Xeografía

La mariña d'El Golfu, cerca del Pozu de la Salú.

Atópase travesada d'oeste a este per una gran llinia en forma de dosal con numberosos montes. Les zones costeres tán formaes por malpaíses, con abruptos cantiles.

Con estes condiciones ye difícil atopar sableres de sable, que suelen ser cales d'accesu complicáu. Sicasí, suélense utilizar los entrantes del mar y piscines naturales como zones de bañu y ociu (El Tiestu en Frontera, el Pozu de Les Calcosas na mariña d'El Mocanal, o Tacorón, cerca de La Restinga).

El Hierro ye la islla más pequeña, meridional y occidental del Archipiélagu Canariu. Tien una superficie de 268,71 km² y una población de 10.892 habitantes (INE, 2009).

L'altor máximu asitiase nel centru de la islla, nel Picu de Malpaso, con 1.501 m d'altitú, siguida del Picu de Tenerife de 1.253 m. Ente otros accidentes xeográficos destaca'l Valle del Golfu, producíu tres el deslizamiento d'una parte de la islla. Cabo señalar amás la Punta de La Restinga (puntu más meridional d'España) y la Punta de la Orchilla (puntu más occidental d'España). En proporción al so tamañu, ye la islla con mayor superficie protexida de too l'archipiélagu (un 58% del so territoriu), según recueye la Rede Canaria d'Espacios Naturales Protexíos.

Tamién pertenecen a El Hierro los castros llamaos Roques de Salmor (Roque Grande y Roque Chicu), con una área de 0.03 km², que conformen una Reserva Natural Integral.

Relixón

La población de la islla profesa mayoritariamente la relixón católica como nel restu del archipiélagu canariu y d'España, anque tamién hai minoríes d'otres relixones. La islla forma un arciprestalgu perteneciente a la Diócesis de San Cristóbal de La Laguna, l'Arciprestalgu d'El Hierro.

La islla atópase sol patronalgu de la Virxe de los Reis y San Agustín d'Hipona. Festivu insular na islla ye'l 24 de setiembre, festividá de la Virxe de los Reis.

Formación de la islla

Al oeste de la islla.

El Hierro, como'l restu de les Canaries, ye una islla d'orixe volcánicu. Envalórase una edá xeolóxica d'un millón d'años, polo que ye la islla canaria más nueva. Cuando'l magma rompió'l fondu marín, pudo crease una fienda en forma de "Y", pola qu'empezó a salir llava. La fase más activa de la formación de la islla asitiase escontra'l 10000 a. C. Les erupciones más nueves duraron dende'l 4000 a. C. hasta'l 1000.

La islla tomó forma de "Y". Les tendalaes de llava cubrieron les zones costeres del sur y oeste de la islla, anque tamién de la zona norte. Les distintes erupciones fueron ampliando'l tamañu de la islla. Tamién pudieron asoceder grandes deslizamientos de material volcánico inestable.

En 1793 según les cróniques hubo una serie de fenómenos sísmicos na zona d'El Verodal, anque en nengún de los documentos de la dómina rexistró una erupción. Hernández Pacheco (1982) lleva a cabu un estudiu vulcanolóxicu alcontrando la posible erupción nel volcán Llombu Negru. Sicasí otros autores (Romero, 1991) ponen en dulda dicha erupción, nun tando inda científicamente confirmada.

El Hierro ye la islla con mayor densidá de volcanes de Canaries, esistiendo más de 500 cráteres a cielu abiertu y otros 300 cubiertos por tendalaes de llava más recién. Anguaño esisten 70 cueves y tubos volcánicos catalogaos, destacando la Cueva de Don Xustu, con 6 quilómetros de llargor. Componese d'un sistema de tubos volcánicos formaos pol enfriamientu de les corrientes de llava nel esterior. La llava ingriente del interior del tubu siguió fluyendo hasta dexalo vacíu.

Rexones xeolóxiques

Al contrariu del restu de les islles, el norte d'El Hierro tien pocos ribayos. Na parte central de la islla atopa la cume, onde s'atopen los picos de los volcanes más altos. Pueden estremase tres rexones xeográfiques distintes: el pandu, el Valle d'El Golfu llly la zona en rimada d'El Julan. El Hierro ye bien montascosu, si tienese en cuenta la so área. El cume más altu ye'l Picu de Malpaso con 1500 msnm. Cerca del 90% de la zona costera ye acantilada.

