Idiomes dominantes

El griegu clásicu, el llatín, l'árabe, el francés, l'español y l'inglés, ente otros, convirtiéronse, en diverses dómines, en llingües auxiliares internacionales pola importancia que tuvieron los imperios en que se falaben, importancia que con frecuencia transcendió a la esistencia de los imperios mesmos.

En tiempos antiguos utilizáronse otros idiomes como llingua franca, y ente ellos correspuendi particularmente señalar al araméu, ente otres coses por ser bien probablemente la llingua materna de Xesús de Nazaré.

Llingües nacionales normalizaes

El filipín, basáu principalmente nel tagalu, y el bahasa indonesia, basáu en gran parte nel malayu, son exemplos d'idiomes creaos como llingües nacionales, anque tean basaos n'idiomes presistentes, pa dexar la comunicación en países nos cualos esisten munches otres llingües y dialeutos. Magar l'indonesiu ye un casu d'una llingua casi totalmente creada, munches otres llingües nacionales busquen normalizar ya imponer un "dialeutu neutral de prestíu", basáu, munches vegaes, na fala de la capital, col cual preténdese la comunicación ente persones con dialeutos distintos. L'italianu ye un exemplu d'ello.

Llingües franques, sabires y llingües criollas

Los sabires, tamién conocíos como pidgins o llingües de contautu o d'intercambiu, son idiomes que surden bonalmente ente grupos d'orixe llingüísticu diversu que precisen comunicase, xeneralmente cuando nun esiste una rellación dominante d'una de les llingües. Estos medios de comunicación tienen regles gramaticales bien básiques y combinen pallabres de dambes llingües. Les llingües criollas, o creoles, suelen surdir nes situaciones de contauto antes descrites cuando se desenvuelve una comunidá nel centru de contautu. Créese qu'estos idiomes preséntense cuando los neños crecen nestes comunidaes y apliquen a los sabires regles gramaticales innates. El pasu d'un sabir a un criollu conozse como criollización o creolización. Los sabires suelen ser llingües de curtia duración, yá que, tres una xeneración de contautu, se criollizan. Esisten esceiciones, sicasí. Nel Mediterraneu esistió una comunidá de navegantes d'oríxenes llingüísticos diversos, que caltuvieron un sabir llamáu llingua franca hasta finales del sieglu XIX.

Idiomes controlaos

Los idiomes controlaos surden ante la dificultá llingüística que representen les llingües naturales pa los falantes non nativos. Anque haya un idioma dominante (p.ej. l'inglés anguaño), non tolos que lo utilicen entienden les sotileces gramaticales o apoderen el ricu vocabulariu del mesmu, en gran midida porque lo aprendieron tarde o mal. Idiomes como Basic English, Simple English o'l Special English de Voice of America, tán toos basaos nel inglés pero busquen distintos tipos de simplificaciones, tales como vocabularios amenorgaos (Basic English) o l'usu d'estructures gramaticales sencielles (Simple English, Special English), y una pronunciación senciella (Special English).

Estos idiomes suelen ser "llingües d'espardimientu" que nun s'utilicen pa escribir obres lliteraries o científiques, pero que pueden algamar grandes audiencies.

Idiomes planiaos

Dende'l sieglu XIX, munches persones intentaron resolver el problema de la comunicación ente pueblos por aciu l'usu d'idiomes artificiales, construyíos o planiaos. Dalgunos d'estos idiomes pretenden ser neutrales (nun provenir d'un grupu dominante) y senciellos (ensin los entueyos gramaticales d'una llingua natural).

Los exemplos más conocíos son l'esperantu y la interlingua, pero hai munchos otros más. La siguiente ye una llista incompleta de llingües planiaes que fueron diseñaes como llingües auxiliares.

Llingües auxiliares internacionales

Na actualidá'l inglés ye la llingua auxiliar dominante. Esto debe, principalmente, a la importancia económica de los Estaos Xuníos, que de la mesma asocedió a la de Gran Bretaña. Esti fechu provocó discutinios. Munchos opónense al dominiu de facto del inglés por considerar que se trata d'una forma de colonialismu cultural. En Derechu Internacional, nenguna llingua ye reconocida como única llingua auxiliar universal, yá que Organismos como la ONX reconocen otres llingües, amás del inglés, como llingües oficiales o de trabayu.

Dientro de les llingües controlaes, hai casos como'l del Special English que paecen llograr el so oxetivu de ser "fáciles" pa un ampliu públicu que nun ye falante nativu del idioma y de ser bastante utilizaes.

Per otru llau, les llingües controlaes basaes nel inglés deriven el so ésitu de la popularidá del inglés como llingua auxiliar internacional. Propuestes d'utilizar un castellán o un francés simplificaos, por casu, nun pasen de ser conxetures del mesmu nivel que les llingües planiaes.

Tocantes a les llingües planiaes, gociaron de gran popularidá n'Europa ente finales del sieglu XIX y principios del sieglu XX. Esta popularidá nun devasó, sicasí, l'usu del francés como llingua cultural y diplomática o del inglés como llingua de los negocios. Los partidarios d'estes llingües fueron escorríos cola puxanza del nacionalismu ente guerres, una y bones los movimientos y organizaciones internacionalistes yeren condergaos polos nazis, como, por casu, la relixón católica, los centros d'enseñanza y cultura de l'Alianza Francesa, etc.

Per otru llau, la situación dominante de los Estaos Xuníos tres la Segunda Guerra Mundial afitó l'inglés, inclusive nel bloque soviéticu.

