Hiendelaencina
Alministración
País España
AutonomíaBandera de Castiella-La Mancha Castiella-La Mancha
Provincia provincia de Guadalaxara
Partíu xudicial Sigüenza
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde d'Hiendelaencina Mariano Escribano Gismera
Nome oficial Hiendelaencina (es)[1]
Códigu postal 19242
Xeografía
Coordenaes 41°05′05″N 3°00′08″W / 41.084722222222°N 3.0022222222222°O / 41.084722222222; -3.0022222222222
Hiendelaencina alcuéntrase n'España
Hiendelaencina
Hiendelaencina
Hiendelaencina (España)
Superficie 19.22 km²
Altitú 1085 m
Demografía
Población 115 hab. (2023)
- 68 homes (2019)
- 47 muyeres (2019)
Porcentaxe 0% de provincia de Guadalaxara
0.01% de Castiella-La Mancha
0% de España
Densidá 5,98 hab/km²
pagina.jccm.es…
Cambiar los datos en Wikidata

Hiendelaencina ye un conceyu de la provincia de Guadalaxara,[2] comunidá autónoma de Castiella-La Mancha, España. En 2017 cuntaba con una población de 117 habitantes. Magar esa exigua población, constitúi'l conceyu más pobláu de la mancomunidá del Altu Rei, qu'arrexunta a otros 16 conceyos.[3]

La llocalidá de Hiendelaencina, asitiada xunto a la sierra d'Altu Rei xunto al cañón del ríu Bornova [4] a 1084 msnm,[5] esperimenta un clima mediterraneu continentalizado de tipu Csb,[3][6][7][8] con branos secos ya iviernos fríos.

Hasta 1844 foi una aldea modesta, pero'l descubrimientu esi añu de plata y la construcción de les que fueron les mines argentíferas más importantes d'España en tola so historia[4] tresformó totalmente a la llocalidá y dio empiezu a una pequeña «fiebre de la plata» na rexón.[9] Anguaño atópense abandonaes, pero constitúin un notable patrimoniu cultural, natural y xeolóxicu.[10] Darréu, cola progresiva decadencia y n'última instancia cierre de les distintes esplotaciones mineres a principios del sieglu XX Hiendelaencina perdió rápido población.[11] Ente'l patrimoniu arquiteutónicu del conceyu, amás de les mines de plata, atópase la ilesia parroquial construyida nel sieglu XIX.[3]

La débil actividá económica de Hiendelaencina, que centraliza pa dellos conceyos redoma un serviciu como l'atención sanitaria primaria y cuenta con un pequeñu aeródromu con función de llucha contra quemes, ta focalizada nel sector servicios y la construcción.[12]

Toponimia y símbolos

Escudu del conceyu
Escudu del conceyu

El nome de la llocalidá anicióse xunto cola población mientres la Edá Media. Primeramente figuró con variantes como Lluen del Encina y Lenzina (sieglu XIII) y Allende Laencina (sieglu XVI), p'acabar denominándose nel sieglu XIX Ien la Encina. Les denominaciones iniciales del términu qu'acompañen a «la encina» paecen ser derivativos d'un mesmu significáu (lloñe, loin en francés, allende tamién en castellán).[13] El topónimu podría ser descompuestu en «Allende la Encina»,[14] col significáu de «más allá de la encina», por tanto un llocativu xeográficu.[15]

Col descubrimientu de les mines de plata pasó a conocese popularmente tamién como Les Mines.[13]

La descripción del blasón heráldicu que representa al conceyu, que la so aprobación foi publicada'l 27 de payares de 2001 nel boletín númberu 123 del Diariu Oficial de Castiella-La Mancha ye la siguiente:

Escudu: De plata, una encina verde sobre roques de sable. L'Escudu se timbra cola corona real d'España.[16]

Xeografía física

Llocalización

Vista del Altu Rei y l'ermita; unu de los puntos más altos de la sierra qu'apodera la rexón

El términu municipal de Hiendelaencina, que toma una superficie de 19,22 km²,[17] ta asitiáu al norte del sector central de la provincia de Guadalaxara na aguada sur de la sierra d'Altu Rei,[18] una sierra asitiada nes estribaciones más orientales del sistema Central. La llocalidá asítiase a una altitú media de 1084 msnm[5] sobre una pequeña llanura na marxe izquierda del ríu Bornova a 50 km de la so cabeza de partíu, Sigüenza, y 65 km de la capital provincial. El conceyu cunta con un vértiz xeodésicu del Institutu Xeolóxicu Nacional instaláu nuna pequeña elevación de la paraxa d'Altollano al sur del nucleu urbanu que s'atopa a una altitú de 1099,5 msnm.[19] Nun ye sicasí'l puntu de mayor altitú de Hiendelaencina, que supera los 1130 msnm na parte norte de la estensión del términu municipal. El puntu más baxu correspuende a los aproximao 920 msnm de la llende suroeste, onde'l ríu Bornova represado nel banzáu d'Alcorlo abandona les llendes de Hiendelaencina.[n. 1]

El términu municipal pertenez a la cuenca hidrográfica del Tajo y el principal cursu d'agua que trescurre por él ye'l ríu Bornova, que percuerre la llende occidental col conceyu de Villares de Jadraque. El Bornova ye un afluente del Henares (tributariu del Jarama, que ye de la mesma unu de los principales afluentes del ríu Tajo). El restu de cursos —como'l regueru Diógenes o'l regueru de Cal— son regueros estacionales.[18]

Noroeste: Villares de Jadraque Norte: Villares de Jadraque Nordeste: Carbayeda de Corpes
Oeste: Zarzuela de Jadraque Este: Carbayeda de Corpes
Suroeste: La Toba Sur: Congostrina Sureste: Congostrina

