 La Puebla de Almoradiel | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcaldesa de La Puebla de Almoradiel (es)  | Julia Villarejo Hernando | ||
| Nome oficial | Puebla de Almoradiel, La (es)[1] | ||
| Códigu postal |
45840 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°35′56″N 3°07′02″W / 39.5989°N 3.1173°O | ||
  La Puebla de Almoradiel La Puebla de Almoradiel (España)  | |||
| Superficie | 106 km² | ||
| Altitú | 695 m | ||
| Llenda con | Corral de Almaguer, Villanueva de Alcardete, Quintanar de la Orden, Miguel Esteban, Quero y La Villa de Don Fadrique | ||
| Demografía | |||
| Población |
4952 hab. (2023) - 2619 homes (2019) - 2549 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.24% de Castiella-La Mancha 0.01% de España | ||
| Densidá | 46,72 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| pueblaalmoradiel.org | |||
 | |||
La Puebla de Almoradiel ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Toledo, en Castiella-La Mancha.
La principal industria del pueblu ye la vitivinícola, siendo la cooperativa Virxe del Egido, con cerca de 610 socios, una de les mayores de la zona, con unes modernes instalaciones vitivinícolas asitiaes na zona sur del pueblu. Tamién ta, anque d'enforma menor tamañu, la Bodega Almurad, comúnmente conocida nel pueblu como "El Grupu", que se caracteriza por unos tintos de gran calidá, y la alcoholera Finca La Blanca.
Amás, mientres los 90, esti conceyu foi'l que mayor rellación tenía por habitante de maquinaria agrícola en toa Europa; y siendo el segundu en tol mundu, solo por detrás d'un pueblu israelín, destacando'l claru calter agrícola del conceyu.
Como agregu, esti conceyu ye candidatu, según dellos historiadores, a ser el mentáu por Cervantes nel empiezu d'El Quixote cola so frase "Nun llugar de la Mancha, de que'l so nome nun quiero alcordame...", anque otros pueblos estremeros tengan más posibilidaes reales de llograr esti títulu. Esta tesis ye defendida por historiadores locales y non locales, siendo unu de los sos mayores defensores Luis Ruiz de Vargas, autor del llibru, escritu en 1983, "Tierres y Llugares de la Ruta de Don Quixote de la Mancha", nel que se ennumeran les razones poles que considerar La Puebla de Almoradiel el mentáu llugar. Parte de diches razones tán na páxina web del pueblu, na seición de turismu.
Xeografía
La Puebla de Almoradiel ye un conceyu que s'atopa asitiáu en plenu corazón de La Mancha toledana, presenta una planimetría del terrén atayada por leves elevaciones. Les sos tierres magrices son bañaes pol ríu Gigüela, asitiáu na parte este del términu municipal. Esti tipu de tierra ye apta pa les ceberes, bonos pa la vide y escelentes pal olivo, tamién, d'esta magre fabriquen les texas árabes, l'alfarería típico y los tapiales de les antigües cases.
No que respecta al clima, predomina un clima continental con branos calorosos (nos meses de xunetu y agostu), ya iviernos fríos (nos meses d'avientu y xineru); les primaveres y serondes son les estaciones del añu que más precipitación se recueye, anque esta ye irregular mientres tol añu y de normal son en forma d'agua anque dalguna vegada pueden dase en forma de nieve. Sicasí, pel branu puede llegase hasta dos meses de aridez.
La Puebla, tamién llamáu coloquialmente asina, atiesta coles llocalidaes de Corral de Almaguer y Villanueva de Alcardete pel norte, Quintanar de la Orden pel este, Miguel Esteban y Quero pel sur, y La Villa de Don Fadrique pel oeste; toles llocalidaes son de la provincia de Toledo.
Toponimia
L'orixe de la pallabra "Almoradiel" tien delles versiones:
- Una d'elles, ye que "Almoradiel" procede del artículu árabe "A el", de la pallabra llatina "murellu", diminutivu de "muru", y del diminutivu mozárabe "diel". Finalmente "Almoradiel" significaría muriu pequeñu.
- La otra versión, que ye la que paez más cierta, ye que la pallabra "Almoradiel" ta constituyida por: Al-murad-ied, "A el" ye l'artículu "el" n'árabe; "murad" significa "castiellu" en mozárabe; y "ied" ye un diminutivu "pequeñu", por ello la traducción lliteral sería "El Castiellu Pequeñu".
Per otra parte, "La Puebla" añader al nominativu del llugar por causa de la repoblación llevada a cabu pola orde de Santiago nel sieglu XIV.
Historia
El so orixe paez ser una fortaleza de la dómina ibérico y celta, habitada darréu por romanos, visigodos, mozárabes y mientres la dominación musulmana pola tribu de los Almorávides. La primitiva ciudá taba fundada nos márxenes del ríu Cigüela, a 1.3 km del so actual allugamientu, esti llugar foi abandonáu nel añu 1276 poles epidemia por causa de la proximidá del nucleu de población al calce fluvial del ríu.
Nel antiguu nucleu de población había una ermita cola advocación a Sta. M.ª Madalena, que foi l'edificiu relixosu más importante d'aquel llugar, y que pasó al beneficiu de la ilesia de San Xuan Bautista (ilesia parroquial de La Puebla de Almoradiel). Amás nesti llugar hubo un castiellu de la Dómina Musulmana.
A mediaos del sieglu XII pertenecía l'asentamientu a la Orde de Santiago y san Juan (citáu nun tratáu de 1243 ente estes órdenes).
