.png.webp)
Los cheroqui (inglés: Chérokee; cheroqui: ah-nin-yv-wi-yá) son los indíxenes d'América del Norte qu'habitaben el territoriu actual de los estaos d'Alabama, Xeorxa, Kentucky, Carolina del Norte, Carolina del Sur, Tennessee y Virxinia nel sureste de los Estaos Xuníos cuando los europeos contautaron con ellos nel sieglu XVI. Con posterioridá, la mayoría de los cheroquis fueron forzaos a treslladase al Pandu Ozark (Oklahoma). Los cheroquis yeren unu de los pueblos que s'arrexuntaben nes "Cinco Tribus Civilizaes".
Llinguaxe y escritura
El términu cheroqui pue debese n'orixe al términu en llingua cheroqui Ꮳꮃꭹ tsalagi (pronunciáu yá-la-gui o chá-la-gui). Ésti pudo ser afechu fonéticamente al dialeutu barranqueñu, por Hernando de Soto que yera estremeñu) como chálaque, dempués al francés como chéraqui, y depués al inglés como chérokee, volviendo de nuevu al asturianu, al traviés del castellán, como cheroqui.
El términu cheroqui tsálagi ye frutu del intercambiu llingüísticu colos choctaw. Procede del vocablu choctaw chálaki, que quier dicir "los que viven nos montes" o "los que viven nes cueves". El nome que los cheroquis usaben orixinalmente pa ellos mesmos ye ahniyvwiya ("los humanos"); la mayoría de les tribus natives americanes tienen un nome pa sigo mesmes que quier dicir aproximao esto. Sicasí, los actuales cheroqui llámense a sigo mesmos (tsálagi).
L'idioma cheroqui ye una llingua iroquesa polisintética y escríbese por medio d'un silabariu inventáu por Sequoyah. Mientres años munchos falantes qu'emplegaben el cheroqui per Internet faíenlo trescribiéndolo al alfabetu llatín o usando fontes incompletes pal silabariu. Sicasí, dende la incorporación del silabariu cheroqui a Unicode, la llingua esperimentó una puxanza nel so emplegu na rede, y yá esiste una versión de Wikipedia en llingua cheroqui. Anguaño créese qu'esistió un silabariu más antiguu tresmitíu polos ahnikutani, un cleru antiguu de los cheroqui, y que precedió al silabariu de Sequoyah, que pudo inspirase nel mesmu pa la so gran xera.
Historia
Empecipiándose aproximao de la que la Guerra d'Independencia d'Estaos Xuníos, (a finales del 1700) les violaciones repitíes de los trataos per parte de los colonos blancos emburriaron a dellos cheroquis a dexar la so nación. Estos recién disidentes moveríense al traviés del ríu Mississippi a les árees que más tarde seríen los estaos d'Arkansas y Missouri. Los sos asentamientos fueron establecíos sobre St. Francis y White River escontra 1800. Finalmente, debíu al gran númberu de cheroquis nestes árees, el gobiernu d'Estaos Xuníos estableció una reserva alcontrada n'Arkansas, con frontera dende'l norte del ríu Arkansas hasta la oriella sur del White River. Munchos d'estos disidentes fixéronse conocíos, como Chickamauga.
Lideraos pol Xefe Dragging Canoe, los Chickamauga fixeron aliances colos Shawnee y atacaron por sorpresa asentamientos de colonos. Otros líderes cheroquis que vivieron n'Arkansas fueron The Bowl, Sequoyah, Spring Frog y The Dutch.
A finales de 1820, el Territoriu d'Arkansas tenía entamáu l'anexón del suelu cheroqui d'Arkansas. Una delegación de los cheroquis d'Arkansas dirixéronse a Washington, D.C., y fueron forzaos a roblar un tratáu de desocupación de la Reserva. Estos teníen dos opciones: cooperar col gobiernu de los Estaos Xuníos y treslladase al Territoriu Indiu (darréu Oklahoma), o desafiar al gobiernu d'Estaos Xuníos, refugando l'área de la Reserva d'Arkansas. Alredor de 1828, la tribu estrémase, unos diendo al Territoriu Indiu y otros desobedecen al gobiernu, quedándose na Reserva d'Arkansas. Los que se quedaron na Reserva primieron al Gobiernu dende principios del 1900 pa ser consideraos una tribu federal Chéroqui. El Gobiernu d'Estaos Xuníos ignoró la so solicitú.