Xeoloxía

Mineral pirargirita, una mena de plata presente nos filones de les mines de Hiendelaencina

La zona del Altu Rei a la que pertenez Hiendelaencina se enclava na formación xeolóxica Ollo de Sapu (formada nel Cambrianu inferior) del Macizu Ibéricu.[20] En delles partes, atópense sobre los gneises roques d'orixe volcánicu.[20] El conceyu de Hiendelaencina en concretu ta asitiáu na llende ente dos tipos de suelu: unu con afloramientos del Cambrianu y Precambrianu (cuarcites y gneises glangulares), y otru con materiales del terciariu y del cuaternariu.[21] Los filones de cuarzu son abondosos na zona. Ye nestos filones onde s'atoparon mineralizaciones en sulfuros de plata (siempres na serie de gneises) y d'oru.[22] Les mines, que s'esplotaron dende 1844, adquirieron gran notoriedá, especialmente'l filón Santa Cecilia», del que s'estrayxo'l 90 % de la producción de plata. Les principales menas estrayíes del «Santa Cecilia» fueron miargirita y pirargirita; la fondura máxima a la que s'escavó esti filón foi de 690 m. Otru filón importante foi'l denomináu «Mala Nueche».[22]

Clima

Vista del calce del regueru Diógenes, al este de la llocalidá, alredor del cual efectuáronse la mayor parte de les esplotaciones mineres

La temperatura medio añal en Hiendelaencina ye de 11,76 °C (con una media de máximes de 17,21 y de mínimes de 6,36 °C).[3] D'alcuerdu a la clasificación climática de Köppen, Hiendelaencina tien un clima mediterraneu frescu de tipu Csb (na llende con un clima mediterraneu de branu calorosu Csa),[8][7] con unes temperatures medies del mes más templáu per debaxo de los 22 °C. Les máximes nun superen en permediu mientres el branu los 30 °C.[3] A pesar de ser frecuentes les xelaes pal contestu local concretu del norte de la provincia de Guadalaxara'l permediu de díes nun constitúi un númberu particularmente alto, 69 de media a lo llargo del añu.[3]

Según datos de 2009 el conceyu recibe una cantidá permediu de 585,82 mm de precipitación, que se concentra principalmente nel iviernu (30,9 % del total de precipitación), siguíes de la seronda y la primavera (29,0 y 27,3 % respeutivamente). Amás del máximu principal de la distribución iverniza a mediaos de la primavera esperiméntase tamién otru máximu relativu pronunciáu mientres el mes de mayu. El branu ye la estación más seca tocantes a precipitaciones.[3] El permediu añal de díes d'agua ye de 79,84 y el de díes de precipitación en forma de nieve de 9,39.[3] La rosada y el xarazo nun son fenómenos meteorolóxicos frecuentes en Hiendelaencina.[3][n. 2] El réxime pluviométricu de la rexón del Altu Rei ye consecuencia de los viento ábrigos, que, por cuenta de los sos componentes dominantes (nordeste y suroeste), faen que se produza una notable medría de les precipitaciones inclusive respectu de la zona media del Sistema Central. Esta circunstancia, xunto col fechu de que dellos pasos de monte sían l'escenariu de fuertes nubes de branu que traen agua a enclaves privilexaos, consigue compensar la aridez braniza mesma del clima mediterraneu imperante en toa'l cordal.[10]

  Parámetros climáticos permediu de Hiendelaencina nel periodu 1971-2009 
Mes Xin Feb Mar Abr May Xun Xnt Ago Set Och Pay Avi añal
Temperatura máxima media (°C) 7.35 9.43 13.14 15.27 19.11 25.73 29.51 28.27 23.72 16.77 10.62 7.63 17.2
Temperatura media (°C) 3.61 4.9 7.68 9.63 13.11 18.73 21.9 20.98 17.65 12.08 6.77 4.1 11.8
Temperatura mínima media (°C) -0.16 0.39 2.22 3.98 7.08 11.72 14.28 14.44 11.55 7.39 2.89 0.53 6.4
Fonte: Axencia Estatal de Meteoroloxía (antiguu INM). Datos de temperatura pal periodu 1971-2009 y de precipitación nel periodu 1975-1979 en Hiendelaencina.[3][6]

Flora y fauna

Xabalinos na península Ibérica

Allugada nuna redolada cercana a la sierra d'Altu Rei, parte del términu municipal —tola superficie asitiada al oeste de la carretera CM-1001— pertenez al Parque natural de la Sierra Norte de Guadalaxara.[10]

Ente la vexetación del parque natural —que nel so estremu noroeste nel conceyu de Cantalojas incorpora fayedales bien calteníos y otres poblaciones de flora eurosiberiana d'altu valor— presenta na sierra d'Altu Rei estensiones de pinu albar y sabinares, acompañaos de vexetación en forma de carba como les jaras (Cistus ladanifer). Esisten amás nel territoriu del parque amplios terrenes ocupaos por pinares de repoblación (Pinus uncinata), pinu albar (Pinus sylvestris), pinu rodeno (Pinus pinaster), pinu laricio (Pinus nigra), polo xeneral de baxu valor, pero que n'ocasiones presenten nel sotobosque hábitat de proteición especial y especies amenaciaes.[10] Nel conceyu predominen sicasí los arbustos y carbes (jaras principalmente) y pacionales, ente que nes zones arbolaes, relativamente esvalixaes y non siempres formando un monte, apaecen los pinos, el melojo (Quercus pyrenaica) y la encina (Quercus ilex).[23]

