Los entamos artísticos

Creció na casa del so padre, en que'l so taller empecipiar nel oficiu, xunto a los sos hermanos Gentile y Niccolò. Los empiezos de Giovanni nel arte son inseguros y tienen d'asitiase nos años 1445-1450, magar nenguna obra conocida del artista atribúyese unánimemente a aquel periodu. Ente los candidatos un tiempu más probables tuvieron un San Jerónimo del Institutu Barber de Birmingham y una Crucifixón del Muséu Poldi Pezzoli. La crítica más recién, sicasí, atribúi estes obres a la producción xenérica veneciana de la primer metá del sieglu XV.

Hasta la edá de casi trenta años la so pintura ta apoderada por un fondu sentimientu relixosu y un patetismu humanu. Les sos pintures d'esti periodu tempranu tán toes executaes nel antiguu métodu del temple. La so obra siguió l'exemplu del taller paternu y de los Vivarini, los dos más importantes centros pictóricos de la Venecia de la dómina. P'atopar una primer mención cierta de Giovanni, hai qu'allegar a un documentu del 9 d'abril de 1459, cuando a la presencia del notariu venecianu Giuseppe Moisis, emprestó testimoniu, constando como residente en solitariu en San Lio.

Esto nun significa, sicasí, que l'artista trabayara yá en solitariu, siquier nos grandes encargos. Un testimoniu de Fra Valerio Polidoro del añu 1460 revela que realizó, xunto con Jacopo y Gentile, el perdíu retablu Gattamelata pa la basílica del Santu en Padua, destinada a una nueva capiya dedicada a los santos Bernardino y Francisco.

La fase mantegnesca

Giovanni Bellini, Presentación nel Templu

Andrea Mantegna, Presentación nel Templu

Les primeres obres de Giovanni rellacionáronse de cutiu, compositiva, y estilísticamente, coles d'Andrea Mantegna (1431–1506), que se convirtió nel so cuñáu nel añu 1453. A esta influencia xune la d'Ansuino da Forlì, con formes rotes, cierta rudez nel sellu, que se va dulcificando progresivamente, y una composición minuciosa de los elementos. Ente les primeres obres que presenten estes carauterístiques atopen les dos tables de La crucifixón (h. 1455) y La tresfiguración (h. 1455-1460) que s'atopen nel Muséu Correr de Venecia. Les figures son sutil y crudamente espresives, l'anatomía güesuda, el paisaxe amplio pero con detalles minuciosos, con llinies seques y "predreses".

La rellación con Mantegna se ejemplifica dafechu al confrontar obres asemeyaes, o en dellos casos, d'idéntica composición. Ye'l casu por casu de Cristu nel Monte de les Olivares de la National Gallery de Londres (h. 1459), similar a una obra d'análoga tema de Mantegna nel mesmu muséu (h. 1455). Los dos deriven d'un dibuxu de Jacopo Bellini del so cuadiernu d'esbozos güei en Londres. Comparten una atmósfera llívida y enrarecida, con un paisaxe predreso y grebo, y un trazu bastante forzáu. Na obra de Bellini, sicasí, los colores son menos escuros y esmaltaos, más naturales y menos "pedreses", y les formes tán dulcificadas per llinies curves, como l'apolazadura "coxín de roca" sobre'l que Xesús se arrodilla.

Más evidente ye entá la comparanza ente los dos Presentaciones nel Templu (h. años 1455-1460), más antigua la de Mantegna que la de Bellini. Tienen la mesma composición y personaxes: la Virxe y el Neñu sofitaos nun marcu marmóreo en primer planu, con un vieyu y caducu sacerdote que s'adelantra a coyer al neñu mientres José, en segundu planu y mediu oculta, mira la escena frontalmente. Na tabla de Mantegna el marcu, recursu necesariu pa los habituales esperimentos de "rotura" espacial escontra l'espectador, arrodia tol cuadru, con dos figures llaterales, quiciabes l'autorretratu so y semeya de la so muyer Nicolosia, y con una entoncación a un coloríu amenorgáu, que fai paecer a los personaxes austeru y sólidu como escultures de roca. Na Presentación de Bellini hai dos más, incluyíu'l so autorretratu. Entama'l grupu d'otra manera, como un pequeñu ensame humano; la cornisa dexó'l sitiu a una meseta más axilosa, que aisla menos les figures respeuto al espectador, y los colores, sobremanera blancos y colloraos, presenten con mayor dulzura y naturalismu nes carnaciones y demás superficies.

La serie de les Vírxenes con Neñu

Poco más o menos l'añu 1460 Giovanni tuvo d'empezar la serie de les Vírxenes con Neñu, que caracterizó como tema tola so carrera. Son imáxenes de dimensiones pequeñes o medianes destinaes a la devoción privada, abundantísima na producción veneciana del sieglu XV. Pueden mentase la Virxe con Neñu del Muséu Malaspina de Pavía, la de Filadelfia, la Virxe Lehman en Nueva York y la llamada Virxe griega de la Pinacoteca de Brera en Milán.

