 | |
|---|---|
| Faláu en |  Portugal |
| Rexón |  Miranda y  Bumioso |
| Falantes | 15000 aprox.[1] |
| Puestu | Mui minoritariu (Ethnologue 1996) |
| Familia | Indoeuropéu Itálicu |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Portugal |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | mwl |
| ISO 639-3 | |
 Estensión del mirandés | |
El mirandés[2] (mirandés o asturlhionés de Miranda en mirandés), ye la llingua tradicionalmente falada en Miranda de l Douro, en Portugal. Ye parte del grupu Asturlleonés, tá ciercamente rellacionada col lleonés y l'asturianu.
El mirandés gocia de reconocimientu oficial nel conceyu de Miranda de l Douro, na provincia de Trás-os-Montes e Alto Douro, en virtú de la Llei nᵘ 7/99, de 29 de xineru de 1999 de la República Portuguesa ("Reconocimientu oficial de derechos llingüísticos de la comunidá mirandesa"). Ye falao por alredor de 5.000 persones nel distritu de Bergancia, na provincia de Trás-os-Montes, nel nordeste de Portugal. Asociaciones internacionales como'l SIL International otorgáron-y un códigu propiu, y otres como la Unesco encuádrenlu dientro de la llingua llionesa.
Aspectos históricos, sociales y culturales
Distribución xeográfica
En Portugal, l'asturllionés fálase principalmente nel conceyu de Miranda de l Douro, y en dos aldees del conceyu de Bumioso; Angueira, y Bilasseco,[3] siendo discutida la inclusión nesti últimu conceyu de la freguesía de Caçareilhos.[4] Asina, l'área ocupada por falantes de mirandes tien alredor de 500 km² de superfice, asitiándose na llende cola provincia llionesa de Zamora.
D'acuerdu con dellos autores, dende'l sieglu XVII nun se falaría asturianu na llocalidá de Miranda de l Douro, anque la llingua vieno a tornar a a ciudá gracies a falantes del área rural que treslladaron la so residencia nos caberos años. Arriendes d'ello, habría considerase a los alumnos de primaria que cursen l'asignatura de mirandés nes escueles públiques de la capital municipal.
Otramiente, el dominiu llingüísticu asturllionés nel actual territoriu de Portugal foi antaño más vastu, en trazos xenerales, tola zona del distritu de Bergancia que queda ente la oriella izquierda del ríu Sabor y el ríu Dueru. D'esti xeitu, otres fales llioneses caltuviérense hasta va poco na zona fronteriza del conceyu de Bergancia, concretamente en Riudenore, Guadramil, Deilon y Petisqueira.
Situación sociollingüística
Estatus xurídicu
En 1998, gracies a la iniciativa del diputáu Júlio Meirinhos, l'Asamblea de la República de Portugal aprobó por unanimidá la Llei nᵘ7/99 de 29 de xineru nel que se realiza un reconocimientu de los derechos llingüísticos de la comunidá mirandesa, polo tanto ye una llingua reconocida oficialmente pero nun existe una cooficialidá col portugués.
D'esta llei esbíllense los siguientes preceptos: "Reconocer y promover la llingua mirandesa" (art. 1ᵘ); "L'Estáu Portugués reconoz el derechu a cultivar y promover la llingua mirandesa, como patrimoniu cultural, instrumentu de comunicación y de refuerciu d'identidá de la Tierra de Miranda." (art. 2ᵘ); "Reconozse'l derechu de la mocedá al apredizaxe del mirandés, nos términos a regular" (art. 3ᵘ); "Les instituciones asitiaes nel conceyu de Miranda de l Douro podrán emitir los sos documentos acompañaos d'una versión en llingua mirandesa" (art. 4ᵘ).
A pesar d'ello, l'Estáu Portugués y les autarquíes correspondientes siguen ensin asumir la mayoría de los compromisos espuestos na mentada llei.
Enseñu
La introducción del mirandés nel sistema educativu prodúxose nel cursu 1985/1986 na Escuela Preparatoria de Miranda de l Douro. Dempués de varios años l'enseñu foi reguláu pol Despachu Normativu del Ministeriu d'Educación en consecuencia de la llei nᵘ 7/99, de 29 de xineru.
