Gaón (hebréu גָּאוֹן, col significáu de"xeniu" o d'un xeitu más poéticu, "grandor" , plural: גְּאוֹנִים Gueonim) ye orixinalmente'l títulu de los directores de les academies xudíes en Babilonia, conocíes como intérpretes del Talmud, nos sieglos VII al XI d'esta era . La oficina del Gaon llámase Gaonat (en llatín medieval Gaonatus). Los Gueonim babilónicos fueron consideraos los líderes relixosos del xudaísmu na Alta Edá Media, ente que'´l Rosh Galuta (n'arameu ריש גלותא), exilarca o jefe de la diáspora yera responsable de la soberanía secular sobro los xudíos nos países islámicos.

Los Gueonim xugaron un papel importante y decisivu na tresmisión y enseñanza de la Torá y la llei xudía (Halajá). Enseñaron el Talmud y decidieron sobro discursos qu'entá nun taben regulaos na era del Talmud.

El periodu de los Gueonim entamó nel 589 (según el calendariu xudíu: 4349), dempués del periodu de los Sevora'im (en que s'editó'l Talmud Bavli, o Talmud de Babilonia), y terminó en 1038 (según el calendariu xudíu: 4798). El primer Gaon de la ישיבת סורא (yeshiva de Surá, alcontrada en Sura, Babilonia), si siguimos a Sherira Gaon (rabín y coles mesmes un destacáu filósofu y exéxeta xudíu, según  director de l'Academia Babilónica del sieglu X en Pumbedita), foi Mar Rab Mar, que'l so mandatu empezó en 609. L'últimu gaon de Surah foi Samuel ben Ḥofni, que morrió en 1013; l'últimu gaón de Pumbedita foi Ezequías Gaón, asesináu en 1040; asina, el periodu de los Gueonim duró casi 450 años.

El más eminente de los Gueonim foi'l rabín Saadia Gaon.

Na dómina de los Gueonim, surdió un nuevu métodu de consulta ya interpretación de les lleis hebrees: la responsa, o entrugues de los fieles a los sos dirixentes relixosos, y les sos respectives respuestes, que col tiempu aportaron nun nuevu cuerpu xurídicu de la Halajá.

Depués de la so desapaición como institución a mediaos del sieglu XI, cola decadencia de la comunidá xudía de Babilonia y el surdimientu d'un nuevu centru de vida xudía n'España, siguió usándose el términu para referise a aquellos rabinos con autoridá para afitar posición sobro temes en discutiniu, como'l Gaón de Vilna.

Rol na vida xudía

Los Gueonim oficiaben, en primer instancia, como directores de les yeshivot (academies), siguiendo l'actividá educativa de los Amoraim y Savoraim. Mientres los Amoraim, al traviés de la interpretación de la Mishná, crearon el Talmud y los Savoraim fixeron la edición final del mesmu, la xera de los Gueonim foi interpretalo. Pa ellos, el Talmud foi'l suxetu d'estudiu y formación, y ellos tomaron decisiones llegales y relixoses acordies coles sos enseñances.

El títulu de Gaón

El títulu de Gaón empezó a ser aplicáu a los directores de les dos academies de Babilonia, Sura y Pumbedita, anque nun movió'l títulu orixinal de Rosh Yeshiva Gaon Yaakov (n'hebréu, cabeza de l'academia y arguyu de Jacob). El términu araméu usáu foi Rosh mesivta. El títulu Gaón tamién foi utilizáu polos directores d'academies en Bagdad, Damascu y Exiptu.

El títulu de Gaón puramente designa l'oficiu de Director de l'academia. El títulu fíxose popular alredor del fin del sieglu VI. Cuando les academies de Sura y Pumbédita fueron investidas con autoridá xudicial, el Gaón oficiaba como xuez supremu. Toos estos Sabios mentaos yeren los líderes de les sos respectives xeneraciones. Ente ellos había líderes de Yeshivot (cases d'estudiu de Torá), líderes del exiliu ya integrantes del Gran Sanhedrín. Xunto con ellos, en cada xeneración, había miles, y decenes de miles, qu'aprendieron d'ellos y al pie de ellos.^[1]

Nun puede establecese el momentu exactu en qu'entró n'usu'l títulu de Gaón.  Sherira (רב שרירא גאון,xefe de l'academia talmúdica de Pumbedita nel Sieglu X.)   y posteriores rabinos designaron automáticamente como Gaón a los xefes de les dos academies dende l'añu 900 según el calendariu seléucida (589 d'esta era), cuando les academies anovaron la so actividá normal. Pero Sherira tamién menta una tradición de que Ravai, de Pumbedita (c. 540-560), yá yera gaon. Sicasí, dalgunos sostienen qu'esti títulu y los privilexos especiales de les academies nun fueron otorgaos hasta dempués de la conquista árabe de Babilonia (657 Y.C.), recibiéndolos  Sura primeru y dempués Pumbedita.

