Edá Media

El primer testu en francés son los Xuramentos d'Estrasburgu, del sieglu IX, magar el primer testu inequívocamente lliterariu ye la Secuencia de Santolaya, del mesmu sieglu. Sicasí, hai qu'esperar a empiezos del sieglu XI p'atopar una producción lliteraria sistemática escrita en francés medieval. Ye una de les más antigües lliteratures vernácules d'Europa occidental y convirtióse nuna fonte clave de temes lliteraries na Edá Media a lo llargo de tol continente.

Trés grandes manifestaciones lliteraries atopen el so orixe na Francia del sieglu XII: el cantar de xesta, la llírica trovadoresca y el poema caballerescu. Cantar de xesta tienen el so orixe na tradición guerrera anterior. Yeren poemes épicos sobre fazañes d'héroes famosos, que se cantaba por xuglares que diben percorriendo places y castiellos. El so testu más importante ye la Cantar de Roldán, nel que pueden trate les traces distintives d'esti tipu de poesía épica en Francia: abonda lo escomanao, lo maraviyoso y l'idealización, tantu de fechos como de personaxes.

La llírica que crearon los trovadores obedecía más bien a un nuevu ideal de vida cortesana. Ye obra de trovadores cortesanos, poetes que componen versu y música nun estilu cuidáu; utilicen l'occitanu. La so tema favorita ye'l amor cortés, con idealización de la dama. Esistieron diversos xéneros: el sirventés, la enterrió, la pastorela, anque'l más cultiváu foi la cansó. Considerar a Guillermo de Poitiers, Duque d'Aquitania, como'l so iniciador; el más destacáu de los trovadores foi Bernart de Ventadorn, poeta de la reina Leonor d'Aquitania; otros: Arnaut Daniel, Marcabrú (trovador) y Bertran de Born. Pa cuando les refinaes cortes provenzales sumieron por cuenta de la cruciada albigense, esti modelu de poesía espublizárase por toa Europa.

François Villon, nel Grand Testament de Maistre François Villon, París, ed. 1489.

Pela so parte, los poemes caballerescos o roman courtois surdieron de les cortes del norte de Francia. Yeren rellatos en versu sobre'l amor cortés, temes de l'antigüedá (como la historia d'Alexandru Magnu) y, sobremanera, los mitos celtes de la Bretaña: Tristán y Isolda, los Caballeros de la Mesa Redonda o Perceval. L'autor más celebráu foi Chrétien de Troyes, coles sos obres dedicaes a Perceval y Lancelot. De Francia, esti xéneru irradió al restu del continente.

Al opuestu del "roman courtois" asítiense los poemes del poeta Rutebeuf, del sieglu XIII, que foi unu de los primeros en reflexar les dificultaes de la vida del home común, y en crear poemes polémicos y satíricos contra los poderosos de la dómina.

Na Baxa Edá Media empezar a sentir l'influxu de les clases urbanes, recurriéndose a temes y xéneros más próximos a la naciente burguesía, polo que se-y dio'l nome de "lliteratura burguesa". Cabo citar dos llargos poemes: el Roman de la Rose, de Guillaume de Lorris, y el Roman de Renart, de calter satíricu. D'esta dómina daten los fabliaux, risonderos cuentos en versu nun estilu realista.

D'esti momentu ye la primera gran figura de la poesía francesa, François Villon, estraordinariu poeta, que rellata nos sos versos con sinceridá y emoción la so vida miserable y desordenao; de la so obra recuérdase sobremanera'l El Testamentu (o Gran Testamentu) (1461), que reflexa'l pesar d'esbardiar la so mocedá y l'horror a la muerte.

La Guerra de los Cien Años alimentó'l xéneru de la crónica histórica, ilustrada pol cronista Jean Froissart y el poeta Eustache Deschamps.

Considérase que la prominencia europea de la lliteratura francesa quedó clisada en parte pola lliteratura vernácula n'Italia nel sieglu XIV.

D'esta dómina caltienen pieces de teatru relixosu, xeneralmente clasificáu en misterios (si yeren pieces sobre la Navidá o la Pasión), Milagros (rellatando intervenciones maraviyoses de la Virxe o los Santos) y Moralidáes (de calter más satíricu, con personaxes alegóricos como'l Viciu o la Fe). Al pie de él, surde nel sieglu XIV un teatru profanu de farses, basaes na aguda observación de la psicoloxía humana, dándo-y un tratamientu burlesco.

De les farses que se caltienen, una de les más conocíes ye La Farsa de Maître Pathelin, datada escontra 1457, esto ye, yá en plenu sieglu XV, marcando la transición ente lo medieval y lo renacentista.

