El llatín ye la llingua más conocida ente les llingües muertes y debe el so nome a l'antigua contorna del Lazio d'onde ye orixinal; más tarde foi adoptada polos fundadores de Roma con aproximamientos a otros idiomes como'l griegu, l'umbru, el oscu y l'etruscu y con aportaciones de dellos dialeutos indoeuropeos qu'allegaron a la formación de la llingua llatina como'l pelasgu o'l célticu; hai que llamentar la perda del llibru de los Oríxenes de Roma, de Catón, qu'ayudara a esclariar daqué sobre la cuestión de la primitiva composición del llatín.

El monumentu más antiguu que se caltién del llatín ye un cantar o himnu que los hermanos arvales o colexu de sacerdotes de Marte, himnu que recitaben na so fiesta añal y que foi afayáu nel añu 1777, grabáu nuna piedra, acompañada de los estatutos del colexu.

Una vegada definíos los conceutos de lliteratura y llingua llatina hai que dicir que la lliteratura llatina, qu'empieza en Roma y tien la so dómina clásica escontra'l final de la República y entamu del Imperiu, perdura tres la cayida d'ésti n'Occidente, y sigue la so producción mientres tola Edá Media, retoñando con nueva puxanza cola llegada del Renacimientu y mientres l'Humanismu.

Antigüedá Romana

En munchos aspeutos, los escritores de la República romana y del Imperiu romanu escoyeron evitar la innovación en favor de la imitación de los grandes autores griegos. La Eneida de Virgilio emulaba la épica de Homero, Plauto siguía les buelgues de Aristófanes, Tácito emulaba a Tucídides, Ovidio esploraba los mitos griegos. De xacíu, los Romanos imprimieron el so propiu calter a la civilización qu'heredaron de los griegos. Namái la sátira ye l'únicu xéneru lliterariu que yá los romanos identificaron como específicamente so.

Edá Media

Tres la cayida del Imperiu Romanu n'Occidente, el llatín siguió usándose al traviés de los sieglos como única llingua escrita hasta'l sieglu IX. Nel derechu, na lliturxa de la Ilesia católica, nos llibros, la única llingua usada yera'l llatín; pero siempres un llatín bien curiáu anque al empar influyíu poles llingües falaes.

Cola renacencia Carolinxa, nel sieglu IX, cuando Carlomagno axúntase en redol a los mayores pensadores de la dómina, como'l lombardu Paolo Diacono o l'inglés Alcuino de York, quien-y dio la idea de reorganizar la cultura y l'enseñanza nel so Imperiu. Esta operación de recuperación, restituyendo agora escontra un llatín más correutu, dixebró definitivamente al llatín de la llingua falada.

Depués, col surdimientu de les primeres y poques universidaes, les enseñances daes por persones que proveníen de toa Europa yeren rigorosamente en llatín. Los doctos de les universidaes ellaboraron un llatín particular, escolásticu, afechu a espresar conceutos astractos y ricu nos ellaboraos matices de la filosofía de la dómina.

El llatín yá nun yera la llingua nativa del pueblu como fuera nel mundu romanu; pero yera una llingua vivo y vital, na que se falaba y escribía, y n'absolutu muerta.

Renacimientu

Nel sieglu XIV, n'Italia, surde un movimientu cultural que favoreció un anováu interés pola antigüedá y recibió el nome d'Humanismu. Empezáu yá por Petrarca, los sos mayores esponentes fueron Poggio Bracciolini, Lorenzo Valla, Marsilio Ficino y Coluccio Salutati. Tien llugar un intentu d'estremase del llatín medieval y volver a los modelos clásicos. Asina, la llingua clásica empieza a ser oxetu d'estudios fondos que marquen, ello ye que la nacencia de la filoloxía clásica.

Edá Moderna

Na edá moderna, el llatín siguió siendo usáu como llingua de la cultura y de la ciencia, yá qu'en llatín escribieron tamién los primeros científicos modernos, como Nicolás Copérnico, Carl Friedrich Gauss y Isaac Newton, siquier hasta'l sieglu XVIII. Nel sieglu XIX el llatín foi sustituyíu por delles llingües nacionales, como'l francés y l'inglés, y namái se considera como viva nel sieglu XX y XXI nel ámbitu de la Ilesia católica; nella escriben el so Encícliques y otros documentos papales.

Fuentes

• Diccionariu enciclopédicu Hispanu-Americanu, Montaner y Simon editores 1887-89 Barcelona *

Enciclopedia moderna: Diccionariu universal de lliteratura, ciencies, artes, agricultura, industria y comerciu 1851 Francisco P. de Mellado, Madrid

Ver tamién

• Lliteratura per idioma
• Lliteratura romana
• Lliteratura medieval
• Lliteratura renacentista
• Lliteratura moderna
• Lliteratura

Referencies

Enllaces esternos

• Biblioteca Augustana Testos llatinos de toles dómines
• Forum Romanum Testos llatinos de toles dómines
• The Latin library Testos llatinos de toles dómines