Mapa dialeutal de Perú.

L'idioma español ye faláu nel Perú dende 1532 y na actualidá, espresar en cuatro variedaes nel so territoriu, qu'arreyen al 70% de los sos habitantes.

Historia

L'idioma español llegó al Perú en 1532 nos sos dialeutos estremeñu, andaluz y canariu de la dómina, recibiendo pocu dempués fuerte influencia del dialeutu castellanu.[1]

Nun entamu foi faláu namái polos españoles y los mestizos de les ciudaes, el mundu rural andín siguió falando'l quechua, aimara y les demás llingües indíxenes por cuatro sieglos, siendo mayoritaries hasta la primer metá del sieglu XX. Depués d'entós,[2] la discriminación anti-indíxena, la imposición del español per parte del gobiernu peruanu, la irrupción de los medios de comunicación masiva y la migración rural dempués de 1940 reconfiguran el mapa dialeutal de Perú.

Dialeutos nel Perú

Español andín

Ye'l típicamente emplegáu na sierra (más marcáu nel ámbitu rural). A diferencia de países estremeros como Ecuador o Bolivia onde ye la fala estándar, tradicional foi siempres estigmatizáu pola sociedá culta limeña.[3]

Principales carauterístiques

No fonolóxico estrémase típicamente pol so tiempu lentu y ritmu peculiar, asibilación de /rr/ y /r/ y un aparente tracamundiu ente les vocales /y/ y /o/ cola /i/ y la /o/, respeutivamente (lo qu'en realidá asocede ye que los falantes de castellán andín producen vocales entemedies ente /y/ - /i/ y ente /o/ - /o/[4]). Amás de pronunciar con mayor fuercia que na mariña'l soníu de la “s” orixinalmente apical ensin aspirar y de les consonantes polo xeneral, en desterciu de les vocales. Otres traces distintives son la preservación del soníu llateral de la “ll”, dacuando ultracorrecciones, y el cambéu de la “c” y “g” implosivas por “j” /x/.

En cuanto al planu morfosintácticu son típicos:

  • El tracamundiu o unificación del xéneru y númberu
A elles recibir bien. La revista ye caru.
  • L'abusu de los diminutivos –ito y –ita
Vente aquicito. Sí, señorita, ende tán los sos fíos.
Echar l'agua. Pintar la casa.
  • La duplicación de los posesivos y oxetos
La so casa de Pepe. Conocer a ella.
  • L'ausencia d'artículos o'l so emplegu redundante :Plaza d'Armes

ye acá. La María ta lloca.

  • Emplegu de la preposición ‘en' frente alverbios locativos:
Tou va cayer nel so enriba.
  • Usu de “nomás” y “pos” dempués del verbu :Di-y

nomás pos.

  • Usu del verbu a la fin de la frase :Ta enoxada diz..
  • Usu del pretéritu compuestu pol simple y de la manera indicativa pol suxuntivu nes subordinaes.

Español peruanu riberanu o limeñu

Faláu por xente adulto d'ascendencia limeña o de llarga estadía na capital o na mariña (y de poco contautu col grupu social migrante); tuvo antaño y tien entá la fama de ser (más no qu'a pronunciación se refier) unu de los más casticistes de tola América riberana.[5][6][7] Ye, magar ser faláu puramente por una minoría (alredor del 15% de la población de Lima)[8], la base del español peruanu “normativu”.[9]

Traces carauterístiques
  • Les vocales pronunciar cola mesma duración, a diferencia del dialeutu andín na cual intercámbiense les vocales.
  • La /rr/ y /r/ en tou contestu pronunciar ensin fricativizar.
  • La “s” ye predorsal y aspírase xeneralmente en posición final ante consonante, pero non ante pausa o vocal.
  • La “j” y”g” (ante y-i) pronunciar de forma palatal, nun velar, nin aspirada.
  • La “n” a la fin de sílaba pronúnciase velar (non alveolar como en Méxicu o Arxentina).
  • La /d/ final convertir en /t/ o se elide na gran mayoría de les pallabres.
  • Esiste yeísmu, yá detectable en fíos d'andinos nacíos o criaos en Lima, tanto al escribir como al falar.
  • Enclín a esaniciar l'hiatu nes pallabres col sufixu –ear nes persones de clase baxa, principalmente descendientes d'andinos.
  • Descuidu na fala de presentadores, quien 'popularicen' voces de replana como 'tueru secu', o fora del so campu semántico como al nun usar 'profesionalidá'.[10]
  • Fálase más lentu. Baxó la frecuencia.
  • Hai omisión de preposiciones. Influencia de diarios de 'enclín popular' que resalten el llinguaxe caleyeru.

Úsase construcciones que son del español americanu polo xeneral, pero esisten tamién les que son d'orixe propiu, asina mesmu términos y espresiones tradicionales bien frecuentes; el más enraigonáu de los quechuismos ye la voz familiar “calato” por desnudu.

Español amazónicu

Desenvolvióse especialmente al contautu del español andino y limeño coles llingües amazóniques ensin qu'éstes influyeren enforma. Tien una distintiva estructura tonal.