L'asignatura de mirandés considérasela como opcional y la so ufierta, que va de Preprimaria hasta'l 12ᵘ añu, reduzse a una hora selmanal. Arriendes d'ello, el so coleutivu docente sufre d'irregularidaes nos procesos de seleición, asina como una grave carencia d'apoyu formativu y d'edición de maneriales educativos.
Vitalidá
Anque nun existen cálculos rigurosos, d'acuertu colos últimos estudios el mirandés ye faláu de manera activa por ente 4.000 y 5.000 persones. Esta cifra pue elevase hasta los 9.000 o 10.000 cuntando a los residentes fuera de Miranda y a los que tienen un conocimientu parcial de la lhéngua o a los falantes non activos.
El declive del so usu aumentó a mediaos del sieglu XX, cuando la construcción de represes nel cursu del ríu Dueru truxo a Miranda miles de trabayadores lusófonos, que pasaren a residir nes aldees, hasta entós monollingües de mirandés. Amás, la escolarización progresiva, el serviciu militar obligatoriu y la xeneralización de la radio y la televisión contribuyeron a erosionar y arrequexar al asturllionés. Asina y too, na freguesía de Picuote produzse un casu escepcional, debío a que se lu considera un sitiu esencialmente monollingüe, siendo por ello oxetu d'estudios y artículos de prensa como llugar d'interés.
El mirandés enmárcase dientro de la Carta Europea de Llingües Rexonales o Minoritaries pa la so proteición, que Portugal ratificó énte la XE en 2001. Otramiente, tornáronse delles obres internacionales al mirandés, en particular un llibru d'Aventures d'Astérix, amás d'existir señales toponímiques na zona dende 2006 que son billingües. La Cámara Municipal de Miranda promueve al tiempu un festival añal de canción y un concursu lliterariu que son mui populares na zona. L'asturllionés exerce tamién la so influyencia equí sobre la fala d'otros conceyos fronterizos como Bimioso, Bergancia, Mogadouro y Macedo de Cavaleiros.
Amás, radio Mirandum FM (nel 100.1 na comarca) realiza emisiones nesta llingua y pue sentise online en .
Desenrollu históricu
Nel 297 d.C. la dixebra alministrativa de la Península quedó determinada dafechu tres del periodu d'espansión romanu. La Tierra de Miranda quedó lligada al Conventus Iuridicus d'Astúrica Augusta, y non al de Bracara Augusta, como'l restu de Tras-os-Montes. D'esti xeitu, la zona de Miranda nun perteneció dende l'entamu al posterior Condáu Portucalense y, polo tanto, allugábase dientro del ámbitu asturllionés, en cuenta del gallego-portugués. La cristianización d'esta zona llevóse a cabu por misioneros procedentes d'Estorga.
Ente los sieglos VII-VIII y XII el conceyu de Miranda de l Douro siguió perteneciendo a la diócesis d'Estorga, y non a la de Bergancia, y como espliquen les Inquisiciones d'Alfonsu III, la Tierra de Miranda foi repoblada ente los sieglos XII y XIV por xente de Llión. La repoblación llevóse a cabu pol monesteriu de Santa María de Moreruela, el monesteriu de Samartín de Castañea, el monesteriu de Castro de Avelhanas y pola Orde del Temple d'Alcañices. Esta rellación privilexada con Llión duró a lo menos hasta'l sieglu XIV y l'idioma del Conventus d'Asturica Augusta, l'asturianu occidental, foi afitáu y desenrolláu efetivamente en territoriu portugués.
