El magre

La magre cola que s'ellaboren los lladriyos ye un material sedimentario de partícules bien pequeñes de silicatos hidrataos d'alúmina, amás d'otros minerales como'l caolín, la montmorillonita y la illita. Considérase'l adobe como'l precursor del lladriyu, yá que se basa nel conceutu d'usu de folla magrizo pa la execución de murios, anque l'adobe nun esperimenta los cambeos físicu-químicos de la cocción. El lladriyu ye la versión irreversible del adobe, productu de la cocción a altes temperatures.

Xeometría

Nomenclatura de les cares y arestes d'un lladriyu.

La so forma ye la d'un prisma rectangular, nel que les sos distintes dimensiones reciben el nome de lluria, carbonizu y gruesu, siendo la lluria la so dimensión mayor. Asina mesmu, les distintes cares del lladriyu reciben el nome de tabla, cantar y testa (la tabla ye la mayor). Polo xeneral, la lluria ye del doble de llargor que'l carbonizu o, más esautamente, dos carbonizos más una xunta, lo que dexa combinalos llibremente. El gruesu, otra manera, puede nun tar moduláu.

Esisten distintos formatos de lladriyu, polo xeneral son d'un tamañu que dexe remanalo con una mano. En particular, destaquen el formatu métricu, nel que les dimensiones son 24 x 11,5 x 5,25 / 7 / 3,5 cm (cada dimensión ye dos veces la darréu menor, más 1 cm de xunta) y el formatu catalán de dimensiones 29 x 14 x 5,2 / 7,5 / 6 cm, y los más normalizaos que miden 25 x 12 x 5 cm.

Anguaño tamién s'utilicen pol so gran demanda, dau'l so amenorgáu costu n'obra, midíes de 50 x 24 x 5 cm.

Tipos de lladriyu

Según la so forma, los lladriyos clasificar en:

• Lladriyu furáu, que son toos aquellos que tienen perforaciones na tabla qu'ocupen más del 10% de la superficie de la mesma. Utilizar na execución de fachaes de lladriyu.
• Lladriyu macizu, aquellos con menos d'un 10% de perforaciones na tabla. Dellos modelos presenten rebaxes en diches tables y en testar pa execución de murios ensin llagues.
• Lladriyu tejar o manual, asemeyen los antiguos lladriyos de fabricación artesanal, con apariencia tosca y cares rugosas. Tienen bones propiedaes ornamentales.
• Lladriyu aplantiyáu, aquel que tien un perfil curvu, de forma que al asitiar una filada de lladriyu, xeneralmente a sardinel, conformen una moldura corrida. El nome provién de les plantíes qu'utilizaben los canteros pa llabrar les piedres, y que s'utilicen pa dar la citada forma al lladriyu.
• Lladriyu buecu, son aquellos que tienen perforaciones nel cantar o en testar qu'amenorguen el pesu y el volume del material emplegáu nellos, facilitando la so corte y manexu. Aquellos que tienen furos horizontales son utilizaos para tabiquería que non vaya a soportar grandes cargues. Pueden ser de dellos tipos:
  • Rasilla: la so lluria y carbonizu son enforma mayores que'l so gruesu. N'España, les sos dimensiones más habituales son 24 x 11,5 x 2,5 cm.
  • Lladriyu buecu simple: tien una filera de perforaciones en testar.
  • Lladriyu buecu doble: con dos fileres de perforaciones en testar.
  • Lladriyu buecu triple: tien tres fileres de perforaciones en testar.
• Lladriyu cara vista: son aquellos que s'utilicen n'esteriores con un acabáu especial.
• Lladriyu refractariu: asítiase en llugares onde tien de soportar altes temperatures, como fornos o chimenees.

Usos

Los lladriyos son utilizaos en construcción en zarramientos, fachaes y particiones. Utilízase principalmente pa construyir Paredes, muries o tabiques. Anque pueden asitiase a güesu, lo habitual ye que se reciban con morteru. La disposición de los lladriyos nel muriu conozse como apareyu, esistiendo gran variedá d'ellos.

