 Jena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  Alemaña | ||||
| Estáu federáu | Turinxa | ||||
| Tipu d'entidá | gran ciudá | ||||
| Cabezaleru/a del gobiernu | Thomas Nitzsche | ||||
| Nome oficial | Jena (de) | ||||
| Nome llocal | Jena (de) | ||||
| Códigu postal |
07751, 07743, 07745, 07747 y 07749 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 50°55′38″N 11°35′11″E / 50.9272°N 11.5864°E | ||||
  Jena Jena (Alemaña)  | |||||
| Superficie | 114.76 km² | ||||
| Altitú | 143 m | ||||
| Llenda con |
Saale-Holzland (es)  y Weimarer Land (es)
| ||||
| Demografía | |||||
| Población | 111 191 hab. (31 avientu 2022) | ||||
| Porcentaxe |
5.19% de Turinxa 0.13% de Alemaña | ||||
| Densidá | 968,9 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Prefixu telefónicu |
03641 y 036425 | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | |||||
| jena.de | |||||
 | |||||
Jena ye una ciudá del centru-este d'Alemaña, nel estáu de Turinxa, asitiada nel valle del ríu Saale y arrodiada de montes acantiladas caliares y montes.
Jena ta a 250 km del sur de Berlín, a 370 km del noroeste de Múnich. A 20 km direición oeste atópase Weimar.
Jena fíxose famosa por dos motivos: por tener una de les universidaes con más tradición cultural y científica d'Alemaña y pol so importante industria óptica (Carl Zeiss AG).
Alredor de 1800 Jena conviértese, xunto con Weimar, nel centru cultural d'Alemaña. Nesta dómina nacen en Jena el Romanticismu Universal, el Idealismu Alemán y gran parte de la Clásica de la lliteratura alemana.
Historia
Edá Media
Los primeros asentamientos alredor de la ciudá daten del sieglu VIII. Jena apaez por escritu per primer vegada nun documentu de 1182. Faía 1230 la familia de nobles von Lobdeburg concedió-y l'estatus de ciudá. Xusto dempués construyóse la muralla, un elementu importante de la ciudá, yá que Jena tuvo na rexón fronteriza de los países alemanes colos países eslavos. Nos siguientes años recibió pasu ente pasu más autonomía alministrativa y xurídica. Nestos sieglos produció un fuerte crecedera económica gracies a la vinicultura. Esta crecedera amosar en testos llatinos de la dómina, onde puede lleese la frase «Jena, l'Atenes del Saale» («Athenae ad Salam»). En 1286 fundóse un monesteriu dominicu y en 1301 otru de monxes cistercienses. Esti postreru construyóse cerca de la ilesia San Miguel, alredor de la cual tamién construyir nueves viviendes qu'amosaben el bienestar de la población. A partir de 1331 los nobles de Wettin asumieron el poder sobre la ciudá. En 1414 fúndase un monesteriu de carmelites. A finales del sieglu XIV construyóse una nueva ilesia gótica de San Miguel y un nuevu conceyu. Nel añu 1485 Jena pasa a pertenecer al acabante crear llinaxe Ernestino de Wettin-Saxonia.
Edá Moderna
La Reforma Luterana
En 1517 empieza la Reforma de Martín Lutero (1483-1546) en Wittenberg, la capital de los países Ernestinos (asitiada a 150 km de nordeste de Jena). La nueva doctrina sopeléxase rápido; en Jena faise bien popular por cuenta de los sos trés monesterios. Lutero viaxa a Jena de cutiu pa tomar parte n'alderiques y sermones sobre les idees de la Reforma. En 1523 el teólogu Martín Reinhardt espón n'unu de los sos sermones l'aguada más radical de les nueves doctrines. De resultes Federico III el Prudente (1486-1525) manda a Lutero p'aselar la situación. Lutero fai prevalecer la so doctrina na ciudá y Reinhardt ye obligáu a abandonar la ciudá. N'agostu de 1524 produzse un discutiniu ente los reformadores Lutero y el so ex profesor Andreas Bodenstein von Karlstadt (1482-1541) nel llocal públicu “Osu Negru” de Jena. Esi mesmu añu espulsar a Karlstadt de Turinxa. Les interpretaciones radicales de la Reforma dan llugar a la Guerra de los llabradores alemanes (1524-1525) nel sur d'Alemaña. En 1525 la batalla llega a Jena, onde se producen fuertes enfrentamientos ente los dos bandos. Tres la guerra, la Reforma pierde'l so calter revolucionariu nel ámbitu social, y ésti queda amenorgáu a los círculos teolóxicos.
Fundación de la universidá y circunstancies históriques
Tres la muerte de Federico III el Prudente en 1525 el so hermanu Juan el Constante convertir en príncipe-eleutor de Saxonia, que sigue cola implantación de la Reforma. En 1527-28, por indicación de Juan el Constante, la universidá de los Ernestinos, centru de la Reforma luterana, treslladar a Jena por cuenta de una epidemia de peste en Wittenberg. Na Dieta de Speyer de 1529 un grupu de príncipes y ciudaes imperiales alemanes que taben sol lideralgu de Juan el Constante espresen la so protesta contra'l Edictu de Worms de Carlos V (Carlos I d'España) que prohibía creer y enseñar les doctrines luteranes. Esti testimoniu públicu d'oposición contra Carlos V, emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu (SIRG) ye l'entamu d'una nueva etapa nel conflictu ente católicos y luteranos, tamién s'anicia'l términu protestantismu. En 1530 Carlos V refuga les Confesiones de Augsburgu, la primer esposición oficial de los principios del Protestantismu. Como reacción, munchos de los países y ciudaes protestantes fundan la Lliga de Esmalcalda pa defender los sos intereses. Tres la muerte del so padre en 1532, Juan Federico I (1503-1554) asume'l cargu de príncipe eleutor de Saxonia y líder de la Lliga de Esmalcalda. Nos años posteriores hai delles negociaciones de la lliga con Carlos V y col Papa Pablo III. En 1535-36 la universidá de Wittenberg vuelve treslladase a Jena, otra vegada por una epidemia de peste.
L'añu 1546 supunxo un xiru pa la Lliga de Esmalcalda. Los Ernestinos sufren una crisis bien grave que provoca un cambéu radical na pequeña ciudá vinicultura de Jena. En 1546 Carlos V se alía col Papa Pablo III contra los protestantes y empecipien una espedición militar contra les ciudaes y los países heréticos. El 24 d'abril de 1547 remata la primer guerra ente católicos y protestantes: les tropes cimeres del emperador Carlos V y el so hermanu Fernando d'Habsburgu trunfen na batalla de Mühlberg sobre les fuercies de Juan Federico I, príncipe-eleutor de Saxonia y los sos aliaos, Juan Federico'l Magnánimo ye encarceláu. Los Ernestinos pierden gran parte del territoriu, incluyendo la capital, Wittenberg, y solo caltienen la contorna de Jena y Weimar.
