Prehistoria y Edá Antigua

Topáronse restos arqueolóxicos nes paraxes de El Castiellu y La Galiana que daten de la Edá del Bronce. Pola etimoloxía presumiblemente prerromana del topónimu Orche (grafía utilizada hasta'l sieglu XIX), l'arqueólogu Pere Bosch i Gimpera identificar cola Illarcurris de los carpetanos.

Edá Media

Según la tradición, la población foi conquistada a los musulmanes por Alvar Fáñez de Minaya la viéspora de San Juan del añu 1085, antes de tomar la vecina y cercada Guadalaxara. Entós esistía una pequeña fortaleza, el castiellu de Mayrena, nel llugar onde güei ta la que fuera ermita de San Sebastián.

Ente los sieglos XII y XVI, Horche formó parte de la Comunidá de villa y tierra de Guadalaxara, en que'l so alfoz incluyir nel Fueru de 1133.^[7]

Edá Moderna

Los pleitos con Guadalaxara fueron frecuentes, hasta que los horchanos llograron la so independencia por una orde de 20 d'avientu de 1537, mercando'l privilexu de villazgo al Emperador Carlos V. En dos plazos, los entós 300 vecinos pagaron de forma alícuota a la Corona la suma de 1.875.000 maravedinos. Ello dio-yos derechu a constituyir conceyu, xurisdicción sobre los sos términos y a alzar rollu o picota y forca. Darréu ellaboráronse les ordenances que regulaben el funcionamientu institucional de la nueva villa como señoríu de behetría.

El llogru de la independencia de Guadalaxara nun terminó colos conflictos. Mientres los sieglos XVI y XVII los sos vecinos destacaron pola porfía y tenacidá con que defendíen los sos derechos tantu contra la ciudá vecina como contra'l Conceyu de la Mesta, tantu que na segunda metá del sieglu XVI yeren conocíos en Guadalaxara como los cabezudos.^[8]

Nel Censu de Pecheros de 1528, nel que nun se cuntaben eclesiásticos, fidalgos y nobles, rexístrase la esistencia 286 pecheros, ye dicir unidaes familiares que pagaben impuestos.^[9] En 1575, según les Rellaciones topográfiques de Felipe II, la villa tenía 500 vecinos (unos 2.200 habitantes), toos ellos llabradores. La so economía básase na agricultura (trigu, vide, olivo y cáñamu) y la ganadería ovina.^[10] A finales de la centuria, la llocalidá sufrió los efeutos devastadores de delles epidemies. Especialmente grave foi la de peste bubónica declarada en xunetu de 1599, na que perdió la metá de les sos 600 vecinos.^[11]

En 1625, la villa foi vendida a Leonor de Guzmán y Silva, en nome del so fíu Rodrigo de Silva y Mendoza, IV duque de Pastrana, qu'en 1654 alcordó cola villa la so independencia. De magar, Horche foi gobernada por alcaldes ordinarios.^[12]

La villa espereció mientres la guerra de Socesión. El primer impautu producir en 1706 cuando tropes portugueses procedentes d'Alcalá de Henares recaldaron contribuciones, esixeron granos y realizaron aiciones de forrajeo. Poco dempués les tropes del pretendiente l'archiduque Carlos, pernoctaron na villa. Pela mañana, n'oyendo'l pretendiente y futuru Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu misa na ermita de La Soledá, siguieron camín escontra Guadalaxara. Más graves fueron los sucesos del 6 d'avientu de 1710. Tropes britániques empobinaes pol xeneral británicu James Stanhope presentáronse ante ella. La cincuentena de soldaos felipistas que s'atopaben, xunto a los varones que fueren movilizaos como milicia, optaron por retirar se escontra los montes vecinos mientres les muyeres zarrar na ilesia parroquial y el conventu de San Francisco. Los soldaos ingleses incendiarion y destruyeron la ilesia de San Pedro de Valverde y darréu escalaron les cases de la llocalidá. Según rellata fray Juan de Talamanco, les muyeres quedaron bien impresionaes polos actos sacrílegos realizaos nes ilesies contras les formes sagraes. Como efeutos del saquéu desencadenóse un devastador quema que destruyó un centenar de cases y les sos fábriques de paños.^[13] A final del día apaecieron tropes de Caballería de Bracamonte, qu'obligó a los británicos a retirase escontra'l norte, onde dos díes depués fueron batíos na Batalla de Brihuega.

Edá Contemporánea

Según el Diccionariu de Pascual Madoz, escontra 1845 había una población de 1.884 persones, que vivíen en 420 cases. La casa consistorial cuntaba con cárcel y había un pósito. A la escuela allegaben 110 alumnos, percibiendo'l profesor 2.500 reales más les retribuciones que recibía de los sos discípulos. El presupuestu municipal yera de 25.910 reales, que se cubrir con 15.300 d'ingresos procedentes de propios y el restu por repartida vecinal. La economía básase nel cultivu de trigu, cebada, centenu, avena, aceite, vinu y llegumes y la cría de ganáu ovín, caprino, vacunu y porcín. La industria amenorgar a la fabricación de paños ordinarios, dos molinos fariñeros, dos aceiteros, una prensa hidráulica y un batán. El comerciu realizar en 5 tiendes de mercería y los caminos a Guadalaxara y Armuña de Tajuña yeren bonos, pudiendo circular carruaxes, mientres el restu yeren de ferradura. La feria celébrase ente'l 10 y 14 d'ochobre y el mercáu de los domingos suspender por falta d'asistencia. Tamién teníen importancia l'aprovechamientu forestal (carbayos y chaparros), la caza (perdices, llebres y coneyos) y la pesca nel ríu Ungría.^[14]

En 1915 la llocalidá cuntaba con dos molinos aceiteros, un batán (caltenía parte de la so producción testil) y yá disponía d'allumáu llétricu.^[15] De magar, la llocalidá tresformóse, y xunto al sector primariu, desenvolvió la industria (muebles, construcción, imaginería, alimentación y bébores) y el turismu.