La Renacencia

Gargantúa, litografía de Honoré Daumier.

Francia tamién conoció un florecimientu de la so lliteratura vernácula nel sieglu XVI, con una gran evolución bien recreativa. Anque hubo humanistes a principios del sieglu XVI en Francia, como Guillaume Budé († 1540), considérase que'l Renacimientu lliterariu llega a Francia escontra mediaos del sieglu. Nesti país, esti movimientu caracterizóse sobremanera por una esmolición de tipu intelectual: el criteriu personal y la llibertá de pensamientu van informar la producción d'esta dómina.

Anovóse la poesía gracies a los siete poetes del grupu conocíu como La Pléyade. D'ente ellos, destacaron Joachim du Bellay y Pierre de Ronsard; esti postreru arriqueció la llingua con sarcasmos o neoloxismos, afaciendo los modelos clásicos (oda, himnu, sonetu) a la llingua francesa. De la so obra cabo destacar les Odes al estilu de Píndaro, y los sos Sonetos amorosos. Son tamién poetes influyentes d'esti periodu Théodore Agrippa d'Aubigné y Clément Marot.

Polo que se refier a la prosa, sobresalen Rabelais, Margarita d'Angoulême (conocida en Francia como Margarita de Navarra) y Montaigne. El primeru escribió una llarga novela, Gargantúa y Pantagruel, sobre les aventures d'estos dos xigantes; se satiricen la ciencia y creencies medievales, con un estilu realista y pintoresco. Tocantes a Montaigne, destacar polos sos Ensayos, obra qu'entemez observaciones personales con reflexones filosófiques, defendiendo la moderación y la tolerancia, nun estilu vivo y ameno.

El teatru de la dómina siguía les direutrices clásiques, como puede trate nes obres d'Étienne Jodelle.

El clasicismu francés

Descartes, retratáu por Frans Hals, 1648, oleu sobre llenzu nel Muséu del Louvre. La filosofía de la dómina ta apoderada, como la lliteratura, pola claridá, l'orde y l'equilibriu.

Na primer metá del sieglu XVII, cultivóse la lliteratura barroca, como puede trate nel preciosismu d'autores como'l poeta Vincent Voiture.

Sicasí, na segunda metá del sieglu Francia convertir en defensora d'un ponderáu y serenu clasicismu, basáu en principios radicalmente opuestos a los del barroquismu. Al traviés de los programes políticu y artísticu del Antiguu Réxime, la lliteratura francesa convertir en dominante nes lletres europees del sieglu XVII. Los reis aguiyaron y protexeron la creación artística. La monarquía absoluta impon regles precises en lliteratura, siendo trascendental, a esti respectu, la creación de l'Academia Francesa pa la Llingua y la Gramática, por Richelieu en 1635.

Tolos escritores someter a unes mesmes regles, derivaes d'Aristóteles y Horacio. L'estilu evitaba escesos, aspirando a la naturalidá y cencellez. La tema preferida ye l'estudiu del calter del home. Nun se trata d'una lliteratura popular, sinón que'l públicu yera la corte y l'aristocracia. Nicolás Boileau sistematizó les regles lliteraries siguiendo precisamente la preceptiva aristotélica na so Arte poético.

La condesa de La Fayette (1634- 1693) escribió la primer novela clásica francesa, La Princesse de Clèves en 1678. A pesar de ser una especie d'autobiografía sentimental la novela ye clásica pola semeyanza de la so mentalidá col heroísmu voluntario y racional de Corneille, pola arquiteutura tráxica de la narración y pola claridá d'estilu.

La marquesa de Sévigné (1626- 1696) escribió cartes a la so fía qu'en 1725 fueron publicaes col nome de Lettres y aportaríen a consideraes un xéneru lliterariu en sí mesmu, pos yera costume nesa dómina lleer les cartes de mancomún nos salones.

El clasicismu francés destácase sobremanera pol so teatru. Los xéneros dixebrábense, tenía de respetase la regla de los trés unidaes y, amás, cumplir una función moral. Per un sitiu, la traxedia clásica, creada por Pierre Corneille y llevada a la so perfeición por Jean Racine, nun estilu noble y elevao trataba temes de l'antigüedá grecollatina o asuntos bíblicos. Corneille tien un estilu más bien retóricu, centrándose nos conflictos que se producen dientro de l'alma de los personaxes, n'obres como El Cid o Cinna. Racine destacar pol so realismu psicolóxicu, pudiendo mentase, como obra más destacada, Fedra.