Juan Federico, entá prisioneru, escueyi Weimar como nueva residencia de la corte y decide fundar una nueva universidá en Jena. Los sos fíos, Juan Federico II y Juan Guillermu I entamen el cambéu de residencia, tresporten pa la universidá la rica biblioteca de Federico III el Prudente (la "Bibliotheca Electoralis" de la universidá de Wittenberg) a Jena. Ye'l tercer y definitivu treslláu de la universidá ernestina. En 1548 el “Colegium Jenense” (n'alemán Hohe Schule) abre les sos puertes nel ex monesteriu dominicu, el mesmu llugar onde tuvo allugáu nos años 1527-28 y 1535-36. Munchos de los profesores y estudiantes de Wittenberg tamién se treslladen a Jena. En 1558 Fernandu I d'Habsburgu (nuevu emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu) concede'l estatus d'universidá pal Colegium Jenense.
La puxanza de Jena como ciudá universitaria
Tres la inauguración del “Colegium Jenense” en 1548 aumenta de rápido'l númberu d'estudiantes. La universidá y l'imprenta causen una fuerte crecedera económica na ciudá. En 1553-58 los ex colegues de Lutero publiquen la primer edición estendida de los testos del Reformador en doce tomos (Jenaer Lutherausgabe), la más importante mientres los siguientes trés sieglos. Publicóse gracies a los manuscritos que'l teólogu Georg Rörer (el secretariu de Lutero) tresportó a Jena. A finales del sieglu XVI la universidá de Jena convertir en centru importante de la ortodoxa luterana, y caltién continuos alderiques teolóxicos con otres universidaes luteranes (Leipzig, Wittenberg, Tubinga, Núremberg). La Guerra de los Trenta Años (1618-48) afecta duramente a Jena. Tres la guerra la universidá de Jena pasa a ser la universidá más grande d'Alemaña (1706-20). Nestos años la Pequeña Edá de Xelu produz un amenorgamientu de la vinicultura mientres el sieglu XVIII.
Alredor de 1800 - Centru cultural d'Alemaña
Alredor de 1800 remata la Ilustración alemana en Jena (universidá) y Weimar (residencia de la corte). La duquesa Ana Amalia y el so fíu, el duque Carlos Augusto, exercen nel so territoriu Saxonia-Weimar un réxime absolutista ilustráu y bien lliberal. Esto y una escepcional constelación de distintos personaxes famosos favorecen un clima bien granible culturalmente. Nesti ambiente creativo desenvuélvese'l Romanticismu Universal (Jenaer Frühromantik), l'Idealismu Alemán (Deutscher Idealismus) y l'etapa clásica de la lliteratura alemana (Weimarer Klassik). Esta dómina empecipiar cola llegada de Johann Wolfgang von Goethe a Weimar en 1775.
La influencia universal de Goethe
Goethe trabaya como xefe de ministros pal duque Carlos Augusto, gracies a lo que pudo dedicase a la investigación. Amás de poética y lliteratura estudia distintos campos científicos (xeoloxía, bioloxía) na universidá de Jena. En 1784 Goethe y el profesor de medicina Justus Christian Loder afayen nel Institutu d'Anatomía de Jena el güesu “incisivum” nel home. Hasta'l momentu'l desconocimientu d'esti güesu n'humanos yera un argumentu contra les rellaciones de parentescu col mundu animal. Como otros científicos racionalistes de la dómina, Goethe y Loder teníen el convencimiento d'un mesmu orixe de les especies. Goethe, amás de les sos obligaciones polítiques, dedica gran parte de la so vida a la universidá de Jena. Esfruta de la sociedá creativa na ciudá universitaria, amás de poder alloñase de los sos deberes familiares y alministrativos en Weimar. Gracies a les sos iniciatives profesores de sonadía de tol país alleguen a la universidá de Jena. Entama munchos aspeutos de la ciudá y de la universidá, por casu la construcción de cais y de proteiciones contra los hinchentes del ríu Saale; tamién funda les coleiciones mineralóxiques y anatómiques de la universidá. Gracies a la so iniciativa y lideralgu en 1793 inaugúrase'l xardín botánicu.
Goethe y Schiller – la etapa clásica de la lliteratura alemana
En 1789, por iniciativa de Goethe, Friedrich Schiller (1759-1805) consigue una cátedra en Jena. De primeres Goethe y Schiller nun comparten amistá, los dos poetes son demasiáu distintos; el mozu Schiller entá ta na etapa del Sturm und Drang (nube y ímpetu) y Goethe yá la superó. Cinco años dempués, el 13 de xunu de 1794, Schiller convida a Goethe a Jena pa propone-y una collaboración nel periódicu lliterariu “Horen“. Ye l'entamu d'una amistá bien intensa y granible. A partir d'entós desenvuelven el so conceutu estéticu de lliteratura. Nestos años munchos pensadores importantes escriben pa Horen (Johann Gottfried Herder, Friedrich Hölderlin, Wilhelm y Alexander von Humboldt). Schiller vive y trabaya casi tol añu na so casa de veranéu; Goethe tamién tien una casa en Jena al llau del xardín botánicu que tanto-y gusta, onde escribe grandes partes de les sos obres clásiques (pe. “Germán y Dorotea“, “Fausto“, “Guillermo Meister“).
Los filósofos del Idealismu alemán (Deutscher Idealismus)
En 1794 el filósofu Johann Gottlieb Fichte, entá bien nuevu, treslladar a Jena pa tomar cargu de la so primer cátedra. En 1792 la so obra “Intento de crítica de toa revelación” tuviera gran repercusión polo que los estudiantes acuéyenlu con muncho entusiasmu. La mayoría de les sos obres importantes d'estos años salen de les sos llectures universitaries, como “Teoría de la ciencia”, de 1794, onde Fichte desenvuelve'l idealismu suxetivu. La casa de Fichte, con una aula pa llectures y alderiques, convertir nun ye un centru cultural filosóficu y románticu.
En 1796 Friedrich Wilhelm Joseph Schelling consigue una cátedra na universidá de Jena. Como Fichte, Schelling tamién ye una influencia bien importante pal romanticismu de Jena. Equí aníciase la so obra principal “Sistema del idealismu trascendental” (1800), una obra clave nel idealismu alemán.
“A partir de 1799 el filósofu Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) collabora con Schelling en Jena, xusto cuando'l movimientu románticu atopar nel so florecimientu más esplosivu.” (J. Gaarder: “El mundu de Sofía”, páx. 439) Tres la habilitación faise profesor de filosofía y desenvuelve el so sistema filosóficu del idealismu absolutu. Nestos años Schelling y Hegel publiquen xuntos el Periódicu de física especulativa” (Zeitschrift für spekulative Physik). En 1806 Hegel escribe la so obra principal, “Fenomenoloxía del espíritu”. Simpatizante de la revolución francesa, ve la marcha triunfal de Napoleón a la ciudá dempués de la batalla de Jena, sobre lo qu'escribe “l'espíritu universal a caballu” („Weltgeist zu Pferde”), anque una lleenda diz que'l filósofu terminó esta obra la nueche antes de la batalla de Jena.
