| Curdistán iraquín | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Alministración | |||||
| Tipu d'entidá | rexón xeográfica | ||||
| Capital | Erbil | ||||
| Nome oficial | ھەرێمی کوردستان (ckb) | ||||
| Nome llocal | هەرێمی کوردستان (ku) | ||||
| Llingües oficiales |
curdu árabe | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 36°11′N 44°00′E / 36.18°N 44°E | ||||
 | |||||
| Superficie | 46861 km² | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 6 171 083 hab. (2020) | ||||
| Densidá | 131,69 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+03:00 | ||||
| Dominiu d'Internet |
.krd (en)  | ||||
| Códigu telefónicu | +964 | ||||
| Fundación | 1991 | ||||
| gov.krd y italy.gov.krd | |||||
 | |||||
El Curdistán Iraquín o la Rexón de Curdistán (en curdu: Herêmî K n'árabe: إقليم كردستان العراق, Iqlĩm Kurdistãn) ye una entidá federal autónoma d'Iraq, tamién conocida como Curdistán Sur y como parte del Gran Curdistán (curdu: باشووری کوردستان, Başûrî Curdistán) ye un organismu autónomu, reconocíu pol Gobiernu federal d'Iraq. Llenda con Irán al este, Turquía al norte, Siria al oeste y col restu d'Iraq al sur. La so capital ye la ciudá d'Erbil, conocida en curdu como Hewlêr.
La guerra Irán-Iraq na década de 1980 y el xenocidiu de Anfal (una campaña del exércitu iraquín) afararen a la población y la naturaleza de Curdistán. Tres el llevantamientu del pueblu curdu de 1991 contra Sadam Husein, los curdos viéronse obligaos a fuxir del país y a convertise en refuxaos en rexones fronterices d'Irán y Turquía. Dempués de la creación de la zona de prohibición de vuelos tres la primer guerra del Golfu en 1991 pa facilitar la torna de los refuxaos curdos, Curdistán foi nomáu independiente de facto. La invasión d'Iraq en 2003 conxuntamente por una coalición encabezada per Estaos Xuníos y les fuercies curdes y los subsiguientes cambeos políticos nel Iraq post-Sadam dieron llugar a la ratificación de la nueva constitución iraquina en 2005. La nueva Constitución iraquina establez que'l Curdistán iraquín ye una entidá federativa reconocida per Iraq y poles Naciones Xuníes.
Curdistán ye una democracia parllamentaria con una asamblea nacional que consta de 111 escaños. El postreru presidente foi Masud Barzani, escoyíu nes eleiciones del Curdistán iraquín de 2005 y reelixíu nos comicios del 2009 (les eleición celebren cada cuatro años). Depués de les eleiciones llexislatives del 2013 el so mandatu foi estendíu por dos años más. Finalmente dimitió'l 1 de payares de 2017 tres el fracasu del referendu d'independencia del Curdistán iraquín.[1] Los cuatro gobernaciones de Duhok, Erbil, Halabja y Solimania entienden un territoriu d'unos 40 000 quilómetros cuadraos y una población d'ente 4 y 4,5 millones de persones (2 % de cristianos caldeos y asirios). Siguen los discutinios ente'l Gobierno central iraquina y el Gobiernu curdu predominantemente curdu sobre'l control sobre territorios fora de les actuales fronteres del Curdistán iraquín.
Como una gran economía dientro d'Iraq, Curdistán tien les más baxes tases de probeza y el más altu nivel de vida nel Iraq. Ye la rexón más estable y segura del país. Caltién les sos propies rellaciones esteriores, y ye sede d'una serie de consulaos y oficines de representación de diversos países sobremanera Estaos Xuníos, el Reinu Xuníu, Alemaña, Francia, Italia, Suecia, Rusia y los Países Baxos.
Etimoloxía
El nome Curdistán significa lliteralmente la tierra de los curdos. El términu curdu de la mesma derívase del llatín Cordueni, esto ye, del antiguu Reinu de Corduene, que se convirtió en provincia romana nel 66 d. C.
