/ Phéasa Khmêr' | |
---|---|
Faláu en | Camboya |
Falantes | de 15,7 a 22,6 millones |
Puestu | 102º (Ethnologue 1996) |
Familia | Austroasiático
Mon-ḥemer |
Alfabetu | ḥemer |
Estatus oficial | |
Oficial en | Camboya |
Reguláu por | khmer |
Códigos | |
ISO 639-1 | km |
ISO 639-2 | khm |
ISO 639-3 | khm |
Estensión del camboyanu o khmer |
El camboyanu, ḥemer o khmer (ភាសាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា) ye una de les principales llingües austroasiátiques. El sánscritu y el pali tienen considerable influencia nel idioma al traviés del budismu y del hinduismu. Como resultáu de la so proximidá xeográfica, el camboyanu influyó de la mesma nel tailandés y el laosianu, y a la inversa.
Lo qu'estrema al idioma camboyanu de los sos vecinos ye que nun ye una llingua tonal.
Fonoloxía
Nel siguiente cuadru fonéticu de consonantes y vocales reproducen los soníos del camboyanu modernu.
Ye de faer notar que'l sistema fonolóxicu descritu equí ye un inventariu de los soníos falaos, non de la llingua escrita que'l so alfabetu ye propiu, y que constitúi l'alfabetu más llargu del mundu. Vease alfabetu camboyanu.
Consonantes
p | t | c | k | ʔ |
ɓ | ɗ | |||
(f) | s | h | ||
m | n | ɲ | ŋ | |
w | j | h | ||
l | ||||
ɽ | ||||
La consonante f apaez en bien poques pallabres. Les consonantes ʃ, z y g apaecen solamente en pallabres que fueron tomaes del francés y otros idiomes occidentales de recién influencia como'l inglés y l'español.
Nucleu de vocales
a | y | ɨ | ə | a | ɑ | o | o | ||
i | yː | ɛː | ɨː | əː | aː | ɑː | oː | oː | ɔː |
iːə | yːi | aːy | ɨːə | əːɨ | aːə | ɑːo | oːə | oːo | ɔːə |
yə | oə | o Se debe esclariar que nun hai consensu avera del númberu precisu y de los valores fonéticos de los nucleos vocálicos. |
Sílabes y pallabres
Les pallabres camboyanes son predominantemente monosílabes o bisílabes. Hai 85 posibles conxuntos de dos consonantes de primeres de les sílabes y dos conxuntos de trés consonantes con alteraciones fonétiques como s'amuesa de siguío:
pʰt- | pʰc- | pʰk- | pʰʔ- | pɗ- | pʰn- | pʰɲ- | pʰŋ- | pʰj- | pʰl- | pɽ- | ps- | ph- | |||||||
tʰp- | tʰk- | tʰʔ- | tɓ- | tʰm- | tʰn- | tʰŋ- | tw- | tj- | tl- | tɽ- | th- | ||||||||
cʰp- | cʰk- | cʰʔ- | cɓ- | cɗ- | cʰm- | cʰn- | cʰŋ- | cʰw- | cʰl- | cɽ- | ch- | ||||||||
kʰp- | kʰt- | kʰc- | kʰʔ- | kɓ- | kɗ- | kʰm- | kʰn- | kʰɲ- | kŋ- | kʰw- | kʰj- | kʰl- | kʰɽ- | ks- | kh- | ||||
sp- | st- | sk- | sʔ- | sɓ- | sɗ- | sm- | sn- | sɲ- | sŋ- | sw- | sl- | sɽ- | sth- | ||||||
ʔəw- | |||||||||||||||||||
mət- | məc- | məʔ- | məɗ- | mən- | məɲ- | məl- | məɽ- | məs- | məh- | ||||||||||
ləp- | lək- | ləʔ- | ləɓ- | ləm- | ləŋ- | ləw- | ləh- | ləkh- |
Les sílabes empiecen con una de les consonantes d'estos conxuntos siguíes d'unu de los nucleos vocales. A la fin de la sílaba pueden apaecer les siguientes consonantes: -p, -t, -c, -k, -ʔ, -m, -n, -ɲ, -ŋ, -w, -j, -l y -h (-ç). Cuando'l nucleu vocal ye curtiu, tien d'haber a la fin una consonante.
La estructura de pallabra más común en ḥemer ye la descrita de siguío, precedida d'una énfasis menos de la estructura que tien CV-, CɽV-, CVN- o CɽVN- (C significa consonante; V, vocal; y N, les nasales m, n, ɲ o ŋ). La vocal nesta sílaba "curtiu" amenórgase frecuentemente a la vocal neutra ə na llingua falada.
Les pallabres pueden tar formaes por dos sílabes completes.
Les pallabres con trés o más sílabes son, polo xeneral, préstamos del pali, del sánscritu, del francés o d'otros idiomes.
Dialeutos
Dientro del país, estrémense los dialeutos o acentos locales: hai notables variaciones nos falantes de Phnom Penh (o Pnom Penh, capital de Camboya), en Battambang (la segunda ciudá) y nel campu.
La característica más notable del acentu de la capital ye'l so enclín escontra una pronunciación relaxada, con frases diches de manera rápida y casi sintetizada. Por casu, en llugar de dicir "Phnom Penh" (la pallabra en ḥemer ye [pnum pɨɲ]), van dicir [m pɨɲ]. Otra característica da pallabres con /r/ na segunda posición de la primera sílaba (esto ye, cuando "r" ye la segunda consonante, como na pallabra castellana "bregar"), la /r/ nun se pronuncia, pero si esta ye la primer consonante de la pallabra, pronúnciase más fuerte de lo avezáu, casi como na pallabra "mure" del castellán, y la sílaba adquier un llixeru tonu bien paecíu al tonu hỏi del vietnamita. Otru exemplu ye la pallabra kroich (forma clásica), 'naranxa', pronunciada asina pola xente del campu, pero koich (ensin la /r/) pola xente de la ciudá.
Comparanza léxica
Los numberales comparaos de distintes variedaes khmer son:[1]
GLOSA Central Norte PROTO-
KHMER1 muːəj mʊːj *muːəj 2 piː piːr *piːr 3 ˀbɤːj bɛj *ɓaj 4 ˀbuːən bʊːn *ɓʊːn 5 præm pram *pram 6 prəmˈmuːəj prammʊːj *pram-muːəj 7 prəmˈpiː prampil *pram-piːr 8 prəmˈˀbɤːj prambɛj *pram-ɓaj 9 prəmˈˀbuːən prambʊːn *pram-ɓʊːn 10 ˀdɒp dɒp *ɗɒp
Gramática
L'orde de la oración en ḥemer ye similar al del asturianu: suxetu-verbu-oxeto. El camboyanu ye primero de too una llingua analítica, pero les derivaciones pol significáu de prefixos y sufixos son comunes. La gramática resulta muncho más simple que la de cualquier llingua romance: nun esisten los accidentes de tiempu, xéneru nin númberu y tampoco l'usu d'artículos. La dificultá del idioma anicia na so numberosa gama de soníos que faen difícil la pronunciación y na gran xerarquización de la llingua, esto ye, les maneres de falar estremen puramente la edá y condición social.
Sistema d'escritura
El ḥemer escríbese col alfabetu camboyanu. La numberación camboyana ye muncho más usada en Camboya que la numberación arábiga. Los numberales del sistema de numberación camboyanu evolucionaron de los del sánscritu.
Referencies
Enllaces esternos
- Consulta la edición de Wikipedia n'idioma camboyanu.
- Pioneros del software jemer. La Vanguardia 2016