El círculu de los románticos (Jenaer Frühromantik)
La época romántica empecipiar n'Alemaña col Romanticismu Universal. “Esta forma de romanticismu florió primero, y de una manera bien especial, na ciudá de Jena alredor del añu 1800.” (J. Gaarder: El mundu de Sofía, p.427). En 1790 el mozu poeta Friedrich von Hardenberg (Novalis) empecipia los estudios en Jena, allega a les llectures de Schiller y traza amistá con él. Los dos poetes caltienen conversaciones llargues ya intenses na universidá. En 1795 Novalis y Friedrich Hölderlin asisten a les clases de filosofía de Fichte. Un añu dempués, en 1796, el teóricu lliterariu, filósofu y poeta August Wilhelm Schlegel treslladar a Jena pa trabayar xunto a Schiller nel periódicu lliterariu Horen. Jena va convertir nel centru del primer movimientu románticu. Fórmase alredor de August Wilhelm Schlegel y el so hermanu Friedrich Schlegel. Ye un círculu d'amigos al que pertenecíen Novalis, J.G. Fichte, F.W.J. Schelling, Ludwig Tieck, Clemens Brentano, Johann Wilhelm Ritter y el científicu noruegu Henrik Steffens. Nel círculu del Romanticismu, muyeres como Dorothea Veit, Sophie Mereau y Caroline Schlegel son bien importantes y sobremanera tienen igualdá. Xunto cola casa de los hermanos Schlegel, onde esiste casi una comuña de románticos, el círculu tien otros llugares importantes de xunta pa los alderiques (por casu les cases de Fichte y de Schiller); a partir de 1798 los hermanos Schlegel publiquen Athenäum, el periódicu líder del Romanticismu alemán (ónde Novalis publica per primer vegada Himnos a la nueche).
Sieglu XIX
Guerres Napoleóniques - La Batalla de Jena (1806)
Na guerra contra la Cuarta Coalición, les tropes franceses muévense na seronda de 1806 del suroeste d'Alemaña a Berlín, capital de Prusia. El 14 d'ochobre de 1806 les fuercies principales sol mandu de Napoleón atopar coles tropes prusianu y saxón. La nueche antes de la batalla gran parte de les tropes franceses esguilen dende Jena el monte serrapatosu Landgrafen cola artillería y ataquen por sorpresa. Na llanura alta nel noroeste de la ciudá lluchen 95.900 soldaos de Francia contra 53.000 soldaos de Prusia sol mandu del príncipe Friedrich Hohenhole y Ernst von Rüchel. Gracies a una meyor estratexa les fuercies de Napoleón destrúin la frente de les tropes de Hohenhole a mediu día y obliguen a los prusos a retirase. Nesi momentu la caballería de Murat ataca la infantería de Prusia y produz una caótica fuxida. La Batalla de Jena habíase decidíu. Coles mesmes, 20 km al norte, na batalla de Auerstedt, 27.000 soldaos del mariscal Davout lluchen contra la otra parte de les fuercies prusianes, unos 50.000 soldaos. L'ausencia d'estratexa obliga, dempués d'un combate llargo y duro, a les tropes del rei Federico Guillermu III de Prusia a retirase. Los dos batalles cobren la vida de 35.000 homes (15.000 soldaos de Francia y 20.000 soldaos de Prusia y Saxonia). La batalla doble de Jena y Auerstedt significa la derrota completa de Prusia y dos selmanes dempués, el 27 d'ochobre de 1806, Napoleón Bonaparte y les sos tropes entren triunfalmente en Berlín.
La unificación de los estudiantes de 1815
Nos años siguientes a la derrota de Jena desenvolver na población de distintos países d'Alemaña una oposición contra Napoleón y collo tamién l'ideal de la unificación de los munchos países d'Alemaña (reinos, principaos y ducaos con absolutismu) nun estáu nacional. Na sesta Coalición contra Francia llucha muncha xente en tropes voluntaries (Freikorps) xunto a les oficiales. Una de les tropes voluntaries más importante ye la Lützowsche Freikorps, sol mandu del xeneral Ludwig von Lützow. Tamién munchos académicos y estudiantes de Jena, marcaos pola derrota de 1806, lluchen nes Freikorps. Dempués del final de la guerra (Batalla de Leipzig 1813) la idea de la unificación d'Alemaña ye más popular que nunca y los estudiantes de Jena (ex voluntarios de guerra) desfaen el 12 de xunu de 1815 les corporaciones tradicionales (Landsmannschaften), onde los estudiantes yeren miembros según el país d'orixe, y fundan una nueva corporación pa tolos estudiantes de los países alemanes: la Deutsche Burschenschaft. Igual que los estudiantes, los países pequeños d'Alemaña tienen qu'unificase nun estáu. Pa la bandera los estudiantes de Jena escueyen los colores negru, colloráu y oru de les uniformes de la Freikorps de Lützow (negru con terminaciones en colloráu y botones doraos), onde munchos lluchen mientres la guerra. Dende Jena el movimientu de Burschenschaft y les idees progresives d'unificación, lliberación y democracia espándense bien rápido, y los trés colores convertir nun símbolu d'Alemaña. En 1848, un añu revolucionariu, el primer Parllamentu de Frankfurt escueye estos colores pa la nueva bandera de l'Alemaña demócrata. Güei, 200 años dempués de la fundación, los Burschenschaften entá esisten como munches otres hermandaes conservadores ensin importancia. La Burschenschaft de Jena fundada en 1815 ye conocida anguaño como Urburschenschaft (ur = primer) pa destacar la so importancia na historia d'Alemaña y p'estremase del restu d'hermandaes.
La industrialización y el desenvolvimientu de la industria óptico
Na primer parte del sieglu XIX la universidá, les editoriales y l'agricultura son la principal fuercia económica de la ciudá. A partir de metá de sieglu fundan les primeres fábriques y empieza el procesu d'industrialización. Ente 1874 y 1876 Jena pasa a ser la conexón ente les llinies de ferrocarril norte-sur y oste-oeste. Nel añu 1846 el mecánicu Carl Zeiss funda un pequeñu taller d'óptica. Los sos microscopios fáense famosos y el taller pasa a ser una fábrica. A partir de 1861 llancen al mercáu microscopios en forma modular, que dexaben combinar la óptica como se deseyara. En 1863 comercialicen l'ampliación óptica de 300-aumentos. Por falta d'una teoría científica n'óptica, los microscopios prodúcense probando distintes lentes hasta llograr la calidá necesaria.