En 1315 Corral de Almaguer coles sos aldegues, una d'elles La Puebla de Almoradiel, llogra del Maestre D. Diego Muñiz la carta-puebla. Pero en 1331 La Puebla de Almoradiel consigue'l privilexu de villazgo dexando de depender de Corral de Almaguer. Hasta qu'en 1341 el Maestre de Santiago D. Alfonso Méndez otorgar la carta de población. En 1353 pasa a formar parte del común de La Mancha, constituyíu pol partíu y gobernación de Ocaña. Pero en 1575 introduzse dientro de La Mancha de Monte Aragón, agora forma parte del partíu y gobernación de Quintanar de la Orden.
Per otra parte, el llugar de Palombares atopar al sur del términu municipal de La Puebla de Almoradiel, posiblemente fuera una villa del sieglu XVI. Anque nun hai munchos datos puede dicise con certidume que taba constituyíu por cases del maestre y una ilesia, alcontrada nun llugar nomáu Santa María. Na segunda metá del sieglu XVI esta ilesia menguó a una ermita cola advocación de Santa María de Palombares o Palombares del Barcal.
Per otru llau, tamién se diz ente los mayores del llugar, anque nun hai confirmación histórica real, qu'una bona parte del sosuelu del pueblu "ta buecu", dende onde ta asitiada anguaño la ilesia de San Xuan Bautista, hasta les proximidaes del llamáu Cuetu de la Madalena, onde taba orixinalmente asitiáu'l pueblu, abarruntándose qu'una importante rede de cueves semiderruidas que toma parte del conceyu. Estes cueves pudieron usase na edá media, y que se sellaron, y finalmente perdieron ente tierres de llabranza, na dómina de la peste negro, yá que unu de los comentarios habituales sobre esta hipotética rede soterraña ye que s'usó de fuesa común pa enfermos de plagues, lo que provocó'l so selláu.
Finalmente, esta llocalidá toledana dexó llinaxes tan importantes como: los Ortiz-Vivanco, los Villaseñor, los Ximenez-Ortiz, los Ludeña, los Peñacarrillo; y l'obispu Mercadín y Patiño, amás del Xeneral Ortega.
Alministración
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Leopoldo Sepúlveda Muñoz | .svg.png.webp){kind=small} |
| 1983-1987 | Apolonio Recuero Villajos |  |
| 1987-1991 | Apolonio Recuero Villajos | .svg.png.webp){kind=small} |
| 1991-1995 | Apolonio Recuero Villajos | |
| 1995-1999 | Antonio Desiderio Sepúlveda Toledo | _Logo_(2008-2015).svg.png.webp){kind=logo} |
| 1999-2003 | Apolonio Recuero Villajos | |
| 2003-2007 | Antonio Desiderio Sepúlveda Toledo | |
| 2007-2011 | Vicente Enrique Nieto Torres |  |
| 2011-2015 | Julia Villarejo Hernando | |
| 2015-2019 | Alberto Turráu Cicuéndez | |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Demografía
Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2014 según datos del INE.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5360 | 5374 | 5374 | 5380 | 5422 | 5507 | 5548 | 5594 | 5715 | 5770 | 5822 | 6092 | 6122 | 6122 | 5976 | 5888 | 5755 | 5653 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
| Gráfica d'evolución demográfica de La Puebla de Almoradiel ente 1900 y 2012 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Economía ya industria
El principal motor económicu del conceyu ye la industria vitivinícola, con una gran hestoria a los sos llombos, y habiendo una gran cantidá de bodegues privaes, destacando sobre elles especialmente la cooperativa Virxe del Egido, con cerca de 570 socios y casi 60 años d'historia, siendo una de les bodegues más grandes de la zona, y el grupu Bodega Almurad, d'enforma menor tamañu, pero con unos tintos de gran calidá llargamente reconocíos. Amás, nes contornes del pueblu tamién ta asitiada la alcoholera Finca la Blanca, una empresa con importantes negocios d'importación y destilación de vinos, bebíes derivaes d'este, como la mistela, y alcoholes col restu d'Europa, especialmente Francia y Alemaña.
Esta rellación col vinu apréciase fuertemente en plena campaña de vendimia, cuando al pueblu alleguen una importante cantidá de trabayadores temporeros, orixinalmente andaluces, anque nos últimos tiempos viéronse reemplazaos por trabayadores d'Europa del este, especialmente rumanos; amás del impresionante tráficu de maquinaria agrícola nel pueblu col tresporte y la descarga de la uva, llegando a apreciase inclusive nel ambiente'l golor a oruxu de les bodegues. La estensión de dicha industria llega hasta'l puntu de que ye bien habitual que les families del conceyu, amás de los sos trabayos normales, tengan pequeñes estensiones de tierra con vides, yá sían propies o arrendaes como cuidadores d'estes, como ingreso agregu. Diches estensiones de tierra suélense midir na tradicional unidá d'área conocida como fanega, que nesta llocalidá vien ser el terrén nel qu'hai plantaes 800 vides. Anque la vide sía un cultivu de secanu, especialmente nel secu clima manchegu, ye habitual que dalgunes d'estes viñes sían regaes en plenu branu polos sos propietarios p'aumentar la productividá d'estes, anque siendo les que son regaes de forma más moderada les que llogren la meyor calidá d'uva, consiguiendo un perfectu equilibriu d'engorde de la uva cola maduración, y por tanto cantidá d'azucres, d'esta.
