Atentáu de «La bomba»

A principios de 1907, l'abogáu Enrique Ávila Echeverría y el so hermanu, el médicu Jorge Ávila Echeverría, xunto col tamién médicu Julio Valdés Blanco y l'inxenieru llétricu Baltasar Rodil, entamaron un atentáu contra'l presidente de Guatemala, el llicenciáu Manuel Estrada Cabrera, que s'executó'l 29 d'abril de 1907 y conozse como'l nome de «La Bomba». Los hermanos Echeverría y los sos compañeros yeren de posición económica solvente y estudiaren n'universidaes estranxeres, pero al tornar al país atopar con un estáu de coses nel cual predominaben el servilismu y l'abusu de poder. Cuando decidieron atentar contra la vida del presidente, entamaron al detalle un atentáu con esplosivos. Tou foi meticulosamente preparáu: los esplosivos, los detonadores de fierro, la caxa de fierro macizu, la complicidá del cocheru del presidente -Patrociniu Monterroso- la hora y el puntu precisos.^[5]

El día entamáu pal atentáu, el 29 d'abril, el presidente viaxaba nel so coche en compañía del so fíu Joaquín, de 13 años, y del so xefe del Estáu Mayor, xeneral José María Orellana.^{[Nota 1]} A les 10 de la mañana'l carruaxe pasó pela esquina de la 7.^a avenida sur, ente 16 y 17 cais, de la Ciudá de Guatemala, cuando esplotó la bomba. Sicasí, por un error de cálculu, Estrada Cabrera y los sos acompañantes salieron ilesos. Solo'l cocheru y unu de los caballos finaron.^[6]

El 2 de mayu de 1907 foi nomáu como direutor xeneral de la Policía Emilio Ubico,^[7] hermanu d'Arturo Ubico Urruela, presidente de l'Asamblea Nacional Llexislativa y tíu de Jorge Ubico Castañeda, futuru presidente de Guatemala y nesi entós xefe políticu de la Verapaz. Pocos díes dempués, l'Asamblea emitió'l Decretu 737, que prohibía la importación y l'usu d'esplosivos y máquines destinaes a faelos españar si'l pidíu d'éstos nun foi autorizáu primeramente polos ministerios de Fomentu y Guerra.^[8]

Mientres los siguientes ventidós díes, los cuatro conspiradores fuxeron poles callejuelas y rincones de la ciudá tratando de salir d'ella, pero nun pudieron porque'l Gobiernu arrodió la ciudá con tropes y policías qu'empecipiaron redaes dende los ribayos redoma, cerraron el cercu pasu ente pasu hasta llegar a la ciudá y rexistraron cada palmo d'esta.^[9] Inclusive los familiares de los conxuraos sufrieron persecución y encarcelamientu. Otros conspiradores, los hermanos Juan y Adolfo Viteri y Francisco Valladares, fueron arrestaos cuando trataben de fuxir amarutaos na estación el ferrocarril de Guastatoya. Otros, como Felipe y Rafael Prau Romaña, trataron de fuxir a El Salvador, pero fueron prindaos cuando los denunció un rancheru. Los Romaña tuvieron en prisión hasta la so muerte. Pela so parte, el colombianu Rafael Madriñán escapó del fechu en bicicleta y fuxó de Guatemala.^[10] La madre de los Romaña condució al embaxador mexicanu Gamboa a la casa onde s'escondíen los hermanos Ávila Echeverría, Rodil y Valdés Blanco, quien, sabiendo que teníen los díes contaos, apurriéron-y el so pertenencies por que les fixera llegar a les sos families.^[10]

