Estáu nación
modelo de Estado (es)
estáu soberanu

Un Estáu-nación ye una forma d'organización política^[1] que se caracteriza por tener un territoriu claramente delimitado, una población relativamente constante, y un gobiernu.^[2]

L'Estáu-nación naz, históricamente, por aciu el tratáu de Westfalia, a la fin de la guerra de los Trenta Años (1648). Por aciu esti tratáu acabar col antiguu orde feudal y dase pasu a organizaciones territoriales definíes en redol a un gobiernu que reconoz les sos llendes espaciales , y de poder.

Desenvolvimientu del conceutu del Estáu nacional

El procesu de construcción histórica del Estáu modernu nun consistió solamente nun desplazamientu d'otres instituciones, sinón la so completa renovación, el so predominiu coles nueves autoridaes de la nación, creando un orde social nuevu (lliberal, burgués y capitalista), al esaniciase les otres formes estamentales d'orixe feudal del Antiguu Réxime por aciu un triple procesu revolucionariu: Revolución lliberal, Revolución burguesa y Revolución industrial.

Sicasí, el procesu faltó de ser una revolución instantánea, pos a pesar de que se producieron dacuando españíos revolucionarios (Revuelta de Flandes, Revolución inglesa, Revolución americana, Revolución francesa, Revolución de 1820, Revolución de 1830, Revolución de 1848), como procesu de llarga duración, lo que tuvo llugar foi una evolución y tresformamientu lentu de les monarquíes feudales. Primero tresformáronse en monarquíes autoritaries y depués en monarquíes absolutes, que mientres l'Antiguu Réxime fueron conformando la personalidá de naciones y Estaos con base n'aliances territoriales y sociales cambiantes de la monarquía; tantu d'unes monarquíes con otres como de cada monarquía nel so interior: no social cola ascendente burguesía y colos estamentos privilexaos, y no espacial col caltenimientu o vulneración de los privilexos territoriales y locales (fueros).^[3]

El racionalismu creó la idea del "ciudadanu", l'individuu que reconoz al Estáu como'l so ámbitu llegal. Creó un sistema de derechu uniforme en tol territoriu y l'idea de "igualdá llegal".

Les distintes escueles de ciencia política definen de diverses maneres el conceutu del Estáu-nación. Sicasí, na mayoría de los casos reconozse que les naciones, grupos humanos identificaos por carauterístiques culturales, tienden a formar Estaos con base neses semeyances. Cabo anotar que so esta mesma óptica la nación ye un agrupamientu humanu, delimitado poles semeyances culturales (llingua, relixón) y físiques (tipoloxía). Un Estáu puede allugar a delles naciones nel so espaciu territorial y una nación puede tar esvalixa al traviés de dellos Estaos.

Magar el Estáu-nación empezar a formar cerca del añu 1648 (Tratáu de Westfalia), les instituciones polítiques d'esta entidá tienen un desenvolvimientu que puede rastrexase hasta una maduración en 1789 (Revolución francesa). Los modelos d'agrupación en redol a una autoridá central siguen dos visiones contrapuestes, pesimista y optimista, avera del home en estáu de naturaleza, marcaes polos trabayos filosóficu-políticos d'Hobbes y Rousseau, ensin escluyir otres tradiciones del pensamientu políticu: el conceutu platónicu de República o la Política d'Aristóteles, y el funcionamientu y les polítiques de la democracia ateniense y la República romana na Edá Antigua; los alderiques de la Edá Media ente los poderes universales y l'intentu fallíu del conciliarismo (concilio de Constanza de 1413, concilio de Florencia o concilio de Basilea de 1431); o na Edá Moderna l'establecimientu del ius gentium, los xustos títulos y el tiranicidio polos españoles de la Escuela de Salamanca -Bartolomé de las Casas, padre Mariana- o l'holandés Grotius, l'humanismu de Nicolás de Cusa, el racionalismu de Leibniz o'l empirismu de Locke;^[4] toos ellos refundíos y retomaos pola Ilustración europea (primero Montesquieu y depués los enciclopedistes), según la perceición d'exemplos de delles esperiencies polítiques indíxenes americanes -les comunidaes precolombines nes Antilles, el mitu d'El Dorado, l'imperiu incaico del Tahuantinsuyo o la confederación iroquesa- que vistes dende la perspeutiva eurocéntrica conformaron la idea del bon xavaz y el utopismo.^[5] La primera plasmación política testual d'esti procesu intelectual fueron los testos de la Revolución americana: la Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos (4 de xunetu de 1776) y la Constitución de 1787.

