Fiestes n'honor del Santísimu Cristu de la Salú

Parte de la cabalgata d'amarutes del añu 2008, na plaza de toros.

Vista d'una cai de la llocalidá mientres unu de los encierres.

Na selmana del 14 de setiembre, día del Cristu de la Salú, danse llugar nesta llocalidá les sos fiestes patronales, conocíes en tola zona circundante pola so llamada "fiesta de la folla", consistente nuna celebración taurina na plaza de toros municipal na cual inclúyese un banzáu asitiáu nel centru de la plaza, provocando que'l sable tresformar nuna llamuerga pol cual transiten los vacunos y los asistentes, xeneralmente amarutaos por cuenta de la cabalgata darréu precedente al festexu taurín, que se remata con un bañu d'espluma na Plaza Mayor acompañáu de música.

A parte d'ello, realízase una procesión n'honor al patrón encabezada poles dames y los sos acompañantes, escoyíos ente los mozos de la llocalidá, que camuden cada añu, y acompañada de fueos d'artificiu y banda musical, precedíu tou ello d'una misa.

Dientro de la celebración non relixosa cabo destacar la obertura de les fiestes, la primer nueche d'elles, cuando se lleva a cabu un bandio de campanes y un castiellu de fueos artificiales. Los encierres, que se realicen na mañana del vienres con un percorríu que lleva a los corredores dende la Plaza Mayor hasta la Plaza de toros, según les orquestes que amenizan toles nueches, incluyendo un discu móvil la nueche del sábadu.

D'últimes cabo destacar los distintos concursos culinarios (tortiella, paelles, morteruelos) que tienen llugar peles nueches y la típica caldereta ellaborada cola carne de los vacunos que s'utilizaron nos festexos taurín d'esi añu, y que se parte gratuitamente l'últimu día de les festividaes.

San Isidro Llabrador

El sábadu más próximu a la festividá de San Isidro Llabrador (15 de mayu), celebrar na llocalidá la festividá de los llabradores, oficiu del cual vivió gran parte de los pobladores de la contorna mientres años. Trátase d'un día de convivencia nel que s'ufierta una comida popular, actividaes pa toles edaes y orquesta a la nueche nel Salón de Baille municipal.

A parte d'ello, mientres esta fiesta realícense tamién concursos n'actividaes tradicionales de los paisanos, como'l concursu de petanca o'l de caballones, nos cualos participa xente de toles edaes y non yá los más llonxevos.

Fiestes n'honor de la Virxe de l'Asunción

Celebraes na selmana en redol al 15 d'agostu, día de L'Asunción, tratar d'una selmana na que se únen tantu actividaes relixoses, caracterizaes pola novena (nueve díes siguíos nos que se realiza una oración a la Virxe de l'Asunción) que precieden al día de la so patrona, como actividaes lúdiques, destacando una "chocolatá", xuegos infantiles y orquesta peles nueches.

Abrigo del Tíu Modestu

Pintures rupestres del Abrigu del Tíu Modestu.

Clasificaes dientro del arte rupestre llevantín, les pintures del Abrigu del Tíu Modestu contienen, sicasí, pintures de tres époques claramente estremaes.

La so imaxe más carauterística, un venáu mancáu encastronáu, pertenez, xunto a les figures de cazadores y otros cuadrúpedos, a una escena de caza del periodu más tardíu, fechu con un colloráu intensu.

N'otra tonalidá, más granate que colorada, apaez un cuadrúpedu inclasificable y delles figures desaxeradamente deterioraes.

A lo último, nel tonu más escuru, apaecen les figures más primitives: una serie de llinies verticales de les cualos les rectes simbolicen homes y les curves, muyeres.

Dichu conxuntu, nel cual les pintures de les distintes etapes se superponen, ye únicu pola unión nun mesmu allugamientu de pintures de distintes etapes, y bien relevante en cuanto al estudiu de la sociedá prehistórica, siendo investigáu pola Universidá d'Alicante.