Formación del Valle d'El Golfu

Valle d'El Golfu, nel conceyu de Frontera.

El Valle d'El Golfu creóse mientres el periodu mediu d'erupciones. Al contrariu de l'antigua creencia, nun se trata d'un antiguu cráter xigante, que la so otra metá atópase somorguiada, sinón d'un procesu d'erosión y deslizamientos. Diversos estudios realizaos no fondero marín demostraron que'l valle creóse por un esbarrumbamientu del terrén, que xeneró un gran tsunami. La fuercia de la gravedá abasnó los materiales, dexando les parés del actual valle, de materiales más antiguos y resistentes, na posición actual.

La Corona de Castiella na islla

La Corona de Castiella pagó a mercenarios vascu-franceses pa conquistar la islla; sicasí éstos vendieronla a Portugal, que depués la venció a la Corona española nel Tratáu de Alcáçovas. Antes de la llegada de les tropes de les corones castellano y aragonés, la población yera pastoril con ganáu caprino, ovín y porcín y desenvolvía el cultivu de ceberes, amás d'esplotar recursos vexetales y marinos. Por cuenta de que nun esistía ruta de comerciu, arralecíen los productos ellaboraos y ferramientes. Solo esistía un mercáu interior. Supuestamente, les tierres y otros recursos comunes partíense equitativamente. El poder divino representábalo la naturaleza. La progresiva espansión del control per parte de la Corona de Castiella concentró les tierres y los beneficios de producción comercial, por aciu un réxime señorial. Antes y dempués d'incorporase la islla a la Corona española, dellos habitantes fueron llevaos como mano d'obra esclava; anque depués tornaron a la islla. Más tarde asitiáronse franceses y galllegos sol réxime señorial. l

Visita de Colón

Nel so segundu viaxe a América, Cristóbal Colón fixo escala en La Gomera y en El Hierro. Nesta última islla realizó la escala p'aprovise d'alimentos y agua según pa esperar vientos meyores. En total, pasó 17 díes na islla esperando a una meyora nos alisios que dexara a la so flota de 17 buques avanzar más rápidu. El 3 d'ochobre de 1493 partió dlende la Badea de Naos al Nuevu Mundu.

Ilesia de la Concepción

Ilesia de la Concepción, na Villa de Valverde.

Detalle del campanariu de planta octogonal.

Na Villa de Valverde atopa la Ilesia Matriz de La nuesa Señora de la Concepción, d'estilu barrocu clasicista, construyida ente los años 1767 y 1820. El templu ye de planta rectangular, estremada en tres naves. Na nave central asítiase'l campanariu y na cabecera d'esta nave atopamos un ábside de planta cuadrada.

Na fachada principal, la nave central adelántrase y nella abre un gran arcu de mediu puntu realizáu en cantería, sobre'l que s'alza una orixinal torre, que'l so segundu cuerpu ta compuestu por un campanariu de planta octogonal, rematáu por una pequeña cúpula d'influencia mudéxar, con una imaxe de la Virxe de La Concepción.

Unes pilastres soporten la cubierta de la ilesia, en que'l so interior ye posible contemplar un artesonado de madera de tea de pinu, d'estilu mudéxar bien senciellu. Esta cubierta foi reformada en 1937, pos l'anterior amenaciaba ruina. La capiya mayor y el cruceru caltienen la cubrición orixinal.

Emigración

Parte de los habitantes de la islla viéronse forzaos a emigrar a lo llargo de la historia, por cuenta de la llimitación de tierres de cultivu y llargues seques. La mayor emigración recién foi debida a la seca de mediaos del sieglu XX. Munchos herreños emigraron a Tenerife o Gran Canaria. Tamién partíen barcos de vela dende El Hierro hasta América del Sur, de forma clandestina, formando colonies canaries, mayormente de comerciantes de productos agrarios. En parte tornaron a Canaries, anque otros -y los sos descendientes- son habitantes de distintos países d'América.