En 1866 Carl Zeiss recupera una vieya escurre sobre un oxetivu ópticu senciellu que pueda calculase con ecuaciones de física óptica. Xunto al físicu Ernst Abbe (1840-1905), profesor na Universidá de Jena, investiga pa desenvolver la so teoría. A pesar de delles dificultaes a finales del añu 1872 Abbe remata les sos investigaciones. A partir d'entós, los productos de Zeiss, basaos no cálculos teóricos de Abbe, convertir nos meyores del mundu (microscopios, telescopios, proyeutores de planetarios, oxetivos fotográficos). Otto Schott (1851-1935), espertu en cristales d'alta calidá, Zeiss y Abbe fundan en 1884 la fábrica de cristal Jena Schott (Jenaer Glaswerk Schott & Xen.), onde producen cristales ópticos y cristales con resistencia de calor (JENAer Glas).
Na segunda parte del sieglu XIX fundan munches otres fábriques d'otros sectores, pero la industria óptico y del cristal siguen siendo'l motor económicu de la ciudá. Ernst Abbe, fíu d'una familia probe, tamién ye un teorético de la reforma social, por eso empecipia munchos proyeutos educativos, sociales y culturales. Gracies a les sos iniciatives los trabayadores de les fábriques de Zeiss y Schott trabayen solu ocho hores al día, esfruten de periodos de vacaciones y tienen una seguridá social, unos derechos llaborales pocu conocíos na Nel añu 1891 estableza Abbe forma la Fundación Carl Zeiss (Carl-Zeiss-Stiftung). En 1919 la fundación recibe la propiedá entera de los dos fábriques y asegura les sos esistencies, tamién empecipia y fomenta proyeutos con utilidá pública.
Sieglu XX
Los primeros años del sieglu signifiquen una prosperidá enorme (hasta metá del sieglu la población dóblase casi cada diez años), lo que provoca un boom na construcción. Alredor del centru antiguu desenvuélvense barios nuevos nel Jugendstil (modernismu alemán), l'arquiteutura de la dómina. Jena instala una rede llétrica y un tranvía pal tresporte urbanu. En 1903 la casa del pueblu (Volkshaus), un gran centru cultural, abre les sos puertes, tamién se funda l'Asociación d'Arte de Jena (Jenaer Kunstverein), que nos años siguientes convertir nuna institución importante n'Alemaña polos enclinos vanguardistas artístiques.
En 1907 un teóricu famosu de la evolución, Ernst Haeckel, inaugura'l muséu de filoxenia. Pa sorpresa de la población, un añu dempués, otru profesor de Jena, el filósofu Rudolf Eucken, recibe en Estocolmu el Premiu Nobel de Lliteratura. En 1911, dempués de llargos discutinios, l'arquiteutu belga Henry van de Velde constrúi un monumentu en memoria de Ernst Abbe. Poco dempués, en 1915, gracies a la espansión de la fábrica Carl Zeiss, constrúyese'l primer rascacielos d'Alemaña, una torre d'estilu paecíu al de l'arquiteutura americana de la dómina (Bau 15 al llau de la Plaza Ernst Abbe).
Tres la Primer Guerra Mundial y la Revolución de payares de 1918 el gran ducáu desfaise y Jena entra a formar parte del nuevu estáu de Turinxa. Mientres, la industria sigue creciendo. Col entamu de la Bauhaus en Weimar (1919) l'arquiteutura recibe nueves influencies. Walter Gropius, direutor de la Bauhaus, proyeuta los planes pa les cases Auerbach (1924) y Zuckerkandl (1927), y plania el cambéu del teatru de Jena (1921). Otros edificios de la Bauhaus son el Abbeanum (1928) y la Philosophenwegmensa (1929). Mientres estos años l'Asociación d'Arte de Jena (Jenaer Kunstverein) fomenta la vida cultural na ciudá entamando esposiciones importantes, onde participen ente otros Ernst Ludwig Kirchner, Wasily Kandinsky y Paul Klee.
A partir de 1919 la fábrica Carl Zeiss desenvuelve'l primer proyeutor de planetariu astronómicu. N'agostu de 1923 presenta'l primer planetariu del mundu, asitiáu na cúpula d'un observatoriu nel techu de la mesma fábrica. El Carl-Zeiss-Planetarium Jena, asitiáu al llau del xardín botánicu, abre les sos puertes en 1926. Otra vegada gracies a l'ayuda de Zeiss, Jena inaugura nestos años trés observatorios astronómicos destinaos a la ciencia y l'educación.
La llegada de los nazis al poder supón un cambéu total na sociedá. Tolos altos cargos del funcionariado sustituyir por miembros del partíu y el restu d'asociaciones polítiques prohíbense. En Jena, l'alcalde y el rector de la universidá son sustituyíos por nacionalsocialistes, escorrer a la población xudía, a ciudadanos d'otres opiniones polítiques y d'otres etnies. La ideoloxía nazi inflúi en tolos ámbitos de la vida; la universidá ye un llugar clave nel desenvolvimientu de la teoría de les races”. Tamién van prohibir l'Asociación d'Arte de Jena pola so “arte dexeneráu”. Cola Segunda Guerra Mundial la producción militar de Zeiss tien gran importancia y pel hibiernu de 1945 el centru de la ciudá ye bombardeado. El 13 d'abril de 1945 les tropes americanes ocupen la ciudá ensin qu'esta oponga resistencia.
El 1 de xunu de 1945 el poder trespasar a les tropes de la Xunión Soviética y en 1949 Jena pasa a pertenecer a la República Democrática Alemana (RDA). En 1945 empecípiase la reconstrucción de les fábriques Zeiss y Schott. Mientres la dómina de la Guerra Fría (1945-1990) ábrense dos fábriques na RFA: Zeiss en Oberkochen y Schott en Mainz. En 1990, tres la cayida del muriu, les fábriques de Jena y la RFA xúnense. En 1950 constrúyese una fábrica farmacéutica, Jenapharm, que cobra gran importancia nel bloque esti. Ente 1967 y 1972 constrúyese la Torre de la Universidá, un rascacielos cilíndricu del arquiteutu estrella de la RDA Herrmann Henselmann.
En 1989, como en munches otres ciudaes de la RDA, la población manifestar en contra del réxime políticu y causa el colapsu del mesmu. La Unificación d'Alemaña provoca bastantes cambeos, les fábriques tradicionales despiden a munchos trabayadores, nueves industries desenvuélvense, la ciencia y l'universidá cobren otra vegada importancia. Gracies a esto últimu Jena esfruta d'una situación meyor que la d'otres ciudaes de l'antigua RDA.
