Chuj
'Chuj'
Faláu en  Guatemala y  Méxicu
Rexón San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán, Chiapas.
Falantes 50 000
Puestu Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia Llingües mayenses

 Kanjobalano-Chujeano
  Chujeano
   Idioma Chuj

Alfabetu Llatín
Estatus oficial
Oficial en Nengún país. Reconocíu como llingua nacional en Guatemala[1] y Méxicu
Reguláu por Academia de Llingües Mayes de Guatemala
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2myn (coleutivu)
ISO 639-3cac

L'idioma chuj ye unu de los idiomes mayenses faláu pola población de la etnia chuj qu'habita nel altiplanu occidental de Guatemala y nuna zona vecina del estáu mexicanu de Chiapas. El chuj forma parte de la caña occidental de la familia de llingües mayenses xunto col q'anjob'al, jacalteco, acateco, tojolabal y mocho'. Formó la so propia caña llingüística (el chujeano) hai aproximao 21 sieglos.[2]

La comunidá llingüística del idioma chuj tien unos 50 000 falantes, concentraos sobremanera en tres conceyos del departamentu de Huehuetenango al oeste de Guatemala: San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán y Nentón.[3] Delles comunidaes nos conceyos de Barillas y Ixcán tamién falen chuj. Arriendes de la guerra civil en Guatemala (1960-1996) miles de refuxaos migraron escontra'l territoriu chiapaneco, onde na actualidá viven aproximao 10.000 persones.[4]

Alfabetu y ortografía

Alfabetu chuj

a, b', ch, ch', y, h, i, j, k, k', l, m, n, nh, o, p, r, s, t, t', tz, tz', o, v , w (b), x, y, ' (saltillo)[3][5]

Exemplos del vocabulariu chuj en San Mateo Ixtatán

  • pat = casa
  • ix = muyer
  • winak = home
  • unin = neñu
  • wa'il = tortiella
  • ixim = maíz
  • tut = frijoles
  • pajich = tomate
  • k'o = sol
  • nhab' = agua
  • ik' = vientu o aire
  • asun = nube

Exemplos del vocabulariu chuj de San Sebastián Coatán

  • chakchak = coloráu
  • b'ak = güesu
  • onh = aguacate
  • lu'um = tierra
  • hai' = agua
  • te' = árbol
  • nunb'il = ma
  • mamb'il = pá
  • nholob' = güevu
  • nha = casa
  • k'añal = estrella
  • uj = luna/mes

Númberos de 1 a 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

  1. Jun / Jun[6]
  2. Chab' / Cha'ab'/chab'
  3. Oxe' / Oxe'
  4. Chanhe' / Chanhe'
  5. Hoye' / Ho'y'
  6. Wake' (pronúnciase " bake' ") / Wake'
  7. Huke' / Huke'
  8. Wajxake' (pronúnciase " bajxake' ") / Wajxke'
  9. B'alunhe' / B'alnhe'
  10. Lajunhe' / Lajnhe'

Enllaces esternos

Referencies

  1. ↑ Congresu de la República de Guatemala. «Decreto Númberu 19-2003. Llei d'Idiomes Nacionales». ALMG. Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'abril de 2009. Consultáu'l 22 de xunu de 2009.
  2. ↑ Stzolalil Stz'ib'chaj Ti' Chuj, ALMG, 2007, p.34
  3. 1 2 «Comunidad Llingüística Chuj -Historia». Academia de Llingües Mayes de Guatemala. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
  4. ↑ Centro estadísticu. «Etnia Chuj.». Consultáu'l 12 de xunu de 2014.
  5. ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 66
  6. ↑ Stuuzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 145
Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.