Xunto col títulu gaon tamién utilizaron los títulos resh metivta o rosh yeshivá ("xefe de l'academia") como yera habitual nel periodu talmúdicu, y el títulu rosh yeshivah shel hai-golah ("xefe de l'academia del exiliu") ), que nun s'atopa nel Talmud. Acordies con una tradición que s'anició na academia Sura^[2], solo les cabeces (Rosh/xefes) en Sura fueron llamaes Gaón y non les sos contrapartes en Pumbedita. Esto foi aceptáu por dellos historiadores, pero contradizse col relatu de R. Sherira y otres fontes. La esistencia de tradiciones separaes, una en Sura que numbera "les cualidaes nes que Sura ye cimera a Pumbedita" (ibid.), y la de Pumbedita que enfatiza que "los rabinos de Pumbedita son los líderes de la Diáspora dende la dómina del Segundu Templu "^[3] enfatiza la competencia ente los dos. N'otres fontes atopen nicios de tensión ya inclusive disputes abiertes. Sicasí, Sura y Pumbedita apoderaron el panorama intelectual de la dómina na midida na que sábese pocu o nada sobro otros estudiosos o academies.

La organización de les academies babilóniques basábase nel antiguu Sanedrín. En munches de les responses de los Gueonim, los miembros de les mesmes son mentaos como pertenecientes al "Gran Sanedrín", y otros como pertenecientes al "Pequeñu Sanedrin".

En frente del Gaón que presidía y mirándolu, taben sentaos setenta miembros de l'academia en siete files de diez persones caúna, cada persona nel asientu asignáu específicamente, y el cuerpu completu, col Gaón inclusive, ye tamién llamáu "Gran Sanedrín".

Gaón Zemah refiérese nuna responsa a "los vieyos académicos de la primer fila, que tomaron el llugar del gran sanedrín", los siete maestros, o "allufim" y los "javerim", los trés más prominentes miembros del colexu, sentaos na primera de les siete files. Nueve miembros del Sanedrín taben subordinaos a cada unu de los siete allufim, que probablemente supervisaben la instrucción dada mientres tol añu escolar polos sos subordinaos. Los miembros de l'academia que nun taben designaos sentábense detrás de les siete files de miembros del Sanedrín.

Nel periodu talmúdicu los directores de les academies yeren escoyíos polos eruditos de les academies^[4]ente que nel periodu geónico yeren nomaos polos exilarcas. Los Gueonim xeneralmente (anque non siempres) xubíen na xerarquía de puestos nes academies hasta qu'algamaben esti cargu más altu. Poro, les persones de habilidad promedio tamién algamaron el Gaonatu, y en tol periodu de 400 años solu unos pocos gueonim fueron homes destacaos que tuvieron un impactu duraderu nel xudaísmu. Estos incluyeron  Yehudai,  Amram,  Saadiah, Sherira,  Samuel b. Ofni y  Hai. N'ocasiones, los exilarcas abusaron de la so autoridá y nomaron gueonim a quien esperaben que tuvieren subordinaos a ellos y que nun yeren eruditos destacaos. Por casu, rellátase qu'un exilarca refugó a  Aḥa de Shabḥa, autor del She'iltot, y nomó al so discípulu Natronai Kahana al gaonatu en Pumbedita^[5]. Poro, l'academia en Sura foi alteriada polo xeneral pola interferencia de los exilarcas. Sherira^[6] argumenta que por cuenta de la interferencia de los exilarcas nun pudo rexistrar exactamente los nomes de los Gueonim de Sura hasta l'añu 1000 del calendariu seléucida (689 d'esta era). Dempués de que l'autoridá de los exilarcas debilitárase so  David b. Judá (ibid. 93) nos tiempos del califa al-Ma'mun, dende'l 825, la influencia del grupu d'eruditos nel nomamientu del gaón aumentó, especialmente en Pumbedita. Tradicionalmente, el gaón tenía múltiples roles. De primeres, el gaon yera'l director de l'academia, y enseñaba en priváu y en públicu, especialmente mientres los meses de kallah.^[7]Amás, desempeñóse como xuez y xefe del equivalente d'una corte suprema. Tamién taba facultáu para alministrar los tribunales y nomar xueces. Los principales gueonim tamién escribieron numberoses responsa, esto ye, correspondencia respondiendo entrugues halájiques de cerca y de lloñe. Como árbitru de la Halajá, el Gaón tamién yera responsable de la innovación llegal cuando la situación lo ameritaba. Numberosos gueonim fueron autores de comentarios, códigos llegales y obres de teoloxía . Finalmente, dalgunos de los gueonim taben arreyaos en política más allá de la comunidá xudía. Representaron a la comunidá énte los gobiernos musulmanes locales y estatales.^[8]

Gueonim de Sura y Pumbedita

• 1906 Jewish Encyclopedia
• 1911 Encyclopedia Britannica
• Llista de Gueonim de Sura, Pumbedita y Eretz Israel nes cronoloxíes de Bruce Gordon
• Biografíes de los Geonim (n'inglés)

1. ↑ Sefer Hamada, V.1 - Mishne Tora. Maimonides SEFER EDITORA
2. ↑ A. Neubauer, ed., Mediaeval jewish Chronicles and Chronological Notes, (Oxford, 1895)
3. ↑ Iggeret Rav Sherira Ga'on, ed. Lewin (1921)
4. ↑ Baba Batra 12b
5. ↑ Séfer ha-Kabalá, Abraham ibn Daud
6. ↑ B. M. Lewin (Hg.): Iggeret Rav Scherira Ga'on. Frankfurt 1920, Nachdruck Jerusalem 1972
7. ↑ Dos meses del añu se denotaron como yarjei kallah, o "meses de la novia" (refiriéndose al Talmud) - los Meses hebreos de Adar y Elul. Mientres esti tiempu, los estudiantes estranxeros axuntabense na academia pal estudiu común.
8. ↑ https://www.jewishvirtuallibrary.org/gaon