José Francisco Zelaya y Ayes
Presidente d'Hondures 21 setiembre 1839 - 1r xineru 1841 - Francisco Ferrera →
Vida
Nacimientu	Juticalpa, 1798
Nacionalidá	Hondures
Muerte	Comayagua, 20 d'ochobre de 1848 (49/50 años)
Oficiu	políticu
Graduación	xeneral

José Francisco Zelaya y Ayes (Juticalpa, Olancho, Hondures, 1798^[1]-Lepaguare, Hondures, 20 d'ochobre de 1848), militar col grau de Xeneral de División y políticu hondureñu. Electu Primer Presidente constitucional del Estáu d'Hondures nel periodu del 21 de setiembre de 1839 a 31 d'avientu de 1840.^[2]

Biografía

José Francisco Zelaya y Ayes, "Don Chicu" nació en Juticalpa, Olancho en 1798. Los sos padres fueron Santiago Zelaya López y Dominga Ayes Beltrand. Casáu con Guadalupe Gonzáles d'Herrera en 1819 y en segundes nupcias con Mercedes Gonzáles d'Herrera, nel sitiu d'El Jocón en marzu de 1835. Yera hermanu de: Coronel José María Zelaya Ayes, Santiago Zelaya y Ayes, Lorenzo Zelaya y Ayes y José Manuel Zelaya y Ayes.

• Según l'artículu 96, seición XV, de la Constitución del Estáu d'Hondures de 1839 establezse que'l gobernante d'Hondures, nun sería un Xefe d'Estáu sinón un Presidente Constitucional escoyíu popularmente y con un periodu de dos años, polo cual el primeru en recaye-y esti nuevu títulu sería al xeneral José Francisco Zelaya y Ayes.^[3]

Campañes militares

• 13 de payares de 1839 ye ganáu pol xeneral José Trinidad Cabañas na Batalla d'El Sitiu de la Soledá, llugar cercanu a Tegucigalpa.
• 31 de xineru de 1840, llogra un trunfu sobre'l xeneral José Trinidad Cabañas na Batalla de Los Llanos del Potreru.
• 20 d'avientu de 1844 trunfa na ciudá de Danlí sobre'l coronel Joaquín Rivera, onde ordena la so captura cercanu al Valle de Jamastrán y depués Rivera ye conducíu a la capital Comayagua pa ser xulgáu y sentenciáu a la pena de muerte.

Cargos

• 11 d'avientu de 1847. Diputáu Presidente de l'Asamblea Constituyente.
• 1848 Ministru de Gobiernu, na alministración del Llicenciáu Juan Lindo.

Presidencia Interina

El xeneral José María Bustillo presenta'l so arrenunciu como Presidente provisional, coles mesmes secundar el coronel Andrés Brito quien fungía como Comandante de les milicies hondureñes, ye por ello que l'alministración ye tomada por un Conseyu de Ministros en 1839, de los cualos asocede una particular socesión na presidencia por dellos políticos. Mentanto'l xeneral José Trinidad Cabañas, veníu d'El Salvador coles sos tropes fieles, tomaben la capital de Comayagua un 28 d'agostu de 1839, la que nun s'esforció n'oponer resistencia; por oru llau los ministros Francisco d'Aguilar y Mónico Bueso Soto salieron con camín de Juticalpa, Olancho p'apurri-y el Decretu de nomamientu como Presidente Suplente al xeneral José Francisco Zelaya y Ayes, quien acepto la designación de l'Asamblea y tomó posesión del cargu en fecha 21 de setiembre del mesmu añu, na so ciudá natal Juticalpa a la cual alzaría como sede de la so gobernó executivu.

