfotu, xubiendo a Melgarejo al grau de xeneral d'exércitu en 1862. Mientres nesi tiempu, a principios del añu 1864 corrió'l rumor na sociedá boliviana, sobre l'engañu y la infidelidá que la esposa del presidente Achá taba realizando xunto col xeneral Mariano Melgarejo.

Al afayase asemeyáu secretu de los amantes, decayó gravemente la moral y la salú del mandatariu José María Achá según tamién el so respetu frente al exércitu siendo desprestixáu pola oposición. La so esposa llegaría a finar de secute selmanes dempués, aflixida tamién por una grave enfermedá n'agostu de 1864.

Asesinatu del ex presidente Belzú

El ex-presidente Belzú, que s'atopaba exiliáu n'Europa, taba de tornó entós en Bolivia p'aposta-y el poder al xeneral Melgarejo, españando una guerra civil. A empiezos de 1865, les tropes de Belzú controlaben parte del país y del exércitu, polo que'l 23 de marzu del mesmu añu Melgarejo pidió axuntase con él na ciudá de La Paz cola sida de poner fin al conflictu. Sicasí, apenes ingresáu nel Palaciu Quemáu pa la entrevista, Melgarejo y los sos homes buscaron a Belzú y asesinar. (Nueves investigaciones dan posible la teoría de que como l'indixebrable revólver de Melgarejo fallaba (el vendedor pescudó que de 5 tiros solo salió 1 bala) entós el balazu que mató a Belzú salió del revólver de dalgún soldáu que s'atopaba detrás d'él ayudando na rebelión).

Según la lleenda, cuando se supo de la presencia de Melgarejo un ensame axuntar na plaza central frente al Palaciu de Gobiernu de Bolivia dando vives a Belzú, pero entós Melgarejo apaeció nun balcón col cadabre de Belzú y anunció "Belzú ta muertu. ¿Quién vive agora?". Cúntase que l'ensame contestó: "¡Llarga vida a Melgarejo!"

Gobiernu

Dempués de autoproclamarse presidente de Bolivia, ya instalándose como tal, Melgarejo dio en gobernar ensin rivales pero con muncha incompetencia. Una de les sos primeres midíes foi suprimir violentamente a la oposición y pillar los derechos tradicionales de la población indíxena, declarando que les tierres de propiedá comunal de les comunidaes natives seríen propiedá del Estáu. Con ello ordenó'l desallugu violentu de les comunidaes pa otorgar les tierres a terratenientes aliaos, agresión que nin siquier fuera realizada mientres la dominación española. Tamién suprimió les municipalidaes y gobiernos llocales, negándose a designar alcaldes inclusive a partidarios sos.

Completu ignorante de les artes de gobernar y de personalidá tan esforcia como escéntrica, Melgarejo confió l'alministración pública nel so canciller, un nuevu abogáu llamáu Mariano Donato Muñoz, sobremanera na política esterior. Poco dempués d'asumir el poder foi visitáu por una moza de familia adinerada de La Paz llamada Juana Sánchez, quien pidió a Melgarejo clemencia pal so hermanu Aurelio Sánchez, condergáu a muerte. Melgarejo non yá perdonó la vida al acusáu sinón que tomó por concubina a Juana Sánchez en reteniéndola en Palaciu Quemáu por trés díes consecutivos. Apasionáu totalmente pola moza paceña, Melgarejo dio-y a ésta y a la so familia gran influyencia sobre'l gobiernu, que los Sánchez aprovecharon maliciosamente p'arriquecese por cuenta del erariu.