La recueya empecipiar a finales d'agostu colos tintos más perecederos, como'l verdejo y tempranillo, anque con una campaña entá bien amenorgada, yá que son especies bien pocu estendíes. Ye a partir d'ente mediaos y finales de setiembre, dependiendo del grau de maduración xeneral de la uva, cuando s'empecipia la campaña plena, cola recueya de los tintos comunes y el blancu airén, recoyer perimportantes cantidá d'uva, siendo normal recoyer en plena puxanza de la campaña n'ocasiones cerca de dos millones de quilos d'uva nun namái día, namái na cooperativa Virxe del Egido, la mayor bodega del pueblu, y superando esta cantidá de normal les fines de selmana, que ye cuando suelen realizar la vendimia los llabradores más modestos.
Anque anguaño síguese realizando la recueya principalmente de forma tradicional, na última década aumentaron descomanadamente'l emparrado de viñes pa la posterior vendimia con máquina pañadora, especialmente ente los grandes terratenientes, yá que pa los pequeños propietarios nun resulta rentable dáu'l costu de la instalación de dichu procedimientu.
Amás del cultivu de la vide, tamién ta estendíu, anque nun grau enforma menor, la olivar, pero siendo la so producción principalmente pa usu familiar, recoyéndose casi tol aceite producíu pa usu personal. Tamién son bien comunes les güertes familiares en primavera, branu y principios de seronda, pal cultivu de la pataca, el tomate, el melón, la sandía, el pimientu, el pepinu, el combro y la calabaza, ente otros. Tamién se da'l cultivu de ceberes, pero tratar d'una actividá bien amenorgada.
La construcción ye la segunda principal industria de la llocalidá teniendo una gran cantidá d'empreses dedicaes a esta actividá, y siendo bien comunes les cuadrielles d'arbañiles que se mueven diariamente a trabayar a les capitales más cercanes, como Toledo y sobremanera Madrid y redoma.
Arquiteutura Relixosa
Ilesia parroquial de San Xuan Bautista
La Ilesia parroquial de San Xuan Bautista atópase na Plaza de la Constitución, xunto al Conceyu, el Centru Cultural La Villa, l'Auditoriu municipal y l'Ermita de la Virxe del Egido, constitúin el centru cultural y artístico más importante del conceyu.
L'amiestu d'estilos arquiteutónicos, consecuencia de les distintes fases de construcción, fai difícil la so datación cronolóxica, pudiéndose remontar les etapes más antigües d'edificación a la Edá Media, más concretamente a los sieglos XII-XIV, reparándose restos de la estilística románico y gótico en delles partes tantu del interior del templu como de la fachada; exemplos d'ello son dos arcos de mediu puntu del transepto y dos ventanes abocinadas con arcos pareados de mediu puntu qu'acovecen otros lobulaos con un cuatrifolio nel centru.
L'estáu actual, tantu de la planta como del alzáu, presenta una nave central con cruceru, cubiertu con bóveda de cañón con lunetos y arcos fojones. Los brazos del transepto desagüen en dos capilla: la capiya de la Inmaculada, d'antiguo conocida col nome de les Ánimes, que s'enllarga paralela a la nave central, y nel brazu opuestola capilla-enterramiento de los Ortiz, con bóveda nervada estrellada; nella güei allúguense les imáxenes de la Virxe de Palombares y el retablu del sieglu XVII de Jesús de Medinaceli. Allegante a ésta, apaez un pórticu qu'acovez la entrada, inscrita esta nun arcu de mediu puntu, correspondiéndose con unu de los accesos de la Ilesia na parte sur. Na clave del arcu aprecia la Cruz de la Orde Militar de Santiago. De siguío asítiase otra capiya donada por Doña Orosia Ballesteros Palomino nel añu 1924, -con enterramientu-, onde s'alluguen la imaxe de la Virxe del Carmen y otres escultures propies de la Selmana Santa.
El muriu, de mampostería, presenta una forma compacto y zarrao, al que s'adosen tres contrafuertes que dexen soportar el pesu de la cubierta, esta postrera de tipoloxía renacentista con bóveda de cañón con lunetos y arcos fajones.
Destaca la bóveda de crucería estrellada con nervios combados, que cubre l'ábside, onde nervios y claves doraos destaquen sobre los plementos o paños encalados. L'altar mayor ye d'estética moderna predominando'l mármol, y ta presidíu por una imaxe grande de San Juan Bautista y a entrambos llaos les del Corazón de Jesús y el Corazón de María. El retablu orixinal d'estilu barrocu, sumió mientres la Guerra Civil.
Nos pies de la Ilesia (llau oeste) asítiase'l coru, al que s'apuerta por aciu unes escaleres que conducen tamién a la torre-campanariu, d'estética escurrialense. D'este mesmu estilu ye una de les ventanes de la fachada que s'atopa rematada con frontón triangular y adornos en boles.
Ermita del Santísimu Cristu de la Salú
La Ermita del Santísimu Cristu de la Salú foi mandada construyir por Francisco Sánchez Roldán, personaxe bien influyente pa esti conceyu mientres esa dómina (sieglu XVII).
Escarez d'estilu arquiteutónicu definíu, presentando influencies romániques na fachada y, renacentistes y barroques nel so interior. Presenta una planta poligonal con nave única, capiya a la derecha del ábside y, entrada y coru eleváu a los pies (parte oeste). Güei presenta unes dimensiones mayores que nel pasáu, pos parace ser que orixinalmente tratar d'un humilladero.
