Esperantu
Esperanto
Creáu por L. L. Zamenhof
Faláu en Mundialmente
Falantes 2 millones (aprox.)
Familia Protoesperantu

 Esperantu

Alfabetu Alfabetu llatín
Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Akademio de Esperanto
Códigos
ISO 639-1 eo
ISO 639-2epo
ISO 639-3epo
Ludwik Zamenhof

L'esperantu[1] ye un idioma planificáu, creáu pol oftalmólogu polacu L. L. Zamenhof en 1887 como resultáu d'una década de trabayu. El primer llibru espublizáu foi La lingvo internacia (n'asturianu: La llingua internacional). El nomatu de Zamenhof, D-ro Esperanto (Dr. Esperanzáu), bien llueu convirtióse nel nome del idioma en sí.

L'esperantu ta destináu pa sirvir como idioma auxiliar internacional, el segundu idioma (dempués del idioma natal). La mayor parte del so vocabulariu ta formáu por raíces de llingües modernas d'orixe indoeuropéu y tamién del llatín y el griegu clásicos. La gramática básase en 16 regles ensin esceiciones. L'alfabetu ye fonéticu (a cada soníu correspuénde-y una sola lletra y viceversa). Con estructura lóxica (por exemplu -o pa sustantivos, -a p'axetivos, etc.). El so caráuter aglutinante, permíte-y construyir pallabres combinando raíces, afixos y terminaciones, con lo que con un númberu pequeñu de raíces puen espresase tolos conceutos posibles, lo que permite un rápidu deprendimientu. Estos fai del idioma más fácil de deprender que cuelesquier idioma maternu, incluso pa los non europeos.

Persecución del esperantu

L’esperantu como cuasi toles llingües nun arreyaes a grandes estaos, foi persiguida. Asina, Adolf Hitler nel so llibru “Mein Kampf” (La mio llucha) fala del esperantu como una llingua que podría ser usada polos xudíos pa dominar el mundu, colo que los esperantistes foron persiguíos n’Alemaña nazi.

Y nel polu opuestu de los totalitarismos, Stalin faló del esperantu como una llingua d'espíes, produciéndose la execución d'esperantistes na Xunión Soviética. Mientres que na caza de bruxes d'Estaos Xuníos, el senador Joseph McCarthy consideró’l conocimientu del esperantu como una amosanza de simpatía col comunismu.

Esperantu y anarquismu

Hasta la década de los 30 del sieglu pasáu, l'esperantismu garró puxu ente’l movimientu obreru. Asina, los anarquistes, marcaos pola idea de comprensión y collaboración ente pueblos y l'ausencia d'Estaos, apostaron pol esperantu como llingua internacionalista pa la comprensión de la humanidá, lloñe de cualesquier imperialismu.

Esperantu y territoriu

A pesar de ser una llingua ensin territoriu, a entamos del sieglu XX hubo intentos pa que pequeños estaos de curtia historia, como la República d'Isla de les Roses, una plataforma marina nel Adríaticu, de declarar l'esperantu como idioma oficial del Estáu.

La comunidá de falantes d'esperantu ye conocidá como Esperantujo o Esperantio (Esperantolandia). Cuando dos persones falen esperantu, dizse que tán n’Esperantujo.

L'esperantu güei

L’Asociación Universal del Esperantu, fundada en 1908, tien miembros en 119 Estaos, trabayando amás de pa esparder el so idioma, pa llamar l'atención sobre’l problema llingüísticu mundial y la necesidá d'igualdá ente llingües. N’actualidá unos cientos de miles de persones tienen l'esperantu como llingua materna, o como una d'elles. Xeneralmente son xente con proxenitores esperantistes que nun comparten idioma maternu y que se conocieron en dalgún congresu d'esperantu.

Anguaño, l'Ethnologue calcula qu'hai unos dos millones de falantes d'esperantu nel mundu. Mui per debaxo de los presaxos de Zamenhof de convertir l'esperantu n’idioma francu mundial. Sicasí, ye una cifra reseñable. Hai una importante lliteratura, calcúlase que s’espublizaron unos 30.000 llibros nesti idioma, esiste música n’esperantu, tamién cine, cuatro llargometraxes dende 1964 y el so usu simbólicu en películes que van dende The Great Dictator hasta la tercera parte de Blade.

Referencies

Enllaces esternos

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.