La comedia vien representada magistralmente por Molière, escritor y actor, protexíu por Lluis XIV. Nes sos obres satiriza a l'aristocracia y l'alta burguesía del so tiempu, pero al traviés de personaxes universales como'l hipócrita (Tartufo), el vanidosu nuevu ricu (El Burgués gentilhombre) o El avaro.

La prosa francesa del sieglu XVII destacar pola so claridá y orde. Asina, na so obra filosófica Discursu del métodu, Descartes resulta un modelu de claridá espresiva. Madame de La Fayette cultivó la prosa de ficción, afaciendo'l modelu de les noveles españoles al gustu francés, afondando na psicoloxía de los personaxes. Yá que la Europa del sieglu XVII ta apoderada polos discutinios relixoses, la lliteratura de discutiniu tamién se cultivó, sobresaliendo en Francia la figura de Bossuet, obispu qu'atacó'l protestantismu ya interpretó la historia en sentíu providenciallista (Discursu sobre la Historia Universal). Dientro del propiu catolicismu, el movimientu xansenista preconizaba soluciones asemeyaes a les de los protestantes, lo que fizo que fuera condergáu pol papáu; la figura que más se destacar foi la del matemáticu ya inventor Blaise Pascal, colos sos Cartes provinciales en defensa del xansenismu, amás d'unos Pensamientos de gran fondura filosófica y mística. De Fénelon recuérdase sobremanera Les aventures de Telémaco, na que la tema mitolóxicu sirve d'escusa a reflexones morales y polítiques.

La poesía nun sobresalió nel clasicismu francés. Sicasí, siempres puede mentase a François de Malherbe y a La Fontaine, qu'aprovechando fontes clásiques compunxo una serie de Fábules.

Caltener d'esti sieglu epistolarios (Madame de Sévigné) y memories (Louis de Rouvroy, duque de Saint-Simon).

La Ilustración

Voltaire na corte de Federico II de Prusia, d'Adolph von Menzel, Voltaire ta a la derecha. Nesti sieglu abondaron les conxustes, llacuaes y xuntes, nos que s'espublizaba la nueva cultura de los ilustraos.

El sieglu XVIII francés ye conocíu como "el sieglu de les lluces". Dende'l sieglu XVII, el francés convirtiérase na llingua franca lliteraria y diplomática d'Europa occidental (y hasta ciertu puntu, en Norteamérica). Nel sieglu XVIII, les lletres franceses tuvieron un fondu impautu en toles tradiciones lliteraries europees y norteamericanes ente que, coles mesmes, resultaron bien influyíes poles tradiciones britániques y alemanes qu'inspiraron el prerromanticismu.

La enciclopedia foi un preséu forxador de la nueva mentalidá de la Ilustración. Les nueves idees espublícense al traviés de los salones y conxustes, nes que l'aristocracia recibía a lliteratos ya intelectuales. Igualmente facer al traviés de la Enciclopedia o Diccionariu razonáu de les ciencies, artes y oficios, publicada ente 1751 y 1780 por Diderot, y D'Alembert.

Apoderen el pensamientu francés de la dómina los filósofos Montesquieu, Voltaire y Rousseau, al igual que l'enciclopedista Denis Diderot. Tratábase más bien d'intelectuales que cavilgaben sobre la reforma social por aciu midíes práutiques, y non sobre la metafísica. Utilizaben los diversos xéneros lliterarios pa espresar estes idees de reforma social y política. Asina, Montesquieu usó la sátira nes sos Cartes Perses, obra d'aguda crítica social.

Voltaire, como Diderot, recurrió tamién al teatru, esponiendo les sos idees al traviés de traxedies clásiques. Sicasí, tamién cultivó la poesía neoclásica y les noveles, ente les que se destacar Cándido, o l'optimismu Cándido. Foi un escelente escritor, agudu y atélite, que goció na so dómina de fama estraordinaria, tratando con monarques ilustraos como Federico'l Grande o Catalina II de Rusia.

La obra del xinebrín Jean-Jacques Rousseau articúlase en redol a delles exes: social, políticu, educativu y personal, les obres d'esti últimu grupu (como Les confesiones) antemanando'l sentimentalismu románticu. Frente a la idea de la razón como reguladora de la sociedá, nél predomina'l sentimientu sobre la razón, nun creyendo na eficacia de les lleis. Espón la so visión de la renovación de la educación en Emilio, obra basada na llibertá y el naturalismu. La so obra más política ye El contratu social, precursora del pensamientu revolucionariu de 1789.

Nun ye l'únicu autor nel que se tán preludiando yá los ideales románticos, pos lo mesmo puede trate n'otros novelistes como Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre (Pablo y Virginia) o'l Abbé Prévost (Manon Lescaut).