Destierru

El sieglu XIX supunxo quE'l Hierro, al igual que Fuerteventura volviérase interesante como llugar de destierru de dellos políticos, militares y lliberales cayíos en desgracia. Sicasí que la islla convertirase nuna especie de cárcel alloñada, foi beneficiosu pa los isleños. Gracies a ello, dende Tenerife llegó desterráu Leandro Pérez, por motivos políticos, convirtiéndose nel primer médicu de la islla, comprobando les propiedaes curatibles de les agües del Pozu de Sabinosa, o Pozu de la Salú. La población yera la encargada de xixilar a los desterraos.

Pozu de la Salú

El Pozu de Sabinosa, o Pozu de la Salú, hacia l'añu 1912.

Brocal del pozu y antigua Casa Rosa.

Interior del Hotel Balneariu, xestionáu pol Cabildru Insular d'El Hierro.

Ente los años 1702 y 1704 furóse'l Pozu de la Salú, que primeramente se llamaba Pozu de Sabinosa. Formaba parte d'un programa de busca sistemática d'agua potable na llinia de la mariña. L'agua atopao resultó daqué salobre, pero bien útil pa dar de beber a los animales. Pero, amás, llueu se comprobó que les persones que tomaben esa agua teníen meyor salú y aguantaben les epidemies.

A lo llargo del sieglu XIX numberosos médicos certificaron les sos propiedaes. Tamién personalidaes célebres bebieron les sos agües, según el métodu tradicional. Acaldía de terapia nel Pozu empezaba bebiendo dellos llitros d'agua recién estrayida, hasta llograr un efeutu purgante. Más tarde yera necesariu dase un bañu n'agua bien caliente (45 graos), mientres unos 10 minutos. Y dempués a sudar na cama, bien abrigáu.

L'agua del Pozu de la Salú sirvía p'ameyorar o curar munches enfermedaes de la piel, y trestornos dixestivos. Pero yera más amplia la llista de les sos indicaciones. Gracies a la so fama, foi constante la pelegrinación d'enfermos que llegaben d'otres islles. La razón principal pa viaxar a la islla d'El Hierro yera pa tomar les agües mineru-melecinales del Pozu de la Salú.

Nel sieglu XX, nes décades de los años cuarenta y cincuenta, la célebre cantadora y tamborilera doña Valentina la de Sabinosa y el so home Esdras, preparaben los baños calientes. La meyor referencia pa conocer anécdotes sobre so estancia tenemosla nel llibru del humorista Jacinto del Rosario: Viaxe estrambóticu al Pozu de la Salú, publicáu nel añu 1950.

Por esa dómina l'inxenieru José Rodrigo-Vallabriga construyía l'inicial balneariu, y comercializaba l'agua pa la so venta en farmacies y tiendes. El señor Vallabriga moraba en Santa Cruz de Tenerife, na Plaza de la Ilesia nº 11 (antiguu), y na planta baxa de la so casa estableció la pequeña industria embotelladora. Pa ello, primero tresportaba l'agua en garrafones dende El Hierro. Y una vegada tresvasada a botelles de vidriu, distribúyese poles islles.

Hasta 1965, añu de la muerte del inxenieru Vallabriga, el Pozu de la Salú tuvo una cierta animación artística, yá que les sos agües fueron bebíes por músicos y poetes, en socesivos branos. Y en los momentos de descansu improvisábense conxustes.

Nos años setenta, y empiezos de los ochenta, daba los baños doña Rosa, nel so establecimientu Casa Rosa. Ellí l'ambiente yera familiar. Doña Rosa foi la postrera gran entusiasta d'eses agües.

Poco dempués el Cabildru d'El Hierro empecipió la construcción del modernu Hotel-Balneariu Pozu de la Salú. En 2010 l'hotel tuvo cerráu por reformes. A finales del añu 2011 l'hotel reabrió pa dar tratamientos de guapura y relax, amás de sirvir como agospiamientu calidable, nuna redolada de gran guapura natural.

Sieglos XX y XXI

En xunetu de 1899 una quema afaró'l conceyu de Valverde destruyendo l'archivu que se creara en 1553. Quemáronse importantes documentos sobre la historia de la islla. Tamién nesi tiempu asocedió una epidemia de viruela y una llarga seca, siguida d'años bien lluviosos y con hinchentes frecuentes.