La fauna del parque ye la carauterística de les zones bien calteníes de los montes del centru de la península ibérica. Especies comunes de mamíferos del parque son ente otres el coneyu (Oryctolagus cuniculus), la llebre (Lepus granatensis), el foín (Vulpes vulpes), el xabalín (Sus scrofa), el corzu (Capreolus capreolus) o'l gatu montés (Felis silvestris silvestris).[10] El llobu ibéricu (Canis lupus signatus) atópase en procesu de recolonizar los territorios del parque. La llondra (Lutra lutra) tamién s'atopa en procesu d'espansión.[10] Tocantes a les aves destaquen ente otres l'abeyeru européu (Pernis apivorus), l'ferlamicu (Falco subbuteo) o'l azor común (Accipiter gentilis). Esisten dellos exemplares nidificantes d'utre leonado (Gyps fulvus). El ríu Bornova, dende la so nacencia hasta'l banzáu d'Alcorlo, tien la considerancia de cursu d'agües trucheres.[10]

Historia

Prehistoria y Edá Antigua

Nun s'atoparon xacimientos arqueolóxicos de la Prehistoria o de la Edá Antigua nel conceyu. L'área dende l'antigua Numancia, Segontia (quiciabes Sigüenza) y bona parte de les tierres alcarreñes ye considerada territoriu de la tribu celtíbera de los arévacos,[24] na llende meridional colos carpetanos qu'habitaben el valle baxu del Henares.[25] Na llocalidá relativamente cercana (60 km) de Pelegrina atopáronse restos d'un pobláu arévaco.[26] Tamién una necrópolis celtibérica cerca la llocalidá d'Alcuneza (Sigüenza)—la necrópolis de Praos Redondos—[27] a unos 56 km.

L'área habitada polos celtíberos —nome común dau polos romanos a un conxuntu de tribus non necesariamente con una identidá étnica bien similar—[28] taba asitiada ente tres rexones alministratives romanes distintes: los conventus de Caesaraugusta, Cartagho Nova y Clunia (subentidades de la provincia Tarraconense).[29] Les urbes romanes más importantes cercanes a la redolada del conceyu fueron Segontia (quiciabes l'actual Sigüenza), Caesada (Hita), Arcóbriga, Aquae Bilbitanorum (Alhama de Aragón), Arriaca (de xuru nes proximidaes de la capital provincial), Complutum (Alcalá de Henares) y Bílbilis (nel conceyu de Calatayud).[30]

Edá Media y Edá Moderna

Mientres el periodu final d'al-Ándalus, ente los nucleos más importantes de los cercanos al conceyu de Hiendelaencina, que formaba parte del sector oriental de la Marca Media d'al-Andalus, atopar ente otros los d'Atienza, Sigüenza, Castejón de Henares, Jadraque o Hita.[31] Estos allugamientos llegaron a constituyir n'ocasiones auténtiques fortaleces.[31] Na cercana llocalidá de Membrillera atópense los restos d'una torre de vixilancia d'orixe musulmán —«El Caxellu de los Moros»—[32] qu'apodera la vera izquierda del ríu Bornova.[33] Nel actual y cercanu términu municipal de Gascueña de Bornova alzábase'l llamáu «Castelpelayo», un torrexón de vixilancia musulmán, que constituyía otru puntu de defensa del valle del Bornova.[32]

Les comunidaes de villa y tierra fueron la forma d'organización de los territorios reconquistaos» na Estremadura castellana

El territoriu foi «reconquistáu» por Alfonsu VI en 1085 con tomar del castiellu d'Atienza, que coincidió cola conquista de Toledo. El territoriu nel que s'incluyiría l'aldega que dio llugar a Hiendelaencina formó parte primeramente de la comunidá de villa y tierra d'Atienza. Más palantre esta alfoz foi perdiendo territoriu, esgazándose nuevos comunes como'l de Jadraque al que pertenecía —en concretu al sexmo de Bornova—[34] Hiendelaencina. La postrera ofensiva musulmana que llegó a afectar a la parte de la sierra norte de Guadalaxara foi la de los almohades a finales del sieglu XII: dende esi momentu d'equí p'arriba la zona de conflictu movióse considerablemente al sur.[35] La Tierra de Jadraque pasó eventualmente a manes de Pedro González de Mendoza[34] y n'última instancia y hasta yá entráu'l sieglu XIX permaneció en poder de los duques del Infantado. La evidencia escrita más antigua que menta indireutamente a Hiendelaencina ye un documentu eclesiásticu del obispu d'Atienza que data del añu 1269.[14][36][34][37]

Nel postreru cuartu del sieglu XVI les Rellaciones topográfiques de Felipe II de l'actual provincia de Guadalaxara refundiaron una población pa la llocalidá —que s'atopaba so xurisdicción de la villa de Jadraque— de 23 vecinos.[38]

Edá contemporánea: puxanza y decadencia de la minería

Respiraderu de mina en Hiendelaencina

La población de la llocalidá perteneciente a la Tierra de Jadraque— a la fin del primer cuartu del sieglu XIX yera de 68 vecinos —ciudadanos pagantes d'impuestos— y de 305 habitantes en total según el diccionariu de Sebastián Miñano de 1827.[39] Nel momentu del descubrimientu de la plata Hiendelaencina yera una pequeña llocalidá con conceyu perteneciente al partíu d'Atienza, a l'audiencia territorial de Madrid y a la Diócesis de Sigüenza-Guadalaxara[40] que los sos exiguos 48 vecinos dedicar al cultivu del centenu y a la ganadería.[41]