Sieglu XIX

La lliteratura francesa nel sieglu XIX ye esencialmente marcada pol romanticismu, el realismu y el naturalismu. Otros movimientos nacíos nes últimes décades del sieglu, como'l parnasianismo y el simbolismu, prefiguran la lliteratura, al igual qu'unos cuantos poetes, novelistes y dramaturgos en que la so creación lliteraria asolápense delles corrientes o que se caltienen al marxe de los movimientos predominantes.

Realismu y naturalismu

Retrato de Émile Zola, por Édouard Manet.

Escontra 1848, empecípiase la reacción contra'l romanticismu na novela, al que se considera superáu, aniciándose'l realismu, qu'apoderaría la escena lliteraria hasta, aproximao, 1874^{[ensin referencies]}. Defende describir la realidá cotidiana ensin artificios y ensin idealizala, escoyendo los sos protagonistes ente les clases popular y mediu, y reflexando temes sociales comunes a la mayoría de la xente. La novela foi'l so principal mediu d'espresión. Sicasí, el públicu llector aumentara, y ello motivó un mayor espardimientu del periodismu y de les noveles, especialmente del tipu novela por entregues.

El movimientu realista ta empecipiáu y representáu entós por Honoré de Balzac (La comedia humana) y Stendhal (Colloráu y negru), que s'imponen como xera la descripción nes sos obres de la estructura de la nueva sociedá francesa de la so dómina.

Dempués de la revolución del 48 y l'eclecticismu consiguiente, el movimientu realista desagua nun naturalismu más "cientifista" y empíricu, en parte inda burgués y en parte tamién críticu de la burguesía. La novela sigue siendo'l xéneru más destacáu y los novelistes algamen un primer planu social. Autores representativos en Francia son Gustave Flaubert (Madame Bovary, 1856) y Guy de Maupassant.

Con Émile Zola (Los Rougon-Macquart) llegar al naturalismu.

Sieglu XX

El imperialismu y colonialismu francés n'América, África, y el Mediu y Alloñáu Oriente, llevaron l'idioma francés a cultures non europees qu'ampliaron l'ámbitu tanto xeográficu como temáticu de la lliteratura francesa actual y arriquecer tantu no fondero como na forma. Esta superposición cultural espresada en francés, xunida a un duru procesu de descolonización, marcó fondamente la lliteratura francesa del sieglu XX.

Otros acontecimientos de gran impautu fueron los dos guerres mundiales.

Los movimientos lliterarios de mayor importancia fueron:

• el surrealismu (André Breton, Robert Desnos)
• l'esistencialismu (Gabriel Marcel, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Simone de Beauvoir y Maurice Merleau-Ponty)
• el Nouveau roman (Alain Robbe-Grillet, Nathalie Sarraute, Samuel Beckett)
• el Teatru del absurdu (Arthur Adamov, Antonin Artaud, Samuel Beckett, Michel de Ghelderode, Eugène Ionesco, Georges Schehadé)

Sicasí, la inmensa mayoría de los autores del sieglu XX en Francia carauterizar por nun pertenecer a nengún movimientu definíu nin a nenguna escuela, un enclín que va ser más marcada según avanza'l sieglu.

So los ideales aristocráticos del antiguu réxime (el "honnête homme"), l'espíritu nacionalista de la Francia post-revolucionaria, y la xeneralización de la enseñanza público y gratuito a partir de la Tercer República y na Francia contemporánea, los franceses llegaron a tener una fonda conexón cultural col so heriedu lliterariu. Güei, les escueles franceses enfatizan l'estudiu de les noveles, el teatru y la poesía (de cutiu aprendida de memoria). Les artes lliteraries son sofitaes pol Estáu y los premios lliterarios son noticies importantes. L'Academia Francesa y l'Institutu de Francia son importantes instituciones llingüístiques y artístiques en Francia, y la televisión francesa retresmite programes sobre escritores y poetes (el programa más vistu na historia de la televisión francesa foi Apostrophes, un programa selmanal d'entrevistes y alderiques sobre lliteratura y arte). Les temes lliteraries importen enforma a los ciudadanos franceses y tienen un importante papel nel so sentíu d'identidá.

Hasta l'añu 2015, los lliteratos franceses llograron más Premiu Nobel que nenguna otra nación; sicasí, los escritores n'inglés ganaron el doble de premios nobel.