En 1912 creáronse los conceyos de Valverde y Frontera. Cola creación de los Cabildros Insulares, la l adquirió autogobiernu. La Primer Guerra Mundial nun supunxo nengún cambéu especial pa la islla. Nes décades siguientes construyóse'l Puertu de La Estaca, ameyoráronse les carreteres, les conducciones d'agua y construyéronse escueles. La Segunda Guerra Mundial, al contrariu que nes demás islles, tampoco se dexó sentir n'El Hierro. En 1948 otra llarga seca provocó la emigración de parte de la población escontra Venezuela y la islla de Tenerife.

Zona greba

Nes mariñes, les plantes nútrense principalmente de la rosada nocherniega, por ello les especies más comunes son les crasulácees especialmente del xéneru Aichryson, conocíes como ensundioses pola so forma d'almacenar agua. Otra de les plantes carauterístiques de la zona ye la Tabaiba. El zusmiu de la Tabaiba duce (Euphorbia balsamifera) yera usáu polos bimbaches como una especie de chicle qu'aselaba la sede. El zusmiu del cardón usaban como venenu pa la pesca. El cardón puede reparase n'El Hierro especialmente nos riscos de la zona de Les Sableres, que tamién recibe'l nome de Los Cardones. Tamién nes zones costeres crecen otru xéneru de plantes carnoses resistentes a la escasez d'agua.

Zona semihúmeda

Nesta zona, qu'empieza xeneralmente ente los 200 y 400 msnm habiten colonies de plantes ensundioses y otres plantes de fueya ancha. Tamién crecen cactus y ágaves. Los exemplares endémicos del xéneru Aeonium son los Aeonium hierrense y Aeonium valverdense. Los especímenes de ágave que s'atopen nesta zona fueron introducíos dende América, especialmente de la zona de Méxicu. Otres especies son la Palmera Canaria, la penca, y les sabines. Les poques sabines que queden na actualidá atópense deformadas polos fuertes vientos qu'azoten la zona. Son los restos d'un antiguu monte que cubría tola parte central de la islla.

Zona húmeda

Nesta zona, que se desenvuelve ente los 800 y los 1500 metros d'altitú ye onde se rexistren les mayores precipitaciones. Los montes de laurisilva, tamién conocíos como monteverde son la nota carauterística de la zona. Sicasí, la concentración ye menor qu'en La Gomera; La Palma o Tenerife.

Nel interior de la islla, al norte de San Andrés, a una altitú de 1000 metros atópase unu de los símbolos de la islla, el Garoé o Árbol Santu. El Garoé yera un árbol santu pa los bimbaches. L'exemplar actual foi llantáu en 1957. L'orixinal yera un exemplar de tilal que foi baltáu por una nube en 1610. Hai un pequeñu centru d'información turística onde s'esplica la función que tenía esti árbol na sociedá guanche, pos por cuenta de la condensación de l'agua de les nubes nes sos fueyes aprovía d'agua a los bimbaches. L'escudu actual de la islla amuesa al Garoé nel centru.

Reptiles

Llagartu pequeñu de Canaries (Gallotia caesaris).

Los llagartos son los animales más comunes d'El Hierro. D'ente ellos destaca'l Tarentola boettgerio una especie de geko endémicu d'El Hierro. Los llagartos de la islla tán emparentaos colos del continente africanu. La especie más común ye'l llagartu pequeñu de Canaries, una especie endémica d'El Hierro y La Gomera, qu'algama hasta 35 centímetros de llargor. Tamién se reparen colonies de llises doraes nes zones húmedes de la islla. Nes canaries nun esiste nengún tipu de culiebres. Nes agües costeres pueden reparase exemplares de tortúes marines, especialmente tortúes bobes (Caretta caretta) y tortugues llaúd (Dermochelys coriacea). Estos reptiles pueden considerase los de mayores proporciones del archipiélagu.

Aves

La islla d'El Hierro alluga una importante colonia d'aves, tanto autóctona como introducida pol home. Ente les especies más comunes destaquen los fríngílidos, canarios, abubillas, xilgueros, raitanes, mierlos, paseriformes, tórtolas, ferres, águiles, palombos, uxos chicos, falpayares, perdices, curuxes, peñerines, y gaviluetes.