Xeografía y redolada
Llocalización xeográfica
Jena atópase na zona central d'Alemaña, nel valle del ríu Saale (un afluente del ríu Elba). Atopar al este de los montes medios (Mittelgebirgszone) d'Alemaña. Jena ta 200 km al suroeste de Berlín (Autopista A9), 350 km al norte de Múnich (A9), 300 km al este de Frankfurt del Main (A4) y 170 km al oeste de Dresde (A4). A 250 km direición suroeste atópase Praga, la capital de la República Checa. Jena ta arrodiada de montes caliares con cantiles y montes. Aproximao 50 km al sur de Jena ta'l cordal del monte de Turinxa (Thüringer Wald). Les coordenaes xeográfiques de Jena son 50° 55' Norte y 11° 34' Este. L'altitú media de la ciudá ye de 155 metros. El tamañu de Jena ye de 14,7 km de norte a sur y de 12,2 km d'este a oeste.
Distritos urbanos
Jena ta compuesta por 41 distritos: Ammerbach Ort, Beutenberg/Winzerlaer Straßy, Burgau Ort, Closewitz, Cospeda, Drackendorf, Drackendorf/Lobeda-Ost, Göschwitz, Ilmnitz, Isserstedt, Jena-Nord, Jena-Süd, Jena-West, Jena-Zentrum, Jenaprießnitz, Krippendorf, Kunitz, Laasan, Lichtenhain Ort, Leutra, Lobeda-Altstadt, Lobeda-Ost, Lobeda-West, Löbstedt Ort, Lützeroda, Maua, Mühlenstraßy, Münchenroda, Nord II, Remderoda, Ringwiese Flur Burgau, Vierzehnheiligen, Wenigenjena/Kernberge, Wenigenjena Ort, Wenigenjena/Schlegelsberg, Winzerla, Wogau, Wöllnitz, Ziegenhain Ort, Ziegenhainer Tal y Zwätzen.
Clima
Jena esta nuna zona de transición ente'l clima oceánicu y el clima continental. El vientu sopla de normal en direición oeste. Les temperatures varien mientres l'añu y suelen camudar rabiones polo xeneral. Les precipitaciones medies añales son de 585 mm, abondo baxes pa ser Alemaña. Les temperatures medies son aproximao pel hibiernu 0 °C y pel branu 20 °C. Gracies a la llocalización nel valle del ríu Saale los iviernos en Jena son abondo más nidios que n'otres ciudaes d'Alemaña.
Fauna y flora
Na naturaleza (bosque/montaña) alredor de Jena hai diverses especies d'animales. Especies típiques de mamíferos son por casu el foín, el xabalín, la llebre y el corzu. Nos montes atopen especies d'árboles como la pícea, el pinu, el carbayu y la faya, típiques pa les zones naturales d'Alemaña. Les fasteres del valle de Saale son cubiertos de arbustos y yerbes, la tierra seco y caliar nun dexa muncha vexetación. Gracies a la repoblación forestal del sieglu pasáu crez el pinu salgareño (Pinus nigra) en munchos d'estos sitios, un árbol mediterraneu bien afechu a les condiciones. Un fenómenu singular ye la esistencia de distintes especies rares d'orquídees alredor de la ciudá, especialmente nel valle de Leutra (Leutratal, que pertenez a una reserva natural. Nel alredor de Jena esisten delles reserves naturales más, como la reserva "Isserstedter Holz" cerca de la piedra de Napoleón ("Napoleonstein"). Ellí atópense dellos tipos de yerbes como'l tomillu, arbustos como una especie d'artuganciu y la ciruela montesina (Prunus spinosa). D'animales esisten munchos tipos de saltapraos, abeyes monteses, culiebres y aves de presa.
Demografía
Movimientos demográficos
La población de Jena aumentó abondo desque se tresformó nuna ciudá industrial nel sieglu XIX, y tamién mientres los dos guerres mundiales. Dempués de la segunda guerra mundial la población mengua por cuenta de la emigración al oeste d'Alemaña. Esti movimientu migratoriu termina cola construcción del muro na frontera de la RDA cola RFA. En 1975 la población ye de 100.000 habitantes. En 1989 la población escai otra vegada por emigración al oeste y a partir de los primeros años de los noventas el númberu oficial d'habitantes estabilízase alredor de los 100.000. Nesta estadística falten miles d'estudiantes que se treslladen a Jena pa estudiar na universidá. La densidá media de la población ye de 897 habitantes/km² (2006).
Relixones
Les comunidad relixoses más grandes son la comunidá cristiana luterana y en segundu llugar la Ilesia católica. Tamién hai comunidaes pequeñes de xudíos, de metodismu, de bautismu, d'Islam y de cristianismu ortodoxu. La mayoría de la población de Jena considérase non creyente (ateísmu o agnosticismu), por cuenta de la secularización na República Democrática Alemana (RDA).
Política
El Oberbürgermeister (Primer Alcalde) dirixe'l conceyu y representa a la ciudá. Ye escoyíu por un periodu de seis años. El parllamentu de la ciudá ye'l Stadtrat, qu'escueye a trés Dezernenten (ministros de la ciudá) con tres ámbitos de funciones (social-cultural, financies-orde y economía-desenvuelvo urbanu). Anguaño los 46 escaños del parllamentu partir de la siguiente manera: 11 el Partíu del Socialismu Democrático (PDS), 10 la Unión Demócrata Cristiana d'Alemaña (CDU), 8 el Partíu Socialdemócrata d'Alemaña (SPD), 6 Los Verdes (Die Grünen), 6 Ciudadanos por Jena (Bürger für Jena, BfJ), 4 el Partíu Democráticu Llibre (FDP) y un parllamentariu ensin partíu o fracción. El Oberbürgermeister (primer alcalde) actual ye Thomas Nitzsche (FDP), qu'empecipió'l so llexislatura en 2018.
Cultura, puntos d'interés
Museos
El Muséu de la Ciudá – “Göhre” tien una esposición permanente que presenta oxetos de la historia de Jena. Por casu presenten la bandera de la Urburschenschaft de 1815, l'orixe de la bandera alemana moderna. Na Göhre tamién puede vese la coleición d'arte de la ciudá y esposiciones temporales.
El Muséu del Romanticismu – Romantikerhaus rinde homenaxe a les etapes culturales del Romanticismu Universal (Frühromantik o Universalromantik) y del Idealismu Alemán (Deutscher Idealismus) en Jena. El muséu ye na casa histórica de Fichte. Equí tuvieron llugar les sos llectures universitaries y tamién foi un puntu importante d'alcuentru pa los filósofos, poetes y científicos de Jena y Weimar alredor de 1800.
El Muséu de Schiller - Schillers Gartenhaus foi la casa de Friedrich Schiller mientres la so estancia en Jena. Alluga una esposición sobre la vida del poeta y les sos obres históriques, filosófiques y lliteraries. Schiller escribió equí munches de les sos balaes y grandes partes de los sos drames “Wallenstein”, “Maria Stuardo” y “La doncella d'Orleans”.
El Muséu de Goethe – Goethe Gedenkstätte yera la casa de Goethe en Jena, onde pasó enforma tiempu de la so vida, pa los sos trabayos gubernamentales, contactos colos personaxes de Jena, actividaes científiques y tamién pa escribir alloñáu de los deberes de Weimar. La esposición presenta informaciones sobre la so vida en Jena y los sos trabayos científicu y lliterariu.
