 Los Yébenes | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Los Yébenes | Pedro Acevedo Gutierrez | ||||
| Nome oficial | Yébenes, Los (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
45470 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 39°34′44″N 3°52′10″W / 39.578888888889°N 3.8694444444444°O | ||||
  Los Yébenes Los Yébenes (España)  | |||||
| Superficie | 676.98 km² | ||||
| Altitú | 805 m | ||||
| Llenda con | |||||
| Demografía | |||||
| Población |
5717 hab. (2023) - 3016 homes (2019) - 2885 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.27% de Castiella-La Mancha 0.01% de España | ||||
| Densidá | 8,44 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| losyebenes.es | |||||
 | |||||
Los Yébenes ye un conceyu español perteneciente a la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
Toponimia
El vocablu Yébenes provién de la pallabra llatina geminis, que significa 'ximielgos', porque nos sos oríxenes los Yébenes fueron dos poblaos que se xunieron a principios del sieglu XIX. El plural ta determináu poles dos poblaciones, Yébenes de Toledo, que pertenecía al Conceyu de Toledo y Yébenes de San Juan, que perteneció a dicha Orde. Dambes poblaciones taben dixebraes pel Camín Real. La evolución de *geminis a Yébenes produzse gracies a la preservación nel idioma mozárabe de los grupos GUE-, GI-, IX- llatinos:[2] Yunqaira 'junquera', yenair 'xineru' < *ienuarius, yenesta 'hiniesta' < *genista, yermanella 'compañera', Yinés 'Ginés' < *genesius, top. Yuncos, 'xuncos' (Toledo).
Xeografía
.jpg.webp)
Ta asitiada a 42 km al sur de la capital castellanu-manchega (Toledo) pela carretera N-401 de la Rede Nacional de Carreteres del Estáu. Nel términu municipal esisten delles entidaes: Estación del Emperador, Estación de Los Yébenes, Estación d'Urda, Montes de Mora y Villa de Los Yébenes.
Presenta un relieve variáu onde alternen montes y llanu que resulta d'un complexu procesu teutónicu y de la erosión diferencial so distintos sistema morfogenéticos.
De norte a sur asoceden les alliniaciones montascoses de Los Yébenes y la sierra de Manzaneque; les sierres de les Guadalerzas, el Rebollarejo, Fuenteblanca, el Comendador y la Alberquilla; y les sierres de Pocín y de la Calderina. Sacante esta postrera, exemplu d'inversión de relieve plegáu, nun sinclinatorio, les demás correspuenden a anticlinorios. Toes elles tán formaes por materiales duros y resistentes paleozoicos: cuarcites, cayueles xilizes y caliares cristalines.
Ente medies abren les depresiones del ríu Algodor, valle de les Navas y llanada d'Urda, que les sos agües arramen al Tajo y al Guadiana. Cubiertes de sedimentos pliocuaternarios de raña, dispuestos en dos sistema de glacis d'acumuladura, los dos primeres asiéntanse sobre dos talos sinclinorios, y la tercera, sobre'l nucleu del anticlinatorio y desventrado de les Guadalerzas.
Víes de comunicación
La N-401 enllaza Los Yébenes con Toledo. La CM-4017 qu'enllaza Mora hasta Horcajo de los Montes (Ciudá Real). Del k 121 de la N-401 parte la TO-3249 qu'enllaza Los Yébenes con Los Cortixos (Ciudá Real). CM-4025 qu'enllaza Los Yébenes con Consuegra (25 km de llargor). Del km 132 de la N-401 empieza la TO-3360 qu'enllaza la Estación d'Urda cola finca los Ballesteros (tien 25 km de llargor) y, finalmente, del km 137 de la N-401 empieza la TO-3365 que llega hasta la Estación del Emperador (11 km de llargor).
Historia
La etimoloxía de la pallabra Yébenes procede del árabe yebel, que significa monte, quiciabes porque la villa allugar nel estremu oriental de los Montes de Toledo. describir en tiempos como una bandada de palombos posaos nun monte, pos los sos níveas cases y los munchos árboles qu'hai nel pueblu, danlu tal aspeutu.
La presencia humana remontar a la Edá del Bronce, como lo demuestren los xacimientos conocíos como Montón de Trigu y Chorreras (esti postreru con pintures rupestres esquemátiques del Bronce Manchego Tardíu).
