 Cheju/제주말 Jejumal | |
|---|---|
| Faláu en |  Corea del Sur |
| Rexón | Isla de Jeju |
| Falantes | 5.000 - 10.000 (2012)[1][2] |
| Familia | llingües altaiques (?) llingües coreániques Idioma silla Idioma jeju |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | {{{iso2}}} |
| ISO 639-3 | jje |
 Estensión del jeju | |
El jeju (o cheju) ye una de les llingües coreániques (xunto col coreanu) falada na provincia de Jeju en Corea del Sur. Difier en gran midida de los dialeutos del coreanu continentales.
Nome
El nome ta transcrito como jeju na romanización revisada y Cheju na romanización McCune-Reischauer. En coreanu, conózse-y como:
- 제주 방언 (濟州方言) Jeju bang-eon;
- 제주 사투리 Jeju saturi «dialeutu Jeju»;
- 제주어 (濟州語) Jejueo «idioma Jeju»;[3] o *
제주말 Jejumal «fala de Jeju». El postreru cubre dambos conceutos, el de llingua y el de dialeutu.
Clasificación
Anque munchos surcoreanos, inclusive los que falen l'idioma jeju, consideren que ye un dialeutu de la llingua coreana, puede dicise qu'una llingua separada porque ye casi mutuamente inintelixible col coreanu de la parte continental.[4] Reconozse como una llingua distinta a nivel llocal y pola UNESCO.[5]
Demografía
Hai ente 5000-10 000 falantes con fluidez,[5] toos nacíos antes de 1950.[ensin referencies] El jeju foi faláu nel pasáu al traviés de la isla de jeju, amás de les islles Chuja nel antiguu El Condao Bukjeju (anguaño la Ciudá de Jeju), onde se fala'l dialeutu Chuja, una variedá del dialeutu jeolla. Tamién sobrevive n'enclaves de la diáspora en Xapón.
En xineru de 2011, la UNESCO añadió al jeju al Atles Mundial de llingües en peligru como una llingua en peligru críticu».[5]
Fonoloxía
Tien 9 vocales:
| i ㅣ | ɨ ㅡ | o ㅜ |
| y ㅔ ɛ ㅐ |
ə ㅓ | o ㅗ |
| a ㅏ | ɒ ㆍ | |
El jeju caltién la vocal arae-a (ɒ), que se yá nun esiste nel coreanu estándar.
- Cambeos históricos
- Coreanu mediu *kj > Jeju [t͡ɕ] (e.g. *kjər > [t͡ɕər] 'fola')
- Coreanu mediu *əːj > Jeju [i] (e.g. *kəːj > [ki] de [kiŋi] 'cámbaru')
Pragmática
Una diferencia notable ente l'idioma jeju y los dialeutos de Corea continental ye la falta de formalidá y deferencia honorífica a los vieyos. Por casu, ente que un falante del dialeutu de Seúl diria 안녕하세요 annyeonghaseyo «Hola» a una persona mayor, un falante de jeju diría 반갑수다 ban-gapsuda, qu'equival a un «que tal». Na parte continental de Corea sería desaveniente qu'un neñu dixera eso a un adultu, pero'l so usu ye aceptable en Jeju.
Vocabulariu
L'idioma jeju caltién munches pallabres arcaiques que se perdieron n'otros llugares, y tomó pallabres estranxeres que nun s'atopen nel coreanu estándar. Tamién hai munches pallabres que nun fueron ralacionadas a otros idiomes, y que posiblemente se deriven de la llingua del antiguu reinu de Tamna.[ensin referencies]
| Exemplos | |||
|---|---|---|---|
| Jeju | Significáu | Notes | |
| Hangul | Romanización | ||
| [?]저옵서예 | hɒnjeo opseoye | «bienveníu» | |
| 아방 | abang | «padre» | Cognáu col coreanu estándar abeoji «padre» y el dialeutu de Gyeongsang del Sur aba «padre». Bien similar al malayu polinesiu (Taiwan) «abang» (tíu). |
| 어멍 | eomeong | «madre» | |
| 하르방 | hareubang | «güelu; vieyu» | |
| 할망 | halmang | «güela; vieya» | Creáu a partir de munches deidaes chamánicas, como Samseung Halmang, Jeoseung Halmang y Seolmundae Halmang. |
| 아즈방 | ajeubang | «tíu» | |
| 아즈망 | ajeumang | «tida» | |
| 삼춘 | Samchun | (home y muyer de mediana edá) | En coreanu estándar, Samchon referir al tíu». Sicasí, na isla de Jeju, Samchun referir a tolos homes y muyeres de mediana edá. |
| 오라방 | orabang | «hermanu mayor» (d'una muyer) | |
| [?] | ttɒl | «fía» | |
| 가시아방 | gasiabang | «suegru» (d'un home) | Del coreanu mediu gas «esposa» + el sufixu xenitivu -ɒy + abang «padre», lliteralmente «padre de la esposa». |
| [?]아이 | sɒnai | «home» | |
| 지집빠이 | jijib-bbai | «muyer» | Cognáu col coreanu estándar gyējibai ~ gyējibae «moza,» del coreanu gyējib «muyer» + coreanu ai ~ ǣ «neñu». Abondo similar a Malayu Polinesiu (Taiwan) babay «moza». |
| 비바리 | bibari | «doncella» | |
| 가물어 | gamureo | «distintu» | |