Nós, el Pueblu de los Estaos Xuníos, con cuenta de formar una Unión más perfecta, establecer Xusticia, afirmar la tranquilidá interior, aprovir la Defensa común, promover el bienestar xeneral y asegurar pa nós mesmos y pa los nuesos descendientes los beneficios de la Llibertá, estatuimos y sancionamos esta CONSTITUCIÓN pa los Estaos Xuníos d'América.

Esta idea del Estáu implicaba'l so surdimientu ante la necesidá harmonizar los intereses del individuu y la comunidá de llograr al tiempu seguridá y llibertá; y pa garantizar el derechu de propiedá, como un desenvolvimientu natural de la cooperación ente los individuos nel so egoísta busca de la felicidá al traviés del propiu interés (teoría de la mano invisible d'Adam Smith).

El desenvolvimientu del conceutu xenerara, a partir del sieglu XVII, los primeros mapes europeos de naciones Estáu, onde les fronteres pretendíen establecese firmemente pa garantizar la paz, siquier en principiu, yá que la estabilidá de les fronteres nunca se consiguió. Al par d'esti desenvolvimientu de conceutu búscase xustificar la esistencia d'un Estáu-nación natural, delimitado por fronteres naturales en contraposición cola idea de la nación como productu de les semeyances culturales. Esti tipu de concepción territorial del Estáu va llevar a la conformanza d'Estaos imperiales, más que nacionales, onde s'arrexunten delles comunidaes nacionales so una mesma autoridá estatal centralizada, qu'entren en conflictos por cuenta de les sos fondes diferencies culturales, enraigonaes en tiempos de depresión económica.

Les naciones estremaes o esvalixaes en distintos Estaos tamién xeneraben conflictos de bien mala solución (casu del pueblu xudíu, el curdu o'l xitanu). N'otros casos les comunidaes d'una mesma nación esanicien les fronteres, de manera qu'hai llibre tránsitu al traviés de fronteres, como ye'l casu de los indíxenes del norte de Méxicu y el sur d'EUA.^{[ensin referencies]}

Por cuenta de factores como fronteres zarraes, grupos nacionales bien pequeños y procesos históricos complexos, resulta pocu práuticu (según la perspeutiva política, económica y social de los Estaos modernos) reintegrar la soberanía o dexar el surdimientu de naciones alternatives de tamañu menor que les que conformen a los Estaos modernos. La identificación del Estáu nacional col mercáu nacional, d'un tamañu abondu pa dexar a la burguesía el desenvolvimientu del mercáu capitalista, potenciar nel periodu de desenvolvimientu de la Revolución industrial (sieglu XIX), simultáneu al periodu conocíu como nacionalismu, nel que s'empecipien los movimientos nacionalistes contemporáneos.

Esti enclín a l'adecuación ente'l tamañu del mercáu y el tamañu del Estáu complementar colos imperios coloniales na denomada dómina del imperialismu (1870-1914), procesu que foi identificáu y analizáu naquel momentu por Hobson y Lenin.^[6] La Primer Guerra Mundial, qu'eslleió los grandes imperios (II Imperiu Alemán, Imperiu austrohúngaru, Imperiu otomanu y Imperiu rusu), terminó, per un sitiu col intentu de construcción d'un Estáu socialista (la Xunión Soviética) y, por otru, col intentu d'aplicación al restu d'Europa de los catorce puntos de Wilson, que matizaos poles potencies vencedores nos trataos de paz (Tratáu de Versalles), conducieron a una política de plebiscitos en que les poblaciones tendríen d'escoyer l'Estáu en que queríen vivir (por casu, el Sarre), lo que na Europa Oriental nun garantizó unes fronteres segures nin una estabilidá que pudiera evitar la esplotación d'un estendíu sentimientu de victimismo nacionalista polos fascismos y l'españíu d'una nueva guerra (la Segunda Guerra Mundial), tres la cual optóse por tresllaos forzosos y masivos de les poblaciones y una política de bloques.^[7]