El diccionariu xeográficu estadísticu de Pascual Madoz describe a la llocalidá como asitiada nun terrén aspru, de clima fríu, y apunta que les enfermedaes más comunes yeren les «agudes». Según Madoz cuntaba con 38 viviendes, l'edificiu del conceyu, una escuela d'instrucción primaria y una ilesia parroquial sirvida por un cura y un sacristán.[40] L'afayu en 1844 de los primeros xacimientos de plata na paraxa de Cantoblanco atribuyir a Pedro Esteban Gorriz, un topógrafu d'orixe navarru.[42][43][44] La llamada mina de Santa Cecilia foi la primera n'abrir.[45] Les mines de plata de Hiendelaencina, con unos depósitos d'una escala impresionante,[46] fueron les más importante d'España mientres la segunda metá del sieglu XIX. Pascual Madoz, nel so diccionariu de 1845 —de publicación un añu posterior al afayu de la plata— describió l'actividá del sector primaria como consistente na producción de ceberes y llegumes, la cría de ganáu lanar y de caballeríes necesaries pa l'agricultura. Esistía tamién industria agrícola y la que traía'l trabayu nes mines. D'alcuerdu a Madoz entós daquella cuntaba con 38 vecinos (pagadores d'impuestos) y 133 almes (total).[40] Ente les primeres mines y sociedaes formaes darréu dempués del afayu atopaben la yá mentada «Santa Cecilia», propiedá de la sociedá del mesmu nome, y les llamaes «La Suerte» y «La Fortuna».[40]

Col descubrimientu, l'actividá minera tocantes a metales preciosos, hasta esi momentu centrada esencialmente nos xacimientos costeros de Sierra Almagrera na provincia d'Almería, llegó al interior peninsular.[47] Les esplotaciones tuvieron una actividá intermitente al ritmu de los acontecimientos históricos hasta que fueron cerraes definitivamente a principios del sieglu XX por ser pocu rentables.[4] La esplosión demográfica que provocaron les mines foi estraordinaria. N'escasos años la población multiplicar por más de 40. Ente los trabayadores atopaba un gran númberu de mineros asturianos.[23] Sicasí les condiciones de vida de los mineros nun fueron nada fáciles: los casos d'argiria, les condiciones nes mines y un grave accidente con 13 finaos en 1864 atestigüen la precariedá del trabayu mineru.[23] Nesa dómina nes mines esistió ciertu movimientu sindical que llegó a vertebrar una sociedá obrera. Esta sicasí nun se llegó a incorporar a la Primer Internacional pola actitú represiva de los patrones británicos.[48] Les mines cerráronse definitivamente col fin de la primer Guerra Mundial en 1918.[34]

Antigües instalaciones ruinoses de les mines

Nuna provincia de bultable enclín derechiegu mientres la década de 1930,[49] en 1936 Hiendelaencina formaba parte d'una de les zones d'influencia de la esquierda, nes que'l Frente Popular llogró la mayoría nes eleiciones xenerales de febreru d'esi mesmu añu.[50] Nes eleiciones xenerales de 1979 el partíu d'Unión de Centru Democráticu (UCD) recibió la mayoría del sofitu eleutoral nel conceyu (un 69,93 % de los eleutores), per delantre del Partíu Socialista Obreru Español, de Coalición Democrática (CD) y del Partíu Comunista.[51] Yá nel sieglu XXI, el nome de la llocalidá llogró algamar ciertu ecu nos medios nacionales cola midida del executivu autonómicu de María Dolores de Cospedal de cerrar en xineru de 2013 los servicios d'urxencies nocherniegues qu'ufiertaben los centros sanitarios de diversos conceyos de la comunidá autónoma, ente los que s'atopaba Hiendelaencina. N'oposición a esa midida surdieron movimientos ciudadanos nos distintos conceyos pa evitar la so aplicación.[52][53][54][55][56]

Demografía

En 2017 la población del conceyu xubía a 117 habitantes. A pesar de ser el conceyu más pobláu de la mancomunidá d'Altu Rei, Hiendelaencina sigue sufriendo un cayente demográficu pronunciáu dende empiezos del sieglu XX, coincidiendo col fin de l'actividá económica de les mines. Nel añu 2011 la población d'orixe estranxeru xubía a 32 persones: 26 búlgaros, 4 d'orixe rumanu, 1 d'orixe polacu y 1 persona d'orixe arxelín.[57]

Pirámide de población 2012[58]
% Homes Edá Muyeres %
3,25
 
 85+
 
 5,84
3,25
 
 80-84
 
 3,9
5,84
 
 75-79
 
 6,49
2,6
 
 70-74
 
 2,6
3,25
 
 65-69
 
 2,6
5,19
 
 60-64
 
 3,9
3,25
 
 55-59
 
 3,25
6,49
 
 50-54
 
 3,25
5,19
 
 45-49
 
 1,3
3,9
 
 40-44
 
 3,25
1,3
 
 35-39
 
 0,65
3,25
 
 30-34
 
 2,6
1,3
 
 25-29
 
 1,95
1,3
 
 20-24
 
 0,65
1,3
 
 15-19
 
 1,95
1,3
 
 10-14
 
 0
1,3
 
 5-9
 
 0,65
1,95
 
 0-4
 
 0

Los datos de la pirámide de población de 2012 puen resumise asina:

  • La población menor de 20 años ye'l 8,44 % del total.
  • La que ta ente 20 y 40 años ye'l 12,99 %.
  • La que ta ente 40 y 60 años ye'l 29,87 %.
  • La mayor de 60 años ye'l 48,7 %.
Gráfica d'evolución demográfica de Hiendelaencina ente 1842 y 2017

     Población de derechu (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye población de fechu) según los censos de población del sieglu XIX.[11]      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001 y 2011) según los censos de población del INE.[11][59]      Población según el padrón municipal de 2017 del INE.