La xestión de Melgarejo resultaba cada vez más errática ya inestable, en tanto'l dictador gastaba gran parte del tiempu n'orxíes xunto a Juana Sánchez, siendo él mesmu adicto al alcohol. En 1866, Melgarejo celebró un [[:s:es:Tratáu_de_l%C3%Almites_de_1866_ente_Bolivia_y_Chile|tratáu estremeru]] con Chile, afitando la frontera común pero reconociendo la totalidá de los intereses comerciales chilenos sobre la esplotación de salitre na mariña boliviana d'Antofagasta, práuticamente ensin que Bolivia llograra compensación dalguna más que'l "derechu" de cobrar impuestos nel so propiu territoriu. Darréu en 1867 axustó col Imperiu del Brasil la venta de 102.400 km² de territoriu bolivianu (principalmente correspondientes entós al Acre) por aciu la firma del Tratáu d'Ayacucho, a cambéu del pagu de dos millones de llibres esterlines y del compromisu brasilanu de construyir el ferrocarril Madeira-Mamoré. En 1868, Melgarejo promulgó una nueva constitución forzada por él mesmu, otorgándose poderes omnímodos sobre l'alministración pública y atribuyendo al so cargu, lliteralmente, la facultá de "escorrer y matar a los opositores", terminando la ceremonia de promulgación con una llacuada (y consiguiente orxía) onde fixo participar a Juana Sánchez totalmente desnuda.

Guerra de la Triple Alianza (1864-1870)

En 1864, Paraguái fuera invadíu por trés países al empar como Brasil, Arxentina y Uruguái (Guerra de la Triple Alianza (1864-1870)). Melgarejo solidarizar con Paraguái dando'l so sofitu total a esta nación. Pero'l so supuestu sofitu quedó solo en pallabres, yá que Melgarejo enxamás movilizó a tropes en socorru del Paraguái.

Guerra Franco-Prusiana (1870)

En xunetu de 1870, cuando Prusia invadió Francia (dando entamu a la Guerra franco-prusiana), Melgarejo pidió a unu de los sos xenerales d'altu rangu unviar tropes del exércitu p'ayudar na defensa de París, una ciudá cola que taba esteláu polos rellatu de sofisticación y elegancia, pero a la cual nin siquier sabía allugar nun mapa. El xeneral respondió-y que'l plan yera imposible, que llevaría enforma tiempu cruciar l'océanu Atlánticu. Enfurecido, Melgarejo respondió-y 039;'"Nun sía tontu! ¡Vamos Tomar un atayu!"

Cegáu pol enoxu, Melgarejo dispunxo axuntar una tropa de 3,000 homes pa embarcase escontra Europa y "socorrer a Francia". Llegáu a Oruro, nuna carrera de caballos sufrió una quebra del pie que lu detuvo per un mes, y ellí entamó cruciar les selves amazóniques del Brasil pa llegar al Océanu Atlánticu y algamar Europa. Reiniciada la so marcha, Melgarejo tuvo noticies que Francia había yá capitulado ante Prusia pero negar a creer tales eventos. A mediaos de payares informóse-y que Gran Bretaña espulsaba a los residentes bolivianos en suelu británicu y negábase a reconocer la esistencia de Bolivia, en represalia Melgarejo espulsara al embaxador británicu, ensin antes da-y una golpiza. Mientres tou esto asocedía, la ciudá de Potosí sulevar contra'l gobiernu.

Cayida

Sollertáu, Melgarejo atacó Potosí y entartalló la revuelta por aciu una serie de matances y crueldaes, pero llueu trazó nuevos planes al sabese que, aprovechando la so ausencia, La Paz, Cochabamba, y otres ciudaes, tamién se xunieren a una sulevación xeneralizada. Melgarejo axuntó a les sos tropes y coló sobre La Paz, pero llueu los sos homes empezaron a desertar masivamente hasta que'l 15 de xineru de 1871 el so maltrecho exércitu foi derrotáu competamente pol Comandante del Exércitu, xeneral Agustín Morales.

Melgarejo quedó abandonáu a la so suerte, carente de tropes y d'aliaos, teniendo de fuxir a Chile pa salvar la vida. Casi na miseria, Melgarejo supo en Chile que Juana Sánchez y la so familia fuxeren a Lima (Perú) con parte de les sos riqueces. El derrocáu dictador llogró consiguir dineru emprestao y allegó a Lima en busca de la so antigua pareya, pero Juana Sánchez negar a recibir na so residencia al arruináu Melgarejo, quien pasó díes ante l'edificiu reclamando a berros ser almitíu pol so concubina. Finalmente Melgarejo morrió asesináu a tiros el 23 de payares del mesmu añu ante la casa de Juana, a manes del so ex cuñáu Aurelio Sánchez.