La perceición de qué llingües internacionales pueden ser más útiles varia según los países. Asina, por casu, n'América, nos países que nun son hispanofalantes, como Brasil o Estaos Xuníos, tiende a pensase que l'español ye más importante que'l francés, ente que n'África suel considerase que l'árabe, el francés, l'inglés, el portugués o inclusive'l suaḥili pueden ser más útiles pa un africanu que l'español. N'Europa l'enclín xeneral na actualidá ye que s'estudien a lo menos dos llingües estranxeres europees nel bachilleratu. En Asia munches persones piensen que la conocencia del chinu o del xaponés pue ser bien útil, etc. Tamién puede variar nun país nel plazu de non munchos años. Asina, n'España, dempués de la Guerra Civil, munches persones pensaben que la llingua del futuru sería l'alemán porque creíen que la Segunda Guerra Mundial diba terminar cola victoria de les potencies del Exa. Cuando terminó la Segunda Guerra Mundial la llingua estranxera más estudiada n'España foi'l francés hasta finales de los años 60, principios de los 70, en que la llingua estranxera más estudiada pasó a ser l'inglés. Cola entrada d'España na Xunión Europea plantegóse la conveniencia d'estudiar, a lo menos, dos llingües estranxeres, etc. Sicasí, n'otros países, como por casu Portugal, el francés y l'inglés son tradicionalmente obligatorios nel bachilleratu, polo que nun hubo práuticamente nengún cambéu na segunda metá del sieglu XX, sacantes el llatín pasó a ser optativu col alemán, cola entrada de Portugal na Xunión Europea.

Llingües nacionales y lliteraries

Seique la llingua planiada más esitosa ye l'idioma indonesiu, que siendo la llingua oficial de la cuarta nación más populosa, ye la segunda llingua pa la mayor parte d'una población de 230 millones de persones.

El bahasa indonesia, como tamién se-y conoz en forma nativa, ye una forma de malayu que foi normalizada y regulada y tomó apurras d'otres llingües indonesies.

En dellos países creáronse idiomes oficiales nacionales basaos en dalgún dialeutu llocal. El filipín, basáu nel tagalu, y l'italianu, basáu na llingua toscana, son exemplos d'esto. Entá cuando estes llingües son munches vegaes normalizar y controlar por dalguna academia, suélense considerar llingües naturales y non idiomes artificiales.

Les llingües nacionales suelen convertise en llingües auxiliares ente los pueblos d'una nación, bien sía qu'utilicen dialeutos de la llingua nacional, llingües rellacionaes o idiomes pertenecientes a otres families. D'esta forma, l'español ye la principal llingua auxiliar ente los pueblos indíxenes de Hispanoamérica, o ente un gallegu y un valencianu. Igualmente l'italianu "nacional" (toscanu) ye la llingua de comunicación ente un napolitanu y un piamontés.

Ente les llingües lliteraries, el chinu mandarín en China (tamién llingua nacional) y l'árabe clásicu o coránico nel mundu árabe, son les más estendíes.

Falta d'unidá

Esisten delles propuestes de llingües planiaes destinaes a ser la llingua auxiliar internacional universal, al igual qu'esisten delles llingües étniques que lluchen por imponer se nel planu internacional y camuden según la potencia imperante.

L'oxetivu d'estes llingües cumpliría si tol públicu decidir por una sola (universal), ye lo que se conoz como l'efectu Highlander. Sicasí paez que l'esperantu ta averándose a esi oxetivu por cuenta de que trátase d'una llingua viva cada vez más alloñada de les sos competidores, incluyendo los proyeutos que siguen surdiendo.

Corpus

El conxuntu de testos orixinales o traducíos a una llingua planiada ye pequeñu comparáu col esistente en llingües naturales, como'l español, el francés, l'alemán, el rusu y, sobremanera, l'inglés.

Por esta razón, anque más por mera inorancia sobre soluciones como l'esperantu, aprender inglés ye consideráu por munchos como una meyor inversión en conocencia qu'aprender cualesquier otra llingua, y en particular qu'aprender una llingua artificial, magar que programes escolares y políglotes,^[1] basaos nel valor propedéuticu del esperantu, indiquen tou lo contrario. N'árees específiques del saber hai idiomes con meyor producción que l'inglés (p. ex. l'alemán en dellos campos de la inxeniería, el francés en biblioloxía o'l rusu en delles árees de les matemátiques), pero nengunu tien tanta importancia, en xunto, como l'inglés hasta la fecha.

Al igual que col corpus, el númberu de persones coles qu'un viaxeru puede comunicase nuna llingua planiada ye más llindáu si comparar colos idiomes globales. Magar los defensores del esperantu argumenten que ye posible atopar un falante d'esa llingua en casi cualquier llugar del mundu, tamién ye ciertu qu'asocede lo mesmo col inglés, anque a un preciu delles vegaes mayor en tiempu, dineru, esfuercios ya igualdá llingüística ente nativos, non nativos y non nativos de llingües bien alloñaes del inglés. Nes zones frecuentaes por un turismu internacional o nel centru de ciudaes bien cosmopolites, nun ye difícil atopar persones que falen dalguna de les llingües naturales más espublizaes, principalmente l'inglés, ysobremanera, n'establecimientos d'hostelería, oficines de turismu, etc. anque'l nivel sía básicu.

Los defensores de la interlingua aseguren que ye bien fácil que se-yos entienda dientro del mundu romance, pos nun esiste necesidá d'aprendela pa entendela, anque sí d'aprender de forma pasiva les llingües específiques del llugar visitáu pal que fala interlingua. Tien entós como ventaya adicional sobre otres llingües auxiliares como l'esperantu o l'inglés, qu'en principiu se pueden faer entender por cualesquier persona de llingües romances, inclusive aquelles monollingües y cultes d'orixe inglés.