Nestes obres xunen influencia bien vives en Venecia, gracies a la so actividá mercantil: bizantines como se ve na fixeza icónica de la divinidá, y flamenques, cola so atención analítica al detalle. Amás Giovanni viose influyíu pola escuela toscana espublizada nel Vénetu naquellos años pola presencia mientres años de Donatello en Padua (1443-1453) y l'exemplu d'Andrea Mantegna (1431–1506), convertíu yá en cuñáu en 1453, col cual establecióse una intensa rellación d'intercambiu personal y artísticu; coles obres del so cuñáu rellacionáronse de cutiu, compositiva y estilísticamente, les primeres obres de Giovanni.

La primer producción de Bellini tienen tamién carauterístiques propies, daes por "una peculiar y dulcísima tensión que siempres xune a la madre y al fíu nuna rellación de pathos fondu".^[8] La composición tomar de los iconos bizantinos y cretenses, en dellos casos con estrema fidelidá. Pero foi radical la conversión de tales estereotipos inmóviles en figures vives y poétiques, capaces d'instaurar una rellación íntima col espectador.

La serie de la Piedá

Pietà: Cristu muertu sosteníu pola Virxe y San Juan, 1460; temple sobre tabla; Pinacoteca de Brera, Milán.

Tamién trató naquellos años la tema de la Pietà, representación artística de Cristu muertu sosteníu pola Virxe. Facer nun estilu distintu y daqué más personal, con menos durez nes contornes y un tratamientu más ampliu de les formes y los vistíos, pero ensin atenuar la intensidá del sentimientu relixosu. Tamién esta iconografía inspirar en modelos bizantinos: la imago pietatis. Los prototipos de la serie son la Piedá de l'Accademia Carrara de Bérgamo y la del Muséu Poldi Pezzoli, que daten ente los años cincuenta y sesenta; siguir el Cristu muertu suxetáu por dos ánxeles del Muséu Correr, con influencies de Mategna, la célebre Piedá de la Pinacoteca de Brera (h. 1465-1470) y la de Rimini (h. 1474).

El polípticu de San Vicente Ferrer

Tresfiguración de Cristu, h. 1487; oleu sobre tabla; Muséu de Capodimonte, Nápoles.

El Trípticu de San Sebastián ta consideráu una especie de prueba xeneral pa la so primer gran obra como pintor, el Polípticu de San Vicente Vicente Ferrer (1464-1468). Foi executáu pa la capiya homónima de la basílica de San Zanipolo en Venecia. Pintó nueve compartimientos dispuestos en tres registros, sobre los que taba presente como coronamiento tamién una luneta perdida col Padre Eternu.

Los santos del rexistru central tán carauterizaos por un fuerte mecanismu plásticu, sorrayáu pol grandor de les figures, les llinies enfátiques de les anatomíes y de los ropajes, l'usu xenial de la lluz qu'irradia dende la parte baxa escontra dellos detalles, como la cara de San Cristóbal. L'espaciu ta apoderáu pol paisaxe alloñáu sobre'l fondu y la fondura en perspeutiva suxurida por pocos elementos, como les fleches en escorzo de san Sebastián o'l llargu cayáu de san Cristóbal.

En 1470 Giovanni recibió'l so primer nomamientu pa trabayar xunto col so hermanu y otros artistes na Scuola di San Marco, onde ente otres temes encargar pintar un Diluviu cola arca de Noé. Nun sobrevivió nenguna de les obres del maestru d'esti tipu. Perdiéronse la mayoría de los grandes encargos públicos de Giovanni. Hubo un famosu retablu pintáu en temple pa una capiya na ilesia de San Xuan y San Pablo, que sumió nuna quema nel añu 1867, xunto col San Pedro mártir de Ticianu y la Crucifixón de Tintoretto.

A la década posterior a 1470 tien d'asignase probablemente la Tresfiguración (a la derecha) qu'anguaño se caltién nel muséu de Nápoles, repitiendo con mayor maduror y nun espíritu más sele la tema de los sos anteriores esfuercios en Venecia.

El Retablu de Pésaro

El Retablu de Pésaro, panel central

El famosu retablu dedicáu a la Coronación de la Virxe, posiblemente del 1475, (), executada pa la Ilesia de San Francisco de Pésaro y güei nel muséu municipal local, llevó la influencia de Bellini sobre pintores que nun yeren vénetos, como ye'l casu de Marcu Palmezzano, de Forlí. Paez que ye'l so más tempranu esfuerciu nuna forma d'arte que primeramente casi monopolizó en Venecia la escuela rival de los Vivarini. Nesta obra aprecien les influencies de Piero della Francesca: Giovanni Bellini va alloñándose del estilu paternu y supera resabios del góticu tardíu. Sintetiza'l color cola forma y unifica nun mesmu espaciu los oxetos y demás seres figuraos.