Los motivos que llevaren al caltenimientu d'esta fala, a pesar de qu'al otru llau de la llende la llingua asturiana desaniciara práuticamente, puen tar rellacionaos cola distancia que separta esti área de los principales nucleos urbanos del llitoral portugués. Pela cuenta, na provincia de Zamora'l contautu col castellanu fixo qu'escomenzara la recesión del asturianu yá a finales del sieglu XIX. L'estatus hexemónicu del castellanu tuvo estremaes consecuencies, amás de tener en cuenta los aspectos xeopolíticos más relevantes. Dellos llingüistes pretendieren atribuyir el caltenimientu del mirandés al dinamismu del castellanu frente al portugués, una teoría bastante refugada güei. Rafael Lapesa mantenía esta teoría na so obra "Historia de la lengua española", considerando que la decadencia del asturllionés y del aragonés foi debida a esi supuestu dinamismu y a que tolos dialeutos restantes “duldaben llargamente”. Anguaño, la consideración de los falantes del mirandés frente a la so llingua, sobremanera nes aldees más pequeñes, ye que'l so xeitu de falar difier del portugués, y qu'ellos tienen un "mal falar, charru". Yá nel sieglu XVII había constancia de la diverxencia ente les fales fronterices de Tras-os-Montes y del Altu Miño. D. Jerónimo Contador de Argote comentaba nel so llibru "Regras da língua portuguesa” que "hai dellos dialeutos llocales (…) que son mui bárbaros y malapenes pueden llamase portugués…”. Pese a un ser una descripción ensin fundamentu llingüísticu, ye posible de que se trate d'una mención alusiva al mirandés. La opinión d'esti académicu frente a la llingua que describe simplifícase de manera asemeyada col términu "falar rústicu".
En Portugal, el restu de falaxes nun se consideren dialeutos siquiamente, utilizando como razonamiento'l fechu de "qu'un campesín del norte de Portugal entiende ensin dificultaes a ún del sur". Esta idea básase nos modelos d'Italia, Suiza o Francia, magar que bien sabío ye qu'un italianu del norte nun sería a entendese con ún del sur ensin facer usu de la llingua estándar y por ello en Portugal nun se consideres verdaderos dialeutos, más bien variedaes diatópiques. Leite de Vasconcelos foi ún de los llingüistes portugueses más ilustres, amás d'arqueólogu y etnógrafu, quién descubrió esti idioma en 1882 y lu dio a conocer al públicu col so ensayu “O dialeuto mirandês” col que ganó'l gallardón de la Sociedá de Llingües Romániques de Montpellier. Vasconcelos describió l'idioma como “la llingua del campu, del llabor, del llar y del amor ente los mirandeses” y reconoció que'l portugués nun yera la única llingua falada nel so país, sinón que tamién existía otra llingua (co-dialeutu, como lu llamó nel so momentu) que pertenecía al dominiu español pola so cercanidá al llionés. Los estudios sobre esti idioma ampliáronse más tarde col trabayu del eminente llingüista gallegu Menéndez Pidal cuando publicó la so obra “El dialeuto leonés” (1906) y desenrolló un mapa llingüísticu de tola península Ibérica.
En 1994 Moisés Pires espubliza "Eilementos de Gramática Mirandesa", un añu dempués, en 1995 escomenzó la normativización del mirandés. Llueu de cuatro años presentóse una Propuesta de Covención Ortográfica per parte de la Câmara Municipal de Miranda de l Douro y de la Universidá de Lisboa. Finalmente, el 29 de xineru de 1999 l'Asamblea de la República Portuguesa dio-y al mirandés l'estatus de llingua oficial del estáu (llei nᵘ 7/99, de Xineru de 1999).
Variedaes
José leite de Vasconcellos foi'l primeru n'estremar trés variedaes dientro del mirandés: el mirandés del norte o rayanu, faláu en delles aldees xunto a la frontera (raya seca) con España; el mirandés del sur o sendinés, faláu na villa de Sendin; el mirandés central que ye faláu nes restantes aldees y que foi adoptáu como patrón pola Convención Ortográfica de la Llingua Mirandesa. Les principales traces distintives de cauna d'elles son:
Mirandês central o patrón
Toles carauterístiques relatives al patrón esplíquense nos apartaos posteriores, sicasí, existen fenómenos relativamente recientes que tamién se verifiquen nel mirandés rayanu:
- La tendencia xeneralizada a sustituyir les formes del atículu definíu masculín l, ls por al, als.
- La tendência xeneralizada a dicir como an / am les sílabes en / em cuando son intercalaes (ou non m'aniciu absolutu de pallabra) átones: antender > antander; tendência > tandéncia; centeno > çanteno.
Mirandés sureñu o sendinés
Ye la más diferenciada de les variedaes del mirandés. La carauterística más significativa ye la ausencia de palatización (ex. luna / lhuna), anque tamién presenta diferencies sintáctiques y léxiques.
