 閩語 / 闽语 / mǐnyǔ' | |
|---|---|
| Faláu en |  China Taiwán Hong Kong Singapur |
| Rexón | provincies chines de Fujian, Guangdong, Hainan, Shengsi (Zhejiang), Jiangsu y Liyang. |
| Falantes | 60 000 000 |
| Puestu | 10º (Ethnologue 1996) |
| Familia | Sino-tibetanu Sinítico |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | zh |
| ISO 639-2 | chi (B), zho (T) |
| ISO 639-3 | Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 |
 Estensión del mǐn | |
El mǐn (chinu tradicional: 閩語, chinu simplificáu: 闽语, pinyin: mǐnyǔ) ye una de los principales llingües siníticas por númberu de falantes.
Frecuentemente califíccase al chinu mǐn como un "dialeutu" del chinu, pero realmente'l conxuntu de variedaes mǐn constitúi una caña independiente de la familia sinítica, que de fechu nin siquier ye descendiente del chinu mediu a diferencia del restu de variedaes siníticas.
Historia
La rexón d'orixe de les llingües mǐn, la provincia de Fújiàn y el nordeste de la provincia de Guăndōng, históricamente fueron rexones perifériques del imperiu chinu; l'ausencia de ríos importantes y el terrén montascosu caltuvieron relativamente aisllada la rexón. Por esa razón nun ye sorprendente que nesa rexón desenvolviérense llingües siníticas independientes del restu.
El nome mǐn correspuende al nome d'un reinu antiguu asitiáu na actual provincia de Fujian. Por ello, el calter 闽/閩 utilízase anguaño como abreviatura del nome d'esta provincia (nes matrícules de los coches, por casu). Un nome alternativu del dialeutu, n'escritura llatino, ye Hokkien (puramente mǐn meridional), que correspuende a la trescripción del nome Fujian según la pronunciación mǐn. El nome Hokkien utilízase enforma en Singapur, onde'l mǐn del sur ye'l dialeutu chinu más estendíu.
Clasificación
Les variedaes dialeutales mǐn constitúin una caña de la familia llingüística sinítica. A diferencia del restu de grupos dialeutales chinos que paecen ser descendientes del chinu antiguu, el proto-mǐn sería una llingua hermana del chinu antiguu, non un descendiente direutu del mesmu.
Anque'l autores chinos prefieren falar de dialeutos (方言, fāngyán) al referise a les variedaes siníticas falaes, la inteligibilidad mutua ente éstes ye práuticamente nula polo que munchos llingüistes consideren el "chinu" una familia de llingües, y non una llingua única.
El mǐn ye'l cuartu dialeutu, nesti sentíu ampliu, más faláu del chinu dempués del mandarín, el wu y el cantonés. Tien alredor de 60 millones de falantes, principalmente na provincia de Fujian y en Taiwán. A la forma de mǐn del sur falada en Taiwán se la llapada dacuando taiwanés, anque apenes difier del mǐn del sur faláu na zona de Xiamen, nel sur de Fujian.
El mǐn ye tamién el dialeutu chinu más faláu ente les comunidaes chines del Sureste asiáticu, sobremanera en Singapur y Malasia. Tamién, por cuenta de la emigración dende Fujian, ye'l dialeutu más estendíu na islla de Hainan.
Clasificación interna
Al respective de les variedaes específicamente mǐn esisten importantes diferencies. Tradicionalmente consideróse qu'esisten dos bloques dialeutales que son práuticamente inintelixibles ente sigo:[1]
- El mǐn nán (闽南语 / 閩南語, mǐnnán yǔ, "llingua mǐn meridional").
- El mǐn běi (闽北语 / 閩北語, mǐnběi yǔ, "llingua mǐn septentrional").
Dacuando'l mǐn del norte subdividir en cuatro variedaes: mǐn del norte (estrictu), mǐn del este, mǐn central y dialeutu de Puxian.
Sicasí, otros autores como Pan Maoding (1963), consideren que la división primaria dar ente mǐn oriental y mǐn occidental.[2] Esta reclasificación basar n'encuestes llingüístiques sobre la provincia de Fujian. Diverses isogloses favorecen la distinción oriental y occidental (el distintu tratamientu de les nasales del proto-min y los dos variedaes de /l/ del proto-min).
Variedaes
| Min |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Descripción llingüística
L'aislamientu de la rexón mǐn fizo que les variedaes mǐn desenvolvieren carauterístiques propies ensin compartir col restu de llingües siníticas. Les variedaes mǐn retienen un númberu importante d'arcaísmos, dalgunos non atopaos n'otres llingües siníticas, coles mesmes que desenvolvieron un conxuntu completu d'innovaciones qu'estremaron entá más del restu de llingües siníticas. Anque lo difícil de les comunicaciones del territoriu non yá aislló la rexón del restu de territorios históricos de China sinón que tamién condució a una gran diversidá interna.