A lo último depués de díes d'incertidume, Rufina Roca de Monzón apurrió-yos abellugu nel segundu pisu de la so casa, nel númberu 29 del caleyón del Xudíu de la ciudá de Guatemala, pero un espía delatar, de tal suerte qu'a los trés de la mañana del 20 de mayu la casa foi arrodiada por un fuerte destacamentu de soldaos. La tropa baltó a culatazos la puerta de la casa ya intentó xubir poles escaleres al segundu pisu. Nesi momentu empecipió l'intercambiu de fueu. Escontra los seis de la mañana los conspiradores atopábense escosos y ensin cartuchos. Entós decidieron cumplir el so pactu y morrer antes de ser atrapaos pol Gobiernu: formar en llinia y suicidáronse dándose cada unu un disparu na vidaya.^[11] El Diariu de Centro América, periódicu semioficial propiedá d'Estrada Cabrera nesi entós, llegó inclusive a publicar l'informe de la detallada autopsia fecha a los autores del mallográu magnicidiu.^[12]

Coles mesmes que los perpetradores del atentáu intentaben fuxir, producíense muestres d'adhesión al presidente, provenientes de tolos clubes lliberales del país y de cuanta entidá gubernamental esistía. Estes fueron publicaes nes primeres planes de los periódicos oficiales El Guatemalianu y Diariu de Centro América. Foi tal la cantidá d'estos manifiestos que nun terminaron de publicar sinón hasta finales de xunu de 1907, anque fueron unviaos el mesmu día del atentáu.^[13][14]

En cuando al cocheru, este foi soterráu con pómpara y honores, ya inclusive l'Asamblea Nacional emitió un decretu nel cual otorgábase-y una pensión vitalicia a la so familia, pero, cuando se supo qu'él fuera cómpliz del atentáu, la so tumba foi escalada por desconocíos y la pensión revocada.^[15]

Atentáu de «Los cadetes»

El presidente Estrada Cabrera reparando una celebración procesional dende la ventana de la so residencia. Esto yera cotidianu antes del atentáu de los cadetes de 1908, tres el que'l mandatariu abellugar na so casona de «La Palma» nes contornes de la ciudá.

Pa 1908, la ilesia de Santu Domingu camudara'l percorríu del so solemne de Vienres Santu pa pasar frente a la casa d'habitación del presidente, asitiada na 7.^a avenida sur de la Ciudá de Guatemala. Esta circunstancia foi tenida en cuenta por dellos cadetes y oficiales de la Escuela Politéunica, quien alvirtieron que'l capirote del traxe de cucuruchu^{[Nota 2]} yera ideal pa esconder a posibles conspiradores. Los cadetes concibieron un plan senciellu: aprovechando que la procesión diba pasar frente a la casa del presidente, diríen amarutaos de cucuruchos, invadiríen la casa presidencial y prindaríen a Estrada Cabrera. Pero pal Miércoles Santu d'esi añu los conxuraos taben presos: dos d'ellos, mientres un enfile nuna fonda, falaren de más y terminaren na cárcel. Estrada Cabrera, una vegada que supo de la conxura, punxo palizadas frente a la so casa, prohibió que la procesión pasara enfrente y prohibió l'usu de los capirotes nel traxe de cucuruchu.^[16]

El 20 d'abril de 1908, mientres la receición oficial del nuevu ministru plenipotenciario d'Estaos Xuníos nel Palaciu de Gobiernu, el cadete de la Escuela Politéunica Víctor Manuel Vega, en vengación pola prisión y les tortures de los sos xefes y amigos, disparó-y a Estrada Cabrera a espetaperru, pero'l proyeutil solo mancó a ésti nel deu meñique. Enfurecido, y a manera d'escarmientu popular, Estrada Cabrera ordenó fusilar a práuticamente tola compañía de cadetes a la cual pertenecía Vega, sacante a dos integrantes, Rogelio Girón y Manuel Furtiate, quien fueron llevaos a la penitenciaría central ensin da-yos razón dalguna. En cuanto al cadete Vega, ésti morriera nel llugar onde intentó perpetar el magnicidiu, cayendo a los pies de Estrada Cabrera al ser algamáu poles bales de los guardias d'ésti. El presidente ordenó que la escuela militar fora disuelta, l'edificiu^{[Nota 3]} baltáu y que se regara sal sobre los cimientos.^[17] Numberosos militares fueron encarcelaos, incluyendo dellos xenerales allegaos al presidente.