La fachada ta estremada en tres cuerpos: l'inferior ta presidíu por una portada con arcu de mediu puntu, en que la so clave inscribir la cruz de la Orde Militar de Santiago; el cuerpu entemediu presenta un solu vanu adintelado; el cuerpu cimeru tien clares reminiscencies de l'arquiteutura románica, con un remate de arquería ciega de tipoloxía lombarda (once arquillos en total), abrazaos con dos moldures 8remates en boles) d'influencia herreriana. Coronando la fachada asítiase una espadaña con buecos p'agospiar les campanes, trés en total.
Nel so interior destaca la bóveda de cañón con lunetos y arcos fajones; l'ábside ta cubiertu con una cúpula sobre pechinas sobre los que s'inscriben cuatro óculos decoraos con frescos.
Nel ábside atopa la imaxe del 'Santísimu Cristu de la Salú' acovecíu dientro d'una moldura con columnes con fuste combináu (estríes y moldures decoratives), y capitel de fueyes de acanto, decoraos con panes d'oru. La imaxe atópase inxertada so un arcu de moldura fina con forma de ferradura. Nun hai enforma tiempu afayar nuna banda del Cristu, nun buecu, un cachu de pergamín con una inscripción que reza: "Juan Antonio Argüelles fíxome nel añu 1766, rogái a Dios por él". Pol aviesu d'esta anotación apaez el preciu en maravedinos de costu d'esta talla. Cuando se realizó la última restauración introducir nesi mesmu buecu, otru cachu de pergamín, onde consta la fecha y los llabores de restauración.
Ermita de La nuesa Señora del Egido
La Ermita de La nuesa Señora del Egido foi mandáu alzar, en plena renacencia española, por Don Juan López Cañizares (sieglu XVI).
Presenta una sola nave con planta rectangular en que'l so ábside, asitiáu nel llau este, atópase la imaxe de La nuesa Señora del Egido. El muriu, de mampostería, carauterizar pola so morfoloxía compacto y zarrao, ensin apenes baldíos, rematáu con una espadaña, rematada tantu nos llaterales como nel centru con adornos de boles, elementu carauterísticu del estilu artísticu renacentista.
Tamién de la estética Renacentista, y más en concretu del estilu Purista español, conserva -y llimpieza y sobriedá, especialmente na so fachada, concentrando los elementos decorativos na portada, igualmente de procedencia renacentista o del principiu del barrocu, destacáu pola so fermosura de sabor clásico.
Esta portada ta inscrita nun arcu de mediu puntu d'heriedu clásicu, adrazado por des columnes adosaes a entrambos llaos del mesmu, y na parte cimera, rematando'l conxuntu, una estructura abalustrada con remate de frontón semicircular y adornos de boles que nos averen a la estética herreriana. Debaxo del frontón apaez una fornica qu'alluga una talla en piedra de la Virxe del Egido. Los dos ventanes, asitiaes a entrambos llaos dela portada, tán tamién remataes con frontones, magar nesti casu son triángulos. Estos vanos tán formaos por arcos adintelados.
Destaca nel so interior una doble bóveda d'aresta, que se forma col encruz en perpendicular de dos bóvedes de cañón; denominar asina porque nel interior apaecen dos llinies, 'arestes', que se crucien nel centru.
L'ábside ta cubiertu con una cúpula sobre pechinas sobre les que s'inscriben cuatro óculos coles imáxenes de los Evanxelistes.
La Ermita de la Virxe del Egido forma parte d'un conventu al que ta adosáu; d'antiguo desempeñó les funciones d'un hospital.
Ermita de Santa Ana
La Ermita de Santa Ana de procedencia renacentista-barroca, presenta una planta de cruz llatina con entrada a los pies (parte oeste). Nel muriu, de mamposteria, rematando la metá cimera de los sos ángulos, reparar restos de fábrica de sillería.
El vanu de la entrada ye adintelado, y ta precedíu d'un pórticu a trés agües sosteníu por dos columnes de piedra estilo clásicu.
La nave, típicamente renacentista, cubrir con una bóveda de cañón con lunetos. La cubierta del transepto tien una cúpula de media naranxa sobre pechinas decoraes con frescos d'imáxenes relixoses (Santa Inés, Santolaya, Santa Cecilia y Santa Bárbara).
Hai que destacar d'esta Ermita la pervivencia d'un pequeñu retablu de dómina posterior a la fecha de construcción de la mesma. Ye de fuerte sabor barroco, colos elementos propios que lu caractericen, como les columnes salomóniques y la bayura decorativa que se reflexa nos adornos arrecimaos alredor de los sos fustes, rematando los mesmos sobeyosos capiteles corintios con fueyes de acanto. Dende'l puntu de vista cromáticu predominen les tonalidaes ocres y azulaes, según la bayura de panes d'oru. Foi restauráu va unos años polos alumnos de Belles Artes. Les imáxenes qu'anguaño lo decoren nun son les orixinales (les talles de Santa Ana y la de Santa Lucía principalmente, que yeren de bastidor), yá que fueron sustituyíes por otres de fecha posterior; les orixinales caltiénense entá, tando depositaes na sacristía. Esti retablu ta formáu por trés cuerpos; nel inferior atópase en dos tales forniques, d'esquierda a derecha, les imáxenes de Santa María Madalena, Santa Ana y la Virxe María, y Santa Lucía, y nel cuerpu cimeru, San Blas.