Inseutos

Na islla esisten unes 5000 especies d'inseutos. Los más habituales son les caparines, caballinos del diañu, poliyes, sarantontones, lepidópteros, babarones, abeyes, aviespes, saltapraos y grillos. Nos años 50 llegaron plagues de llagostes procedentes d'África llexando nel mar, anque nun supunxeron nengún impautu ambiental pos fueron esaniciaes antes d'aportar a la mariña.

Direición Insular d'El Hierro

Esta institución ye la encargada de representar al Gobiernu d'España na islla y de xestionar toes aquelles competencies que nun fueren tresferíes al Gobiernu de Canaries, al cabildru o a los conceyos. La Direición Insular atopase nel conceyu de Valverde.

Cabildru Insular d'El Hierro

Inmueble sede del Cabildru Insular d'El Hierro, na Villa de Valverde, calle Doctor Quintero, 11.

Los cabildros, formaos a partir de la Llei de Cabildros de 1912, son les formes gubernatives y alministratives propies de les Islles Canaries y cumplen dos funciones principalmente. Per una parte, empresten servicios y exercen competencies propies de la Comunidá Autónoma y por otra, son la entidá llocal que gobierna la islla. La sede del cabildru ta asitiada na llocalidá de Valverde.

Conceyos

La islla estremase en 3 conceyos colos sos respeutivos conceyos, integraos na FECAM, rexíos pola llexislación básica de réxime local y los sos respeutivos reglamentos orgánicos. N'ochobre de 2006 empecipiáronse los trámites pa la segregación d'El Pinar del conceyu de Frontera, y en setiembre de 2007 convirtióse nel tercer conceyu de la islla.

Los conceyos, formaos por delles poblaciones, son los siguientes:

• Valverde
• Frontera
• El Pinar

Folclor

El folclor d'El Hierro ye bien similar al del restu de les islles anque presenta una serie de variaciones como l'usu de les flautes lo mesmo que de bailles propios de la islla. Ye carauterística local una agrupación de flautes (pito herreño) y tambores que pudiera tener orixe en Galicia o'l norte de Portugal. Destaca especialmente'l tangu herreño nel que los movimientos son rápidos y curtios, y na danza l'home trata de cautivar a la so pareya femenina faciendo rumbos de maña y gallardía.

Baillarinos con traxe típicu, El Tamaduste.

El baille más carauterísticu d'El Hierro ye'l que lleven a cabu los baillarinos de la Virxe mientres la romería de la Virxe de los Reis, Patrona d'El Hierro, que lleva a la imaxe por tolos puntos de la islla. Dende'l gobiernu llocal inténtase impulsar el folclor dándose subvenciones a les agrupaciones. Anguaño n'El Hierro esisten delles agrupaciones folclóriques que realicen exhibiciones tantu na islla como nel restu de Canaries. Estes agrupaciones son:

• Agrupación Folclórica Tejeguate
• Agrupación Folclórica Joapira
• Agrupación Folclórica La Frontera
• Agrupación Folclórica Sabinosa
• Agrupación Folclórica Taicares
• Agrupación Folclórica Taros

Fiestes

La fiesta más importante d'El Hierro ye la Baxada de la Virxe de los Reis (patrona d'El Hierro), que se celebra cada cuatro años, el primer sábadu del mes de xunetu. Mientres la fiesta treslladase a la imaxe de la Virxe, dende'l so santuariu en La Devesa (La Frontera) a la capital de la islla (Valverde), faciendo un percorríu de 44 quilómetros (camín de la Virxe) que traviesa toles llocalidaes d'El Hierro. A la imaxe acompañanla los baillarinos que realicen el tradicional baille de la Virxe, afatiaos con traxes blancos y colloraos, con gorros de colores llamativos, mientres faen sonar los sos preseos musicales: chácaras y pitos (una especie de flauta). La duración de la fiesta ye d'aproximao un mes. A ella alleguen cuasi tolos habitantes de la islla amás d'unos 4 mil visitantes. Amás de les fiestes patronales, tolos años celebren les siguientes festividaes y fiestes llocales en distintos nucleos y barrios de los pueblos de la islla:

Artesanía

A diferencia de les demás islles, l'artesanía sigue siendo una de les principales fontes d'ingresos d'El Hierro. Dalguna artesanía según la conocencia de les propiedaes de les plantes que s'usaba antes del establecimientu de la Corona española siguen llevándose a cabu, perfeccionaes con nueves téuniques introducíes. Les principales llocalidaes onde se produz son Sabinosa y El Pinar, anque tamién pero en menor midida Frontera, Valverde, El Mocanal y Guarazoca. El procesáu de la llana d'oveya qu'introdució la téunica del telar na islla sigue llevándose a cabu pero con poca actividá, ígüense cubrecamas, cobertores, tapices y les tradicionales talegues usando llana o tires de tela. La madera, tantu de moral como de pinu, hayas y castañales utilizase pa tallar concos y cuyarones amás de barriques pal vinu, chácaras y pinces pa coyer tunos. Nes llocalidaes de Valverde, Guarazoca y el Pinar entá trabayen trés ceramistes que, usando folla de la islla y magre importáu crean obres de cerámica. A lo último, la cestería tamién ye otra téunica instalada na islla. Los cesteros, como se conoz a estos artesanos, faen cestos de blima, que primeramente tuvo que ser allandiáu mientres selmanes n'agua de mar. Los forxaos y bordaos son más escasos na islla.

Gastronomía

Na cocina herreña, como na del restu de Canaries, el pexe ocupa un llugar principal por cuenta de la riqueza faunística de les agües qu'arrodien a la islla. D'ente los primeros platos destaquen el potaxe, el pucheru y el ranchu con papes. El pexe suelse preparar fritu guisáu o a a la plancha, usándose como guarnición los papes engurriaes y los mojos coloráu y verde. D'ente les carnes destaquen el coneyu y el cabritu o chivu, que ye como se-y denomina na islla. Les carnes suélense acompañar de mueyo coloráu y papes guisaes o engurriaes.

Les quesadillas, un dulce que la so base principal ye'l quesu, son el postre típicu más famosu d'El Hierro. El quesu produzse na central quesera y tanto este como'l vinu que se produz na cooperativa vinícola d'El Golfu, son esportaos al restu del país. El vinu sigue ellaborándose en prenses tradicionales, lo que-yos confier una elevada graduación. A lo último, como nel restu de Canaries, el gofio ye la principal fonte d'alimentación de los herreños.

Aeropuertu

L'aeropuertu d'El Hierro asítiase nel conceyu de Valverde. Parte de la pista atopase en terrén ganáu al mar, por cuenta de la especial orografía de la islla. La pista tien 1250 metros de llargor y ta asfaltada. Al traviés del Aeropuertu d'El Hierro puede aportase a la islla dende Tenerife (Aeropuertu de Tenerife Norte) y Gran Canaria. Binter Canarias ye la principal compañía que realiza'l serviciu. Amás anguaño la compañía Canaryfly xune Tenerife con El Hierro con dos vuelos diarios.

Puertos

El ferry catamarán Alborán, fletáu por Naviera Armes, atracáu nel Puertu de La Estaca.

Les comunicaciones marítimes d'El Hierro realícense al traviés del Puertu de la Estaca, nel conceyu de Valverde. Esti muelle foi ampliáu apocayá pa dexar la escala de buques mayores. Concretamente, el 23 de xunu de 2006 foi inauguráu'l nuevu puertu. Al traviés d'él realiza'l tráficu de pasaxeros y de mercancíes. Dende principios de los años 90 hubo ferrys regulares coneutando la islla coles vecines. Fred Olsen Express cubría'l trayeutu ente'l Puertu de La Estaca y el Puertu de Los Cristianos en Tenerife.

A partir de marzu de 2014, solamente la Naviera Armes caltién la llinia a Los Cristianos, col modernu ferry catamarán Alborán, construyíu n'Australia, con capacidá pa cerca de 900 persones. Esti catamarán ye propiedá de Remana Trasmediterránea, anque ta fletáu por Armes.

N'otros puntos de la islla esisten pequeños puertos pesqueros y deportivos, como'l puertu de La Restinga, onde tienen la so base los pescadores qu'afaenen nel Mar de los Aselos, y los buceadores. Al puertu y aeropuertu puede aportase al traviés de llinies regulares de guaguas y taxis.

Carreteres

Señalización de l'antigua carretera pol cume.