Con esti retablu algama Giovanni'l so estilu de maduror. y impostación dafechu renacentista cola forma rectangular, coronada orixinariamente por una Piedá que güei s'atopa na Pinacoteca Vaticana. El gran panel central amuesa una Coronación de la Virxe marca'l llogru d'un nuevu equilibriu, onde les lleiciones de Mantegna resulten sublimadas por una lluz clara al estilu de Piero della Francesca. La impostación compositiva sigue los esquemes de dellos monumentos funerarios de la dómina, pero rexistra tamién la estraordinaria invención del cuadru dientro del cuadru, cola espaldera del tronu de Xesús y María que s'abrir como una cornisa, encuadrando un paisaxe que paez un amenorgamientu, por dimensiones, lluz y estilu, del mesmu retablu nel interior de sigo mesmu.

Equí xúnense tamién los primeros influxos d'Antonello da Messina, que llegó a Venecia nel añu 1475, introduciendo na ciudá l'usu de la pintura al oleu, la unión del amor pol detalle flamencu y el sentíu italianu de la forma y de la composición unitaria, según la prevalencia de la lluz.

Les semeyes

La lliberación del color y de la lluz que llogra nes sos Vírxenes, apaez tamién nos sos semeyes que los sos paisaxes de fondu representen de forma realista de la naturaleza. Giovanni Bellini amuesa la naturaleza animada pol trabayu humanu, o dacuando tamién aquietada, o detenida, arrodiada por gran variedá cromática y llumínica. Contemporáneamente a l'amplia producción d'arte sagrao, Bellini dedicóse siquier hasta finales de los años setenta a la realización d'intenses semeyes que, magar escasos en númberu, fueron desaxeradamente significativos nes sos resultaos. El más antiguu documentáu ye'l Semeya de Jörg Fugger de 1474, siguíu pol Semeya de mozu vistíu de colloráu y pol Semeya d'un condotiero, dambos de la Galería Nacional d'Arte de Washington D. C. La influencia d'Antonello da Messina rescampla, pero les obres de Giovanni estremar por una rellación psicolóxica ente'l retratáu y l'espectador menos evidente, entonáu nun diálogu menos direutu y más formal.

En 1479 el so hermanu Gentile marcha a Constantinopla a trabayar pal sultán Mehmed II, polo cual Giovanni toma'l so puestu na execución de los frescos del Palaciu Ducal venecianu, que seríen destruyíos en 1577 por una quema. Dempués de 1479–1480 gran parte del tiempu y enerxía de Giovanni fueron consumíos polos sos deberes como conservador de les pintures nel gran salón del Palaciu Ducal. La importancia d'esti encargu puede midise pol pagu que Giovanni recibió: concediéronlu, primero la reversión del llugar d'un axente nel Fondaco dei Tedeschi, y más tarde, como sustitución, una pensión fixa añal d'ochenta ducaos. Amás de reparar y anovar les obres de los sos predecesores, encargóse, a partir del añu 1492 nuna serie de teles pa la Sala del Conseyu Mayor del Palaciu Ducal, qu'ilustraba'l papel que tuvo Venecia nes guerres de Federico Barbarroja y el papáu. Estes obres, executaes con grandes interrupciones y retrasos, fueron oxetu d'almiración universal cuando les terminó, pero nun queda nada d'elles yá que sumieron na quema de 1577; tampoco han pervivido otros exemplos de les sos composiciones históricu y procesional, que dexaren comparar el so estilu en tales temes col del so hermanu Gentile.

La dedicación al palaciu Ducal fizo que nestos años Giovanni nun se centrara tantu nos retablos, dexando provisionalmente el campu llibre, dientro de Venecia, al pintor Visu da Conegliano. Queden, sicasí, obres de temática relixosa, de menor tamañu, que demuestren una gradual lliberación de les últimes restricciones del estilu cuatrocentista; gradualmente foi adquiriendo una completa maestría nel nuevu mediu al oleu y apoderando toos, o casi toos, los secretos de la perfecta fusión de colores y gradación atmosférica de tonos. Va imponiendo la riqueza cromática, como puede apreciase n'obres d'esta dómina como La tresfiguración de los años 1480. Amás, queden por estudiar les rellaciones ente'l taller de los Bellini y el que, nos años noventa, abrió en Venecia Marcu Palmezzano, pos se noten interesantes intercambios ente les obres posteriores de los dos escueles.

Retablos de San Giobbe y San Zacarías

Retablu de San Giobbe, h. 1487; oleu sobre tabla; Accademia, Venecia.