Nel brazu derechu del transepto, cubiertu con una bóveda esquifada plana, pueden reparase na parte cimera, en cada unu de los llaos, les cruces de la Orde de Santiago, la de la Orde de San Xuan de Xerusalén, la de la Orde de Calatrava, y los símbolos del Papáu: les llaves de San Pedro y la Mitra.
Nel esterior de la Ermita, nel so llau sur, atópense tres estela funeraries, nos cualos apaecen en buecu relieve unes cruces. D'antiguo esti llugar yera unu de los puntos de parada del 'Viacrucis'.
Ermita de San Isidro
La ermita de san Isidro asitiar a dos quilómetros del conceyu sobre un terrén ocupáu d'antiguo pola Sienda Real Soriana y donáu por Don Julio Villafranca Muñoz a la cofradería.
L'aspeutu actual de la ermita ye la resultancia de numberosos cambeos realizaos desque allá nel añu 1950 empecipiárense les primeres obres. presenta una planta rectangular con cuatro dependencies amiestes a la cabecera. La fachada, d'antiguo de mampostería, güei atópase cubierta con cementu y revestimiento de cal. Anguaño ta precedida por un pórticu a trés agües sosteníu por dos columnes. L'accesu presenta un arcu de mediu puntu con factura de lladriyu. Remata la fachada una espadaña, que'l so aspeutu camudó a lo llargo de los años.
Nel interior de la ermita preséntase una cabecera con tres hornacina, una central de mayor tamañu, qu'alluga la figura del Santu, y a entrambos llaos construyéronse apocayá otres dos, en que'l so interior atópense les figures de dos ánxeles; l'altar, de mármol, completa'l conxuntu. Nos murios llaterales apaecen cuatro baldíos decoraos con vidreres decoraes con temes bíbliques.
Ermita de la Virxe de Palombares
Según cúntase, na paraxa de "Palombares", asitiáu ente La Puebla de Almoradiel y el cercanu pueblu de Quero, taben un llabradores cuando atoparon soterrada la imaxe d'una Virxe. Entós estos, al nun saber que faer con ella, decidieron xubir la Virxe nun carru y dexar que los gües decidieren el camín que tenía que siguir la imaxe. El camín escoyíu foi'l de Palombares escontra La Puebla de Almoradiel, en llugar d'escontra'l aledaño pueblu de Quero. D'ende vien la tradicional disputa ente dambos pueblos polos derechos sobre la Virxe de Palombares.
La ermita de la Virxe de Palombares atopar a 9 quilómetros de La Puebla de Almoradiel nun llugar que se menta na Rellaciones de Pueblos del Obispáu de Cuenca (S. XVI) como "El campu de Palombares"; topándose en dichu llugar una pequeña ermita, orixe de l'actual, que foi reconstruyida na década de los años 60 del sieglu XX.
La primer reconstrucción de la ermita foi iniciativa d'una comisión de vecinos de La Puebla de Almoradiel, qu'a finales de 1967, impulsaos pola devoción a la Virxe de Palombares, empecipiaron los almoradienses la recaldación de los fondos necesarios pa la rehabilitación. L'aspeutu actual de la ermita ye la resultancia d'otros dos reconstrucciones posteriores. Presenta una planta basilical con dos dependencies llonxitudinales amiestes con cubierta adintelada. La fachada, de mampostería, caltién la puerta orixinal, de madera, a la que s'antepón un zarramientu de forxa tamién procedente de l'antigua ermita. La portada ta rematada con una voladiza a dos agües. A entrambos llaos de la entrada principal asítiense dos antoxanes, sofitaos, en cada unu de los llaos, sobre dos columnes de piedra siguiendo la estética toscana. Tán ellaboraos nuna sola pieza, y proceden, según testimonios, del patiu de l'antigua posada del Arcu, lo que fai suponer una antigüedá de siquier cinco siglos (S. XVI). Corona la fachada una espadaña de factura de lladriyu, qu'alluga una campana procedente de la ermita de Santa Ana; la orixinal, de tamañu inferior, atópase dientro de la ermita de Palombares.
La escultura de la Virxe respuende a una tipoloxía con reminiscencies medievales, comunes na estatuaria relixosa d'esta dómina, siguiendo'l modelu de la Virxe coronada facedora de la victoria, sosteniendo al Neñu de frente, pos ella ye'l tronu de la Sabiduría. El Neñu Jesús amuésase bendiciendo y suxetando cola manzorga una bola, símbolu del poder sobre'l mundu.
El primer sábadu de xunu, en La Puebla de Almoradiel, celébrase la denomada romería de Palombares, siendo una de los dos que celebren en dichu conceyu, xunto cola de San Isidro'l 15 de mayu.
Arquiteutura Civil
- Los molinos fariñeros del ríu Gigüela, desgraciadamente tán sumiendo pol so estáu en ruines, de catorce molinos qu'había namái queden agora cinco y lo que queden son namái muertes d'ellos. El molín más antiguu ye'l de la Sablera que ye del sieglu XV-XVI, y el molín Pingazorras foi reconstruyíu nel añu 1728. Los catorce molinos son: Cervero, Batán, Sablera, Blancucu, Quemadillo, Pintao, Zurrón, Pingazorras, Botifuera, Novezuelo, Laortiza, Doña Sol, El Viejo y Padre Juan. Ciscar de moler de 12 de los molinos tán asitiaes, a manera de decoración, nos murios del polideportivu local. Según rexistros oficiales, por cuenta del gran llargor del calce del ríu Gigüela dientro del términu, con múltiples xiros, La Puebla de Almoradiel foi'l pueblu d'España con mayor cantidá de molinos d'agua.