- El tratamentu de respetu ye, nel mirandés central y rayanu, na 2ª persona del plural (ex. Á tiu Antonho, bós stais an casa manhana a la purmanhana?), ye ye, nel sendinés, na 3ª persona del singular (Á tiu Antonho, el stá an casa manhana a la purmanhana?).
- Los ditongos crescentes «ie» e «uo» nun tienen vixencia en sendinés. Ello ye que pallabres como castielho, tierra, ciento, miel, abierto; bien, niebe, siempre, fierro, diente, semiente, piedra lleense (ensin reflexu na escritura) em sendinés castilho, tirra, cinto, mil, bin, nibe, simpre, firro, dinte, seminte, pidra. Tamién les pallabres fuonte, buono, puonte, uolho, buolta, nuoç, puorta, nuobo, nuosso han lleese en sendinés como funte, buno, punte, ulho, bulta, nuç, purta, nubo, nusso.
- El sendinés tien un sistema propiu de ditongos, correspondiente a les vocales «i» e «u» tóniques y que sonen d'un mou difícil de representar, anque pue dicise que varíen ente «ei/ai/uoi» (exemplos: bino, mil, çtino) y «iu/au» (exemplos: burra, mula) respeutivamente.
- La cayida de la «g» dempués de –i- tónicu [ami(g)o, fi(g)o, tri(g)o], trazu que tamién se verifica em Paradela (zona rayana) y, de manera menos regular, n'otres aldees como Custantin (zona rayana).
- La palatalização de «c» en –ico (ex. cachico) y de «g» en –ingo/inga (ex. demingo, spingarda), trazu que tamién se presenta notres llocalidaes, anque de manera menos regular.
- El ditongu mirandês –on pronúnciase de xeitu asemeyáu al portugués –ão (coraçon / coração);
- Presenta diferencies significatives nel nivel de les formes de cuasi tolos pronomes (ex.: esto / aquesto, esso / aquesso, aqueilho; algue, nanhue) y formes tamién específiques n'alverbios (ex.: antoce).
Mirandés rayanu
El mirandês rayanu presenta una gran proximidá al mirandés central, siendo les diferencies más acentuaes nuna aldees que n'otres, pos una de les carauterístiques d'esta variedá ye la so falta d'unidá d'aldea p'aldea. Asina y too, presenta les diferencies xenerales siguientes:
- L'artículu definíu masculín asume les formes lo, los en cuenta de l, ls, anque'l so usu tea más vulgarizáu na forma del plural, usándose nel singularla forma -al, sacante en Costantin.
- L'usu de delles formes de conxunciones y alvervios con carauterístiques propies. Exemplu: más en vez de mais, fenómenu que ye estensivu a delles aldees qu'integren el mirandés central.
Existen otros fenómenos, anque malapenes se verifiquen en delles aldees:
- Cayida de la «g» intervocálica en situaciones idéntiques al sendinés, especialmente en Paradela.
- L'usu del plural femenín «-es» en cuenta de de «-as», en San Martino.
- L'usu de delles formes del pronome posesivu (esso/aquesso, esto/aquesto), como en Sendin.
- Sobremanera en Paradela, palatización de «c» en –ico (ex. cachico) y de «g» en –ingo/inga (ex. deimingo, spingarda), como en sendinés.
Descripción llingüística
Aspectos fonéticos
Vocalismu tónicu
El sistema vocálicu tónicu del mirandés, al empar que nel castellanu y asturlionés básase na existencia de cinco vocales diferenciaes por trés graos d'abertura y dos llocalizaciones; anterior y posterior, pero a diferencia d'aquelles reconoz por esceición la existencia d'un cuartu grao d'abertura por interferencia de soníos velares o palatales.[5]
Asina, nel casu de diptongos l'efeutu de la yod o'l wau, según el casu, determinará la regresión o ascensión de la vocal adegaña al traviés de l'apreciación d'un cuartu grau d'abertura. Nel casu del diptongu ascendente -yɛ, la interferencia de los soníos palatatales determinará la regresión tamién nun grau e > ɛ (fièrro ([iɛro], pièdra [piɛdra], tièrra [tiɛrra],etc ). En casu de vese amás afeutáu pol vocalismu velar produciráse la igualación (asina bui 'bue', cuiro 'cueru', nuite 'nueche'). Cuando ye'l wau quien entra en contautu la solución será wɔ, dando llugar a la regresión nun grau de la vocal adegaña o < ɔ puòrta [puɔta], fuònte [fuɔte], puònte [puɔte].