El gobiernu rexonal refierse coles mesmes como Curdistán-Iraq (o, a cencielles, rexón del Curdistán), para evita usar el nome Curdistán iraquín. El nome completu de l'alministración llocal ye'l Gobiernu Rexonal de Curdistán (abrev. KRG).
Los curdos refiérense tamién a la rexón como Kurdistana Başûr (Curdistán Sur) o Başûrî Curdistán (Curdistán Sur o Sur del Curdistán), en rellación al so allugamientu xeográficu dientro de la totalidá de la rexón mayor conocida a cencielles como Curdistán.
Mientres l'alministración del partíu Baath nos años 1970 y 1980, la rexón foi llamada "Rexón autónoma curda".
Política y gobiernu
Dende 1992, el Gobiernu Rexonal de Curdistán (KRG) tien por capital Erbil. El KRG tien un Parllamentu, escoyíu por votación popular, llamáu Asamblea Nacional del Curdistán iraquín, y un gabinete integráu pol PDK, l'UPK y los sos aliaos (Partíu Comunista Iraquín, el Partíu Socialista de Curdistán, etc). Estructural y oficialmente dambes partes amuesen poques diferencies. Al igual que de les sos organizaciones internacionales, que son similares, y dambos tienen una estructura similar d'autoridá.
Dempués de la invasión d'Iraq en 2003 los políticos curdos tuvieron representaos nel Conseyu de Gobiernu iraquín. El 30 de xineru de 2005 celebráronse tres eleiciones na rexón: 1) pa l'Asamblea Nacional de Transición d'Iraq; 2) pa l'Asamblea Nacional del Curdistán iraquín; y, 3) pa los conseyos provinciales. La Llei de l'Alministración del Estáu d'Iraq pal Periodu de Transición reconoció l'autonomía del Gobiernu Rexonal de Curdistán mientres l'entemediu ente la "plena soberanía" y l'adopción d'una constitución permanente.
El Gobiernu Rexonal de Curdistán anguaño ye reconocíu constitucionalmente y la so autoridá recái sobre les provincies de Erbil, Dahuk y As Sulaymaniyah, según l'autoridá de facto sobre más de la metá de Kirkuk (al-Ta'mim) y partes de les provincies de Diyala, Salah ad-Din y Nínive.
Eleiciones
Les Eleiciones pa l'Asamblea Nacional de Curdistán, celébrense cada cuatro años. Les últimes eleiciones pal Parllamentu del Curdistán celebráronse'l 30 de xineru del 2005. La principal alianza política ye l'Alianza Democrática Patriótica de Curdistán, que consiste nos principales partíos políticos nel Curdistán. Masud Barzani foi nomáu presidente; nes eleiciones del 25 de xunetu del 2009 foi reelixíu pa otru periodu de 4 años.[2]
Cada conseyu ta compuestu por 41 miembros. La última eleición del conseyu de la gobernación de Curdistán celebrar en 2005.
Rellaciones esteriores
A la rexón del Curdistán déxase-y tener les sos propies rellaciones esteriores ensin faer referencia a Bagdag. Les rellaciones colos Estaos vecinos siempres fueron tirantes por cuenta de la condición autónoma de la Rexón del Curdistán n'Iraq. Esa condición ye vista como una amenaza en países como Irán, Turquía y Siria, toos ellos con importantes poblaciones curdes dientro de les sos fronteres.
Curdistán tien numberosos consulaos, oficines d'embaxaes, oficines comerciales y consulaos honorarios de los países que quieren ver crecer la so influencia y tener meyores rellaciones col Gobiernu Rexonal de Curdistán. A pesar de tener la mayor parte de la inversión estranxera direuta nel Curdistán, Turquía nun abrió un consuláu na rexón del Curdistán, pero si nuna ciudá árabe n'Iraq. El Gobiernu Rexonal de Curdistán previo abrir numberoses oficines de representación n'Europa.