- Ponte romana, orixinalmente asitiáu cerca del antiguu molín de Blancucu, foi movíu a la entrada del pueblu pela carretera de Villa de Don Fadrique.
- La Ponte Tahierro construyíu en 1907 sirvía pa salvar el ríu Gigüela y pa coneutar dos conceyos, La Puebla de Almoradiel y La Villa de Don Fadrique, por aciu la llinia de ferrocarril Villacañas-Quintanar de la Orden. Ta asitiáu xunto a la ermita de San Isidro, a unos quilómetros del pueblu.
- El Conceyu, ye un edificiu que foi apocayá construyíu, ta asitiáu na Plaza de la Constitución al llau de la Ilesia Parroquial.
- Centru Cultural La Villa ye un edificiu que tuvo apocayá una gran reforma yá que taba en bien males condiciones, ta alcontráu na cai Ramón y Cajal. Orixinalmente usáu como escuela -hasta finales de los 80-, anguaño tien delles funciones: ye la sede de la radio municipal de La Puebla de Almoradiel, Radio Pandu; sala d'esposiciones; clases y cursos p'adultos...
- Observatoriu Astronómicu de L'Afitada ta asitiáu a 9 quilómetros del nucleu urbanu, la so función ye desenvolver l'astronomía, ampliar conocencies, aprender el manexu y téuniques instrumentales avanzaes, colos sos fines principales. Tamién realiza un importante llabor de divulgación cola organización d'eventos nocherniegos y les visites de colexos.[2] Ye únicu en Castiella-La Mancha poles sos carauterístiques y aplicaciones.
- Colexu Públicu Ramón y Cajal esti centru públicu d'educación alluga les aules d'Educación Infantil y Primaria, y tien les sos instalaciones estremaes ente les clases de parvularios y primaria hasta 3º de EGB, na zona comúnmente conocida como "Les Casines", al oeste del pueblu, y les instalaciones de Santa Ana, nel llau opuestu del pueblu, al este, cerca de "El Pocillu".
- Institutu Públicu Aldonza Lorenzo nesti centru públicu d'educación imparten clases pa Educación Secundaria Obligatoria y Bachilleratu. Ta asitiáu a la entrada del pueblu dende La Villa de Don Fadrique.
- Consultoriu Médicu ta alcontráu na cai Ronda de la Estación, nel mesmu edificiu onde ta la Biblioteca Pública, nes plantes inferiores.
- Auditoriu municipal de La Puebla de Almoradiel, asitiáu na glorieta de la Virxe del Egido. Reformáu y restauráu nos últimos años, pel branu celébrense munches actividaes culturales y escuéyense en mayu la Reina y les Dames de les Fiestes de la llocalidá. L'auditoriu alluga la estatua n'honor a la Muyer Vendimiadora.
- Parque de San Fernando, ta asitiáu al este del conceyu y cuenta con una superficie de 5.500 metros cuadraos. Construyir na década de los 70 pero en 2013 foi rehabilitáu por cuenta de la decadente situación na que s'atopaba. Anguaño, ye un espaciu con instalaciones pal desenvolvimientu d'actividaes pa neños, nuevos y mayores; tamién cunta con una gran superficie de verde y zona arbolada, amás d'una fonte y una escultura en memoria a les víctimes del terrorismu.
- Prau de la Estación ye una glorieta axardinada de gran superficie, na cual hai instalada una pista de baloncestu, y una zona de xuegos infantil. Nel sieglu XX, nesti llugar taba la estación de ferrocarril de La Puebla. Na actualidá, nesta glorieta ye onde ta instalada la principal parada d'autobuses del conceyu. Tamién sirve como espaciu pa montar el mercadín, y el recintu ferial mientres les fiestes del Stmu. Cristu de la Salú.
- Avenida Xuan Carlos I ye la principal vía de la llocalidá, na que s'atopen numberoses tiendes, chigres y los edificios arquiteutónicos más importantes. Coneuta la parte centro-esti de la llocalidá cola carretera CM-410. Esta cai yera la carretera que cruciaba'l pueblu antes de la construcción de la carretera de circunvalación del pueblu.
- Avenida de la Llibertá ye otra arteria principal del conceyu na que s'atopen numberosos chigres y sitios d'ociu, tamién el IES Aldonza Lorenzo y la ponte romana, ente otres coses. Coneuta la parte centro-oeste de la llocalidá cola carretera CM-410. Esta cai yera la carretera que cruciaba'l pueblu antes de la construcción de la carretera de circunvalación del pueblu.
- Paséu de Entrevías ye una de les víes principales de la llocalidá, na que percuerre d'este a oeste la zona sur del conceyu. Coneuta la carretera CM-410 con Prau de la Estación. Nesta cai, que tien dimensiones d'avenida y zones axardinaes, trescurren los autobuses que tienen parada en La Puebla de Almoradiel, y tamién escurre la Vía Verde.
Servicios públicos
- El Conceyu, ye un edificiu que foi apocayá construyíu, ta asitiáu na Plaza de la Constitución al llau de la Ilesia Parroquial.
- Colexu Públicu Ramón y Cajal esti centru públicu d'educación alluga les aules d'Educación Infantil y Primaria, y tien les sos instalaciones estremaes ente les clases de parvularios y primaria hasta 3º de EGB, na zona comúnmente conocida como "Les Casines", al oeste del pueblu, y les instalaciones de Santa Ana, nel llau opuestu del pueblu, al este, cerca de "El Pocillu".
