Español

n'Arxelia

Faláu en Bandera d'Arxelia Arxelia
Falantes unos 150.000 non nativos[1]
Estatus oficial
Oficial en Tinduf (cooficial)
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2{{{iso2}}}
ISO 639-3
Español
n'Arxelia
Estensión del español

n'arxelia

Fortaleza española de Santa Cruz n'Orán.

El Idioma español en Arxelia ye faláu como segunda llingua con estatus de cooficialidá polos refuxaos saḥarianos, que s'establecieron na provincia de Tinduf.

Historia

Conquistes y espulsión de los sefardinos

Ye posible que l'español falar n'Arxelia per primer vegada en 1492, momentu nel que s'establecieron colonies de xudíos sefardinos y musulmanes conocíos n'España como moros o moriscos, procedentes de la Península Ibérica.

En 1501, muncho primero que los españoles, los portugueses punxeron en marcha una espedición pa tratar d'amiyar na sablera de los Andaluces (Andalouses) n'Orán.

Nun foi sinón hasta l'apuerto de Mazalquivir en 1505, que se ve a España participar na primer espedición contra Orán. Darréu, la ciudá foi tomada pol exércitu del Cardenal Cisneros, encargáu pol delegáu de la corona española, Pedro Navarro, en 1509. Dempués de la ocupación del puertu de Mazalquivir (1505), y la ciudá d'Orán (1509), la ciudá foi abandonada y de siguío, totalmente ocupada por tropes españoles. Dende l'añu 1509 el Cardenal Ximenes empezó a construyir sobre les ruines de la mezquita de Ibn El Beitar la ilesia de San Luis, qu'apodera'l cascu antiguu en dambos llaos de la ciudá. Una de les ciudaes más importantes del la dómina colonial española ye la ciudá d'Orán, anque hai que destacar los llazos culturales que xunen esta ciudá cola ciudá española d'Alicante, cola cual ta hermanada.

Otres zones ocupaes:

Espulsión de los moriscos

Desembarcu de los moriscos nel Puertu d'Orán (1613, Vicente Mestre), Fundación Bancaja de Valencia.

Calcúlase que n'España había ente unos 300 000[2] y unos 325 000 moriscos a principios del sieglu XVII que fueron obligaos a salir de la so tierra ya instaláronse bien en Marruecos, nuna cantidá averada de 80 000,[2] bien n'Arxelia (como la redoma d'Orán,[2] Arxel o Blida),[2] bien en Túnez (como l'área de Manuba). Probablemente la mayoría d'estos moriscos falaben árabe dialeutal y non español nin catalán.

N'Arxelia la distribución de los acabante llegar a partir del apuerto por Orán facer en zones costeres del este como Buxía, Jijel, Delhis y Bona, o en zones d'interior como Tlemcen. Calcúlase que pel añu 1605, cuatro años antes de la espulsión, yá vivíen n'Arxel unos 25 000 musulmanes exiliaos dende la península[2] quien llegaron a concentrase nun barriu creáu específicamente pa ellos llamáu Los Tagarinos (del árabe tagr 'frontera del Islam') pobláu mayoritariamente d'orixinarios de la Corona d'Aragón.

Colonización francesa

Mientres la etapa de la colonización francesa d'Arxelia (1830-1962) y tres la perda del dominiu español d'Orán y Mazalquivir pocos años antes produció la mayor arribación d'inmigración española a tierres arxelines.

La comunidá española n'Arxelia foi la más numberosa tres la nativa y la francesa por cuenta de la política favorecedora de colonización europea llevada a cabu por Francia onde s'arrexuntó un abanicu enorme de nacionalidaes. Esta supremacía española foi especialmente significativa nel Oranesado onde inclusive se superaba a la población metropolitana.[3]

Magar la población española castellanoparlante prefirió asitiase nel oranesado, la población catalanoparlante como alicantinos y menorquinos instalar na capital, Arxel.[4] Un barriu especialmente pobláu con valencianos yera'l de Bab el Oued.

Esti fechu puede reparase fácilmente nos exemplos qu'apurre Moreno tocantes a la fraseoloxía d'orixe peninsular que podía oyese nuna o otra zona arxelina. Señala como préstamos del Oranesado con grafía francesa:

  • anda!
  • baxa del cotché!
  • capouyo!
  • cogno!
  • corta filo!
  • coulo de mal asientu
  • cuatro güeyos
  • dalé que dalé!
  • faire polvu
  • fíu puta!
  • home!
  • joè(r)!
  • la que se va a armar!
  • létché!
  • métémé-en-tó
  • qué ascu!
  • t'hai pillao el guardia!
  • quita!

y como exemplos n'Arxel apurre los siguientes:[4]