Esti efeutu tamién s'observa nel casu d'interferencia de soníos consonánticos palatales, nel que se caltién la solución orixinal del romance presente nos dialeutos del Norte de Portugal y nel gallegu, ver:
| Llatín | oculos | foliam | collum | hodie | culcita |
|---|---|---|---|---|---|
| Asturllionés | güeyos ['weyos] |
fueya ['fweya] |
cuellu ['kweyu] |
güei ['wei] |
colcha [koltʃa] |
| Mirandés | olhos [ɔλo] |
folha [fɔλa] |
colho [kɔλo] |
oige [ɔiƷe] |
colcha [kɔλtʃa] |
| Gallegu y Portugués (norte) |
ollos/ olhos [ɔλo] |
fòlla/folha [fɔλa] |
còlo [kɔlo] |
hòxe /hòje [ɔʃe]/['ɔƷi] |
colcha [koltʃa] |
| Castellanu | ojos ['oxos] |
hoja ['oxa] |
cuello ['kweλo] |
hoy ['oy] |
colcha ['koltʃa] |
La solución alcanzada difier de la determinada nel restu del dominiu asturllionés nel que l'influxu del consonantismu palatal tresformará la vocal latina zarrada Ō nel diptongu -ue. Síguese nestos casos polo tanto la mesma evolución que pa la vocal abierta Ŏ, (solución que como ye sabío apártala de la solución alcanzada en castellanu nel se sigue la regla xeneral y s'esclúi'l diptongu). En gallegu y en tol norte de Portugal mantiénse'l mesmu resultáu material qu'en mirandés, pero la so evolución etimolóxica aseméyase más bien a l'algamada nel asturllionés na midida que'l resultáu pa la vocal llatina Ŏ será'l mesmu que pa los soníos Ō afeutaos por un fonema palatal.
Leite de Vasconcelos fai estensivu esti fenómenu a la interferencia de codes nasales, recoyendo cònta, fònte, pònte... frente a les espuestes cuònta. fuònta, puònta. Tales soluciones son desconocíes nel mirandés modernu sacante nes llocalidades más espuestes a la influyencia de los dialeutos portugueses vecinos y lo que ye incontestable ye que'l cuestionariu ALPI recueye en tolos casos el diptongu -wɔ- nesti contestu.
Conforme a lo sorrayao anteriormente, Vasconcelos significa la evolución de les vocales llatines nel mirandés modernu, señalándose les soluciones alcanzaes nes llingües gallego-portuguesa, asturllionés y castellanu:[6]
| Llatín clásicu | Ī | Ĭ | Ē | Œ | Ĕ | Æ | Ā | Ă | Ŏ | AU | Ō | Ŭ | Ū |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Protorromance Occidental | *i | *e | *ɛ | *a | *ɔ | *au | *o | *u | |||||
| Gallegu y portugués | i | e, ei | ɛ | a | ɔ | ou/oi | o | u | |||||
| Mirandés | i | e, ɛi | yɛ, i, e | a | wɔ, u | ou | o | u | |||||
| Asturianu occidental | i | e , ei | ye | a | we/wo | ou | o | u | |||||
| Castellanu y asturianu oriental y central | i | e | ye | a | we | o | o | u | |||||
La profesora Aurelia Merlán, camienta qu'estos cuatro graos d'abertura nun seríen alófonos del sistema vocálicu, sinón un sistema vocálicu estable de siete soníos que presentaría, por embargu, un carácter mui diferente non solo tocante al portugués sino col restu de les llingües peninsulares. Tala afirmación qu'en principiu nun tien esplicación fonética dala, supondría un fechu insólitu dientro del contestu de la romania occidental, y por supuesto nun s'afaya nin a les soluciones que'l cuestionario Alpi da pa la zona, nin al sistema vocálicu descritu por Vasconcelos.[7]
Vocalismu átonu
