 | |
|---|---|
| Faláu en |  Brasil |
| Falantes | 500-600 |
| Familia | Llingües caribes Caribe meridional |
| Alfabetu | Llatín |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | sai |
| ISO 639-3 | hix |
El hixkaryána o hishkariana ye una llingua indíxena de la familia caribe, faláu por daqué más de 500 persones del ríu Nhamundá, un afluente del ríu Amazones en Brasil. Ye unu de los pocos idiomes naturales conocíos qu'usa la secuencia de pallabres d'Oxeto Verbu Suxetu, y podría ser el primer tal idioma descritu (por llingüista Desmond C. Derbyshire).
Amás, la secuencia de pallabres n'oraciones subordinaes ye Suxetu Oxeto Verbu.[1] Como la mayoría d'otros idiomes con oxetos que procede'l verbu, ye postposicional.
Fonoloxía
Hixkaryána tien los fonemes consonantes siguientes:
| Llabial | Alveolar | Postalveolar or palatal |
Velar | Glotal | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m | n | ɲ | ||||||
| Oclusiva | p | b | t | d | tʃ | ɟ | k | ||
| Fricativa | ɸ | s | ʃ | h | |||||
| Vibrante simple | ɾ | ɽˡ | |||||||
| Aproximante | j | w | |||||||
- /ɽˡ/ ye una vibrante simple retroflexa llateral.
- La ortografía úsase como: /tʃ ɟ/ = <tx dy>; /ɸ ʃ/ = <f x>; /ɲ/ = <ny>; /ɽˡ/ = <ry>; /j/ = <y>.
Les vocales son /y/, /ɯ/, /o/, /ɔ/, y /æ/, escritu <y>, <ɨ>, <o>, <o>, y <a>.
Gramática
En Hixkaryána, los argumentos se indexa nel verbu por aciu prefixos de persona. Estos prefixos formen un patrón inversu no que l'argumentu más altu de la xerarquía 2o > 1o > 3o se indexa nel verbu. Si l'oxetu d'un verbu transitivu entepasa'l subjeto según esta xerarquía, el prefixu O apropiáu úsase; si non, un prefixu A úsase.
| Prefixos A | Prefixos O | ||
| 1A | /ɨ- | 1O | r(o) |
Verbos intransitivos tomen prefixos na so mayoría similar a los prefixos transitivos más arriba. El númberu gramatical del argumentu se indexa nel verbu por aciu sufixos portmanteau que combinen tiempu, aspeutu, manera, y númberu.
Na mayoría de los casos, el prefixu de persona determina inequívocamente cuál de los argumentos ye'l suxetu y cuál l'oxetu. Cuando tanto'l suxetu como l'oxetu tán en tercer persona, sicasí, el prefixu de persona nun ye afechu pa determinar dafechu la identidá de los argumentos. Nestes situaciones, por tanto la secuencia de pallabres ye crucial pa determinar les sos identidaes. Nel exemplu más embaxo, "toto yonoye kamara" nun puede significase SVO "l'home comió'l xaguar"; el significáu OVS -- "el xaguar comió al home" -- ye lo único posible.
Hixkaryána tien Oxeto Verbu Suxetu como secuencia de pallabres.
| toto | yonoye | kamara | ||
| toto | y- | ono | -ye | kamara |
|
3SG- |
comer | -DIST.PAST.COMPL | xaguar | |
| "El xaguar comió al home." | ||||
Sicasí, los oxetos indireutos siguen los suxetos:
| bɨryekomo | yotahahono | wosɨ | tɨnyo | wya | |||
| bɨryekomo | y- | otaha | -ho | -non | wosɨ | tɨnyo | wya |
|
3SG- |
cutir | -CAUS | -IMM.PAST | muyer |
por | ||
| "La muyer fai que'l so home cuta al neñu." | |||||||
Referencies
- ↑ «Copia archivada». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de febreru de 2007. Consultáu'l 21 de febreru de 2007.
Bibliografía
- Aikhenvald, A. & Dixon, R. (Eds.) (1999). The Amazonian Languages. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-521-57021-2.
- Derbyshire, D. (1979). Hixkaryana. Amsterdam: North-Holland Publishing. ISBN.
- Derbyshire, D. (1985). Hixkaryana and Linguistic Typology. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics. ISBN 0-88312-082-8.
Enllaces esternos
- Hixkaryana Linguistic Overview (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Metathesis in Hixkaryana
- Ethnologue report on Hixkaryana
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q56522