Alministración y política

Conceyu del conceyu

Nes eleiciones municipales de 2011 el Partíu Socialista llogró la victoria eleutoral imponiéndose nos comicios a l'agrupación del Partíu Popular. L'alcalde de la llocalidá ye Mariano Escribano Gismera, del PSOE.[60] Hiendelaencina, dende'l puntu de vista de l'alministración xudicial, pertenez al pie d'otros 70 conceyos al partíu xudicial de Sigüenza (nᵘnbsp;3 de la provincia de Guadalaxara). En 2012 el Conseyu Xeneral del Poder Xudicial, argumentando una optimización de l'alministración, propunxo la posible disolución d'esti partíu p'arrexuntalo nel de Guadalaxara o nel de Molina de Aragón.[61]

Eleiciones municipales en Hiendelaencina (1995-2011)
Partíu políticu 2011[62] 2007[63] 2003[64] 1999[65] 1995[66]
VotosConceyalesVotosConceyalesVotosConceyalesVotosConceyalesVotosConceyales
PSOE875664604704441
PP y AP 210431391451714
UCD y UC-CDS ------60--
Otros - Independientes ----------
Eleiciones municipales en Hiendelaencina (1979-1991)
Partíu políticu 1991[67] 1987[68] 1983[69] 1979[70]
VotosConceyalesVotosConceyalesVotosConceyalesVotosConceyales
PSOE341513280--
PP y AP 685532592--
UCD y UC-CDS 191--542315
Otros - Independientes ----691--

Economía

El conceyu presenta una débil actividá económica. L'agricultura ocupaba en 2007 al 13,3 % de la población sobre un total de 30 trabayadores (de los cualos un 33,3 % yeren autónomos. Los principales sectores económicos nesi mesmu añu yeren la construcción (33,3 % de los trabayadores) y el sector servicios (50,0 % de los trabayadores). Un únicu trabayador (3,3 % del total) dedicar a la industria manufacturera.[12] En 2011 la tasa de paru yera del 3,6 %.[12] Tocantes a la superficie de les esplotaciones del sector primariu, este ta centráu namái na agricultura de terrenes arables de secanu (7,24 %) y, sobremanera, nes camperes, qu'ocupen un 81,87 % del terrén.[12] A pesar de la so nula importancia nel momentu, nel 2010 estudiábase la viabilidá económica de volver a la esplotación de plata en Hiendelaencina.[10]

Tresportes

Vista dende'l términu municipal de Carbayeda de Corpes del aeródromu de Hiendelaencina-Altu Rei
Tresporte per carretera

La llocalidá de Hiendelaencina coneutar cola rede de carreteres del estáu al traviés de dos víes secundaries: la carretera autonómica  CM-1001 , que'l so percorríu empieza en El Cubillo d'Uceda y remata en Atienza, coneuta a Hiendelaencina con esta última llocalidá y con Cogolludo; la carretera d'orde local  GU-147  , que'l so trayeutu empieza na llocalidá y muerre en Aldeanueva d'Atienza, coneuta a la llocalidá con Villares de Jadraque.[n. 3]

NumberaciónNomeItinerariuDatos
 GU-1001  Carretera de TortueroEl Cubillo d'Uceda - Casa d'Uceda - Puebla de Beleña - Torrebeleña - Fuencemillán - Cogolludo - Congostrina - Hiendelaencina - Carbayeda de Corpes - Naharros - Atienza
 GU-147  Carretera a Aldeanueva d'AtienzaHiendelaencina – Villares de Jadraque – Bustares - Aldeanueva d'Atienza
Tresporte aereu

El términu municipal de Hiendelaencina cunta na so llende col conceyu de Villares de Jadraque con un pequeñu aeródromu —conocíu enantes como Base Aérea de Les Mines—[10] que dispón d'una pista d'asfaltu d'un llargor de 1100 m, que la so función ye la llucha contra les quemes forestales.[71][72][73][74] (41°6′30″N 2°59′9″W / 41.10833°N 2.98583°O / 41.10833; -2.98583). Los aeropuertos internacionales más cercanos son l'aeropuertu de Madrid-Barajas asitiáu a 110 km de distancia (1 hora 31 minutos en automóvil), y l'aeropuertu de Zaragoza, que s'atopa a 223 km de distancia.

Bienestar social

Sanidá y educación

Hiendelaencina cunta con un centru d'atención primaria —distante 76,5 km del hospital universitariu de la capital provincial— qu'empresta tamién serviciu a los conceyos de Bustares, Gascueña de Bornova, Prádena d'Atienza, Carbayeda de Corpes y Villares de Jadraque. En 2009 el centru cuntaba como personal con 3 puestos de medicina xeneral y 1 puestu d'enfermería con horariu de mañana.[3] La Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha programó la supresión de cualquier serviciu d'urxencies nocherniegues pal 14 de xineru de 2013.[75] El conceyu dispón d'una farmacia.[12]

Nun esiste nengún centru escolar nel términu municipal de Hiendelaencina, según tampoco nes llocalidaes vecines. Los centros d'educación primaria más cercanos atópase n'Atienza (C.R.A. Serranía d'Atienza),[76] Cogolludo (C.R.A La Encina),[77] Sigüenza (C.P. San Antonio de Portaceli)[78] y Jadraque (C.P. Romualdo De Toledo).[79][3] Esiste un institutu d'enseñanza secundaria en Jadraque (I.E.S.O. Valle del Henares) y otru en Sigüenza (I.E.S. Martín Vázquez de Arce).[80]

Patrimoniu

Monolitu de les mines.