Fonéticamente carauterizar por:

  • La sibilante /s/ aguanta a l'aspiración
  • Hai tracamundiu de “j” (aspirada en situación interior) con f (siempres billabial).
Ej “San Fan”, San Juan
  • Hai oclusivización de les entemedies /b/ /d/ /g/ n'ascensu tonal con aspiración y allargamientu de la vocal.
  • Los fonemes /p/ /t/ y /k/ realizar con una aspiración
  • La /y/ tiende a africarse (al contrariu de la mariña).
  • Tamién hai asibilación, non bien fuerte de vibrantes

El cambéu nel orde sintácticu más reconocíu ye l'anteposición del xenitivu.

D'Antonio les sos amigues

Tamién hai trestornos de concordanza xenérica, etc.

Español ecuatorial

Mapa dialeutal d'Ecuador y Perú.

El español ecuatorial o colombianu-ecuatorianu chocoano o costeño, qu'inclúi partes de la Mariña Norte de Perú, ye un dialeutu del idioma español, transición y combinación ente'l dialeutu caribeñu y el peruanu riberanu. Ye faláu na mariña pacífica de Colombia y del Ecuador. Les principales ciudaes que tuvieron influencia llingüística nesta rexón son Bogotá, Guayaquil y Quito. El centru urbanu principal de la rexón ye Guayaquil. Hai importantes comunidaes de raza negra principalmente na mariña pacífica, como'l departamentu colombianu de Topetó o la provincia ecuatoriana d'Esmeraldes que-y dan un toque "africanu" al acentu nesta rexón.

Nel casu peruanu esti acentu ye típicu de la fala particular de los denominaos Afroperuanos y mestizos de la mariña norte no que güei son los departamentos de Lambayeque, Piura y Baltes. Les comunidaes afroperuanas de la provincia de Morropón por casu; verifiquen col falar del Español Ecuatorial y col so subdialeutu'l Español norperuano riberanu, que esprender del primeru como variante meridional del ecuatorial y continua hasta la ciudá de Trujillo. Pero siendo Lima'l principal focu de irradiación del idioma español nel Perú, estos dos variantes locales tienden a ser movíes pol Español Peruanu Riberanu faláu na ciudá de Lima.

De xuru ye esta entonación la qu'estrema ya identifica a los sos falantes d'otres rexones y foi motivu d'estudiu. Exemplu: "Tamién Peter Boyd Bowman señalaba en 1953 “la continuidá fonética ente les mariñes de Perú (Costa Norte), Colombia y l'Ecuador (...) frente a la de les sos provincies andines”. Envaloraba l'hispanista norteamericanu que “les fronteres actuales del Ecuador colos países colindantes nun correspuenden nin a fronteres naturales, nin a fronteres llingüísticu culturales (fálase'l mesmu español de dambos llaos), nin a fronteres polítiques antigües (incaiques y coloniales). A lo último nun estudiu recién, el norteamericanu John Lipski vuelve considerar la mariña norte de Perú como variedá estremada de castellán, de nuevu basándose en traces fonétiques"

Ver tamién

  • Idiomes de Perú
  • Idioma español en Colombia
  • Español ecuatorial
  • Español andín
  • Español amazónicu

Referencies

  1. ↑ Garatea Grau, Carlos. (2010). «Español d'América: Non una sinón delles normes p. 281», Tres una llingua de Papel . L'español de Perú. Lima: Fondu Editorial Pontificia Universidá Católica de Perú. ISBN 978-9972-42-923-1.
  2. ↑ Miranda Esquerre, Luis. (1998). La entrada del español nel Perú p. 101, 111. Lima: Juan Brito/ Editor. ISBN 9972-702-00-6.
  3. ↑ Rodolfo Cerrón Palomino: El castellán andín
  4. ↑ Jorge Pérez et al., Contra'l prexuiciu llingüísticu de la motosidad: un estudiu de les vocales del castellán andín dende la fonética acústica, Lima: Institutu Riva Aguero. PUCP, 2006
  5. ↑ Cerrón Palomino, Rodolfo (marzu de 2003). «V. La enseñanza del castellán nel Perú: retrospección y prospección p. 118», Castellanu Andín Aspeutos sociollingüísticos, pedagóxicos y gramaticales. Lima: Fondu Editorial Pontificia Universidá Católica de Perú y GTZ Cooperación Téunica Alemana. ISBN 9972-42-528-2.
  6. ↑ Tadeo Hanke, Calter, xeniu y costumes de los limeños, 1801, Conceyu Provincial de Lima, 1959, p.50
  7. ↑ Rafael Lapesa, Historia de la llingua española, Editorial Gredos, 1981
  8. ↑ Poca xente del tipu de M. Hildebrandt. Constatar na cai: hospitales, mercaos, ómnibs.
  9. ↑ Hildebrandt, Martha (2003). La fala culta (o lo que tuviera de selo)., páx. 8. ISBN 9972-9454-1-3.
  10. ↑ Rolando Arellano y David Burgos: Ciudá de los Reis ..., Lima (2007) ISBN 978-9972-38-269-7

Enllaces esternos

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.