Otres pintures atopáronse apocayá na zona de Henarejos, sicasí, pa evitar el deterioru que sufrieron les primeres tres el so afayu, nun se reveló'l so allugamientu nin se va revelar hasta que l'accesu a elles tea correutamente planiáu.

Torre de vixilancia musulmana

Mientres los casi cuatro sieglos que Henarejos perteneció a los musulmanes ésti sufrió una remodelación que dio llugar a la población actual. Nel visu del cuetu de Santa Ana, sobre'l que se recuesta el pueblu, construyóse una talaya con fines velorios. Dende ella los gobernantes del pueblu xixilaben les rutes d'accesu a la población, previniendo cualquier ataque xeneráu pola cobicia escontra los sos bienes mineros.

La torre en sí, reformada anguaño, yera un conxuntu d'aproximao 20 metros d'altitú, construyíu con sillares recubiertos d'argamasa, típica construcción de fortaleza árabe. Los sos gruesos murios, de más d'un metro d'amplitú, xeneraben dientro un ambiente fresco pel branu y templáu pel hibiernu. A los nuesos díes llegó un namái muro de pies, el de la fachada esti, qu'ayudaría dempués a reconstruyir l'actual torre, que, anque nun sigue'l planu orixinal, totalmente desconocíu, sí dexa que pueda xubise hasta la so terraza rematada con merletes, dende la cual reparar tolos teyaos del pueblu y les sos tierres circundantes.

Antiguos asentamientos

Munches son les zones nes que d'antiguo hubo ocupación de dalguna de les civilizaciones que transitaron pela zona, anque pocos estudios realizáronse al respeutu. Sábese, por tresmisión oral, que nel términu de La Pacheca hubo un campusantu d'orixe posiblemente celtíberu, según el pobláu asitiáu sobre'l llamáu Castillar. Les mines, d'antiguo riques en plata, fueron yá esplotaes polos romanos, que tamién s'asitiaron nel términu de Royuela, cerca d'onde tuvo'l nucleu orixinal del pueblu hasta que los musulmanes treslladar al so allugamientu actual, xusto enriba d'un antiguu asentamientu feniciu y a poca distancia d'otru asentamientu griegu, del cual si sabemos el nome, Keimena, que quier dicir "Pueblu recostado", llamada asina por tar asitiáu sobre la fastera del monte San Juan, qu'entá anguaño caltién l'apellativu "de la Keimena", y onde podemos atopar restos de les construcciones heléniques.

Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción

Empezada la so construcción nel añu 1593, tratar d'una parroquia de gruesos murios de piedra dispuestos siguiendo'l tradicional planu de cruz llatina. Na so fachada occidental atópase l'únicu accesu al interior, una portada con arcu de mediu puntu y ensin nenguna decoración, anque se cree que d'antiguo presentaba un gran pórticu escultóricu, según la torre del campanariu, de 25 metros d'altor y rematada con vanos a los cuatro costaos, de los cualos cuelguen les campanes nos dos occidentales. Na fachada oeste de dichu campanariu atopa un carauterísticu reló, sol cual tomen les uves los henarejeros en nuevu añu.

La cubierta del edificiu ye un simple teyáu de texas a dos agües en tol edificiu, central, y a cuatro agües nel campanariu, asitiáu sobre un sistema de vigues de madera.

Una vegada nel interior del edificiu, podemos reparar un espaciu d'una sola nave, nos brazos de que'l so transepto atópense, al norte, l'altar de la Virxe de los Dolores, y al sur, l'altar del Cristu de la Salú, patrón de la llocalidá. Nel cruceru, una escalinata xube hasta l'altar principal, y únicu na actualidá, pos el restu fueron destruyíos mientres la Guerra Civil. Tres l'altar atopamos un gran retablu escultóricu, de trés calles y tres cuerpos. Ocupando l'espaciu central, una estatua de la Virxe de l'Asunción, titular de la parroquia, y nel áticu, la figura del Espíritu Santu.