El principal legáu del conceyu son les obres arquiteutóniques y d'inxeniería de les antigües mines de plata. Ente les distintes buelgues que dexó'l pasáu mineru, amás de los distintos pozos y galeríes, atópense instalaciones industriales como cases de máquines, llavaderos o centrales hidraúlicas, pendientes de faer inventariu.[81]

La llocalidá cunta tamién con una ilesia parroquial. La construcción del edificiu remontar a mediaos del sieglu XIX, en plena puxanza de la plata. Cuenta con una planta de cruz llatina d'una sola nave. El so esterior ye pocu destacable artísticamente.[3] Hiendelaencina forma parte del Camín del Cid, un itinerariu turísticu-cultural basáu nun personaxe históricu, Rodrigo Díaz de Vivar, y nuna obra lliteraria, el Cantar de mio Cid.[82] La llocalidá cunta con un monolitu que conmemora'l descubrimientu de les mines de plata.[83] Ente les fontes de la llocalidá destaca l'asitiada na plaza de Hiendelaencina, redonda, de cuatro caños y rematada d'una bola de piedra.[84] Delles construcciones de Hiendelaencina formen parte de l'arquiteutura negra, carauterizada pol usu de la cayuela, un material bien abondoso na zona.[4]

Viviendes tradicionales na llocalidá

Esiste un proyeutu pa la «musealización» del patrimoniu mineru del conceyu que contempla la restauración d'un edificiu nel cascu urbanu (completada) y el so posterior equipamientu con conteníu cultural p'allugar el llamáu «Muséu de la Plata», amás de la habilitación de la mina Santa Catalina por que pueda ser visitada. Sicasí n'avientu de 2012 el proyeutu atopábase paráu.[85][86]

Fiestes

Mientres l'añu, en Hiendelaencina tienen llugar una serie d'eventos d'interés turísticu, relixosu, económicu o cultural. Na Selmana Santa destaca «la Pasión Viviente», una presentación teatral de la pasión de Cristu qu'empezó a celebrase en 1972 llevada a cabu polos habitantes y amigos de Hiendelaencina.[87] Nesta celebración, los paisanos carauterizaos de la dómina— representen el xuiciu de Poncio Pilatos y la condena de Jesús de Nazaret pol pueblu xudíu'l día de Vienres Santu.[88] Foi declarada Fiesta d'Interés Rexonal el 23 de xineru de 2001 nel Diariu Oficial de Castiella-La Mancha.[89] Otru eventu importante de la llocalidá ye la Feria del Ganáu. Trátase d'una feria ganadera que se celebra dende 1983 centrada nel ganáu ovín y caprino.[90][91] Les fiestes patronales del conceyu[92] n'honor a Santa Cecilia (patrona del conceyu)[93] celebrar n'agostu,[92] anque'l 22 de payares tamién se prinden fogueres nel so honor («La foguera de Santa Cecilia»).[94]

Persones destacaes

  • José María de Madariaga y Casado (Hiendelaencina, 1853 – Madrid, 1934): inxenieru de mines, académicu numerario de la Real Academia de Ciencies Exactes, Físiques y Naturales y presidente de la Real Sociedá Española de Física y Química.[95]

Notes

  1. ↑ D'alcuerdu al mapa topográficu 1:25.000 del visor SigPac del Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente.
  2. ↑ Ante la falta de valores permediu mensuales concretos de la situación actual optóse por una serie curtia y antigua. Los datos de precipitación recoyíos na tabla de parámetros nun concuerden col permediu total de 2009 de l'Axencia Estatal de Meteoroloxía (antiguu Institutu Nacional de Meteoroloxía). Esto ye atribuyible a factores como l'escasu tamañu de la muestra —namás cinco años de recoyida de datos—, a la variabilidá climática ente décades o al cambéu climáticu. Otra fonte como'l Plan d'Ordenamientu de los Recursos Naturales del Parque natural de la Sierra Norte de Guadalaxara ufierta un permediu añal de precipitación de 591 mm pa la llocalidá.
  3. ↑ Los datos sobre distancies y la rede de carreteres pueden ser fácilmente constrastados con Google maps o Openstreetmap.