El Muséu de la Filoxenia - Phyletisches Museum fundar por una iniciativa del biólogu Ernst Haeckel. La esposiciones permanentes amuesen con oxetos zoolóxicos la evolución biolóxica y reconstrúin la historia de la diversificación (filoxénesis) de les especies dende l'orixe de la vida na Tierra hasta l'actualidá.
El Muséu Ernst Haeckel - Villa Aguamala - Ernst Haeckel Haus. El muséu pertenez al Institutu d'Historia de la Medicina, les Ciencies Naturales y la Téunica. Centru de la esposición ye la vida y obra de Ernst Häckel y les sos actividaes científiques sobre la evolución y bioloxía marítima, la so divulgación de la teoría de la evolución de Darwin, la filosofía de monismu y les obres d'arte.
El Xardín Botánicu – Botanischer Garten, fundar en 1586 como un xardín melecinal (Hortus Medicus) pola universidá, pocu dempués pasu a ser xardín botánicu (Hortus Botanicus). Güei ye unu de más vieyos (xunto col xardín botánicu de Leipzig (1580)) d'Alemaña. Por iniciativa de Goethe en 1794 amplíase enforma. Nes árees llibres y nos ivernaderos hai miles d'especies botániques y tamién delles especies d'animales (como anuros tropicales y pirañes).
El Muséu de la Óptica – Optisches Museum La esposiciones permanentes presenten la historia de preseos ópticos y el procesu de producción. Hai una gran coleición de microscopios, telescopios astronómicos, proyeutores de planetariu, cámares, oxetivos estereoscópicos, hologrames y munchos otros sistemes ópticos. Un taller d'óptica esplica la producción de microscopios na dómina de Carl Zeiss. La Fundación d'Arte de Jena (Jenaer Kunstverein) tien el so centru nel muséu y presenta distintes esposiciones temporales d'arte internacional.
El Muséu de Ciencia – Imaginata La Imaginata esplica fenómenos de la perceición y esperimentos de física pa tocar esperimentar. El muséu ta nuna histórica central llétrica al norte del centru de la ciudá.
El Muséu de la Batalla de Jena 1806 – Museum 1806 informa de los sucesos históricos de seronda de 1806, cuando llucharon 150000 soldaos de Francia y Prusia. Esplíquense les circunstancies históriques que resultaron na derrota de Prusia frente a les tropes de Napoleón y les distintes estratexes militares. El muséu tien una gran coleición d'uniformes y armes orixinales de la Batalla de Jena.
El Muséu de Schott - Schott GlasMuseum Ye'l muséu sobre la vida y trabayu científicu del químicu Otto Schott, l'inventor del cristal con resistencia al fueu (Jenaer Glas), y sobre la historia de la producción de cristales d'alta calidá. Tamién se presenten distintes esposiciones temporales d'arte.
El Muséu d'Anatomía – Anatomische Sammlung ye la coleición de preparaos anatómicos humanos del Institutu d'Anatomía de la universidá de Jena. Tamién s'atopen los preparaos orixinales de Goethe. El 27 de marzu de 1784 Goethe y el profesor de medicina Justus Christian Loder afayen nel torre d'anatomía de Jena el vos incisivum del home en fase embrión, unu de los primeros exemplos d'investigación científica racional. Antes del descubrimientu la falta d'esti güesu fuera un argumentu en contra del parentescu ente home y animal. Como dellos otros científicos racionales de la dómina, Goethe y Loder taben convencíos de que les especies compartíen el mesmu orixe. Sicasí, pa desenvolver esta teoría con una base científica sólida faltaben 100 años más, hasta que Charles Darwin consiguir.
El Muséu de Mineraloxía – Mineralogische Sammlung. En 1779 el duque Carlos-Augusto funda por iniciativa de Goethe esta coleición de mineraloxía, que s'amplió enforma a lo llargo de los sieglos. L'atracción del muséu ye una gran coleición de distintes meteoritos.
El Muséu de la Prehistoria – Ur- und frühgeschichtliche Sammlung der Universität Jena presenta afayos arqueolóxicos dende'l Paleolíticu hasta la Primer Edá Moderna. La coleición (por casu cerámiques, armes, arte) ta a cargu del Institutu de Prehistoria de la universidá.
El Muséu de la coleición Hilprecht d'artefautos d'Oriente Mediu - Hilprecht-Sammlung Vorderasiatischer Altertümer Esta coleición del Institutu d'Orientalismu de la universidá ye una de los más grandes d'orientalismu antiguu (Sumeria, Asiria, Babilonia) d'Alemaña. Amás de munchos testos d'escritura cuneiforme y otros artefautos arqueolóxicos, el mapa de Nippur (centru relixosu de Sumeria) ye l'artefautu más popular y sobremanera el más vieyu d'una ciudá nel mundu (3.500 años).
Arquiteutura, monumentos y arte urbano
L'edificiu más destacable de la ciudá ye'l rascacielos cilíndricu del arquiteutu estrella de la RDA Herrmann Henselmann. Construyir ente 1967 y 1972 como Torre de la Ciencia (Forschungshochhaus) pa la fábrica Carl Zeiss, pero a la fin acaba como Torre de la Universidá (Universitätshochhaus o Uniturm). Güei llámase oficialmente JenTower pero conocer popularmente como Uniturm o Keksrolle (rollu de galletes).
Al sur de la JenTower atópense dellos edificios de la universidá: l'antigua see, el Colegium Jenense, l'institutu modernu y les ruines de la Torre de l'Anatomía (Anatomieturm), asitiada nel antiguu muriu de la ciudá medieval. Ente 1750 al 1858 allugó'l Teatru Anatómicu (Anatomisches Theater) de la universidá.
Otros restos del muriu de la ciudá medieval son la Johannistor y la Pulverturm na esquina noroeste de la ciudá histórica. Al sureste atopa la Torre Colorada (Roter Turm). Na esquina nordeste de la Jena medieval ta'l nuevu edificiu principal de la universidá (Universitätshauptgebäude (UHG)), construyíu mientres el Jugendstil (un estilu arquiteutónicu paecencia al modernismu) ente 1905 y 1908.
Ente estes fronteres de la ciudá histórica tán los edificios más vieyos. La plaza del mercáu col conceyu y l'estatura del príncipe eleutor Juan Federico'l Prudente (Johann Friedrich der Grossmütige o Hanfried), el fundador de la universidá. Detrás del mercáu esta la ilesia gótica San Miguel, construyida, como'l conceyu, a finales de sieglu XIV, onde s'atopa la llábana orixinal de Martín Lutero dende 1571.