A entrambos llaos de la nave principal reparar arcos ciegos, que nel so día allugaron pequeñes capiyes, y al pie d'ella, sobre la puerta d'entrada, un ampliu coru de madera. Como elementos sustentantes atopamos simples pilastres ensin ornamentación, que na mayoría d'ocasiones nun sobresalen del muriu, y sobre ellos asiéntanse los arcos fajones, que dexen folgar el pesu de la vuelta de cañón sobre los murios. Nel cruceru atopamos una cúpula de media naranxa asitiada sobre pechinas. Ye por tanto, y a pesar del anacronismu, una ilesia de clara inspiración románica, anque un pequeñu rosetón na fachada principal fai pensar nuna ínfima inspiración renacentista, que sí yera la predominante na fecha de la so construcción.

Mines de carbón

Yá esplotaes en dómina romana pola so plata, y a finales del sieglu XIX pol so carbón, nun foi hasta entamos del XX cuando s'estableció un asentamientu nel llugar. Estremáu en tres barrios, ya incluyendo chigre, frontón, llavaderu, colexu y cuartel, se emplazó nel Valle de Les Mines lo qu'anguaño ye un pueblu pantasma.

Munchos de los ciudadanos actuales de los pueblos circundantes nacieron en dichu nucleu, pos bien de families de la zona vivieron de la esplotación d'estes mines hasta mediáu'l sieglu XX, cuando l'atracción de les ciudaes acabó por despoblar la zona, que nel so máximu apoxéu allugara casi 700 persones y que dependía de l'alministración de Henarejos.

Entá a empiezos de los años 90 hubo habitantes na zona, que la so rehabilitación tar embaraxando últimamente.

Restos medievales

Al pie de la restaurada torre de vixilancia atopen delles piedres que na antigüedá formaron la ermita de Santa Ana, primer ilesia del pueblu, que les sos piedres, en deteriorándose n'estremu, fueron reutilizaes nos cimientos de la ilesia actual, d'un valumbu bien cimeru. Sicasí, hasta va pocos años, entá quedaba dalgún arcu de pies que dexaba deducir que la ermita de Santa Ana foi una típica ilesia del románicu rural de la zona.

No más baxo de la falda del Monte San Juan de la Keimena atópase anguaño lo poco que queda de la ermita de San Juan, que da nome al pandorial circundante. Trátase d'un edificiu de dos plantes y base rectangular. Ente que na planta baxa realizábase l'oficiu n'honor al santu titular, na cimera vivíen los ermitaños.

Otros restos medievales partir por tol territoriu de la población, pero ensin estudios nin documentaciones fondes. Podría falase por tanto de los restos de la ermita de Santa Catalina, xunto a la carretera Garaballa-Henarejos, y de los del castiellu qu'en dalgún tiempu alzar en La Mazmorrilla, monte próximu al Valle de Les Mines.

Llocalización

Vista de San Juan de la Keimena dende Santa Ana.

Asitiáu sobre un puexu llamáu Santa Ana, nel centru d'una llanura, delimitada al norte pel monte San Juan de la Keimena, al este pol Cuetu de San Cristóbal y al suroeste por una agrupación montascosa carauterizada pol altu saliente de La Cabeza, Henarejos asitiar al sureste de la Serranía de Cuenca, cerca de la frontera ente la so provincia y la vecina Valencia. El so territoriu compónse mayormente por una xeografía abrupta y montascosa que dexa en poques ocasiones anchos valles y llanures aisllaes, ente les que destaquen La Olmedilla, Peñarubia o El Valle de Les Mines, llugares nos que d'antiguo hubo asentamientos, agora abandonaos. Parte coles llocalidaes de Landete, Garaballa, Fuentelespino de Moya, Narboneta, San Martín de Boniches, Villar del Fumo y Víllora.