Apareyos

Apareyu inglés.

Apareyu a panderete.

Apareyu palomberu.

Apareyu a lluries.

Apareyu a carbonizos.

Apareyu ye la llei de torga o disposición de los lladriyos nun muriu, qu'axusta dende les dimensiones del muriu hasta los alcuentros y los enllaces, de manera que'l muriu xuba de forma homoxénea en toa l'altor del edificiu. Dellos tipos d'apareyos son los siguientes:

• Apareyu a lluries: les bandes del muriu formar poles lluries del lladriyu, tien una espesura de mediu pie (el carbonizu) y ye bien utilizáu para fachaes de lladriyu cara vista.
• Apareyu a carbonizos o a la española: nesti casu los carbonizos formen les bandes del muriu y la so espesura ye de 1 pie (la lluria). Bien utilizáu en murios que soporten cargues estructurales (portantes) que pueden tener ente 12,5 cm y 24 cm asitiaos a mediu estil o lluria.
• Apareyu a sardinel: apareyu formáu por pieces dispuestes a sardinel, esto ye, de cantu, de manera que se ven los carbonizos.
• Apareyu inglés: nesti casu alternen lladriyu a lluria y carbonizu, trabando la llaga a lladriyu terciáu, dando un espesor de 1 pie (la lluria). Emplégase enforma pa murios resistentes en fachaes de lladriyu cara vista. La so torga ye meyor que'l muriu a tizones pero la so puesta n'obra ye más complicada y rique mano d'obra más esperimentada. El dibuxu nun se correspuende col tipu d'apareyu.
• Apareyu en panderete: ye l'emplegáu pa la execución de tabiques, la so espesura ye'l del gruesu de la pieza y nun ta preparáu p'absorber cargues sacante'l so propiu pesu.
• Apareyu palomberu: ye como l'apareyu en panderete pero dexando buecos ente les pieces horizontales. Emplegar naquellos tabiques provisionales que tienen de dexar ventilar la estancia y nun determináu tipu d'estructura de cubierta.

Esixencies pal allugamientu de lladriyos:

• Asitialos perfectamente moyaos.
• Asitialos apertar de manera d'asegurar una correuta adherencia del morteru.
• Filaes horizontales y alliniaes.
• Les xuntes verticales van dir alternaes ensin continuidá con espesura de 1,5 cm.
• Los murios que se crucien o empalmen tendrán de ser perfectamente trabaos.
• va controlase'l «plomu» y «nivel» de les filaes.
• Nun se dexa l'empléu de clavos, alambres o fierros pa la torga de parés o salientes.
• Les parés van dir xuníes a les estructures por armadura auxiliar (fierro 6mm de diámetru).

Proceso d'ellaboración

Güei día, en cualquier fábrica de lladriyos llevar a cabu una serie de proceso estándar qu'entienden dende la eleición del material magrizo al procesu de empacado final. La materia primo utilizada pa la producción de lladriyos ye, fundamentalmente, el magre. Esti material ta compuestu, n'esencia, de xil, alúmina, agua y cantidaes variables d'óxidu de fierru y otros materiales alcalinos, como los óxidos de calciu y los óxidos de magnesiu.

Les partícules del material son capaces d'absorber higroscópicamente hasta un 70% del so pesu n'agua. Cuando ta hidratada, el magre adquier la plasticidad abonda pa ser moldiada, a diferencia de cuando ta seca; estáu nel que presenta un aspeutu terrosu.

Mientres la fase d'endurecimientu, por ensugáu o por cocción, el material magrizo adquier carauterístiques de notable solidez, y esperimenta un amenorgamientu de masa, por perda d'agua, d'ente un 5 y un 15%.

Una vegada escoyíu'l tipu de magre'l procesu puede resumise en:

• Maduración
• Tratamientu mecánicu previu
• Depósitu de materia primo procesada
• Humidificación
• Moldiáu
• Ensugáu
• Cocíu
• Almacenaxe