Golpe d'Estáu contra Baudilio Palma

Primer plana del periódicu guatemalianu El nuesu Diariu onde se da la noticia del golpe d'estáu lideráu por Orellana Contreras.^[18]

Depués de que'l presidente Lázaro Chacón sufriera un derrame cerebral el 12 d'avientu de 1930, en Conseyu de Ministros nomar al Ministru de Facienda y Segundu Designáu a la Presidencia, llicenciáu Baudilio Palma, como encargáu del Despachu.^[19] Sicasí, el fechu de que nun se respetó'l nomamientu del Primer Designáu a la Presidencia, el Ministru de la Guerra y xeneral Mauro de León, fixo que'l 16 d'avientu de 1930 dirixir escontra'l centru de la ciudá les tropes del fuerte de Matamoros, comandadas por Orellana Contreras y Luis Leonardo, nun golpe d'estáu en contra de Palma.^[20] Los partíos que dieron impulsu al golpe d'estáu fueron el Lliberal, el Progresista y l'Independiente (toos ellos de corte lliberal) y éstos tuvieron sofitaos por tol exércitu.^[21]

Desenvolvimientu de los acontecimientos

El 16 d'avientu a los cuatro y cinco de la tarde empecipió'l movimientu armáu pela redolada de la Plaza d'Armes, dando llugar a un nutríu tirotéu ente los alzaos y les fuercies inda lleales a Palma. Primero entró a la casa presidencial el destacamentu al mandu del coronel Filiberto Aguilar Bonilla, quien morrió nel combate. La llucha tardó aproximao una hora, saldándose con 50 baxes, ente muertos y mancaos; el mesmu Palma efeutuó disparos cola so pistola.^[18] Ye importante destacar que na esfriega resultó muertu'l xeneral Mauro de León (a quien-y correspondía la Presidencia por ser primer designáu).

Viéndose derrotáu, Palma, que s'atopaba nel Palaciu del Poder Executivu abellugar na Llegación d'Alemaña. Una vegada nel poder, Orellana Contreras y Leonardo convocaron al cuerpu diplomáticu pa espone-yos el móvil del golpe d'estáu:

Los alzaos fixéron-y roblar a Palma'l so arrenunciu con fecha 17 d'avientu d'esi añu, y presentaron un comunicáu del xeneral Lázaro Chacón nel que solicitó que se nomara al xeneral Manuel Orellana como encargáu de la Presidencia; ye importante notar que'l xeneral Chacón taba imposibilitáu pa roblar, y que por él robló'l so secretariu particular, el llicenciáu Rafael Chacón.^[18] Pela so parte, Leonardo quedó encargáu del Ministeriu de la guerra.

Cayida de Orellana Contreras

Cuando los Estaos Xuníos enterar del golpe d'Estáu asocedíu en Guatemala unviaron al Ministru Plenipotenciario Sheltom Whitehouse, pa comunicar al nuevu Presidente que'l país norteamericanu nun trataría con él. Whitehouse primió a l'Asamblea pa faer arrenunciar a Orellana, quien nun tenía nenguna esperiencia política. Nesos díes, les inversiones de los Estaos Xuníos en Guatemala yeren considerables, principalmente les de la United Fruit Company y les sos subsidiarias,^[22] y el gobiernu norteamericanu precisaba un gobernante estable nel país.

Referencies

Bibliografía

Guatemala]» (n'inglés). Harvard Business School Case (9–805–146). http://harvardbusinessonline.hbsp.harvard.edu/b01/en/common/item_detail.jhtml?id=805146. Consultáu'l 3 de febreru de 2015. 

Predecesor: Manuel María Orellana Contreras

Presidente de Guatemala 1931

Socesor: Jorge Ubico