- Institutu Públicu Aldonza Lorenzo nesti centru públicu d'educación imparten clases pa Educación Secundaria Obligatoria y Bachilleratu. Ta asitiáu a la entrada del pueblu dende La Villa de Don Fadrique.
- Consultoriu Médicu ta alcontráu na cai Ronda de la Estación.
- Centru Cultural La Villa ye un edificiu que tuvo apocayá una gran reforma yá que taba en bien males condiciones, ta alcontráu na cai Ramón y Cajal. Orixinalmente usáu como escuela -hasta finales de los 80-, anguaño tien delles funciones: ye la sede de la radio municipal de La Puebla de Almoradiel, sala d'esposiciones, centru d'internet, sala de baille, sala d'ensayos de la Banda Municipal, archivu municipal, clases y cursos p'adultos...
- Biblioteca Pública Cervantes ta alcontráu na cai Garcilaso de la Vega. La primer biblioteca en Puebla foi inaugurada en 1956.
- Casa de la Cultura ta alcontráu na cai Garcilaso de la Vega y nel so interior atopa un salón d'actos onde se desenvuelven les obres de teatru de la escuela municipal.
- Llar del Xubiláu ta alcontráu na cai Ronda de la Estación, nel edificiu hai un salón multiusos y una cafetería. Ye'l sitiu onde desenvuelven les actividaes l'asociación de xubilaos del conceyu.
- Edificiu Santu Tomás ta alcontráu en callar Emperador Carlos V y alluga el Centru Día d'Atención a l'Adolescencia y la Familia "Santu Tomás", el Centru Xuvenil y d'Actividaes Deportives, y la Escuela Municipal de Música "Santu Tomás d'Aquino”.
- Centru Social Polivalente ta alcontráu na cai Manuel Girón Bellán y alluga los Servicios Sociales, el Centru d'Información Xuvenil y el Centru de la Muyer.
- Polideportivu Municipal ta alcontráu pela rodiada del conceyu, na carretera direición a La Villa de Don Fadrique. Nesta zona deportiva atopamos la piscina, pistes polideportivas y pistes de pádel, amás del campu municipal de fútbol.
Fiestes llocales
Fiesta del Campu Manchego n'honor a san Isidro Llabrador
Tien una duración d'una selmana pero los sos actos más importantes concéntrense los díes 14 y 15 de Mayu. El día 6 empiecen los actos relixosos y el día 11 tienen llugar el tradicional triduu a san Isidro. Per otru llau, el sábadu anterior al día 15 entámase un concursu de farrapes manchegues, y tamién a otru día realízase'l tradicional concursu d'habilidá con tractor pela redolada de la ermita. El día 14 de Mayu pela tarde celébrase la proclamación de la Reina de la fiesta y les sos Dames nel auditoriu municipal, onde participa la Banda de Música "La Flor de La Mancha”. Tamién ye tradicional lleer el Pregón de les Fiestes, que cada añu ye lleíu por un invitáu d'honor. Una vegada concluyíu ésti, empieza'l desfile de xarrés qu'entren en concursu, construyíes polos mesmos vecinos del conceyu. Remata la xornada con una cena- baille, n'honor de la Reina y les sos Dames, hasta altes hores de la nueche.
A otru día, el día 15, empieza a primer hora del día la diana floriada al cargu de la banda "La Flor de La Mancha”, pa siguir col treslláu procesional de San Isidro, siguíu de los xarrés, hasta la so ermita, na ribera del ríu Gigüela, tres la ruidosa despidida pirotéunica nes contornes del pueblu. Yá na so ermita, solemne celebración de la Eucaristía, y tres ella, los romeros y visitantes esfruten d'un día na pradería.
Romería de la Virxe de Palombares
Empieza a primer hora de la mañana del primer sábadu de xunu, col treslláu procesional a cuerpu de la imaxe, dende la Ilesia Parroquial hasta la so ermita asitiada a 9 quilómetros del pueblu, tres la despidida cola cantarada popular de la salve y fueos pirotéunicos. Yá en metá del camín, realízase una parada na Casa de los Pastores, onde los romeros acompañantes van ser agasayaos con un refrigerio. Al llegar a la ermita celebra la tradicional misa campestre. Y entrada yá la tarde, realízase'l paséu procesional de la imaxe, cola cantarada del rosariu, pelos praos de la paraxa. La fiesta sigue hasta altes hores de la nueche con bayura de calderetes, puestos de feria y bailles.[3]
Fiesta n'Honor a la Virxe del Egido
Les fiestes n'Honor a la Virxe del Egido, patrona de La Puebla de Almoradiel, tienen una duración de dos díes: el 14 y 15 d'Agostu. Amás de la so curtia duración, carauterizar por ser una fiesta de gran calter tradicional y principalmente d'actos relixosos.
El mesmu día 14 d'Agostu inaugura la fiesta, nes primeres hores de la nueche, con una ufrienda floral a la Virxe nel auditoriu municipal, asitiáu na Glorieta homónima. Tres la ufrienda floral, realizada por diversu coleutivu almoradienses y por particulares, sígen-y los bailles rexonales y el conciertu de la banda de música "La Flor de la Mancha”, tou ello presidíu poles autoridaes municipales y la mayordomía. A otru día, el 15 d'agostu, pela mañana llévase a cabu la solemne celebración de la Eucaristía na so ermita; y pela tarde la solemne procesión de la venerada imaxe por distintes cais del pueblu, col cantar del santu rosariu, acompañada siempres d'ensame de devotos, d'autoridaes y de la Banda de Música.[3]
Feria y Fiestes del Santísimu Cristu de la Salú
Los díes 31 d'Agostu y 1, 2 y 3 de Setiembre celebra la fiesta más importante de la llocalidá pola gran devoción que'l Santísimu Cristu de la Salú despierta, tantu nos habitantes del pueblu como nes llocalidaes vecines, que nesos díes realicen pelegrinaxe a cuerpu hasta la ermita del Crucificáu. Por cuenta de esta gran devoción foi declarada pol Gobiernu de Castiella-La Mancha nel añu 2016 Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal.