El Mirandés presenta, lo mesmo que les más de les llingües peninsulares, un vocalismu átonu de cinco unidaes, les cuales redúcense a trés en posición inicial y final. Existe nestes llingües al igual que nel asturllionés y el castellanu una marcada tendencia a zarrar estos soníos, si bien les soluciones alcanzaes en Mirandés difieren de xeitu sorprendente de los dialeutos vecinos. Asina, frente al sistema de distanciamientu marcáu del portugués y del asturianu occidental i-a-u, el mirandés adopta un posicionamientu más relaxáu e-a-o asemeyáu al gallegu y en ciertu sentíu al castellanu. Según la profesora de l'Aurelia Merlán, en mirandés, esta tendencia manifiéstase tanto en posición pretónica como postónica, indiferente al carácter de la vocal tónica: a átona ye pronunciada como [å], e átona como [´] y o átona como [u]: amar [å»mar], parar [på»rar], faca [»fakå], bertude [b´r»tud-´], molino [mu»linu]. En gallegu, son les vocales /i/, /u/ y el diptongo /ex/ en posición tónica que puen producir el piesllu de la vocal pretónica: espido [es»pid-o] pasa a pronunciase como [is»pid-o], comida [ko»mid-a] como [ku»mid-a], peteiro [pe»tejro] como [pi»tejro], costume [kos»tume] como [kus’tume] etc. Tamién n'asturiano, el piesllu de les átones non finales ta condicionáu pol carácter de la vocal tónica, que debe ser /i/ o /u/.[8]
Sistema consonánticu
El mirandés presenta les siguientes carauterístiques propies del asturllionés como son:
- La conservación de la f inicial llatina: FAMEN>fame
- La palatalización de la l inicial llatina: LUNA>lhuna, LUPUM>llobu, LINGUA>lhéngua
- Caltenimientu de les consonantes nasales y llaterales en posición intervocálica, a diferencia del portugués: LUA>lhuna, MAU>malo
- Palatización de les consonantes dobles ll/nn/mn: CASTELO>castiêlho, ANO>anho, DANO>danho
La continuidá morfolóxica respectu al portugués del norte preséntase nes carauterístiques siguientes:
- Africada xorda ch proveniente de cl-, pl- e fl- latinos: chabe, chuba, chama...
- Consonante palatal sonora proveniente de ly e c’l llatinos: abeilha, mulhier...
- Palatales xorda y sonora: escrites x e j, ge, gi :xara, hoije, gilada...
Traza carauterística del mirandés ye'l númberu y estensión de les xiblantes que conserven con fidelidá'l consonantismu medieval qu'anguaño simplificóseen gran parte nel restu de les llingües iberromances:
| Soníu | Forma escrita |
|---|---|
| /tʃ/ | «ch» |
| /ʃ/ | «x» |
| /ʒ/ | «g» / «j» |
| /s/ | «c» / «ç» |
| /z/ | «z» |
| /ṣ/ | «s» / -«ss»- |
| /ẓ/ | «s» |
Los fonemds /ṣ/ y /ẓ/ descritos muéstrense apico-alveolar xiblantes (como nel catalán), mientres que'l fonema /s/y /z/, lamino-alveolar ye asemeyáu a los soníos correspondientes del portugués. El portugués escritu caltién la distinción d'estos siete soníos, resultando asemayáu nesto al mirandés, pero la so pronunciación, sacante na arba fronteriza del norte de Portugal con Galicia, redúxose a cuatro /s z ʃ ʒ/. Tal esquema ye reducíu nes variedaes asturllioneses a /tʃ θ ṣ ʃ/ y castellanes a /tʃ θ ṣ x/. Los dialeutos del sur d'España y la llingua utilizada n'Iberoamérica esti esquema redúxose a trés: /tʃ s h/.
