Escritura china

Tipos	llingua viva, llingua natural, lenguaje escrito (es) y lenguoide (es)
Dates	221 edC

El sistema d'escritura chino consta de miles de calteres (pictogramas), llamaos en chinu hànzì (汉字/漢字; pinyin: hànzì, lliteralmente: «calteres Han»), que s'utilizaron mientres siquier trés mil años como forma escrita de la llingua china. El sistema d'escritura chino foi adoptáu tamién por otres llingües asiátiquessobremanera'l xaponés, el coreanu y el vietnamita. Estos dos últimes abandonaron cuasi por completu l'usu de calteres mientres la segunda metá del sieglu XX, ente que'l xaponés utiliza los kanji, ideogrames tomaos direutamente del chinu, como una de los sos trés formes d'escritura.

Orixe llexendariu

La tradición china atribúi la invención de los calteres chinos al personaxe llexendariu Cang Jie, ministru del míticu emperador Mariellu (Huang Di), quien inventaría los calteres inspirándose nes buelgues de los páxaros.

Esisten otres lleendes menos espublizaes sobre l'orixe de los calteres. Una d'elles, recoyida nel Laozi asitia l'orixe de los calteres nun sistema de nuedos en cuerdes. Otra lleenda señala a los 8 trigramas del Yijing, inventaos pol sabiu llexendariu Fu Xi, como precursores de los calteres de la escritura chino.

Delles teoríes superaes víen l'orixe de los calteres chinos nes escritures cuneiformes de l'antigua Mesopotamia. Agora yá se piensa nun orixe independiente.^[1]

Introducción

Unu de les traces más resaltantes ye que'l calter suel coincidir con una sílaba que tien significáu. Esta ye probablemente la causa de la idea errónea de que'l chinu ye una llingua monosilábica. En realidá, la mayor parte del léxicu chinu modernu componer de pallabres bisílabes, entendiendo como pallabra una unidá léxica que puede combinase llibremente nuna frase. Nel chinu clásicu utilizábense munches más pallabres monosilábiques pero, aun así, nun se sabe de nengún estáu de la llingua en que toles pallabres fueren monosilábiques. Ello ye que esisten términos bisílabos que s'escriben con dos calteres que namái pueden apaecer xuntos, como por casu gāngà (尷尬 /尴尬, "avergoñáu") o jǔyǔ (齟齬 /龃龉, "fregáu"). Nestos casos, nin siquiamente sería posible un analís semánticu o etimolóxicu como unión de dos morfemes.

Esisten diversos criterios pa clasificar los tipos de calteres chinos. Lo más senciello ye estremalos en tres categoríes básiques

Los calteres más antiguos son pictogrames, esto ye, dibuxos del conceutu que representen. Por casu:

El primer calter, pronunciáu rén en mandarín modernu, significa "persona", y procede del dibuxu d'un perfil humanu. Esti calter ye una auténtica pallabra monosilábica y utilízase en chinu modernu. El segundu exemplu, pronunciáu mù, significaba "árbol" na antigüedá, y representa, de manera estilizada, el tueru, la copa y los raigaños del árbol. En chinu modernu, esti calter pasó a significar "madera", ente qu'árbol dizse shù (樹 /树).

El segundu tipu de calteres son los llamaos ideogrames. Nestos casos los pictogrames combinar pa suxurir idees per asociación. Por casu:

Estos dos ideogrames basar nos pictogrames anteriores. El primeru, pronunciáu qiú, significa "prisioneru", significáu suxuríu pola imaxe d'una persona zarrada. En chinu modernu, la pallabra normal pa dicir prisioneru ye qiúfàn (囚犯), forma bisílaba qu'entá contién esti calter. El segundu calter de la imaxe significa "monte", idea suxurida pola repetición del árbol. Nesti casu, el chinu modernu tamién acabó dándonos una forma bisílaba: La pallabra actual ye sēnlín (森林), onde apaez tamién otru ideograma similar con tres árboles.