Les fiestes empiecen mientres la tarde del 31 d'agostu cola izada de banderes y chupinazo na Plaza de la Constitución. Darréu, realízase'l tradicional treslláu procesional de la imaxe del Stmu. Cristu dende la so ermita a la Ilesia Parroquial, onde se-y canten solemnes víspores. La xornada remata con un castiellu de fueos artificiales. El día 1 de setiembre, principal día de les fiestes, a l'amanecida l'Asociación de Muyeres de la llocalidá entama una tradicional chicolatada na Plaza de la Ilesia n'atención a los pelegrinos que vienen de fora de la llocalidá, y a les 11 de la mañana llevar a cabu una solemne celebración de la Eucaristía. Pa completar el mediudía, la Banda de Música "La Flor de La Mancha” realiza'l tradicional conciertu de Feria y Fiestes, y darréu empieza'l baille del mediudía. Mediada la tarde, la protagonista ye la magna procesión del Stmu. Cristu de la Salú dende la Ilesia Parroquial hasta la so ermita, onde se dan cita millares de fieles. Llegada la nueche termina la xornada con espectáculos de variedaes y baille popular. El 2 y 3 de setiembre llevar a cabu distintos actos relixosos, conciertos, pasacalles, eventos deportivos (troféu de feria de fútbol) y bailles populares.[3]
Eventos turísticos
Antroxos
El pasacalles del Antroxu ye un concursu d'amarutes tanto individual como pa comparses, y tantu pa pequeños como para mayores. El concursu ye a nivel llocal, polo que nun participen comparses de fora del conceyu. Les comparses d'adultos de La Puebla son numberoses tocantes a componentes, por ello de normal son trés les que se presenten. Tocantes a les comparses infantiles tamién son en redol a trés pero con abondo menos componentes. Les comparses de la llocalidá son conocíes nos concursos comarcales d'antroxos yá que siempres tienden a ganar los primeros premios.
Selmana Santa
La Selmana Santa almoradiense como munches otres de La Mancha toledana ye multitudinaria. Los cinco hermandaes que componen la Xunta d'Hermandaes de Selmana Santa de La Puebla son les qu'entamen los oficios y actos relixosos. Cada hermandá ta formada a lo menos por mediu centenar d'hermanos hasta llegar a más de los 300 componentes. Amás, hai qu'añader la participación de l'Agrupación Musical Jesús de Medinaceli, constituyida por 50 componentes. Tamién la Banda de Música "La Flor de La Mancha" participa na Selmana Santa de la llocalidá, concrétamente el Vienres Santu. Ente'l Xueves Santu y el Vienres Santu salen en procesión a les cais del conceyu once pasos de Selmana Santa. Toos ellos son portaos en xarré sacante'l pasu de Jesús de Medinaceli y el Santu Sepulcru que son llevaos n'andes por portadores. Unu de los momentos más álgidos y emotivos de la Selmana Santa de La Puebla ye cuando na procesión del Xueves Santu a les puertes de la ermita de la Virxe del Egido interprétase'l "Cantar de la Sentencia" a Jesús de Medinaceli. Una de les peculiaridaes de la Selmana Santa almoradiense ye la tradicional procesión o trayida de la Virxe de Palombares, que se celebra na tarde del Llunes de Pascua como actu final de la Selmana Santa.
Fiesta de la Vendimia
Dende hai más de 25 años l'Asociación de Muyeres entama la Fiesta de la Vendimia que se celebra ente l'últimu fin de selmana de xunetu y primero d'agostu. Ente la so programación destaca'l concursu de calderetes del primer vienres d'agostu. Esti concursu gastronómicu convirtióse nuna especie de "romería dientro de pueblu", na que ye habitual que families y grupos d'amigos cocinen la caldereta ya instalen unes meses y sielles pa cenar nel mesmu recintu ferial, inclusive ensin participar nel concursu. Tamién mientres la selmana realicen les tradicionales cates de quesu y de vinu, esposiciones culturales y una actuación de teatru o baille.
Xornaes gastronómiques
Les Xornaes gastronómiques populares y interculturales ye un eventu culinariu onde munches asociaciones del conceyu preparen la comida típica de La Mancha y tamién recetes típiques d'otros países pa dempués tastiala. Amás, acompañar a la degustación los vinos propios de les cooperatives vitivinícolas de la llocalidá. Esti eventu gastronómicu empezó a celebrase nel mes de payares pero anguaño realízase'l mes d'abril.
Referencies
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ L'observatoriu de L'Afitada repite l'actividá “Nueche Afaya” con "La Era d'Acuariu", La contorna de Puertollano http://www.lacomarcadepuertollano.com/diario/noticia/2016_09_25/30
- 1 2 3 http://lapuebladealmoradiel.es/turismo/fiestes-y-evento/fiestes-locales-y-patronales.aspx
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre La Puebla de Almoradiel 
.