Referencies

  • El conteníu d'esti artículu incorpora material del Plan d'Ordenación de los Recursos Naturales de la Sierra Norte de Guadalaxara publicáu nel DOCM Nᵘ193, el 5 d'ochobre de 2010 (testu), que s'atopa nel dominiu públicu de conformidá a lo dispuesto nel artículu 13 de la Llei de Propiedá Intelectual española.
  1. ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. ↑ Diputación de Guadalaxara (ed.): «Conceyos: Hiendelaencina». Consultáu'l 16 de febreru de 2013.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 axenda21 (ed.): «Diagnósticu de Sostenibilidá. Mancomunidá Altu Rei, Monesteriu, Congostrina, Paredes de Sigüenza, Tordelrábano, Valdelcubo, Pálmaces de Jadraque y Olmeda de Jadraque.».
  4. 1 2 3 4 Rexidor Ipiña et al., Fernández Calvo, p. 81.
  5. 1 2
  6. 1 2 Fidalgo Hijano, 1988, páxs. 332,334.
  7. 1 2 Critchfield, H.J.. University of Idaho (ed.): «Criteria for classification of major climatic types in modified Köppen system» (inglés). Xeneral Climatology. Prentice Hall. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2009. Consultáu'l 13 de xineru de 2013.
  8. 1 2 VV.AA. (2011). Axencia Estatal de Meteoroloxía: Atles climáticu ibéricu (pdf), páx. 79. ISBN 978-84-7837-079-5. Consultáu'l 13 de xineru de 2013.
  9. ↑ Menor Salván, Jordá Bordehore y Gutiérrez Gómez, 2005, páxs. 37-38.
  10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 «Plan d'Ordenación de los Recursos Naturales de la Sierra Norte de Guadalaxara». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha (5 d'ochobre de 2010 4).
  11. 1 2 3 Institutu Nacional d'Estadística (España) (ed.): «Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842 - Hiendelaencina». Consultáu'l 12 de xineru de 2013.
  12. 1 2 3 4 5 Caja España (ed.): «Ficha municipal de Hiendelaencina de 2012».
  13. 1 2 Vaques Moreno y Vaca Gómez, 2007, p. 101.
  14. 1 2 Vaques Moreno y Vaca Gómez, 2007, p. 100.
  15. ↑ Celdrán, Pancracio (2009). Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios editorial=Espasa. Madrid.  páxs. 391. ISBN 978-84-670-3054-9.
  16. ↑ «Orde del 14-11-2001 pola que s'aprueba l'Escudu d'Armes del conceyu de Hiendelaencina de la provincia de Guadalaxara». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha nᵘ123 de 27 de payares de 2001.
  17. ↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Población, superficie y densidá por conceyos: Guadalaxara». Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2016. Consultáu'l 16 de febreru de 2013.
  18. 1 2 Visor SIGPAC - Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente
  19. ↑ Institutu Xeográficu Nacional (ed.): «Reseña Vértiz Xeodésicu: Altollano».
  20. 1 2 Vaques Moreno y Vaca Gómez, 2007, p. 10.
  21. ↑ Mapa Xeolóxicu d'España 1:50.000 - Fueya 460 de Hiendelaencina. http://www.igme.es/internet/cartografia/cartografia/magna50.asp?fueya=460.
  22. 1 2 VV.AA. Mapa Xeolóxicu d'España 1:50.000 - Memoria de Hiendelaencina. http://www.igme.es/internet/cartografia/cartografia/datos/magna50/memories/MMagna0460.pdf.
  23. 1 2 3 Rexidor Ipiña et al., Fernández Calvo, p. 87.
  24. ↑ Talavera Mariña, 1992, p. 6.
  25. ↑ Gómez Pantoja, 1992, p. 116.
  26. ↑ Talavera Mariña, 1992, p. 1.
  27. ↑ Valiente Malla, Fernández-Galiano y Pérez Herrero, 1982, p. 1.
  28. ↑ Gómez Pantoja, 1992, páxs. 107-108.
  29. ↑ Gómez Pantoja, 1992, páxs. 109-110.
  30. ↑ Gómez Pantoja, 1992, páxs. 113-114.
  31. 1 2 Herrera Casado, 1985, páxs. 11-14.
  32. 1 2 Herrera Casado, 1985, p. 23.
  33. ↑ Valiente Malla, 1997, páxs. 34-35.
  34. 1 2 3 4 Herrera Casado y Ortiz García, 2001, p. 200.
  35. ↑ Nieto Taberné y Allegre Carvajal, 1998, p. 26.
  36. ↑ Fernández Padilla, 2008, p. 100-101.
  37. ↑ García Sáinz de Baranda y Cordavias, 1929, p. 70.
  38. ↑ Biblioteca Virtual de Castiella-La Mancha (ed.): «Les Rellaciones Topográfiques de Felipe II de la provincia de Guadalaxara: Allende la Encina (Hiendelaencina)».
  39. ↑ Miñano, Sebastián (1826-1828). Diccionariu xeográficu y estadísticu d'España y Portugal. VIII. http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/rexistru.cmd?id=714. Consultáu'l 5 de febreru de 2013.
  40. 1 2 3 4 Madoz, Pascual (1845). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. IX. http://www.bibliotecavirtualdeandalucia.es/catalogo/consulta/rexistro.cmd?id=6353. Consultáu'l 13 de marzu de 2013.
  41. ↑ Parra y Viejo, 2012, p. 2.
  42. ↑ Parra y Viejo, 2012, páxs. 4-5.
  43. ↑ Chastagnaret, 2000, páxs. 324,812.
  44. ↑ Grupu d'investigación Historia de Salamanca (GHIS), 2004, p. 191.
  45. ↑ Parra y Viejo, 2012, p. 6.
  46. ↑ Chastagnaret, 2000, p. 314.
  47. ↑ Chastagnaret, 2000, p. 72.
  48. ↑ Ortiz Heras, Ruiz González y Sánchez Sánchez, 2000, p. 507.
  49. ↑ Díez Torre, 1983, páxs. 145.
  50. ↑ Díez Torre, 1983, páxs. 145-146.
  51. ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Consulta de Resultaos Eleutorales: Eleiciones al congresu de 1979».
  52. ↑ «Otros cuatro pueblos de Castiella-La Mancha caltienen les urxencies». Diariu El País. 2 de febreru de 2013. http://sociedad.elpais.com/sociedad/2013/02/01/actualidad/1359753341_215607.html. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  53. ↑ «al zarru_de_les urxencies/es/ Hiendelaencina y Tamajón oponer al zarru de les urxencies». El Día Dixital - Periódicu de Castiella-La Mancha. 7 de febreru de 2013. http://eldiadigital.es/not/72844/hiendelaencina_y_tamajon_oponer al zarru_de_les urxencies/es/. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  54. ↑ «pueblos manchegos-tres-restitucion-urxencies-20130118 Satisfacción nos pueblos manchegos tres la 'restitución' d'urxencies». Intereconomia.com. 18 de xineru de 2013. http://www.intereconomia.com/noticias-gaceta/sociedad/satisfaccion-los pueblos manchegos-tres-restitucion-urxencies-20130118. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  55. ↑ «Decenes de persones concentrar en Hiendelaencina pa protestar pol amenorgamientu horariu del PAC de la llocalidá». 20minutos. 26 de xineru de 2013. http://www.20minutos.es/noticia/1712789/0/. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  56. ↑ Revenga, Luna (15 de xineru de 2013). «Ensin urxencies nocherniegues nos ambulatorios de Castiella-La Mancha». Diariu ABC. https://www.abc.es/sociedad/20130115/abci-urgencias-castilla-mancha-zarru-201301150940.html. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  57. ↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2011. Datos por conceyos. Guadalaxara».