Eleiciones municipales

El Partíu Socialista Obreru Español trunfó nes últimes seis eleiciones municipales (1995-2015), con mayoría absoluta.

Eleiciones al Congresu de los Diputaos

Nes Eleiciones Xenerales, otra manera, la fuercia político hexemónica ye'l Partíu Popular (enantes, Alianza Popular, Coalición Democrática y Coalición Popular), que venció en toles eleiciones a Cortes Xenerales dende 1982.

Ilesia parroquial de l'Asunción

El so monumentu más importante ye la ilesia d'Asunción de Santa María, na cual empecipióse la so ampliación en 1563 y rematóse escontra 1622-1627. El 1 d'abril de 1847, a les 21,30 hores derrumbóse'l so torre, polo que se construyó l'actual, por canteros gallegos, rematándose na década siguiente. Les actuales portalaes son del sieglu XX. Nella destaca la so cubrición de madera n'estilu neomudejar, sobre l'altar. Asina mesmu tien una capiya amiesta del sieglu XVIII. Mientres la Guerra Civil la ilesia parroquial foi escalada y convertida en cuartel. El retablu d'altar mayor, instaláu en 1535, foi destruyíu salvu'l remate cimeru y güei ta asitiáu nel altar de la Doliosa. Destruyéronse decenes d'imáxenes de los sieglos XVI, XVII y XVIII, salvándose namái ocho d'elles que pudieron treslladase a la Diputación de Guadalaxara. Tamién foi destruyida la pila de bautismu, orixinaria de 1560, según tolos llibros parroquiales, qu'incluyíen nacencies, bodes y fallecimientos dende entamos del sieglu XVI. Mientres unes obres a finales de los ochenta afayar tres una paré una ventena de cuadros que pudieron escapar a la destrucción.

Plaza Mayor

La plaza Mayor ye una muestra de plaza castellana, con dos llaterales soportalados sobre columnes. Sobre unu d'ellos álzase'l Conceyu, coronáu por un reló. La plaza ye l'espaciu públicu más allegáu de la llocalidá, y xunto coles sos cais aledañas forma'l so principal nucleu comercial.

Conventu de San Francisco

A instancies del párrocu de la llocalidá, Jerónimo de la Rúa, n'avientu de 1605 dictóse la orde de fundación del conventu de San Francisco, monesteriu de padres franciscanos observantes de San Juan de la Penitencia, que sería escaláu poles tropes napoleóniques en 1813. En 1835 foi desamortizado pasando a manes privaes, qu'anque lo rehabilitaron, caltién parte de la estructura orixinal.

Ermita de la Virxe de la Soledá

Horche cuenta con cuatro ermites. La más importante dende'l puntu de vista artísticu y relixosu ye la de la Soledá. Foi consagrada en 1565 y dedicada a la patrona del pueblu, la Nuesa Señora de la Soledá Virxe de la Soledá, en 1569. Nella destaca'l so atriu porticado y les imáxenes que contién, que procesionan en Selmana Santa. Na so contorna allúguense un calvariu y el campusantu municipal.

Ermita de San Sebastián

Ta asitiada na parte alta de la llocalidá, cerca del allugamientu del antiguu Castiellu de Mayrena, construyíu por Alvar Fáñez de Minaya tres la conquista de la población. Trátase del edificiu más antiguu de Horche, del sieglu XII, y nella destaca la so espadaña.

Ermita de San Isidro

Trátase d'una senciella construcción allugada pela rodiada del pueblu, nel camín d'Aranzueque. Foi construyida en 1581 y dedicada, socesivamente, a la Virxe de les Nieves, Santa Ana y San Isidro. Frente a ella álzase una cruz de la mesma dómina de la so construcción.

Ermita de San Roque

D'orixe desconocíu, allugar nel interior de la llocalidá.

Ermita de la Virxe Duce

Construyida en 1982, allugar en El Picuzo, un monte de la llocalidá.

Llavaderu y fontes

Horche conserva un llavaderu, concluyíu en 1925 y restauráu darréu, de forma circular con un gran estanque nel centru.^[19] Asina mesmu, la llocalidá caltién numberoses fontes, como la de los Chorrillos, onde se llavaba la ropa a los enfermos, y la del Cura, nes contornes de la población.

Bodegues

La llocalidá cunta con innumberables bodegues nesti momentu tán en bon estáu unes 500, d'estes n'aprosimao unes 60 sigue ellaborándose vinu. Munches d'elles sirven como llugar de xunta de los sos habitantes, que formen peñes.

Muséu Etnográficu

Creáu en 2012, amuesa la vida cotidiana y la cultura popular tradicional de la llocalidá. Ta asitiáu na cai de San Isidro, na antigua sede de la Unión Industrial Horchana.