  • aspéra! 'espera' (espera)
  • à bourro-barra 'a burru barra' (a burru barra: faer daqué comoquier, rápido y con prieses)
  • la figa de ta ouéla! 'la figa de ta uela' (el figu de la to güela: equivalente a "¡y un xamón!")
  • doner carabasse 'donar carabassa' (dar calabaces)
  • faire figa 'fer figa'
  • fotré! 'fotre' (xingar)
  • une miquette 'una miqueta' (un mizcu)
  • pobrette! 'pobret' (probín)
  • tché! 'Xè' (Che: interxeición dialeutal valenciana)
  • qué coyons! 'què collons' (qué coyones)
  • Mare de Déo! 'mare de Deu' (madre de Dios)
  • foutch d'ici! 'fuig d'ací' (sal/vete d'equí)
  • rédéo! 'redeu' (rediós)
  • réfotré! 'refotre' (rejoder)
  • toca ferro! 'toca ferro'
  • tomber de cul 'tombar de cul' (cayer de culu)
  • vinga! 'vinga' (venga)

La Guerra civil española

La postrera gran folada d'españoles llegó colos refuxaos de la Guerra civil española (1936-1939).[3]

Hispanismos na llingua oranesa

Na llingua d'Orán caltiénense delles pallabres d'orixe español, como "-yos chumbos" (figos chumbos), "-yos carricos" (carrinos de ruedes pequeñes que s'usen pa xugar nes cais en pendiente), "-yos tarmos" (churros), "la calentica" (platu "caliente" típicu d'Orán) o "la mouna" (mona de Pascua).[5]

Un llistáu más completu ufiertar Benallou onde apurra pallabres como abadékho 'abadexu', bogado 'abogáu', lawelo 'güelu', almikha 'amasuela', bayli 'baille', kálbo 'calvu', qamrón 'camarón', chíku 'mozu', sínku 'cinco', kúchi 'coche', fabréka 'fábrica', fálso 'falsu', feshta 'fiesta', khaléo 'aurio', likhiya 'llexía', batínti 'patente' ente otros munchos.[6]

Hai un amiestu y fonda influencia del español nel francés faláu en Orán, tanto semántica como sintácticamente.[7]

Sicasí, la proximidá xeográfica y el contautu cultural y comercial ente España y Arxelia favorecen la incorporación constante y recién de numberosos términos como ye l'exemplu de clásicu na so acepción futbolística.[8]

La enseñanza del español na actualidá

La situación sociollingüística del español n'Arxelia varia notablemente en función de la rexón na qu'atopemos.

Esisten dos centros del Institutu Cervantes[9] unu d'ellos na ciudá d'Orán[10] y otru na d'Arxel.[11]

Amás l'español impartir en dellos institutos d'educación secundaria[9] y cada vez más estudiantes estudiar como llingua estranxera.

La zona oeste del país, la más próxima a España, ye la que dispón de más centros onde s'imparte l'español y esti enclín esténase progresivamente a midida que avánzase escontra l'este. Como datu emponedor, na tabla inferior ufiertada por Ahmed Ounane reparar la presencia del español nos centros de secundaria del oeste arxelín:[12]

Estudiantes de secundaria nel oeste arxelín (2004/2005)
VilayatoNúmberu de
estudiantes
Númberu de
profesor
Número de
centros
Orán24623535
Tlemcen3 2981514
Sidi Bel Abbès7391218
Saïda72844
Total7 2276671

La concentración de los institutos na zona occidental del país nun afecta tan solo a la educación secundaria sinón tamién nel allugamientu de les universidaes qu'imparten estudios hispánicos.

Amás de los centros universitarios que tienen llingua española como asignatura complementaria, esisten cuatro universidaes que contienen nel so plan d'estudios la llicenciatura d'español como son la Universidá d'Orán,[13] Universidá de Tlemcen,[14] la Universidá de Mostaganem,[15] na rexón oeste, y la Universidá d'Arxel, na rexón centro.

Los datos de matriculaos na Universidá d'Orán a mediaos de la primer década de 2000 superen inclusive al d'otres llingües estranxeres tradicionalmente con mayor pesu como inglés o francés.[12]

Alumnos matriculaos na Universidá d'Orán[12]
Nivel2002/20032003/20042004/2005Total
Curso 1º152124176452
Cursu 2º1029788287
Cursu 3º577070197
Cursu 4º504360153
Total3613343941089

El mesmu autor ufierta los datos de los estudiantes que realizaron estudios de Traducción ya Interpretación mientres el mesmu periodu:

Alumnos de Traducción ya interpretación (2004/2005)[12]
2004/2005ArxelOrán
Cursu 1º10098
Cursu 2º10029
Cursu 3º10035
Cursu 4º3523
Profesores114

Los campos de refuxaos de la provincia de Tinduf

Los campos de refuxaos de la provincia de Tinduf tán habitaos por refuxaos saḥarianos y lleven el nome de les ciudaes d'El Sáḥara Occidental: L'Aaiún, Auserd, Smara y Dajla. Cada campamentu ye una wilaya que s'estructura en nucleos menores de población llamaos dahires.