La so fundación hai d'asitiase nel gobiernu del emperador romanu Traxanu. Queden restos de la presencia romana nesta zona de la Carpetania, como lo atestigüen la IV Calzada romana, que'l so trazáu entá subsiste, y les numberoses muertes qu'apaecen na paraxa conocida como Llomba del Carpinteru, xunto al ríu Algodor.
Esisten noticies de la dominación árabe yá dende l'añu 930, cuando'l califa cordobés Abderramán III acampó colos sos huestes a veres del ríu Algodor, pa tomar, dende esta posición privilexada, les poblaciones de Mora y Toledo. La importancia estratéxica del área foi crucial por que fuera socesivamente ocupada por musulmanes y cristianos. Les fortaleces, talayes y castiellos que se emplazan sobre'l términu municipal atestigüen lo dicho. Asina, dempués de la batalla d'Alarcos (Ciudá Real), los árabes ocupen les tierres qu'abandona'l rei cristianu refuxáu nes Guadalerzas. Pela so parte, Alfonsu VIII acampa, dieciocho años dempués (1212), nes cercaníes de l'actual finca de Torneros (llamada asina porque parte del exércitu cristianu volvióse o "tornó" pol escesivu calor), antes d'alzase victoriosu na batalla de las Navas de Tolosa.
A partir d'equí, el caprichosu orde qu'imponen los señoríos medievales, estrema a la población en dos metaes, dixebraes pola sola anchor del Camín Real de Sevilla, quedando una de les partes (l'asitiada na fastera de la sierra) sol dominiu de la Ciudá de Toledo, y la otra, gobernada polos Caballeros de la Orde de San Juan de Xerusalén.
Yébenes de Toledo ye más antiguu que la villa gobernada polos sanjuanistas. Sicasí, dende l'antigua Noliva de los carpetanos (pola que pasó'l pretor romanu Quintu Fulvio Flacu camín de Toledo y una vegada ganaos los celtíberos en Consuegra), hasta la donación del rei Enrique I al arzobispu toledanu D. Rodrigo Ximénez de Rada, nun hai noticia histórica de la población.
Nel añu 1243, el rei Fernandu III el Santu, recibe del arzobispu toledanu l'acta de cesión d'estos territorios. Tres años más tarde, el rei viende esti llugar por 45 000 maravedinos alfonsíes al Conceyu de Toledo, quien va conceder la Carta Puebla el 24 de setiembre de 1258.
Polo que se refier a la villa de Yébenes de San Juan, dicir que foi propiedá de los templarios. Tiense constancia que foi repoblada pola Orde de San Juan nel sieglu XIII, al traviés de les cartes puebles que dieron el comendadores d'esta orde en toa La Mancha. Nel casu de Yébenes de San Juan envalórase qu'esta concesión hubo tener llugar ente 1238 y 1241. Mientres seis siglos conviven dos nucleos urbanos, con parroquies, conceyos y xurisdicciones distintes, hasta que nel gobiernu del llamáu Trieniu Lliberal (1822) llega'l primer ensayu unificador, anuláu al añu siguiente. Ente 1833 y 1835 consíguese la unión definitiva qu'acaba con 564 años de división xurídica y alministrativa. L'escudu heráldicu da cuenta d'esta secular división representando l'águila toledana y la cruz de San Juan.
Recursos naturales
El paisaxe en Los Yébenes identificar col monte mediterraneu ibéricu. La estensión del términu municipal (1º de la provincia de Toledo, el 7º de Castiella-La Mancha y el 31º d'España), facúlta-y p'acoyer nel so senu les posibles variaciones a esti modelu descritu, siendo asina que poques pueden ser, si non nenguna, les especies mediterránees que falten nel catálogu yebenoso. Nel mediu montés, la especie vexetal predominante ye la encina, siendo'l sufrera más escasu; habiendo sauces, fresnos o áceres. Na sierra esiste una carba trupa de coscoja, enebro y caxigal, ente mares de retama, jara y romeru, especialmente naquelles árees que se dedicaron al pastoreo. Les rañas son adehesdas y dacuando dedíquense a la ganadería brava. Respectu de la fauna, destacar aves esteparias, como'l sisón y l'avutarda; anátidas; aves montunas, como la perdiz; aves de presa, nocherniegues y diurnes. Mamíferos como la llondra, la papalba y el corcuspín. O d'interés cinexéticu (nun va faer falta recordar la fama que se-y reconoz a esta villa), como'l venáu o'l corzu.