La rede de carreteres atopase en bones condiciones, polo que puede aportase a toles poblaciones ensin dificultá. La carretera principal ye la que xune Valverde con Frontera, travesando montes por aciu un llargu túnel. Amenórgase asina la duración del trayeutu, al respeutive de l'antigua carretera pol cume. Otra de les víes principales ye la qu'apuerta dende la capital hasta'l Puertu de la Estaca. El restu de la islla atópase comunicada por aciu carreteres asfaltaes o pistes forestales.

Agricultura, ganadería y pesca

El Tamaduste.

La cabaña ganadera herreña ta constituyida por oveyes y cabres, destacando estes postreres por ser descendientes de la especie caprina que criaben los bimbaches. La producción de carne ye, sicasí escasa, por cuenta de que la ganadería desenvuélvese principalmente pa la producción de lleche, que se recueye na Cooperativa de Ganaderos de Isora, y que ye emplegada pa ellaborar quesos que depués s'esportarán al restu de les islles y a la España peninsular.

Los cultivos de frutales tán concentraos nel valle del Golfu, onde se cultiva la piña tropical, papayas, aguacates, plátanos, mangos, etc, de que la so distribución y comercialización encárgase la Cooperativa del Campu y la comercializadora Mercahierro. Los figos secos o "pasaos" va sieglos que son consideraos como los meyores de Canaries y danse, sobremanera na zona d'El Pinar. Cultívense otres frutes anque destinaes al consumu local y que dependen de la dómina. Estes frutes son les cirueles, albaricoques, mazanes y cítricos.

El Hierro tamién produz vinu, al traviés d'una cooperativa qu'axunta a los viticultores. Esiste una denominación d'orixe El Hierro. Los vinos d'esta islla destaquen pola so alta graduación.

La Restinga ye'l principal puertu de pescadores de la islla, qu'afaenen nel Mar de Los Aselos. Les captures más importantes son les de bonitu llistáu y otros túnidos amás de la pesca de mariña qu'inclúi vieyes, cabrillas, moriques, etc.

Turismu

Sablera del Verodal, de sable acoloratáu, nel oeste de la islla, nun día de mar sele. Hai que tener curiáu coles corrientes.

La islla ta bien alloñada del conceutu de turismu de mases, y según la opinión de los sos habitantes tien de caltenese asina. Envalórase que'l númberu máximu de cames que la islla podría soportar ye de 2000. La dificultá d'aportar y l'ausencia de grandes sableres facela menos curiosa pa les visites familiares. En 1984 creóse'l Patronatu de Turismu con sede en Valverde. Esti patronatu depende del Cabildru d'El Hierro y ye l'encargáu de la promoción esterior de la islla. Dende 1996 publicáronse delles cuñas publicitaries a nivel nacional utilizando'l eslogan Islla de la sele diferencia. Les autoridaes d'El Hierro defenden la idea de que la calidá tien de tar per delantre de la cantidá. Como norma xeneral, los turistes que s'averen a la islla facenlo de forma individual pa prauticar senderismo o'l denomináu turismu rural.

Dientro de les zones de bañu d'El Hierro, destaquen les piscines naturales d'El Tiestu, asitiaes nel Valle d'El Golfu. Per otra parte, esiste solo una sablera natural con fondu de sable desenvueltu, la Sablera de Timijiraque, una sablera de sable escuru que s'atopa a les faldes de la serie xeolóxica más antigua de la islla. Depués hai una amplia sablera natural de sable escuru, Sablera de L'Arena y tres playes cuasi inaccesibles: Sablera de Les Calcosas, Playa Miguel y Sablera d'El Pozu. Tamién hai sableres naturales de tamañu amenorgáu: sablera de sable escuru de La Restinga, sablera de jable coloráu (lapilli, ceniza volcánica) na zona de Tecorón y sableres de sable escuru nel Charcu de Tamaduste.

Roque de Bonanza.