Zelaya y Ayes, tuvo la noticia que'l xeneral unionista Francisco Morazán ganara al so paisanu'l xeneral Francisco Ferrera na Batalla de San Pedro Perulapán n'El Salvador, un 25 de setiembre de 1839 y p'afondar más l'asuntu'l xeneral Nicolás Espinoza Xefe del Estáu Mayor, tamién sufriera una derrota. Per otra parte les tropes del xeneral José Trinidad Cabañas movilizárense a Tegucigalpa a la cual tomaron fácilmente y empunxéronse escontra'l sur, a la ciudá de Choluteca y darréu a Nacaome, d'ellí partieron a El Salvador, con más homes. El 13 de payares de 1839 asocede una nueva meyora de les tropes del Xeneral Trinidad Cabañas, escontra Tegucigalpa; el xeneral Zelaya y Ayes comanda personalmente a les fuercies gubernamentales y enfréntense nel Sitiu de la Soledá” onde ye ganáu por Cabana; Zelaya y Ayes escapa y reagrúpase solicitando ayuda militar al presidente de Nicaragua el conservador Tomás Valladares quien lu unvia nel so auxiliu una columna de 500 homes armaos y al mandu del xeneral Manuel Quijano; Zelaya y Ayes solicita sofitu a les fuercies olanchanas y les nicaragüenses, cola'l 31 de xineru de 1840 al llugar conocíu como “El Llanu d'El Potreru cercanu a Tegucigalpa y enfréntase nuevamente al Xeneral Cabañas, quien ye ganáu pol númberu d'elementos y la fuerte ofensiva hondureña.

Más tarde, el 19 de marzu de 1840, infórmase que les tropes unionistes del xeneral Francisco Morazán fueron entartallaes en Guatemala pol exércitu guatemalianu al mandu del xeneral Rafael Carrera y Turcios, pela so parte Morazán partía al exiliu escontra Perú el 8 d'abril de 1840.^[4][5] El Gobiernu de Zelaya y Ayes sigue cola paz en tol territoriu nacional. Darréu, nel mes d'agostu de 1840 apaez l'órganu oficial de gobiernu “El Redactor Constitucional”. Zelaya y Ayes caltién la so oposición frente al diplomáticu británicu'l señor Consúl Frederick Chatfield tocantes a los reclamos exercíos a Hondures por territorios insulares y continentales, en payares de 1840. El 15 d'avientu del presente añu, axúntase una Dieta centroamericana na ciudá de Gracias pa llegar a convenios y realizar trataos de paz tocantes a la unión centroamericana y los sos estaos, la resultancia ye negativu polo que cada nación aldericaría sobre les sos propies decisiones. Zelaya y Ayes, viendo les decisiones de los sos homólogos decidió tomar midíes de seguridá pa los puertos hondureños y ciudaes importantes, mandu a establecer un Xulgáu de primera instancia na oriental ciudá de Danlí.

Convocaría a eleiciones presidenciales un 6 de xunu de 1840, por cuanto la Cámara Nacional de Representantes escoyó al conservador xeneral Francisco Ferrera como Presidente Constitucional el 30 d'avientu d'esi añu y quien tomaría'l cargu'l 1 de xineru de 1841. Zelaya y Ayes, siguiría la so carrera político y militar dientro del ambiente llexislativu honduranu, onde ye llamáu a emprestar los sos servicios de comandante'l 20 d'avientu de 1844, cuando gana al xeneral Joaquín Rivera Bragues en Danlí.

En 1847 ye escoyíu como Diputáu Presidente de l'Asamblea Constitucional, periodu nel cual emitiríase la Constitución d'Hondures de 1848.^[6] Al finar Francisco Zelaya y Ayes, ostentaba'l cargu de Ministru de Gobiernu na presidencia del Llicenciáu don Juan Lindo.

Ascendencia

Esbozu del árbol xenealóxicu del xeneral José Francisco Zelaya Ayes.

4. Jerónimo Zelaya  España

2. Santiago Zelaya López

1. José Francisco Zelaya Ayes

6. Francisco Ayes (Alles)  España

3. Dominga Ayes Beltrand

14. Francisco Beltránd  España

7. Lleona Beltránd Mejía

15. Paula Mejía

Referencies

Bibliografía

• Montufar, Manuel. Historia de la Revolución de Centroamérica. Imprenta de la Paz, Guatemala, 1853.
• Rosa, Ramón Historia del Beneméritu Xeneral Francisco Morazán. Ediciones Téuniques Centroamericana, Tegucigalpa, Hondures, 1971. (Reedición)

Enllaces esternos

Predecesor: Conseyu de Ministros de 1839

Presidente d'Hondures 1839-1840

Socesor: Francisco Ferrera