Fonoloxía
Les variedaes mǐn caltienen ciertos arcaísmos y retienen delles traces del proto-sinítico que se perdieron n'otres variedaes de chinu. Por casu namái na variedaes mǐn pueden tienen tantu oclusives aspiraes o non aspiraes frente a tonos baxos (tonos yáng) amosando correspondencies regulares col restu de variedaes del grupu. Por esa razón les llingües mǐn son importantes pa reconstruyir la fonoloxía del proto-sinítico.
Les variedaes mǐn tamién amuesen correspondencies nes nasales que suxuren que ciertes nasales iniciales amosaben diferencies perdíes n'otres llingües siníticas, que son reflexaes sistemáticamente nos cognaos ente llingües mǐn. Igualmente'l proto-mǐn tenía diferencies ente *l y *lh. Por toes eses razones les variedaes mǐn son importantes pa la conocencia precisa de los desarrollos históricos dientro de la familia sinítica.
Gramática
Los pronomes personal y deícticu difieren ente les distintes variedaes mǐn el siguiente cuadru resume les formes pa distintes variedaes:[3]
| Chinu mediu | Fúān | Fúzhōo | Jiànyáng | Chóngān | Yŏngān | Xiàmén | Jiēyáng | Jiànōo | Shaòwŭ | Jiānglè | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 'yo' | ŋo³ | ŋuai³ | ŋue⁹ | ŋuai¹ | ŋuo¹ | gua³ | ua³ | oɛ4 | haiŋ³ | ŋai⁹ | |
| 'tu' | nin³ | ny³ | noi⁹ | nei¹ | ŋi¹ | li³ | lɯ³ | nin⁴ | hien³ | ne⁹ | |
| 'él/ella' | i¹ | i¹ | ky² | hou¹ | ŋy¹ | i¹ | i¹ | ky⁴ | hu³ | ky³ | |
| 'ésti' | ʦa- | ʦi- | i⁷ | i⁷ | ʧo³ | ʦit⁷ | ʦek⁷ | ioŋ7 | ʧoŋ7 | ʧia³ | |
| 'aquél' | hai- | hi- | o⁷ | o⁷ | uo³ | hit⁷ | hek⁷ | o⁷ | oŋ7 | va⁹ |
Comparanza léxica
Les diferencies ente les llingües mǐn y el restu de variedaes siníticas puede ilustrase afechiscamente comparando formes fonolóxiques del chinu mediu coles sos correspondientes formes pronunciaes en llingües mǐn:[4]
| Chinu mediu | Fúzhōo | Xiàmén | Jiànyáng | Yŏgān | Shaòwŭ | Jiānglè | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| pezuña | diei | te² | tue² | tau² | te² | ||
| hermanu menor | diei: | tie⁶ | ti⁶ | tie⁵ | te⁴ | ||
| xudía | dəo- | tau⁶ | tau⁶ | teu⁶ | tø6 | ||
| romper | duân: | touŋ³ | tŋ6 | el toŋ5 | tŭm⁵ | ||
| llorar | diei | thie² | thi² | hie² | the² | ||
| apilar | diep | thak⁸ | tha?8 | hai⁸ | thɔ4 | ||
| cabeza | dəo | thau² | thau² | heu² | thø2 | ||
| bolsa | dâi- | toi⁶ | te⁶ | lui⁶ | tue⁵ | ||
| pescuezu | dəo- | tau⁶ | tau⁶ | lo⁶ | ___ | ||
| venenu | duok | tøik⁸ | tak⁸ | lo⁸ | tau⁴ | ||
| cobre | dung | tøiŋ2 | taŋ2 | loŋ2 | tãɯ2 | ||
| azucre | dâng | thouŋ2 | thŋ2 | hɔŋ2 | tham⁵ | thoŋ7 | thoŋ7 |
| llargu | ɖjang | touŋ2 | lɔŋ2 | thoŋ2 | thoŋ2 | ||
| xamán | ___ | tøiŋ2 | loŋ9 | thuŋ2 | thuŋ2 | ||
| insectu | ɖjung | thøiŋ2 | hoŋ9 | thuŋ7 | thuŋ9 | ||
| morar | ɖjo- | tiu⁶ | tiu⁶ | thy⁶ | thy⁶ | ||
| árbol | źju- | ʦhiu⁶ | ʦhiu⁶ | ʧhy⁵ | ʧhy⁵ | ||
| delgáu | bâk | poʔ8 | vɔ8 | pho⁶ | pho⁸ | ||
| xarazo | båk | phøik⁸ | pho⁸ | phau⁷ | phio⁵ | ||
| avivar | muâ | muai² | moi⁶ | məi² | mai² | ||
| cáñamu | ma | muai² | moi⁶ | məi⁷ | mai⁹ | ||
| almitir | ńźjen- | neiŋ6 | noiŋ6 | nin⁶ | ŋiŋ6 | ||
| dexar | ńźjang- | nioŋ6 | nioŋ6 | nioŋ5 | ŋioŋ5 | ||
| lluna | ngjwɐt | ŋuok⁸ | ŋye⁸ | ye⁶ | ŋø8 | ||
| carne | ńźjuk | nyk⁸ | ny⁸ | ny⁷ | ŋy⁵ | ||
| bambú | ʈjuk | tøik⁷ | tek⁷ | ty⁷ | ty⁷ | ty⁷ | ty⁹ |
| vuelta | ʈjwän: | tioŋ³ | tŋ³ | lyeŋ³ | tẽ³ | thien³ | thøn9 |
| paliyos | ɖjwo- | tøi⁶ | ti⁶ | ty⁶ | ty⁶ | thy⁶ | thy⁶ |
Puede trate que la /d/ del chinu mediu tien trés correspondencies regulares distintes en mǐn que nun pueden esplicase por una evolución condicionada. Eso demuestra qu'en realidá en chinu mediu y nel restu de variedaes confundiéronse tres fonemes independientes /*d1, *d2, *d3/ en /d/. Por esa razón el chinu mǐn ye importante pa reconstruyir el proto-sinítico. Eso amuesa'l valor comparativu del chinu mǐn y el arcaismo d'estes variedaes.
