Fráncicu ripuario 'Ripoaresch'
Faláu en	Alemaña  Bélxica  Países Baxos
Rexón	Renania del Norte-Westfalia, Renania-Palatináu, Liexa, Limburgu
Familia	Indoeuropéu   Xermánicu     Xermánicu occidental       Altu alemán         Altu alemán central          Alemán central occidental           Fráncicu central            Fráncicu ripuario
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	gem
ISO 639-3	ksh
Área llingüística del ripuario

El fráncicu ripuario o franconio ripuario (n'alemán Ripuarisch, en ripuario Ripoaresch; del llatín ripa 'oriella') ye un conxuntu de dialeutos del alemán, parte del grupu central occidental. Xunto col luxemburgués, el fráncicu moselano y el fráncicu renano constitúi la familia dialeutal del fráncicu central, siendo la so variedá más noroccidental. El so nome provién de los francos ripuarios, un pueblu francu que s'estableció a veres del Rin a partir del sieglu IV.

Fálase principalmente nel estáu federáu de Renania del Norte-Westfalia, al sur de la llinia de Benrath, dende'l noroeste de Düsseldorf y Colonia hasta Aquisgrán al oeste, y Waldbröl al este. Tamién s'estiende al norte de Renania-Palatináu, l'área d'Eupen (este de Bélxica) y dellos conceyos estremeros de los Países Baxos (Kerkrade, nel Limburgu neerlandés).

Les variedaes que conformen el ripuario se autodenominan Platt: asina, el Öcher Platt ye la fala d'Aquisgrán, el Eischwiele Platt la d'Eschweiler, el Bönnsch Platt la de Bonn, etc. D'ente toes elles, la más conocida ye'l ripuario de Colonia, el Kölsch.

Orixe

Ámbitu xeográficu del limburgués y el ripuario

El nome "ripuario" deriva del llatín ripa ("vera"). Los ripuarios (esto ye, los "habitantes de les veres") yeren les tribus franques que s'establecieron a partir del sieglu IV nel Rin central y la so contorna (Meuse cimera, Sieg inferior, Ahr, Erft y Ruhr).^[1]

Nel sieglu V, los ripuarios conquistaron Colonia y convertir na so capital, acabando col dominiu romanu nesta parte d'Alemaña. La población de Colonia descendiente d'ubios romanizados y de galorromanos— foi asimilada a los francos renanos. Ye posible que los francos de Frankfurt, Reims y Colonia falaren nesi momentu una forma relativamente uniforme de fráncicu antiguu. La progresiva ruralización de la población llabradora influyó na diferenciación rexonal del fráncicu.

Históricamente, hubo una equiparación ente los términos "fráncicu renano" y "ripuario": asina, la Lex ripuaria (Llei ripuaria), publicada nos sieglos VII y VIII, yera válida en tola rexón fráncica renana. Sicasí, esta equivalencia nun puede aplicase al campu llingüístico, pos namái se denomina "ripuarios" a los dialeutos propios de la zona entendida ente'l suroeste del Bergisches Land, Colonia y Aquisgrán.^[2]

Definición

El ripuario foi definíu en 1877 pol llingüista alemán Georg Wenker como l'área asitiada ente la llinia de Benrath (machen/maken) y la llinia de Bad Honnef (Dorf/Dorp), dientro del conxuntu d'isogloses denomináu "abanicu renano" (Rheinischer Fächer). La llinia de Benrath (o llinia machen/maken) marca la llende ente les árees llingüístiques del fráncicu central y el baxu fráncicu. Sicasí, la transición producir de forma más gradual. Ente les grandes árees dialeutales del limburgués y el ripuario hai una llarga y relativamente estrecha zona de transición que s'estiende hasta la rexón del Ruhr.