Carauterístiques comunes col restu de variedaes asturllioneses
L'asturianu faláu en Portugal pertenez a la variedá llingüística occidental asturllionesa, que comparte col gallego-portugués delles isogloses. Dalgunes son la conservación de la /f/ inicial llatina, la palatalización de los grupos llatinos iniciales Ĕ y Ŏ de los grupos llatinos PL-, FL- y CL-. Col castellanu comparte la diptongación en posición tónica, el caltenimientu de la /l/ y /n/ intervocáliques y la palatalización en /λ/ y de /ll/ y /nn/ intervocáliques. Na posición inicial consérvase, y ye una carauterística propia únicamente del asturllionés. Dependiendo del dialeutu, estes propiedaes consérvense en mayor o menor midida, pero son carauterístiques comunes del asturllionés de Portugal. Dase tamién una carauterística más común d'otres zones de la parte oriental de la península ibérica: la existencia del diminutivu –icu, que nun ye propiu de nengún de los grupos llingüísticos a los que'l mirandés ta espuestu, sacante otres zones del so mesmu dominiu llingüísticu asturllionés, del sur de Llión y de Zamora que tamién comparten esta carauterística.[9]
Influyencia del portugués
Magar que figura dientro del dominiu llingüísticu asturllionés, el mirandés y les demás variantes tán influyíes enforma pol portugués estándar y los dialeutos rexonales tresmontanos. El mapa dialeutolóxicu de Portugal espublizáu por Vasconcelos en 1901 subdividía'l dialeutu tresmontano en trés: el subdialeutu fronterizu (la llingua de Maceda y Mogadouro), el subdialeutu altoduriense (ente'l Corgo y el Tua) y l'occidental, qu'exercieron influyencia sobre'l mirandés. La oficialidá del portugués supunxo yá nel tiempu en que realizó los sos estudios Vasconcelos, qu'ésta fore la llingua cola que se dirixir a los forasteros en Miranda. La vida cotidiana espresábase en mirandés, por embargu dábense fechos chocantes frutu de la oficialidá, como que los mirandeses utilizaben el portugués pa los sos rezos y oraciones, y non la so propia llingua como cabría esperar pa cuestiones relixoses. Comparte bien de léxicu deriváu del progresu y la industrialización, asina como delles pallabres comunes col portugués actual: autocarro, cámara municipal, ordenador, bilhataria, copo…
Darréu ofrezse la comparativa realizada por ALPI (Atles llingüístico de la Península Ibérica) en diversos puntos fronterizos ente España y Portugal tomada hacia los años trenta del sieglu pasáu:[10]
| Portugués | 341 Hermisende As Portelas Zamora |
224 Bimioso Bimioso Portugal |
228 Lagoaça Freixo d'Espada Portugal |
225 Dues Eigreijas Miranda Portugal |
221 Riudenore Bergancia Portugal |
337 San Criprián Senabria Zamora |
345 Villarino tras la Sierra Trabazos (Za) |
347 Fariza Sayagu Zamora |
Castellanu |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| água ['agwa] |
augua [au̯gwa] |
auga [au̯ga] |
aguo [agwo] |
auga [au̯ga] |
auga [au̯ga] |
augua [au̯gwa] |
agua [au̯gwa] |
agua [agwa] |
agua [awa] |
| boi [boi̯] |
boi [boi̯] |
boi [boi̯] |
boi [boi̯] |
bui [bui̯] |
buei [bwei̯] |
buei [bwei̯] |
buei [bwei̯] |
buéy [bwᴈei̯] |
buey [buei̯] |
| morte ['mɔɹte] |
morti ['mɔɹti] |
morte ['mɔɹte] |
morte ['mɔɹte] |
muorte ['mwoɔɹte] |
muerti ['mweεrti] |
muèrti ['mwoεrti] |
muorte ['mwoɔrti] |
muerte ['mwerte] |
muerte ['mwerte] |
| mouro ['mouɾu] |
mouru ['mouŋu] |
mouru ['mouru] |
moiru ['moi̯ɾu] |
mòuru ['mɔuɾu] |
mouru ['moεɾu] |
mouru ['mouɾu] |
moro ['moɾo] |
moro ['moɾo] |
moro ['moɾo] |
| nu ['nu] |
nò ['nɔ] |
nu ['nu] |
nu ['nu] |
nuolo ['nwolo] |
nwolu ['nwolu] |
núolo ['nuolo] |