  58. ↑ Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2012. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Hiendelaencina». Consultáu'l 21 de xineru de 2013.
  59. ↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru de 2011».
  60. ↑ Secretaría d'Estáu d'Alministraciones Públiques. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (ed.): «Información de Conceyales 2011: Guadalaxara - Hiendelaencina».
  61. ↑ «EL CGPJ plantega amenorgar de 31 a 13 los partíos xudiciales» (4 de mayu de 2012). Consultáu'l 16 de febreru de 2013.
  62. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 2011 en Hiendelaencina» (mayu de 2011). Consultáu'l 6 de febreru de 2013.
  63. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 2007 en Hiendelaencina» (mayu de 2007). Consultáu'l 6 de febreru de 2013.
  64. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 2003 en Hiendelaencina» (mayu de 2003). Consultáu'l 6 de febreru de 2013.
  65. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 1999 en Hiendelaencina» (xunu de 2003). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  66. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 1995 en Hiendelaencina» (mayu de 1995). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  67. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 1991 en Hiendelaencina» (mayu de 1991). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  68. ↑ «Resultaos Eleiciones Municipales 1987 en Hiendelaencina» (xunu de 1987). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  69. ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos Eleiciones Municipales 1983 en Hiendelaencina» (mayu de 1983). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  70. ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos Eleiciones Municipales 1983 en Hiendelaencina» (abril de 1979). Consultáu'l 12 de marzu de 2013.
  71. ↑ Guadaqué. Nuevu aeródromu en Hiendelaencina pa Geacam. 12 d'abril de 2012.
  72. ↑ «[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1998/06/16/084.html La pista d'aterrizaxe de Hiendelaencina va ser operativa na siguiente campaña contra quemes]». Diariu ABC. 16 de xunu de 1998. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1998/06/16/084.html. Consultáu'l 27 de febreru de 2013.
  73. ↑ aviador.es (ed.): «Campu de vuelu: Hiendelaencina-Altu Rei (forestal), SPAIN».
  74. ↑ «Anuncio de 28/03/2012, , pol que se fai pública la formalización del contratu d'obres de construcción d'un aeródromu nel Centru Comarcal d'Emerxencies Les Mines, nos términos municipales de Hiendelaencina y Villares de Jadraque (Guadalaxara). Espediente nᵘ 103-TT-1-037-08/GU OB10.». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha.
  75. ↑ eldiadigoal (ed.): «al zarru_de_les urxencies/es/ Hiendelaencina y Tamajón oponer al zarru de les urxencies».
  76. ↑ «C.R.A Serranía d'Atienza».
  77. ↑ «C.R.A La Encina».
  78. ↑ «C.P. San Antonio de Portaceli».
  79. ↑ «C.P. Romualdo de Toledo».
  80. ↑ «I.E.S. Martín Vázquez de Arce».
  81. ↑ Rexidor Ipiña et al., Fernández Calvo, páxs. 89-90.
  82. ↑ Camino del Cid (ed.): «Hiendelaencina».
  83. ↑ l Institutu de Promoción Turística de Castiella-La Mancha, S.A., que'l so capital social ta íntegramente suscritu pola Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. (ed.): «Hiendelaencina».
  84. ↑ Bermejo, 2002, p. 25.
  85. ↑ «Hiendelaencina empieza a “vistir” el so muséu mineru». El Día de Guadalaxara. 21 de xunu de 2011. http://www.igme.es/internet/SalaPrensa/medios/eldiadeguadalajara.com-02021062011.pdf. Consultáu'l 7 de febreru de 2013.
  86. ↑ «so-muséu-de-la plata.html Hiendelaencina defende'l so muséu de la plata». guadaqué (12 d'avientu de 2012). Consultáu'l 22 d'abril de 2013.
  87. ↑ Conceyu de Hiendelaencina (ed.): «La Pasión Viviente de Hiendelaencina». Consultáu'l 5 de febreru de 2013.
  88. ↑ López de los Mozos, 2000, páxs. 58-59.
  89. ↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «Resolvimientu de 09/01/2001, pola que s'otorga'l títulu de fiesta d'interés turísticu rexonal a la festividá de la Pasión Viviente de Hiendelaencina (Guadalaxara).». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha (21 de xineru de 2001).
  90. ↑ Conceyu de Hiendelaencina (ed.): «Feria del Ganáu». Consultáu'l 5 de febreru de 2013.
  91. ↑ La Crónica de Guadalaxara (ed.): «feria-del ganáu-de-hiendelaencina-volvio-a-recordar-que-la-46643.htm La Feria del Ganáu de Hiendelaencina volvió recordar que la ganadería provincial entá esiste» (18 de xunu de 2012). Consultáu'l 5 de febreru de 2013.
  92. 1 2 Conceyu de Hiendelaencina (ed.): «Fiestes patronales».
  93. ↑
  94. ↑ López de los Mozos, 2000, p. 23.
  95. ↑ Real Academia de Ciencies Exactes, Físiques y Naturales (ed.): «Académicos Históricos: Escelentísimu Sr. D. José María de Madariaga y Casado».

Bibliografía

Bibliografía adicional
  • Vaques Moreno, Pedro; Vaca Gómez, Merche (2008). La matanza na sierra de Guadalaxara: Hiendelaencina, Bustares y Carbayeda de Corpes. Visión Libro. ISBN 9788498860931 8498860938.

Enllaces esternos

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.