| 야개기 | yagaegi | «pescuezu» | |
| 낭 | nang | «árbol, arbustu, madera» | Proveniente de la pallabra pa «árbol, arbustu, madera» namg- del coreanu mediu. |
| 굴묵낭 | gulmungnang | «árbol zelkova» | |
| 태역 | taeyeok | «campera» | |
| 송키 | songki | «vexetal» | Similar al idioma manchu sogi «vexetal». |
| 지실 | jisil | «papa» | |
| 강생이 | gangsaeng-i | «cachorru» | |
| 고냉이 | gonaeng-i | «gatu» | |
| 노리 | nori | «corzu siberianu» | |
| 도치 | dochi | «hachu» | La pallabra «hachu» apaez como dosguy, dosgeuy, o dochɒy nel coreanu mediu. |
| 오름 | oreum | «monte, llomba» | |
| 고고리 | gogori | «espiga» | |
| 그디 | geudi | «ende» | El idoma jeju usa -di en cuenta de -(eo)gi pa formar pronomes de llocalización |
| 이디 | idi | «equí» | |
| 깅이 | ging-i | «cámbaru» | |
| 생이 | saeng-i | «páxaru» | |
| 놈삐 or 무수 | nomppi or musu | «rábanu» | Na isla Jeju musu ye allegáu col coreanu estándar muu, pero deriváu d'una variante de coreanu mediu distintu. Nótese la semeyanza col idioma manchú mursa «rábanu blancu chinu globular grande». La etimoloxía de jeju ye nombbi «escuru». |
| 대비 | daebi | «calcetu» | Compárese col xaponés tabi «calcetu tradicional xaponés» |
| 도새기 | dosaegi | «gochu» | |
| 돗괴기 | dotgoegi | «gochu (comida)« | |
| 독새기 | doksaegi | «güevu de pita» | |
| 부루 | buru | «llechuga» | |
| 주리 | juri | «cambéu (dempués d'una transaición)» | Compárese col xaponés tsuri. |
| 절 | jeol | «fola» | En coreanu mediu gyeol col mesmu significdo; en coreanu estándar mulggyeol |
| 어욱 | eouk | «eulalia» | |
| 인칙 | inchik | «ceo» | |
| 개역 | gaeyeok | «polvu de granu asáu» | |
| 모물, 모몰, 모믈 | momul, momol, momeul | «trigu sarracenu» | |
| 몬독 | mondok | «polvu» | |
| 빙애기 | bing-aegi | «pitín» | |
| 가사 | gasa | «paragües» | Compárese col xaponés kasa «paragües» y el coreanu gat, un sombreru antiguu. |
| 몽댕이 | mongdaeng-i | «cayáu» | En coreanu estandar mongdung-i «cayáu, palu, mazu». |
| 몬딱 | monttak | «tou» | |
| 정지 | jeongji | «cocina» | Esta pallabra nun ye única al idioma jeju, tamién apaez nos dialeutos de Gyeongsang y Jeolla |
| 하영 | hayeong | «enforma» | |
| 호꼼, 호끔 | hokkom, hogkkeum | «poco» | |
| 테우리 | teuri | «granxeru» | teuri puede referise a aeongsunam, la deidá de l'agricultura. |
| 잘도 아깝다 | jaldo aggapda | «bien bonitu/formosu» | |
Gramática
Verbos
- Tiempu presente Los
honoríficos del jeju difieren del coreanu estándar. Cuando la norma tien declarativa ㅂ니다 -mnida, L'idioma jeju tien 암/엄수다 -amsuda o -eomsuda; Onde'l coreanu tien interrogativa ㅂ니까? -mnikka?, l'idioma jeju tien 암/엄수과? -a/eomsugwa?.
| Raigañu !Jeju | Coreanu !Significáu | ||
|---|---|---|---|
| 적다 jeokda | 적엄수다 | 적습니다, 적고 있습니다 | escribiendo |
| 적엄수과? | 적습니까, 적고 있습니까? | ¿escribiendo? |
Los verbos d'estáu («axetivos») son similares. Onde l'estándar tien ㅂ니다/까 -mnida/mnikka o 습니다/까 -seumnida/seumnikka, l'idioma jeju tien 우다/꽈 -uda/uggwa o수다/꽈 -suda/suggwa, respeutivamente.
| Raigañu !Jeju | Coreanu !Significáu | ||
|---|---|---|---|
| 적다 jeokda | 적수다 | 적습니다 | Son munchos |
| 적수꽈? | 적습니까? | ¿Son munchos? |
- Tiempu pasáu El
declarativo pasáu del idoma jeju 앗/엇수다 -assuda/eossuda correspuende al estándar 았/었습니다 -asseumnida/eusseumnida y l'interrogativu 앗/엇수과? -assugwa/-eossugwa correspuende al estándar 았/었습니까? -asseumnikka/eosseumnikka.
| Raigañu !Jeju | Coreanu !Significáu | ||
|---|---|---|---|
| 알다 alda | 알앗수다. | 알았습니다 | entendíu. |
| 알앗수과? | 알았습니까? | ¿entendíu? |
Ver tamién
- Idioma coreanu
- Corea del Sur
- Isla de Jeju
Referencies
- ↑ UNESCO: Concerted efforts for the revitalization of Jeju language
- ↑ "Jeju". In Moseley, Christopher (ed.) 2010. Atlas of the World's Languages in Danger, 3rd ed. Paris, UNESCO Publishing.
- ↑ '제주어' 유네스코 소멸위기 언어 등록, Yonhap News, 2011-01-17
- ↑ Janhunen, Juha, 1996. Manchuria: an ethnic history
- 1 2 3 New interactive atles adds two more endangered languages
Enllaces esternos
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Idioma jeju.- 제주어 표기법 Diccionariu d'ortografía del idioma jeju
- Métodu d'entrada pal hangeul arae-a
- Galbijim
- National Institute for the Korean Language, JEJU National University, South Korea