El representante del Gobiernu Rexonal de Curdistán nos Estaos Xuníos ye'l fíu menor del presidente iraquín Jalal Talabani, Qubad Talabani. L'altu representante del Gobiernu curdu nel Reinu Xuníu ye Bayan sami Abdul-Rahman, fía de Sami Abdul-Rahman, que foi asesináu nun ataque terrorista'l 1 de febreru de 2004.
Economía
La economía de la rexón del Curdistán ta apoderada pola industria petrolera, l'agricultura y el turismu. Por cuenta de la relativa paz na rexón tien una economía más desenvuelta en comparanza con otres partes d'Iraq.
Antes de la remoción de Sadam Husein, el Gobiernu Rexonal de Curdistán recibía aproximao'l 13 % de los ingresos procedentes d'Iraq por conceutu del programa "Petroleu por Alimentos". Nel momentu de la invasión d'Iraq en 2003, el programa había desembolsado $ 8,35 millones al gobiernu rexonal. La seguridá alimentaria del Curdistán iraquín dexó considerablemente más fondos pa gastar en proyeutos de desenvolvimientu que nel restu d'Iraq. A la fin del programa en 2003 $4.000.000 del programa petroleu por alimentos siguíen siendo fondos ensin utilizar.
El Erbil International Hotel[3] foi completáu en 2004 y marcó l'empiezu d'un boom de la construcción n'Erbil y el restu del Curdistán.
Tres la eliminación de Sadam Husein y la posterior violencia, los trés provincies integráronse dafechu nel marcu del Gobiernu Rexonal de Curdistán de control y son les únicos trés provincies n'Iraq clasificaes como "segures" polos militares d'EE. XX.. La relativa seguridá y l'estabilidá de la rexón dexó al gobiernu rexonal roblar una serie de contratos d'inversión con empreses estranxeres. En 2006, el primer pozu de petroleu dende la invasión d'Iraq foi furáu na rexón del Curdistán pola empresa noruega d'enerxía DNO. Los primeros nicios son que'l campu petrolero contién siquier 100 millones de barriles (16.000.000 m 3) de petroleu y van haber 5.000 barriles de bombéu per día a principios de 2007. El Gobiernu rexonal robló la esploración d'alcuerdos con otros dos empreses petroleres: canadiense Western Oil Sands y Sterling Energy del Reinu Xuníu.
La estabilidá de la rexón del Curdistán dexó-y algamar un mayor nivel de desenvolvimientu qu'otres rexones n'Iraq. En 2004, l'ingresu per cápita foi de 25% más que nel restu d'Iraq. El gobiernu sigue recibiendo una parte de los ingresos procedentes de les esportaciones de petroleu d'Iraq, y pretende aplicar una llei d'inversiones estranxeres. El gobiernu tamién tien planes pa construyir una ciudá mediática en Erbil y les zones de llibre comerciu cerca de les fronteres de Turquía ya Irán.
Dende 2003, la economía más fuerte del Curdistán atraxo alredor de 20.000 trabayadores d'otres partes d'Iraq. Según el presidente iraquín Jalal Talabani, dende 2003 el númberu de millonarios na ciudá curda de Silêmani aumentó del 12 a 2000, lo que reflexa l'actividá financiera y la crecedera económica de la rexón.
Xeografía
La rexón del Curdistán ye en gran parte montascosa, siendo'l puntu más altu 3611 m (11 84711 847 pies) el puntu conocíu llocalmente como Cheekha Dar (Carpa negra). Los montes son parte de la mayor cadena montascosa de los Zagros, que ta presente n'Irán tamién. Hai munchos ríos que flúin al traviés de los montes y el funcionamientu de la rexón destacar poles sos tierres fértiles, bayura d'agua, y la naturaleza pintoresca. El ríu Tigris entra n'Iraq dende la rexón del Curdistán dempués que flúi dende Turquía.