El términu Estáu nacional, que suel utilizase indistintamente xunto al términu Estáu, refierse más puramente a un Estáu identificáu con una sola nación. Tres el procesu de descolonización de mediaos del sieglu XX, esta forma d'Estáu aportó a la más común, de cuenta que la inmensa mayoría de los Estaos considérense Estaos nacionales. Sicasí, nunca a lo llargo de la historia hubo una identidá indiscutida ente dambos términos (Estáu y nación) y siempres hubo oxeciones sobre la identificación con una sola nación de cualesquier de los Estaos esistentes, tantu de los que se consideren exemplos d'Estáu nacional dende finales de la Edá Media (Francia, exemplu de centralismu y de nación construyida colos mecanismos unificadores de la sociedá pol Estáu)^[8] como de los surdíos de movimientos unificadores románticos (Unificación d'Alemaña y Unificación d'Italia). Esto fai entá más difícil preguntar sobre qué ye una nación. Hai munchos Estaos, como Bélxica y Suiza, con múltiples idiomes, relixones o grupos étnicos dientro d'ellos, ensin que nengún sía claramente dominante. De cutiu (y especialmente nel casu de Suiza y los Estaos Xuníos) una identidá nacional foi construyida desafiando eses diferencies. Un meyor exemplu d'Estáu plurinacional sería'l Reinu Xuníu, constituyíu por cuatro naciones: Inglaterra, Escocia, Irlanda del Norte y Gales, lo que nun implica que predomine la conciencia nacional sobre'l conceutu de lo british (pa dalgunos lo más próximo a una nación británica).^[9]

El conceutu d'Estáu de les autonomíes surdíu de la vixente Constitución Española de 1978 (que encontar na indisoluble unidá de la Nación española, patria común ya indivisible de tolos españoles y reconoz y garantiza el derechu a l'autonomía de les nacionalidaes y rexones que la integren y la solidaridá ente toes elles -artículu 2-) ye interpretáu de forma distinta per cada fuercia política española, dende postures centralistes hasta otres qu'entienden a España como una Nación de naciones, dende un denomináu patriotismu constitucional a un nacionalismu español más tradicional, y dende les reivindicaciones independentistes de los más radicales ente los nacionalismos periféricos, a les más moderaes de los que dacuando se denominen rexonalistes y dacuando nacionalistes moderaos.

Estáu-nación y globalización

La descolonización y la creación d'entidaes supranacionales caracterizaron la segunda metá del sieglu XX y significaron un cuestionamiento de la utilidá de la escala nacional o imperial-colonial que marcara al sieglu XIX y la primer metá del XX.^[10] Tal cuestionamiento se ejemplificó especialmente nel Mercáu Común Européu (depués redenominado Xunión Europea), tomáu como modelu d'integración por otres organizaciones internacionales d'ámbitu económicu (Pactu Andín, ASEAN, MERCOSUR, NAFTA), y en menor midida poles instituciones militares (OTAN y Pactu de Varsovia) mientres la guerra fría, o pol cumal de les rellaciones internacionales que ye la ONX y les sos axencies.

Un cambéu d'enclín supunxo la cayida del muriu de Berlín y la desapaición del bloque comunista y de la Xunión Soviética (1989-1991), que representó la transición al capitalismu de los países de la so redolada, según la que pola so propia cuenta venía realizando China, que los precediera (polítiques denominaes un país, dos sistemes y Cuatro Modernizaciones). Falar d'una renacionalización de les rellaciones internacionales, nun contestu muncho más violentu de les rellaciones internacionales, lloñe del agoráu Fin de la Historia (Francis Fukuyama) y más cercanu al llamáu choque de civilizaciones (Samuel Phillips Huntington), evidenciado pol islamismu radical. Apaecieron dellos Estaos nuevos n'Europa, el Cáucasu y Asia Central por descomposición de la Xunión Soviética, Yugoslavia y Checoslovaquia; n'África pola independencies d'Eritrea frente a Etiopía y de Sudán del Sur frente a Sudán; y na zona insular ente l'océanu Índicu y el Pacíficu pola de Timor Oriental (ex-colonia portuguesa primeramente anexonada por Indonesia).

La globalización, amás de dexar nueves redes sociales ayenes a los poderes estatales (lo que se denominó'l quintu poder), da mayor poder a les instituciones económiques (Fondu Monetariu Internacional, Bancu Mundial) y a los axentes económicos (especialmente a les grandes multinacionales) qu'a les instituciones polítiques tradicionales, incluyíos los Estaos,^[11] sobremanera col enclín d'éstos a un menor tamañu (polos procesos d'independencia) y poder (polos procesos de cesión de soberanía a les instituciones supranacionales y a les entidaes rexonales dientro de les sos propies fronteres, lo que se denominó'l sestu poder.^{[ensin referencies]}

Ver tamién

• Estáu
• Estáu modernu
• Estáu nacional

• Paradiplomacia

Referencies