Amás esiste una sablera natural pocu desenvuelta de depósitos caliares ablancazaos y fondu de tendalada lávica, la Sablera d'Arenas Blanques. Per otru llau hai una sablera artificial de sable escuru, la Sablera d'El Verodal y pretende construyise otros dos sableres más, nel puertu de La Estaca y el puertu de La Restinga. Depués esisten dellos charcos, el Charcu Manso, el Charcu Azul, Charcu del Pozu de Les Calcosas, Charcu de Los Sargos, Charcu de La Tabla. Tamién hai piscines artificiales en La Caleta y Les Puntes. Amás hai zones de bañu en Tecorón, el muelle del faru de Orchilla, Roque de la Bonanza, puertu de La Estaca, muelle de Les Puntes. Ye importante preguntar alrodiu de la seguridá de toles sableres, charcos y restu de zones de bañu.

Los sitios más transitaos polos turistes son los miradores, que dexen vistes de tolos puntos de la islla. Los más famosos son el mirador de Les Sableres na zona oriental y el Mirador de La Peña construyíu por César Manrique. Nél atopa un restorán con vistes al Valle del Golfu.

Deportes autóctonos

Ente los deportes canarios practicaos na islla, caben destacar los siguientes:

Llucha canaria

Una Lluchada.

La llucha desenvuélvese dientro d'un círculu, xeneralmente de sable, denomináu terrero. Nél, dos lluchadores enfréntense agarraos intentando baltase. L'organismu de la islla que vela por esti deporte ye la Federación Insular de Llucha Canaria, y tien la so sede en Valverde.

N'El Hierro esisten 7 terreros distribuyíos polos 3 conceyos:

• El Pinar:

1. Terrero Martín-El Pinar
2. Terrero La Restinga

• Frontera:

1. Terrero Ramón Méndez

• Valverde:

1. Terrero de Valverde
2. Terrero Guarazoca
3. Terrero Isora
4. Terrero San Andrés

El Hierro tien un club que participa na Lliga Rexonal del Gobiernu de Canaries, el club de lucha Producto d'El Hierro. A esti equipu perteneció mientres bastante años Francis Pérez, moteyáu'l Pitín de la Frontera, unu de los lluchadores más famosos de Canaries, natural d'El Hierro, qu'anguaño milita nel equipu tinerfeñu del Chimbesque, y a los sos 32 años sigue siendo'l gran puntal A na 1ª categoría de la Lliga Rexonal.

Deportes acuáticos

Les carauterístiques xeográfiques de los fondos marinos de la islla, xunto cola gran calidá de les sos agües, faen d'El Hierro'l meyor llugar pa la práutica de submarinismu de Canaries. Por cuenta de la escasa población de la islla según l'escasu tráficu marítimu, les agües caltienen nuna inmeyorable calidá, lo que supón una riqueza faunística importante. Na zona del Mar de los Aselos ye onde se suel prauticar el submarinismu. Cada añu celebren dellos certámenes d'ente los cualos destaca'l concursu de fotografía acuática Islla d'El Hierro (Open Fotosub), del cual celebróse la so décima edición. Na islla hai 12 centros de bucéu.

Otros deportes

Amás de los citaos, na islla practiquen otros deportes como pueden ser:

• Ciclismu: Mientres l'añu llevanse a cabu delles competiciones de ciclismu, destacando la modalidá de ciclismu de monte.

• Motocross: na islla hai dellos circuitos, nellos suelen celebrase pruebes davezu, dalgunes d'elles valederas pal Campeonatu Rexonal de Motocross de Canaries.

• Rallyes de tierra: mientres tol añu llevanse a cabo competiciones de rally de tierra n'El Hierro, dalgunes d'elles son puntuables nel Campeonatu de Rallyes de Tierra de Canaries.

• Fútbol: El fútbol ye'l deporte por excelencia d'El Hierro, siendo amás el que tien un mayor númberu de siguidores. Los trés equipos locales con más aficionaos son l'Atléticu Pinar, la UD Valle Frontera y el CD Concepción. En total hai 9 clubes federaos. Estos equipos militen na categoría rexonal. La federación tinerfeña de fútbol tien una sede na capital de la islla.

• Parapente: El Hierro ye un llugar destacáu dientro de la xeografía española pa la práutica del parapente. Con despegues como Dos Hermanas, a 1200 metros, y el vuelu principalmente de fastera gracies a los orales marinos constantes, na islla realícense numberosos eventos internacionales. Por casu, cada añu celebra la Concentración Internacional de Parapente Islla d'El Hierro, entamada pol Club Guelillas d'El Hierro.

• Otros deportes son el surf, escursionismu y espeleoloxía.