La so población ye de delles decenes de miles d'habitantes, pero la cifra exacta varia en función de la fonte. Los organismos de les Naciones Xuníes falen de 125.000 refuxaos como los "más vulnerables", mientres el Frente Polisariu fala d'una población de 165.000 refuxaos.

Vista de la wilaya de Smara, nos campamentos de refuxaos saḥarianos de Tinduf.

Na so capital, Tinduf, envalorar en cerca d'unos 2.000 los refuxaos saḥarianos que falen español como segunda llingua. [ensin referencies]

La cooperación española y cubana na zona en materia educativo foi y ye intensa[6] polo que munchos nativos disponen d'un bon nivel d'español.

Númberu d'alumnos saḥarianos escolarizaos n'España (2004/2005)[6]
1996/19971997/19981998/19991999/20002000/20012001/20022002/20032003/2004
1732 0053005307618919511189

L'español nos campamentos cubre principalmente dos ámbitos d'usu como son el de la educación, tres el hassanía, y sobremanera nel campu de la salú yá que los materiales de consulta médicos que s'utilicen provienen bien de Cuba, bien d'España.[6]

En cuanto al léxicu haise documentáu la preferencia por hispanismos nel marcu de la téunica y les ferramientes al igual qu'otros países optaron por soluciones de la llingua colonizadora como inglés o francés.

Hispanismos utilizaos pola comunidá saḥariana[12]
Campu léxicoPréstamu orixinariu
Herramientaenchufe
destornillador
torniellu
martiellu
muelle
Automocióncoche
caxa de cambéu
tubu d'escape
chapa
furgoneta
motor
volante
Deportedefensa
estremu
gol
Moblamemueble
trubiecu
mesa
cama
Sanidádispensariu
pomada
vienda
jeringuilla
receta
Educaciónbiblioteca
recréu
llapiceru
Alimentaciónpera
mazana
xeláu
tortiella
zusmiu
queso
Vistimientachaqueta
falda
blusa

Galería d'imáxenes

Estes imáxenes representen en mayor o menor grau la presencia hispánica.

Fuentes

Bibliografía

  • Benallou, Lamine (2002). L'oranie espagnole. Approche sociale et linguistique. Dar El Gharb, Orán. ISBN 9961-54-179-0.

Referencies

  1. Ente 150.000 y 200.000 refuxaos saḥarianos nos campamentos de Tinduf: El refuerzu del español llega a los saḥarianos con una escuela nos campos de Tinduf Archiváu el 21 d'avientu de 2012 na Wayback Machine. en: Aprendemas.com. Consultáu'l 17-01-2007.
  2. 1 2 3 4 5 Luis F. Bernabé Pons (2008). «La espulsión de los moriscos. Les llinies maestres d'una diápora» páx. 277. Consultáu'l 19 de setiembre de 2013.
  3. 1 2 Alba Valdés Peña (2011). «Alicantinos n'Arxelia. Un viaxe d'ida y vuelta». Consultáu'l 19 de setiembre de 2013.
  4. 1 2 Àngela-Rosa Menages i Menages y Joan-Lluís Monjo i Mascaró (2011). «El Patuet valencià». Consultáu'l 19 de setiembre de 2013.
  5. ·Oren l'espagnole : l'héritage oublié" par Yahia Belaskri
  6. 1 2 3 4 Benallou, Lamine (2002). , páx. 65,132.
  7. Meunier, André (2001). "Remarques sur le français des pieds-noirs d'Oren", dans Boucher, K. (éd.), Le Français et ses usages à l'écrit et à l'oral. Dans le sillage de S. Lafage, Paris, Presses de la Sorbonne nouvelle, páxs. 131-145.
  8. llinguaxe-hibrido-frutu-de-la-escelente-convivencia-ente-el-arabe-y-el-esp-130379935.htm ·En Orán utilízase un llinguaxe híbridu, frutu de la escelente convivencia ente l'árabe y l'español
  9. 1 2 Haféda Sahari (2011). «La enseñanza del español n'Arxelia». Consultáu'l 19 de setiembre de 2013.
  10. Institutu Cervantes d'Orán.
  11. Institutu Cervantes d'Arxel.
  12. 1 2 3 4 5 [ L'español nos países árabes en Fiape: I Congresu internacional, Toledo (2005)]
  13. Seición d'español de la Universidá d'Orán. (en francés)
  14. Llicenciatures de la Facultá de Lletres y Llingües de la Universidá de Tlemcen. (en francés)
  15. Llicenciatures de la Facultá de Lletres y Artes de la Universidá de Mostaganem. (en francés)


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.