nuolo ['nwolo] |
ñudo ['ɲudo] |
nudo ['nudo] |
| olho ['oλu] |
òllo ['ɔλoᵘ] |
òlhu ['ɔλu] |
òlhu ['ɔλu] |
òlhu ['ɔλu] |
güeyu ['weʝu] |
oju ['ɔxu] |
ojo ['oxo] |
ójo ['ɔxo] |
ojo ['oxo] |
| ouvido [ow’vidu] |
oubido [ow’biðoᵘ] |
oubido [ow'biðo] |
oividu [oi̯'viðu] |
oubidu [ɔw'biðu] |
ouyíu [ow'ʝiu] |
ouyíu [ow'ʝiu] |
uyíu [u'ʝiu] |
oído [o'ido]/[oʝíu] |
oído [o'ido] |
| lágrima ['lagɾima] |
lágrima ['lagɹima] |
lágrima ['lagɹima] |
lágrima ['lagɹima] |
lhágrima ['λagɹima] |
lágrima ['lagɹima] |
llágrima ['λagɹima] |
llágrima ['λagɹima] |
lágrima ['lagɹima] |
lágrima ['lagɹima] |
| chorar [ʃu'ɾaR] |
chorar [ʈʃo'RaR] |
churare [ʈʃu'ɾaɹe] |
churare [ʈʃu'ɾaɹe] |
churire [ʈʃuɾiɹe] |
churare ʈʃu'ɾaRe] |
llurar [λu'ɾaɹ] |
llurar [λu'ɾaɹ] |
llorar [λo'ɾaɹ] |
llorar [λo'ɾaɹ] |
| leite ['lᴈi̯te] |
leite ['lei̯te] |
lèite ['lᴈi̯te] |
lèite ['lᴈi̯te] |
lhèite ['λei̯te] |
lèite ['lᴈi̯ti] |
lechi [leʈʃi] |
lechi [leᴈʈʃi] |
leche [leʈʃe] |
leche [leʈʃe] |
| pomba ['pomba] |
pomba ['pomba] |
pòmba ['pɔmba] |
pomba ['poᵘmba] |
palomba [pa'lomba] |
palomba ['pa'lomba] |
palomba ['pa'lomba] |
palloma [pa'λomba] |
paloma ['pa'loma] |
paloma ['pa'loma] |
| rã ['rã] |
ra ['ra] |
ra ['ra] |
ra ['ra] |
rana ['rana] |
ra ['ra] |
rana ['rana] |
rana ['rana] |
rana ['rana] |
rana ['rana] |
Ver tamién
Referencies
- ↑ Cahen, Michel Cahen (2009). Le Portugal bilingue. Presses Universitaires de Rennes. ISBN 27-5350-771-6.
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: mirandés
- ↑ Convenção ortográfica da Lingua Mirandesa, Cámara Municipal de Miranda de Douro- Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, Miranda de Douro-Lisboa, 1999
- ↑ Dellos autores, como Amadeu Ferreira, incluyen esta llocalidá ente les de fala mirandesa. Lo cierto ye que la Convención ortográfica de la llingua mirandesa nun la inclúi dientro del dominiu mirandés. Ver Ferreira, Amadeu (2010): “O Mínimo sobre a Língua Mirandesa”, en 11º Festival Intercéltico de Sendim, nᵘ 13, Sendin: Sons da Terra, páxs. 61 a 63
- ↑ Leite de Vasconcellos, J. Estudios de Phillología Mirandesa, Lisbosa 1900, p. 289
- ↑ Leite de Vasconcellos, J. Estudios de Phillología Mirandesa, Lisboa 1900, p. 289
- ↑ Merlán Aurelia, "Las variedades lingüísticas del Noroeste Peninsular", ALLA, 2007
- ↑ Merlán Aurelia, "Las variedades lingüísticas del Noroeste Peninsular", ALLA, 2007<
- ↑ Casado Lobato, Mª Concepción (2002). El Habla de la Cabrera Alta. Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 84-8168-327-2.
- ↑ Linguistic Atlas of the Iberian Peninsula
Enllaces esternos
Consulta la edición de Wikipedia en mirandés.
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Mirandés.
- Web de la Universidá de Lisboa tocante al mirandés (en portugués)
- Web mirandés n'internet (en mirandés)
- Portal que fala del mirandés (en portugués principalmente)
- Web sobre'l mirandés
| Llingües romániques | ||
|---|---|---|
| Sardorrománicu | Sardu | |
| Iberorrománicu | Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés) | |
| Occitanorrománicu | Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu) | |
| Galorrománicu | Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón) | |
| Galoitalianu | Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu | |
| Retorrománicu | Romanche • Friulanu • Ladín | |
| Italorrománicu | Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu | |
| Balcanorrománicu | Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu | |
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q13330- Multimedia: Mirandese language