Al oeste del centru históricu ta l'antiguu complexu principal de la fábrica Zeiss. Los edificios alluguen güei el campus universitariu y la Goethe Gallerie, un centru comercial qu'ufierta esposiciones temporales. Na Plaza Ernst Abbe (Ernst-Abbe-Platz) hai un conxuntu d'escultures astractes del artista norteamericanu Frank Stella, qu'amuesen la confrontación ente l'arte y el patrimoniu industrial. Tamién ta'l primer rascacielos d'Alemaña (Bau 15 del añu 1915).
Al oeste de la Goethe Gallerie esta la Plaza Carl Zeiss (Carl-Zeiss-Platz), el Muséu de la Óptica y el Monumentu a Ernst Abbe, del arquiteutu belga Henry van de Velde, y con escultures de Max Klinger y Constantin Meunier.
Siguiendo la cai Fürstengraben, dende l'edificiu principal de la universidá hasta la Pulverturm, hai munches cases históriques (como la casa de Goethe), escultures de personaxes famosos de Jena y la biblioteca del estáu de Turinxa y de la universidá (ThULB).
Al norte del centru ta'l Damenviertel, unu de los barrios más grandes y completos de l'arquiteutura Jugendstil n'Alemaña. Al oeste del Damenviertel ta'l xardín botánicu y el planetariu.
Al sur del centru históricu atópase xardín de Schiller, col teatru y los observatorios astronómicos al llau. Tamién nesto zona ta'l Muséu de la Filoxenia y daqué más al sur el parque más popular de Jena, el Paradies (Paraísu).
L'arquiteutura de Jena componer d'edificios de diverses etapes y estilos. Les construcciones más vieyes son les cases del centru históricu, delles ilesies y los castiellos nos montes de la ciudá. Importantes estilos más modernos son el Jugendstil, la Bauhaus y l'arquiteutura socialista de la RDA, y a partir de 1990 munchos edificios de los últimos enclinos.
Los castiellos de Jena son el Lobdeburg (el castiellu de los fundadores de Jena) y el Lobedaer Schloss na histórica ciudá de Lobeda (güei un barriu de Jena); el Fuchsturm y les ruines del castiellu de Kirchberg (una de les residencies (Königspfalz) de la dinastía d'Otónes, los emperadores del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu) y el castiellu Kunitzburg cerca del bariu de Kunitz.
Dalgunes ilesies destacables son la ilesia San Miguel (Stadtkriche St. Michael), la ilesia católica San Xuan el Bautista y la Friedenskirche (Ilesia de la Paz) nel centru de Jena. La ilesia más vieya ye la ilesia San Pedro en Lobeda.
Parques y xardinos
En Jena hai númberos parques, el más grande ye'l Oberaue (Volkspark Oberaue) a los dos llaos del ríu Saale. Una parte, Paradies (paradiso), ye la zona verde más popular de ciudá. Otros parques son el xardín botánicu, el xardín Griessbach, el Friedensberg (monte de la paz), el xardín de Schiller y el parque Goethe (Goethepark) nel barriu de Drackendorf. Una carauterística de Jena son los montes y montes alredor de tola ciudá, algamables rápido dende cualquier puntu, gracies a l'allugamientu nel valle del ríu Saale.
Festivales, música y teatru
La Kulturarena, nos meses xunetu y agostu, ye l'eventu cultural más importante del añu en Jena, y el festival musical más importante en Turinxa. Cada añu hai mientres ocho selmanes nel centru de la ciudá conciertos, (jazz, pop, rock, reggae y música del mundu) teatru y cine. Otros festivales son por casu los Díes d'Irlanda (Irische Tage) en payares, el festival de curtiumetraxes Cellu l'Art n'abril, los Wilhelm-Furtwängler-Tage, un festival de música clásica, la selmana de JG-Werkstatt, un festival de cultura alternativa (música, teatru, arte y política) y los trés festivales de Jazz (Dixieland Meeting, Jazzmeile y Jazzfrühling). Tamién hai distintes fiestes de la ciudá, de los barrios y de les universidaes. Amás de festivales musicales, teatrales y cinematográficos, y siguiendo la tradición que caracteriza a la ciudá, hai munchos eventos dedicaos a les ciencies.
La Jenaer Philharmonie ye la orquesta más importante de Turinxa, bien activa n'escenarios internacionales. Na ciudá hai dos orquestes sinfóniques más, la Akademische Orchestervereinigung y la Sinfonieorchester Carl Zeiss. Amás de la música clásica hai nes distintes sales, clubes y discoteques una gran variedá d'eventos musicales.
L'ensamble teatrito principal de la ciudá trabaya al Theaterhaus Jena, al llau de xardín de Schiller. Les escenificaciones son modernes y los actores y el públicu son relativamente nuevos. La idea del teatru inconvencional ye una bona separación del teatru clásico y tradicional de Weimar.
Planetariu
El Carl-Zeiss-Planetarium Jena del añu 1926 ye'l más vieyu del mundu. La historia de los planetarios modernos ta amestada cola historia de Jena nel sieglu XX. En 1919 un constructor de la fábrica Zeiss, Walther Bauersfeld, empieza a investigar na idea de proyeutar un cielu estrellado nel techu d'una cúpula. Cinco años dempués, en 1923 realizar na cúpula de la fábrica (en Ernst-Abbe-Platz) el primer espectáculu planetariu del mundu – “El milagru de Jena”, y sigue proyeutando estos espectáculos públicos hasta 1926, añu en que s'inaugura un nuevu planetariu na ciudá, el Carl-Zeiss-Planetarium Jena. Nos ochenta la fábrica Zeiss constrúi un tercer planetariu pa desenvolver nueves téuniques, qu'abre al públicu en díes concretos. En 2006 Zeiss presenta nel planetariu'l proyeutor ADLIP, una nueva xeneración de proyector láser, qu'exhiben les imáxenes sobre tola superficie de la cúpula (ADLIP - All Dome Laser Image Projection). A parte de presentaciones astronómiques el planetariu ufierta tamién espectáculos de láser, películes, llectures y música en direutu.
Ciencia y educación
Escueles, colexos ya institutos
En Jena hai una llarga tradición teórica y práutica sobre nuevos conceutos de pedagoxía. Alredor de 1920 el profesor de pedagogía Peter Petersen desenvuelve'l Jena-Plan na universidá, teoría que s'aplicó hasta la dómina nazi. En 1991 fúndanse una nueva Jenaplan-Schule (institutu de Jena-Plan). Otres escueles especiales son Freie Waldorfschule (escuela de pedagoxía Waldorf), Europaschule (institutu de pedagoxía intercultural), Spezialgymnasium „Carl-Zeiss“ (institutu con especialidá en ciencies naturales), J. C. F. GutsMuths Gymnasium (institutu con especialidá en deportes) y Christliches Gymnasium (institutu con educación cristianu-humanística).