Ficción

• Edá Media
  • anónimu - La Chanson de Roland (Cantar de Roldán)
  • Chrétien de Troyes - Yvain ou le Chevalier au Lion, Lancelot, ou le Chevalier à la charrette
  • dellos - Tristan et Iseult (Tristán y Isolda)
  • anónimu - Lancelot-Graal (Lanzarote-Grial), tamién conocíu como'l Lanzarote en prosa o'l Ciclu vulgata
  • Guillaume de Lorris y Jean de Meung - Roman de la Rose ("Novela de la Rosa")
• Sieglu XVI
  • François Rabelais - Gargantúa y Pantagruel
• Sieglu XVII
  • Honoré d'Urfé - L'Astrée (La Astrea)
  • Madame de La Fayette - La Princesse de Clèves (La princesa de Clèves)
• Sieglu XVIII
  • Voltaire - Candide (Cándido), Zadig
  • Jean-Jacques Rousseau - Julie, ou la nouvelle Héloïse (Julia, o la nueva Eloísa), Emilio, o De la educación, El contratu social
  • Denis Diderot - Jacques le fataliste (Jacques el Fatalista), L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers (editor)
• Sieglu XIX
  • Stendhal - Le Rouge et le Noir (Colloráu y negru), La Chartreuse de Parme (La cartuxa de Parma)
  • Honoré de Balzac - La Comédie humaine ("La comedia humana", un ciclu de noveles qu'inclúi Père Goriot (Pá Goriot) y Eugénie Grandet (Eugenia Grandet))
  • Gustave Flaubert - Madame Bovary, L'Éducation sentimentale (La educación sentimental)
  • Edmond y Jules de Goncourt - Germinie Lacerteux
  • Guy de Maupassant - Bel Ami, Boule de suif (Bola de sebu), y otros cuentos
  • Victor Hugo - Les Misérables, Hernani, Nuesa Señora de París
  • Émile Zola - Les Rougon-Macquart (un ciclu de noveles qu'inclúin Xerminal, Nana y La Bête humaine)
  • Alexandre Dumas - Los trés mosqueteros, El conde de Montecristo
• Sieglu XX
  • André Gide - Les Faux-monnayeurs, El inmoralista
  • Marcel Proust - À la recherche du temps perdu (En busca del tiempu perdíu)
  • André Breton - Nadja
  • Louis-Ferdinand Céline - Voyage au bout de la nuit (Viaxe a la fin de la nueche)
  • Colette - Gigi
  • Jean Genet - Les criaes, Nuesa señora de les flores
  • Marguerite Dures - L'amant (L'amante)
  • Albert Camus - L'Étranger (L'estranxeru) y La peste
  • Jean-Paul Sartre - Los caminos de la llibertá, La estomagada, Les mosques, A puerta zarrada
  • Michel Butor - La Modification
  • Alain Robbe-Grillet - Dans le labyrinthe
  • Georges Perec - La vie mode d'emploi
  • Robert Pinget - Passacaille

Poesía

• François Villon - Les Testaments
• Pierre de Ronsard, Joachim du Bellay y otros poetes de "La Pléiade" - poemes
• La Fontaine - Les Fábules
• Victor Hugo - Les Contemplations
• Alphonse de Lamartine - Méditations poétiques
• Charles Baudelaire - Les Fleurs du mal (Les flores del mal) y Le Spleen de Paris (El Spleen de París)
• Paul Verlaine - Romanzes sans paroles (Romances ensin pallabres)
• Arthur Rimbaud - Une Saison en Enfer (Una temporada nel infiernu) y Les Illuminations (Los Llumes)
• Stéphane Mallarmé - Un coup de dés jamais n'abolira le hasard (Una tirada de dados enxamás va abolir l'azar)

Teatru

• Pierre Corneille - Le Cid
• Molière - Tartuffe, El avaro, Dom Juan
• Jean Racine - Phèdre, Andromaque
• Edmond Rostand - Cyrano de Bergerac
• Jean Giraudoux - La guerra de Troya nun va tener llugar
• Jean Anouilh - Becket, Antigone
• Jean-Paul Sartre - Los secuestraos de Altona
• Samuel Beckett - Esperando a Godot
• Eugène Ionesco - La cantante calva, Rhinoceros
• Jean Genet - Les criaes, Los negros

Non ficción

• Michel de Montaigne - Ensayos
• Blaise Pascal - Pensamientos
• François de La Rochefoucauld - Máximes
• Jean-Jacques Rousseau - Discursu sobre les artes y les ciencies, El contratu social
• François-René de Chateaubriand - Xeniu del cristianismu
• Alexis de Tocqueville - La democracia n'América
• Adolphe Thiers - Historia de la Revolución Francesa, Historia del Consuláu y l'Imperiu
• Jules Michelet - Histoire de France, La Sorcière
• Albert Camus - El mitu de Sísifo
• Jean-Paul Sartre - L'esistencialismu ye un humanismu, El ser y la nada