El tercer tipu de calteres constituyir los logogramas. Esti tipu toma la inmensa mayoría de los calteres chinos actuales. Consiste nel cambéu d'otru calter col que comparte pronunciación añader otru componente que lu estrema. El componente añadíu ye de cutiu unu de los llamaos radicales, qu'apurre una idea semántica respectu al tipu de significáu representáu pol nuevu calter. Veamos dos exemplos:

Estos dos logogramas tán basaos nos ideogrames anteriores, pero correspuenden a pallabres totalmente distintes. En dambos calteres aprecien trés trazos a la izquierda. Estos trazos son conocíos como "tres gotes d'agua", o "radical de l'agua", y proceden del pictograma que significa agua. Los calteres que tienen estos trés gotes d'agua suelen tener un significáu rellacionáu cola agua o los líquidos. El primeru, pronunciáu qiú, basar nel ideograma qiú pol pixín fechu de que tien la mesma pronunciación. El so significáu clásicu ye "nadar" y utilízase pocu en chinu modernu. Una pallabra con esti calter ye qiúdù (泅渡, "cruciar a nadu"). El segundu calter pronúnciase lín, y ye por esa coincidencia fonética pola que se basa nel calter del monte. Los trés gotes d'agua indíquennos que se trata, sicasí, d'un términu rellacionáu cola agua. El so significáu ye "papar". En chinu modernu puede utilizase como verbu monosílabu, o en delles combinaciones bisílabes, como na pallabra línyù (淋浴, "ducha").

Lo más probable ye que nun estadiu antiguu de la llingua estos logogramas empezaren escribiéndose col mesmu calter que'l so soníu comparten, y que l'agregu del radical produxérase darréu pa clarificar el significáu, de manera análoga, salvando les distancies, al usu que faemos en castellán de la tilde pa estremar monosílabos de significáu distintu, como "si" y "sí", o "te" y "té".

El sistema de calteres chinos nun ye, poro, un inventariu de pallabres monosilábiques, como dacuando dizse, sinón más bien una suerte de silabariu inmensu col que se representen los soníos de les pallabres de la llingua falada^{[ensin referencies]}.

Aspeutos relevantes de los calteres chinos

• Los calteres chinos (chinu tradicional: 漢字, chinu simplificáu: 汉字, pinyin: hànzì) emplegar na escritura del idioma chinu (anque s'espublizaron al xaponés y coreanu).
• Cada signu referir a la unidá mínima de significación (morfema)
• Nel léxicu de la gran mayoría de les pallabres actuales son bisílabos compuestos por unión de dos monemas, que davezu tienen identidá y significación propies, por casu 歡迎 (bienvenida).
• Hai inventariaos unos 50 000 calteres distintos, de los que 10 000 son utilizaos na llingua culta y 3000 nel llinguaxe corriente.
• Pocos hanzi son ideogrames y dende tiempos antiguos los signos tienen valor fonéticu anque estos signos nun determinen exactamente'l soníu y polo tanto ye bien difícil saber cómo tienen de ser pronunciaos.
• La mayoría de calteres tán compuestos por un radical semánticu (de significáu más o menos común) y unu fonéticu, lo qu'aprovecha pa ordenar nos diccionarios.
• Cada calter ye indivisible ya invariable, pero por razones téuniques y d'estudiu clasificar en simples y compuestos (según los trazos), ideográficos (sentíu deducible de les partes) y fonéticu (si contienen dalguna fuelga indicación sobre la pronunciación).
• A lo llargo de la historia utilizáronse diversos estilos de grafismu que se caltienen inda nel arte caligráfico tradicional: El primer estilu d'escritura, surdíu mientres la dinastía Shang, conozse como dàzhuànshū 大篆書, "escritura del sellu grande "otros estilos son la escritura del sellu pequeñu xiǎozhuànshū 小篆書, la escritura alministrativo lishu 隸書, el xingshu 行書, y el de yerba cǎoshū 草書.
• L'estilu escritu o llingua lliteraria llamáu wenyan, aniciáu a partir del chinu antiguu dexa entender los testos de cualquier dómina.
• L'estilu baihua más cercanu al llinguaxe falao y utilizao yá pol budismu, movió progresivamente a wenyan y sustituyir dafechu cola reforma educativa de China del sieglu XX.
• La forma tradicional d'escribir yera en vertical y de derecha a izquierda pero modernamente facer n'horizontal y d'esquierda a derecha.
• A partir del 1956 el gobiernu de la República Popular China simplificó los calteres y adoptó oficialmente l'añu 1979 el sistema de trescripción pinyin. Singapur fixo lo mesmo.
• El númberu de calteres chinos que figuren nel diccionariu Kangxi ye de 47.035, anque munchos son variantes inusuales acumulaes a lo llargo de la historia. Estudios llevaos a cabu en China, demostraron que la plena alfabetización n'idioma chinu namái rique conocer ente trés y cuatro mil calteres.^[2]

