furlan y lenghe furlane | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Faláu en | |||||||||||
Faláu en | Italia | ||||||||||
Númberu de falantes | |||||||||||
| |||||||||||
Datos | |||||||||||
Familia | Retorrománicu | ||||||||||
Estáu de vulnerabilidá | 3 definitivamente en peligru | ||||||||||
Sistema d'escritura | alfabetu llatín | ||||||||||
Reguláu por | Agencia Regional para la Lengua Friulana (es) | ||||||||||
Códigos | |||||||||||
ISO 639-2 | fur | ||||||||||
ISO 639-3 | fur | ||||||||||
Esti artículu fai parte de la serie Llingües romániques |
Grupos llingüísticos |
Iberorrománicu |
La llingua friulana, qu'en friulanu se llama furlan ye una fala románica del greyu retorrománicu; davezu inclúise dientro del ladín col que tien munches analoxíes pero estrémase nes influyencies d'otres llingües asina como pola so perceución social.
Historia
La so formación llévase a cabu sobre l'añu 1000, mientres que les sos primeres espresiones lliteraries apaecen nel sieglu XIII cola poesía Piruc myo doz inculurit (El mio frutu, dulce y coloríu). Nel sieglu XVI el poeta Ermes de Colloredo dio a la llingua dignidá lliteraria coles sos obres sobro problemes diarios. Pero ye'l sieglu XIX cuando, cola obra poética de Pietro Zorutti y la prosa de Caterina Percoto, se vive la renacencia de les lletres friulanes.
Nesti mesmu sieglu naz el primer pallabreru friulanu, obra del Abade Pirona, y ye la principal figura friulana, el llingüista Graziado Isaia Ascoli, el que saca de la escuridá a esta llingua y crea la Sociedá Filolóxica Friulana pal espardimientu de la fala.
Anguaño, el centru de la llingua ta allugada na discusión sobre la norma gráfica a siguir pal bon desendolcu de la llingua.
Variantes
Esencialmente, distínguense cuatro, recíprocamente comprensibles ente toes elles. La distinción básase na terminación común de los sustantivos de la viniente forma:
- Friulanu del medio Friul y del arrodiu d'Udine: -e. Ye la forma estándar
- Friulanu de la Carnia: -o/-e.
- Friulanu de la Chanura de Friul y del Isontino: -a.
- Friulanu d'El Pordenonese: -a.
Clasificación llingüística
- Indoeuropéu
- Itálicu
- Románicu
- Románicu occidental
- Retorrománicu
- Friulano
- Retorrománicu
- Románicu occidental
- Románicu
- Itálicu
Bibliografía
- Consulta la edición de Wikipedia n'idioma friulanu.
- Paola Benincà, Laura Vanelli, Linguistica friulana, Unipress, Padova, 2005.
- Franc Fari (cur.), Manuâl di lenghistiche furlane, Forum, Udine, 2005.
- Giuseppe Francescato, Dialettologia friulana, Società Filologica Friulana, Udine,1966.
- Giovanni Frau, I dialetti del Friuli, Società Filologica Friulana, Udine, 1984.
- Sabine Heinemann, Studi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2007.
- Carla Marcato, Friuli-Venezia Giulia, Laterza, Roma - Bari, 2001.
- Piera Rizzolati, Elementi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 1981.
- Paolo Roseano, La pronuncia del friulano standard: proposte, problemi, prospettive, Ce Fastu?, LXXXVI (2010), n. 1, p. 7-34.
- Federico Vicario (cur.), Lezioni di lingua e cultura friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2005.
- Federico Vicario, Lezioni di linguistica friulana, Forum, Udine, 2005.
Llingües romániques | ||
---|---|---|
Sardorrománicu | Sardu | |
Iberorrománicu | Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés) | |
Occitanorrománicu | Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu) | |
Galorrománicu | Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón) | |
Galoitalianu | Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu | |
Retorrománicu | Romanche • Friulanu • Ladín | |
Italorrománicu | Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu | |
Balcanorrománicu | Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu |
Referencies
Enllaces esternos
- Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Idioma friulanu.