Un intervalu de dellos años, ensin dulda ocupaos principalmente con trabayu nel Salón del Gran Conseyu, paez dixebrar el Retablu de San Giobbe (a la izquierda), y el de la ilesia de San Zaccaria en Venecia (a la derecha). Formalmente, les obres son bien asemeyaes, de manera que comparales sirve pa ilustrar el cambéu na obra de Bellini a lo llargo de la última década del Quattrocento. Dambos cuadros son el modelu d'una Sacra conversazione (conversación sagrada ente la Virxe con Neñu Virxe y santos). Dambos amuesen a la Virxe sentada nun tronu (col cual aludíase al tronu de Salomón), metanes columnes clasicistes. Tanto'l llugar como les figures sagraes debaxo d'una semi-cúpula con mosaicos doraos recuerden l'arquiteutura bizantina na San Marcos.

Nel retablu de San Giobbe, Bellini maureció y ufiertó una respuesta completa a les novedaes introducíes pol sicilianu Antonello da Mesina en Venecia, faciendo una de les sos obres más renombraes, citada yá nel De Urbe Sito de Sabellico (1487-1491). El retablu, que foi executáu en redol al añu 1480, atopábase orixinalmente nel segundu altar pela derecha de la ilesia de San Giobbe en Venecia, onde cola so espacialidad pintada completaba ilusoriamente la real del altar. Una gran bóveda con casetones presenta en perspeutiva la composición sagrada, con pilastres llaterales pintaes iguales a aquelles realmente a los llaos del altar. Un fondu nichu en solombres acueye nel centru'l grupu sagráu de la Virxe con Neñu y ánxeles músicos ente seis santos, a la solombra d'un craniu cubiertu por mosaicos doraos nel más típicu estilu venecianu. Trátase asina d'un allongamientu virtual del espaciu real de la nave, con figures al tiempu monumentales y cálidamente humanes, gracies al ricu empasto cromáticu.

Retablu de San Zaccaria, 1505; oleu sobre llenzu, tresferíu dende tabla; San Zaccaria, Venecia.

El pimpanu retablu de San Zacarías, robláu y datáu nel añu 1505, caltener nel llugar d'orixe, la ilesia de San Zacarías de Venecia. Nesti retablu posterior, Bellini representa a la Virxe arrodiada por (dende la esquierda): San Pedro sosteniendo les sos llaves y el Llibru de la Sabiduría; Santa Catalina y Santa Lucía xunto a la Virxe, caúna d'elles cola palma del martiriu y el símbolu de la so tortura (Catalina la rueda, y Llucía un platu colos sos güeyos); San Jerónimo, que tradució la Biblia griega a la primer edición en llatín (la Vulgata). Estilísticamente, el llume na obra de San Zaccaria fíxose tan nidiu y difusa que fai que, por comparanza, la de San Giobbe paeza casi llamativa por contraste. L'usu que Giovanni fai del oleu maureció, y les figures sagraes paecen tar envolubraes nun aire quieto, enrarecido. El retablu de San Zaccaria ta consideráu quiciabes el más bellu y pimpanu de los retablos de Giovanni, y ta datáu del añu 1505, l'añu posterior a la Virxe de Castelfranco pintada por Giorgione.

El Trípticu de los Frari

Nel añu 1488 Bellini robló y dató el Trípticu de los Frari, pa la Basílica de Santa María dei Frari en Venecia, onde entá se caltién. Nesta obra les esperimentaciones ilusionísticas del Retablu de San Giobbe desenvuélvense entá ye más, col marcu que "sostién" el techu pintáu en tres compartimientos, allumaos con puxanza de manera que paezan reales. Detrás del tronu de María ábrese de fechu un nichu con mosaicos doraos, con un estudiu lluminosu que suxure una vasta fondura en perspeutiva.

Paliu del duque Barbarigo

Tamién del mesmu añu 1488 ta datáu y robláu el Paliu del duque Barbarigo (Virxe con Neñu, san Marcos, san Agustín y Agostino Barbarigo arrodillado), na ilesia de San Pedro Mártir en Murano, unu de los pocos episodios cronológicamente ciertos na carrera del artista, gracies a la mención tamién nel testamentu del dux Agostino Barbarigo. Nel cuadru san Marcos^{[ensin referencies]}, proteutor de Venecia y polo tanto de los dogos, presenta al devotu arrodillado ante la Virxe con xestu candial. La concepción espacial quattrocentesca ye equí abandonada per vegada primera, en favor d'una rellación más llibre ente la naturaleza y la Sacra conversazione, ya inclusive la estensión pictórica representa unu de los primeros esperimentos de pintura tonal, distinta a la de Giorgione que siempres ta xunida a la tema del llirismu profanu, qu'equí falta.