La vexetación ta compuesta por encines, chaparros, jara y caxigal, manches de rebollar y pinos de repoblación nes sierres, y encines esclariaes con coscoja y caxigal, y cultivos de ceberes, olivar, viñéu y almendrales nes depresiones. La propiedá tópase pocu partida onde s'alterna la pequeña esplotación con grandes finques (llatifundios), delles especializaes na cría de ganáu vacuno, inclusive de reses bravos, caballar y, sobremanera, actividá cinexética. La ganadería porcina y lanar, según l'avicultura tienen menos importancia. Namái les industries de l'alimentación y del trabayu del mueble y de la madera, con dellos pequeños talleres, tienen un significáu mayor que'l de simple atención a les necesidaes de los vecinos del propiu conceyu. L'actividá comercial tien ciertu interés pol calter nodal de la villa, al pie del puertu de Los Yébenes nuna encruciada de caminos.
Renta per cápita
18388 € (2016). Puestu 1504 sobre 2964 poblaciones con más de mil habitantes (1000)
Demografía
Los Yébenes ye una llocalidá enmarcada dientro de la contorna de los Montes de Toledo que la so llocalidá atopar nel valle sur de la sierra del mesmu nome.
La población de Los Yébenes nel añu 2006, según l'INE, ronda los 6500 habitantes que se ven notablemente aumentaos pel branu, pontes y festivos llegando a pasar de los 8000
| Gráfica d'evolución demográfica de Los Yébenes ente 1900 y 2011 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Monumentos y llugares d'interés
Los Yébenes destaca polos sos dos molino de vientu na sierra de Los Yébenes, que tán totalmente restauraos. Esisten un tercer y cuartu molín en ruines na redoma (términu municipal d'Orgaz). Tamién destaquen les ilesies de San Juan (sieglu XVIII) y la de Santa María (sieglu XVIII), el palaciu de la Encomienda (sieglu XIX), les ermites de San Blas (sieglu XVI), Soledá, Veracruz y Concepción, y les pintures rupestres na sierra de Los Yébenes. Nos Yébenes atópase'l cotu nacional de los Quintos de Mora, llugar onde se realicen estudios cinexéticos. A unos 20 km al sur de la llocalidá, diendo pela carretera nacional N-401 direición Ciudá Real, atópase'l castiellu de les Guadalerzas (sieglu XII), apoderando la sierra de les Guadalerzas. Ye de destacar la ponte medieval, sobre'l ríu Bracia, nes cercaníes del castiellu de les Guadalerzas. Tamién cabo destacar La Torrecilla, una torre defensiva medieval asitiada nes cercaníes de la confluencia del Ríu Bracia col Algodor, xunto a la carretera de Los Yébenes a Consuegra.
Paraxes naturales
Artesanía
Los Yébenes ye villa artesana de siempre. Famoses son los sos llabores de la piel dende antaño, cuando la estremaba como primer nos trabayos de cinches y tiros de carruaxes. Güei, esi primor aplicar a zahones de gala y a la marroquinería fina. Les alfombres de Los Yébenes fueron famoses n'España entera, pola so fidelidá a los anoyaos propios y pola guapura de los sos fondos y cenefes. Los talleres actuales gocien del valor añadíu qu'adquieren los bienes escasos.
Fiestes
- 16 de xineru: San Antón.
- 3 de febreru: día de San Blas, patrón de Los Yébenes.
- Segundu fin de selmana de xunetu: festividá de San Cristóbal, la xente baxo escontra'l polígonu industrial y la zona sur del pueblu pa bendicir el so coche.
- 10 al 14 de setiembre: feries y fiestes n'honor de la patrona de Los Yébenes, la Virxe de Finibusterre.
- El puertu *El
pensador
Referencies
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ JIMÉNEZ DE GREGORIO, Fernando. 1999 "Materiales pa una toponimia de la provincia de Toledo". Añales toledanos, Nᵘ 37, (283-304). Ed. Diputación Provincial de Toledo
Enllaces esternos
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Los Yébenes.- Guía preséu de Los Yébenes
- Previsión Meteorolóxica de la AEMET pa Los Yébenes