Tipoloxíes de calteres chinos

• Tradicionalmente los calteres chinos estremar en seis tipos, división que per primer vegada apaez nel diccionariu Shuowen Jiezi del añu 100 d.c. , por obra de Xu Shen:
  • Calteres pictográficos o pictogrames (象形 xiàngxíng): son los que representen gráficamente a un oxetu; son los más fáciles de reconocer. Exemplos constituyir 口 kǒo “boca”, 人 rén “home”, 日 rì “sol”.
  • Calteres indicativos o deictogramas (指事 zhǐshì): son símbolos qu'indiquen ciertos fenómenos y representaciones. Empléguense tamién pa representar idees astractes. A esta categoría pertenecen calteres como 上 shàng “enriba” o 下 xià “embaxo”. Tamién lo ye 本 běn “raigañu” o “orixe”, calter que se llogra añader un trazu a 木 mù “árbol” na so parte inferior, colo cual indícase a los sos raigaños.
  • Calteres asociativos o ideogrames (會意 huìyì): son los creaos pola asociación de dos o más calteres ideográficos. Nesti casu, cada calter apurre un sema o unidá de sentíu distintu, polo que podríen denominase calteres de montaxe sémico (lo cual siguiría'l sentíu del so nome en chinu, 會意 o “composición de significaos”). Un exemplu constituyir el calter 明 míng “brillante”, ensamblado a partir de 日 rì “sol” y 月 yuè “lluna”, los dos cuerpos celestes más brillosos visibles nel firmamentu. O 鳴 míng “voz o gritíu d'una ave”, compuestu de 口 kǒo “boca” y 鳥 ninǎo “ave, páxaru”.
  • Calteres pictofonéticos o pictofonogramas (形聲 xíngshēng): son los creaos pola asociación d'un calter qu'apurre l'elementu fonéticu y otru qu'añade la diferenciación semántica, llamáu radical y que de normal va escontra la esquierda. Esti métodu de montaxe fonosemántico foi'l que disparó les posibilidaes combinatories de la escritura chino, resultando en que la mayor parte de los calteres chinos actuales son d'esti tipu. El principiu funciona de la siguiente manera: si tengo'l calter 媽 mā, sé que daqué perteneciente a la categoría 女 nǚ “muyer” pronúnciase como 馬 mǎ, siendo equí irrelevante'l sentíu de “caballu” d'esti últimu calter. El significáu de 媽 mā sería entós “ma”, emplegándose tamién reduplicado, 媽媽 māma. La fórmula quedaría asina: RADICAL (女 muyer) + FONÉTICU (馬 mǎ) = SER FEMENÍN QUE SE PRONUNCIA [ma] → 媽 mā “ma”.
  • Calteres emprestaos (假借 jiǎjiè): dase sobremanera en pallabres homófones, na qu'una empresta a la otra'l calter, añader dacuando otru elementu pa estremar los significaos. Un exemplu clásicu ye'l verbu 來 lái “venir”, que se representa col calter qu'indicaba antigualmente un tipu de cebada, lexía qu'igualmente se pronunciaba lái. El principiu del préstamu de calter pa trescribir daqué de mala representación, por ser un conceutu astractu, como “venir”, o tamién por ser una pallabra estranxera, atópase na trescripción de vocablos foranos. Un antiguu exemplu ye 葡萄 pútáo “uva”, otru más modernu ye 布拉吉 bùlājí “vistíu (de corte occidental)”, del rusu платье.
  • Calteres notativos: son aquellos nos que s'amplió'l significáu pa tomar otros conceutos asemeyaos.

