Una de les peculiaridaes del español andín ye que ye una variedá ensin yeísmu, polo qu'estrema na pronunciación les ortografíes <ll> de <y>.
En mariellu'l dialeutu andín pastuso.
Mapa de los principales dialeutos del Ecuador.
En colloráu'l español andín d'Ecuador y Perú.

El español andín (conocíu en Perú y Ecuador como serranu[ensin referencies]) ye un dialeutu del idioma español faláu nos Andes centrales, dende'l sur de Colombia (nuedu de les Camperes) pasando por Ecuador, Perú y Bolivia hasta'l Norte arxentín y la puna de Chile. Tien influencies mayormente del castellán clásicu, que ye favorecíu más nes ciudaes, ente que nes árees rurales y parte de les ciudaes, esiste influencia del quechua, del aimara y d'otres llingües autóctones.

Carauterístiques fonolóxiques

  • Nel español andín nunca s'aspira la /s/ en final y tampoco se pronuncia predorsal sinón semi-apical (daqué paecíu a la de Castiella).
  • Na variante ecuatoriana, esta fricativa alveolar sorda a la fin de sílaba convertir en sonora /z/ si la consonante siguiente ye tamién sonora, o si la pallabra que sigue empieza con vocal. Na variante peruana se palatiza ante /i/.
  • Nel área del oeste de Bolivia, Norte arxentín, delles ciudaes d'Ecuador como Tulcán, Ambato y Loja, y el sur peruanu estrémase ll [ʎ] con y [j].
  • Suélense confundir les vocales /y/ con /i/ y /o/ con /o/, influencia del sistema tri vocálicu del quechua y del aimara. Esti fenómenu (motosidad) solo asocede n'árees rurales esvalixaes onde la llingua materna entá sigue siendo la indíxena orixinaria.
  • Se asibilan les erres como una fricativa retroflexa sonora, nos grupos rr /r/→[ʐ] y tr→[ʐ]. Esto ye consideráu 'cultu' solo n'Ecuador y Bolivia. En Perú puede apreciase na sierra norte y central, anque na sierra sur va en retrocesu.
  • La fricativa velar sorda /x/ nun presenta'l alófonu uvular d'otres llatitúes.
  • La /f/ articúlase como fricativa billabial sorda [ɸ], la mesma que por amesta-y -y una /w/ epeténtica suelse confundir con /x/.
  • Dase especial énfasis a les consonantes con debilitamientu de les vocales, sobremanera nes sílabes átones (como en Méxicu anque non tan marcáu como nesi país).
  • L'acentuación ye, o tiende a ser, paroxítona.

Aspeutos gramaticales

Na rexón andina faise usu estensivu de:

  • El pretéritu compuestu y, n'ocasiones, el pluscuamperfeutu, según el xerundiu.
  • El clíticu “lo” como dativu y acusativu, singular y plural, y dacuando (sobremanera nel Perú) masculín y femenín (sacante na fala ecuatoriana onde, otra manera, hai leísmo similar al dialeutu castellanu).
  • Los pronomes posesivos.
  • Los diminutivos.
  • Nes árees rurales o urbanoides suelse calcar la construcción del quechua o aimara:
A la so casa de Jacinta me istoy diendo.
  • En gran parte de los países onde se practica utilízase preponderantemente el tutéu y bien pocu'l voseo. N'Andar bolivianos (aparte'l restu del país) y en Campera (Colombia) hai abondo usu del voseo, más que nada nes clases menos educaes formalmente, y sobremanera nes formes d'imperativu. En Los Andes ecuatorianos el voseo foi progresivamente en regresión, y n'andar peruanos ye totalmente desconocíu.

Les variedaes más reconocíes como cultes son les de: Loja, Cuenca, Quitu, Arequipa, Campera, Cusco y La Paz.

Árees d'influencia

Nel norte de l'Arxentina y nel altiplanu del norte de Chile anguaño puede dicise qu'esiste una especie de fusión ente los dialeutos de los respeutivos países, pero notándose más preponderante'l dialeutu del país local. El dialeutu tien nel noroeste arxentín inflúi al respeutive de la pronunciación y léxicu. Ente que el dialeutu rioplatense apurre llevemente na pronunciación, una variedá de modismos y el voseo rioplatense anque solo dígase vos pero nun conxuguen los verbos na forma del vos sinón na del tu. El tutéu esisti entá. Bien similar pa Chile, solo qu'alterna l'usu del tutéu y voseo, y amás presenta modismos del español chilenu y dalgunos d'esti dialeutu.

Ver tamién

Enllaz

Castellanu Andín. Aspeutos sociollingüísticos, pedagóxicos y gramaticales Cerrón Palomino, Rodolfo (2003).

    Bibliografía

    • Canfield, Delos Lincoln (1981). La pronunciación del español d'América. Chicago: The University of Chicago.
    • Cerrón Palomino, Rodolfo (2003). Castellán Andín. Aspeutos sociollingüísticos, pedagóxicos y gramaticales. Lima: Fondu Editorial Pontificia Universidá Católica de Perú, Cooperación Téunica Alemana GTZ. ISBN 9972-42-528-2.
    • Escobar, Alberto (1978). Variaciones sociollingüístiques del castellán nel Perú. Lima.
    • Granda, Germán (2001). Estudios de llingüística andina. Lima: Pontificia Universidá Católica de Perú.
    • Lapesa, Rafael (1986). Historia de la llingua española. Madrid.
    • Mackenzie, Ian. A Linguistic Introduction to Spanish. Gran Bretaña: University of Newcastle upon Tyne, LINCOM Studies in Romance Linguistics 35. ISBN 3-89586-347-5.
    • Rivarola, José (1990). La formación llingüística de Hispanoamérica. Lima: Fondu Editorial Pontificia Universidá Católica de Perú.
    Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.