| PROTO- SINÍTICO | Chinu mediu | Fúzhōo | Xiàmén | Jiànyáng | Yŏgān | PROTO- MINBEI | PROTO- MINNAN |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *d1 | d | t | t | t | t | *t1 | *t |
| *d2 | d | t | t | l | t | *t2 | *t |
| *d3 | d | th | th | h | th | *th | *th |
Les variedaes de Shaòwŭ y Jiānglè refkehan la diferencia anterior ente les alveolares/dentales d'amosando distintos desarrollos tonales, como s'aprecia na segunda parte de la tabla de cognaos. La tercer parte de la tabla tamién amuesa'l arcaismo de los dialeutos de Shaòwŭ y Jiānglè tamién caltienen distinciones nes nasales que se perdieron en chinu mediu. Estes diferencies remontar al proto-min y presumiblemente precisen ser reconstruyíes pal proto-sinítico.
Finalmente los dialeutos min tienen dentales en cognaos del chinu mediu con retroflexes (n'otres variantes de chinu les retroflexes del chinu mediu han evoluciado a africaes: chinu mediu ʈjuk > Beixín zhú, Ch.M. ʈjwän > P. zhuăn y Ch.M. ɖjwo > P. zhù)
Numberales comparaos
Los numberales en distintes variedaes de chinu min son:
GLOSA Min bei Min nan PROTO-
MINJian'ou Fuzhou
(Mindong)Yong'an
(Minzhong)Puxian Hokkien Youxi Shun-
Chang'1' tsi42 el soɔ4 i13 ɬoʔ4 tsit53 ie24 i11 *tsit42 '2' ninɔŋ42 laŋ242 ŋi35 nŋ11 lŋ33 ne42 ŋi53 *ŋi42 '3' saŋ41 saŋ44 sõ52 ɬɒ̃533 sã55 sã33 sɔ̃55 *saŋ44 '4' si33 sɛi213 si35 ɬi41 si21 sje51 si35 *si35 '5' ŋo42 ŋou242 ŋo21 ŋou11 gɔ33 ŋo42 ŋ31 *ŋo42 '6' ly42 løyʔ4 ly54 laʔ4 lak53 luo33 lyʔ5 *ljok⁵ '7' tsʰi24 tsʰɛiʔ23 tsʰi13 tsʰiʔ21 tsʰit21 tsʰje24 tsʰi11 *tsʰit24 '8' pai21 paiʔ23 pa13 pe11 pueʔ21 pi24 pa11 *paiʔ23 '9' kiu24 kau31 kjau21 kau453 kau53 kau55 kiu31 *kjau31 '10' si54 sɛiʔ4 sɿ54 ɬy24 tsap53 sa33 ʃiʔ5 *sip53
Ver tamién
- Idioma chinu
- Llingües siníticas
Referencies
Bibliografía
- Karlgren, Bernhard (1954). «Compendium of Phonetics in Ancient and Archaic Chinese». Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities (26). páxs. 211-367.
- Pān Màodĭng et al. (1963). «Fújiàn hànyŭ fāngyán fēnqū lüèshuō». Zhongguo Yuwen (6). páxs. 475-95.
- Norman, Jerry (1988). Chinese, Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29653-6.
- Ramsey, S. Roberts (1987). The Languages of China. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-01468-X.
- Yuán Jiāhuá (1960). Hànyŭ fāngyán gàiyào. Beixín: Wenzi Gaige Chubanshe.
Consulta la edición de Wikipedia en chinu min.
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q56504
Multimedia: Min Chinese language