Universidaes
La Friedrich-Schiller-Universität Jena (FSU; Alma Mater Jenensis) ye la universidá más grande ya importante nel estáu llibre de Turinxa con diez facultaes y cerca de 120 carreres. La facultá de medicina xestiona'l Klinikum der Friedrich- Schiller-Universität, un gran sistema de hospitales especializaos (22 clíniques y 27 institutos). Les otres facultaes entamar en diversos institutos. En 2006 la universidá tenía unos 21000 estudiantes.
La Fachhochschule Jena (FH Jena) ye la universidá pa ciencies aplicaes (n'inglés University of Applied Sciences Jena), formada a finales de la RDA a partir de la universidá d'inxeniería de Carl Zeiss. La inauguración oficial foi en 1991. En 2006 tuvo unos 5000 estudiantes en 22 carreres universitaries (téuniques y sociales).
Institutos científicos
- Max-Planck-Institut für Biogeochemie, ciencia de biogeoquímica - sistemes globales (cambéu climáticu).
- Max-Planck-Institut für chemische Ökologie, ciencia encontada d'ecoloxía química (conexones d'inseutos con plantes)
- Max-Planck-Institut für Ökonomik, ciencia d'economía (transición del sistema económicu de la exRDA).
- Leibniz-Institut für Naturstoff-Forschung und Infektionsbiologie – Hans-Knöll-Institut y.V. - (HKI), ciencia nos campos de bioloxía d'infeición y productos naturales.
- Leibniz-Institut für Altersforschung - Fritz-Lipmann-Institut (FLI), ciencia de la xerontoloxía.
- Fraunhofer-Institut für Angewandte Optik und Feinmechanik (IOF), ciencies aplicaes d'óptica y precisión mecánica.
- Institut für Physikalische Hochtechnologie (IPHT), ciencia de física aplicada (teunoloxía láser, óptica, magnética).
Biblioteques y archivos
La Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek (ThULB) ye la biblioteca de la universidá y tamién del estáu de Turinxa. La base de la biblioteca ye la "Bibliotheca Electoralis" del sieglu VI, fundada pol príncipe-eleutor Federico III el Prudente de Saxonia en Wittenberg. Güei l'inventariu tien aproximao cuatro millones d'exemplares de distintos medios (llibros, periódicos, medios electrónicos, manuscritos) partíos en cuatro edificios y delles biblioteques especializaes.
Otres biblioteques importantes son la Fachhochschulbibliothek (Fachhochschule Jena) y la biblioteca de la ciudá, la Ernst-Abbe-Bücherei. Los archivos de Jena son l'archivu de la ciudá (Stadtarchiv), l'archivu de la fábrica Zeiss (Unternehmensarchiv Carl Zeiss Jena), l'archivu de la fábrica Schott (Unternehmensarchiv SCHOTT JENAer GLAS GMBH), l'archivu de la universidá (Archiv der Friedrich-Schiller-Universität Jena) y l'archivu d'historia contemporánea de Turinxa (Thüringer Archiv für Zeitgeschichte „Matthias Domaschk“).
Observatorios astronómicos
En 1813 fúndase'l primer Universitätssternwarte (observatoriu astronómicu de la universidá), destináu al estudiu y enseñanza de ciencies astronómiques. A finales del sieglu XIX funda l'asociación Volkssternwarte Urania (observatoriu astronómicu del pueblu). A lo llargo del sieglu XX, gracies al sofitu téunicu de Zeiss, Jena inaugura cinco observatorios astronómicos: dos nel centru de la ciudá, Universitätssternwarte y Volkssternwarte, (al llau de xardín de Schiller) y trés pela redolada de Jena, Forststernwarte, Observatorium Großschwabhausen y Thüringer Landessternwarte (observatoriu astronómicu del estáu Turinxa). L'observatoriu Volkssternwarte Urania n'abre regularmente al públicu. El Thüringer Landessternwarte (Karl-Schwarzschild-Observatorium) tien el telescopiu más grande d'Alemaña, un 2m-Schmidt de Carl Zeiss (el más grande de construcción Schmidt nel mundu). Equí afayóse nel añu 2005 el planeta estrasolar HD 13189.
Deportes
Col colexu de deportes (J. C. F. GutsMuths Gymnasium) y el Institutu de Ciencies del Deporte de la universidá Jena dispón d'una bona educación deportiva. Amás hai numberoses asociaciones deportives y diverses instalaciones deportives.
Los equipos más importantes de la ciudá son el FC Carl Zeiss Jena, que xuega na cuarta división de la Lliga Nacional de Fútbol (4. Fussball Bundesliga) y el Science City Jena Baskets que xuega na primer división nacional de baloncestu (Basketball-Bundesliga, BBL).
Economía
Industria
Jena constitúi unu de los meyores exemplos de ciudá de la ex RDA que supo afaese a la economía capitalista. Nos últimos años consolidóse como focu teunolóxicu y atrai la inversión d'empreses alemanes y estranxeres. Les principales empreses son:
- Carl-Zeiss-Jena GmbH, teunoloxía óptica y láser
- Jenapharm GmbH, producción farmacéutica *
Jenoptik AG, teunoloxía óptica y láser
- SCHOTT JENAer GLAS GmbH, producción de cristales especiales
Tamién hai numberoses empreses nueves y tradicionales na ciudá.
Medios de comunicación
En Jena publicar dos diarios (TLZ y OTZ) y dellos periódicos especializaos. Tamién esisten editoriales con distintes alliniaciones. Jena-TV y OKJ son les estaciones de televisión y de radio de la ciudá.
Tresportes
Tresporte públicu
L'órganu públicu encargáu d'alministrar el sistema de tresportes públicos de Jena ye la JeNah (Jenaer Nahverkehrsgesellschaft mbH). La rede de llinies de tranvía y d'autobús coneuta los 41 distritos de la ciudá. Les llinies principales de tranvía funcionen venticuatro hores al día.
Rede viaria
Jena dispón d'una bona comunicación per carretera, con dos autopistes nacionales que conecten con otres ciudaes alemanes: l'autopista nacional A4 (esti oeste) y l'autopista nacional A9 (norte-sur). Delles carreteres nacionales o de menor prioridá conecten Jena coles ciudaes y pueblos d'alredor.
Víes ferriales
Jena tien bones conexones ferriales, tanto nacionales como rexonales. Los trenes d'alta velocidá d'Alemaña (InterCityExpress, ICE) conecten vía direuta la ciudá con Berlín y Múnich (ruta norte-sur).
Aeropuertos
Los aeropuertos más cercanos, coneutaos per autopista y tren, son Aeropuertu de Erfurt (ERF/EDDE; 50 km), Aeropuertu de Leipzig-Altenburgu (AOC/EDAC; 80 km), Aeropuertu de Leipzig/Halle (LEJ/EDDP; 90 km) y Verkehrslandeplatz Jena-Schöngleina (15 km).
Referencies
Enllaces esternos
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Jena.- Imáxenes de Jena
| Control d'autoridaes |
|---|