La naturaleza montascosa del Curdistán, la diferencia de temperatures nes sos distintes partes, y la riqueza de les sos agües, faen del Curdistán una tierra pa l'agricultura y el turismu. Amás de dellos minerales, el petroleu en particular, que mientres enforma tiempu estrayer al traviés d'oleoductos al traviés de Curdistán n'Iraq. Amás, hai dellos llagos pequeños como'l llagu de Duhok.
Nes partes occidental y meridional de la rexón del Curdistán, la zona nun ye tan montascosa como nel este. Trátase de llombes y llanures que dacuando constitúin la zona. L'área, sicasí, ye más verde que'l restu d'Iraq.
El términu "el norte d'Iraq" ye un pocu ambiguu nel so usu xeográficu. "Norte" xeneralmente refierse a la rexón del Curdistán. "Centru" y "Sur" o "Centro-Sur", cuando a títulu individual referir a les otres zones d'Iraq o del restu del país que nun ye la rexón del Curdistán. La mayoría de los medios de comunicación refiérense de cutio a les fontes de "Norte" y "el norte d'Iraq" como en cualquier llugar al norte de Bagdag.
Divisiones alministratives
Curdistán ta estremáu en cuatro provincies (en curdu: Parêzge), ensin incluyir otres provincies iraquines que pueden convertise en parte del Curdistán. Les gobernaciones de Duhok, Erbil, Halabja y Sulaymaniya formen l'actual rexón de Curdistán. Caúna d'estes provincies estremar en distritos con un total de 26 distritos. Cada distritu estremar en sub-distritos. Les Gobernaciones tienen una capital, ente que los distritos y sub-distritos tienen centros de distritu.
Autonomía y busca d'independencia
El presidente del Kurduistán iraquín, Masud Barzani, da por inminente la desintegración d'Iraq y l'independencia de la rexón autónoma curda, la única que güei esiste nel país. "Esti Iraq yá ta termináu. Los curdos vamos tener un Estáu", afirmó Barzani nuna entrevista publicada pol diariu La Stampa. "El Curdistán iraquín yá ye de facto independiente". Pal líder curdu, "nel Oriente Mediu y n'Europa la hestoria demostró que los Estaos resultantes de la Primera y la Segunda Guerra Mundial son una realidá insostenible, ficticia". "Checoslovaquia y Yugoslavia esmoreciéronse como ta asocediendo anguaño col legáu de Sykes-Picot", dixo Barzani. Pol alcuerdu Sykes-Picot conozse'l pactu secretu de Gran Bretaña y Francia que se partieron les esferes d'influencia nel Oriente Mediu tres la derrota del Imperiu otomanu na Primer Guerra Mundial. "Los curdos tienen derechu a tener el so propiu estáu, como los países d'Europa Oriental", sorrayó Barzani, seguro de que los árabes van vese obligaos a aceptar la independencia curda.[4]
El so estatus ta consagráu na Constitución que foi aprobada en 2005, dos años dempués de derrocáu'l réxime de Sadam Husein. L'autonomía tien presidente, Gobiernu, Parllamentu y fuercies de defensa propies, los peshmerga.
Ver tamién
- Curdistán
- Curdistán iranín
- Curdistán siriu
- Curdistán turcu
- Organización territorial d'Iraq
- Gobiernu Rexonal de Curdistán
- Referendu d'independencia del Curdistán iraquín de 2017
- Territorios apostaos del norte d'Iraq
Referencies
- ↑ (en castellanu) Barzani abandona la presidencia del Curdistán iraquín tres el fiascu del referendu. ELMUNDO. https://www.elmundo.es/internacional/2017/11/02/59fa0695y2704eaf218b46d1.html. Consultáu'l 12 de payares de 2017.
- ↑ Masud Barzani, reelixíu presidente del Curdistán iraquín, en noticies de Yahoo España
- ↑ www.erbilinthotel.com
- ↑ Sputnik. «"El colapsu d'Iraq ye inevitable"». Consultáu'l 5 de marzu de 2017.
Enllaces esternos