La situación actual de la escritura chino

A finales de la década de 1950 el Gobiernu de la República Popular China empezó'l procesu de reforma de la escritura chino. Esti procesu de simplificación de los trazos de los calteres chinos llevó a una cisma na escritura de la llingua china, qu'anguaño s'escribe en calteres simplificaos na China continental y en Singapur, y en calteres tradicionales en Taiwán, Ḥong Kong y Macáu, según na mayor parte de les comunidaes chines nel restu del mundu.

Les opiniones favorables a la romanización del chinu, significatives mientres el sieglu XX sumieron práuticamente. Ello ye que les nueves teunoloxíes informátiques dexen escribir y lleer el chinu con bien de facilidá n'ordenadores y teléfonos móviles, lo cual, xuníu al creciente apegu de China a la so cultura tradicional, paez fortalecer la defensa del sistema d'escritura milenario. La romanización del chinu, nun sería xera fácil. Yá que esiste una gran cantidá de pallabres con soníu idénticu pero escritura y significáu totalmente distintu. De fechu en conversaciones, dacuando represéntase la escritura col deu nel aire o sobre la palma de la mano, de dalgún calter pa esclariar significaos ambiguos y asina ayudar al oyente a descifrar el mensaxe correutamente. Otres vegaes citen pallabres d'usu común que contengan el calter que nun quedó claro. Ye cuasi obligatoriu colos nomes propios. Ye frecuente oyer frases como 我叫“Lín”, Sēnlín (森林) 的 “lín". Ye dicir llámome lín como en "senlin"(que significa monte). Daqué según n'español asocede con "me apellido Giménez con g de gatu". Esto demuestra que l'idioma chinu ta bien amestáu a la so escritura de calteres, cuasi imposible de dixebrar.

Ver tamién

• Ideograma
• Sinograma
• Caligrafía china
• Cangjie
• Güesu oracular
• Idioma chinu
• Categoría:Sistemes de trescripción del chinu
• Chinu mandarín

Notes y referencies

Bibliografía

• Norman, Jerry, Chinese, Cambridge Language Surveys, Cambridge University Press, Cambridge, 1988 (ISBN 0-521-29653-6).
• Ping Chen, Modern Chinese. History and Sociolinguistics, Cambri dge University Press, Cambridge, 1999 (ISBN 0-521-64572-7).
• Ramsey, S. Roberts, The Languages of China, Princeton University Press, Princeton, 1989 (ISBN 0-691-01468-X).
• DeFrancis, John, The Chinese Language: Fact and Fantasy, University of Hawaii Press, Honolulu, 1986 (ISBN 0-8248-1068-6).
• Ethan tenorio reter(2000-20012)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Escritura chino.
• Wikillibros tien un llibru o manual sobre «Cursu de chinu mandarín».
• Escribir calteres chinos dende'l to navegador
• Diccionariu de Chinu Español Chinu-China
• Aprender chinu Chinoesfera, Portal de la cultura y caligrafía china
• Diccionariu billingüe Inglés-Chinu, Chinu-Inglés, con reconocencia de calteres, audiu, fotografíes y otres funcionalidades: Nciku Nciku, n'inglés
• Historia de la llingua china Proel
• Recursos p'aprender chinu - diccionariu, fontes, fonética, flashcards, tests interactivos
• Diccionariu billingüe Inglés-Chinu, Chinu-Inglés MDBG