Área llingüística

El "abanicu renano" (Rheinischer Fächer):      1: Baxu fráncicu      2: Limburgués      3: Fráncicu ripuario      4: Fráncicu moselano septentrional      5: Fráncicu moselano meridional      6: Fráncicu renano

Les llendes xeográfiques del ripuario son:

• al norte, la llinia de Benrath, que traviesa Düsseldorf, marca la llende tradicional ente los dialeutos del baxu alemán y el alemán central;
• al sur, la llende coincide aproximao con frontera ente los estaos de Renania del Norte-Westfalia y Renania-Palatináu;
• al oeste, la frontera atopar ente Eupen y Aquisgrán;
• al este, ta pela redolada de la ciudá de Siegen.

Carauterístiques

La mayoría de los más de cien dialeutos ripuarios son específicos d'un conceyu o pueblu. Les diferencies suelen ser pequeñes ente los dialeutos vecinos (magar fácilmente perceptibles ente la población llocal) y mayores ente los dialeutos más distantes. Estos son descritos por un conxuntu d'isogloses denominaes en llingüística Rheinischer Fächer ("abanicu renano"). De cutiu, la forma de falar de la persona (inclusive cuando nun tea falando en ripuario) dexa determinar inclusive'l pueblu o barriu onde aprendió a falar.

Variedaes

La variedá más falada del ripuario ye'l dialeutu de Colonia o Kölsch, qu'ostenta una importante posición como llingua rexonal de Renania del Norte-Westfalia (tantu ye asina que dacuando los términos de "Kölsch" y "Ripuarisch" utilícense como sinónimos).

Nos Países Baxos, pertenecen al grupu ripuario el dialeutu de Kerkrade (Kerkraads) y los dialeutos de Simpelveld, Bocholtz y Vaals.

Situación actual

Un cartelu en ripuario en Eschweiler

Cerca d'un millón de persones falen ripuario, lo que supón alredor d'una cuarta parte de los habitantes de la zona. La penetración del ripuario na comunicación diaria varia considerablemente d'un llugar a otru, al igual que'l porcentaxe de falantes de ripuario. En dellos llugares puede haber namái unos pocos falantes vieyos, ente que n'otros llugares l'usu del ripuario ye común na vida cotidiana. Tantu nel área llingüística del ripuario como nes axacentes, el númberu de persones que la entiende de forma pasiva entepasa en demasía el númberu de falantes activos.

L'usu del ripuario sigue tando bien estendíu n'ocasiones especiales, como'l antroxu o les fiestes populares. En Colonia hai dellos grupos locales que canten en ripuario, como De Höhner o Bläck Fööss. Tamién ye común l'usu de eslóganes en ripuario na publicidá d'ámbitu rexonal o local.

Referencies

Bibliografía

• Ferdinand Münch: Grammatik der ripuarisch-fränkischen Mundart. Verlag Friedrich Cohen, Bonn 1904 (online). Nachdruck mit Genehmigung, Saendig Reprint Verlag, Vaduz 1970. ISBN 3-50021670-6.
• Georg Heike: Zur Phonologie der Stadtkölner Mundart. Eine experimentelle Untersuchung der akustischen Unterscheidungsmerkmale. (Deutsche Dialektgeographie Band 57), N. G. Elwert Verlag, Marburg 1964.
• Claudia Froitzheim: Artikulationsnormen der Umgangssprache in Köln - Continuum Schriftenreihe zur Linguistik Band 2. Gunter Norr Verlag, Tübingen, 1984. 223 Seiten, Graphiken. (Zugl.: Univ., Diss., Köln 1983) ISBN 3-87808-332-7.
• Jürgen Y. Schmidt: Die mittelfränkischen Tonakzente (Rheinische Akzentuierung). Mainzer Studien zur Sprach- und Volksforschung 8. Stuttgart 1986. ISBN 3-515-04803-0
• Jürgen Y. Schmidt: Die sprachhistorische Genese der mittelfränkischen Tonakzente. In: Auer/ Gilles/ Spiekermann: Silbenschnitt und Tonakzente. Niemeyer, Tübingen 2002, S. 201-233. ISBN 3-484-30463-4

Enllaces esternos

• Consulta la edición de Wikipedia en fráncicu ripuariu.
• Diccionariu renano
• Eischwiele Platt - Diccionariu de la fala de Eschweiler
• Academia de la llingua kölsch