Una vegada que los cheroquis algamaron el Territoriu Indiu (agora Oklahoma), la tensión xubió y la suspensión de la Delda de Sangre Chéroqui foi inorada. El 22 de xunu de 1839, dempués del aplazamientu d'una asamblea tribal, dellos destacaos firmantes del Treaty of New Echota fueron asesinaos, incluyendo al redactor de la Delda de Sangre, el comandante Ridge, con John Ridge y Elias Boudinot. Esto provocó 15 años de guerra civil ente cheroquis. Unu de los insignes sobrevivientes foi Stand Watie, qu'aportó a xeneral confederáu mientres la Guerra de Secesión. Los cheroquis fueron una de los Cinco Tribus Civilizaes”, que peracabó trataos y fueron reconocíos polos Estaos Confederaos d'América.
En 1848, un grupu de cheroquis partió nuna espedición escontra California buscando tierres pa nuevos asentamientos. La espedición siguió'l Ríu Arkansas contra corriente a los Montes Rocosos nel Colorado actual, depués siguieron pola base de los montes escontra'l norte nel Wyoming actual, enantes de dar la vuelta escontra l'oeste. La ruta conocióse como la Sienda Chéroqui. El grupu, qu'entamó la prospección d'oru en California, tornó de nuevu pola mesma ruta al añu siguiente, alvirtiendo sedimentos d'oru nos subafluentes de South Platte. L'afayu pasó inalvertíu mientres una década, pero col tiempu aportó a unu de los principales recursos na Fiebre del oru de Colorado de 1859.
Otros cheroquis na zona occidental de Carolina del Norte sirvieron como parte de la Thomas' Legion, una unidá d'aproximao 1.100 homes, tanto cheroquis como d'orixe blancu, lluchando principalmente en Virxinia, onde'l so historial combatiendo yera escepcional. La Thomas' Legion foi la postrera de les unidaes Confederaes en rindise en Carolina del Norte, en Waynesville, el 9 de mayu de 1865.
El Dawes Act de 1887 anuló los asentamientos agrícoles de les sos tierres. So la Curtis Act de 1898, tribunales y sistemes gubernamentales cheroquis fueron suprimíos pol gobiernu federal d'Estaos Xuníos. Estes y otres aiciones fueron escurríes p'acabar cola soberanía tribal y preparar el terrén pa la incorporación d'Oklahoma como estáu en 1907. El gobiernu Federal designó a xefes de la Nación Chéroqui, de cutiu col tiempu xustu pa roblar solamente los trataos. Sicasí, la Nación Cheroqui reconoció la necesidá de lideralgu y una convención xeneral foi convocada en 1938 pa escoyer a un Xefe. Ellos escoyeríen a J. B. Milam como líder principal, y como xestu de bona voluntá Franklin Delano Roosevelt confirmó la eleición en 1941.
W. W. Keeler foi designáu xefe en 1949, pero como'l Gobiernu Federal adoptó la política d'autodeterminación, la Nación Chéroqui foi capaz de reconstruyir el so gobiernu y W. W. Keeler foi escoyíu xefe pol pueblu, per aciu d'un Actu del Congresu robláu pol Presidente Nixon. Keeler, el que yera tamién el Presidente de Phillips Petroleum foi asocedíu por Ross Swimmer, Wilma Mankiller, Joe Byrd y Chad Smith que ye anguaño'l xefe de la Nación (2005).
La United Keetoowah tomó un camín distintu de la Nación Chéroqui y recibió la reconocencia federal dempués del Indian Reorganization Act de 1934. Estos baxen de los Vieyos Colonos", cheroquis que partieron del oeste primero de la dixebra. Los cheroqui d'ascendencia xaponesa son resultáu de los matrimonios ente estos dos grupos en California.
Tribus cheroquis reconocíes pol Gobiernu Federal de los Estaos Xuníos:
- The Chérokee Nation of Oklahoma
- The United Keetoowah Band of Chérokee Indians
- The Eastern Band of Chérokee Indians
Nación Cheroki d'Oklahoma
Mientres el periodu 1898-1906, el gobiernu federal de los Estaos Xuníos terminó la nación chéroki pa facilitar la incorporación de "territoriu indíxena" nel estáu d'Oklahoma. Mientres 1906-1975, la estructura y función del gobiernu de la nación chéroki nun taben bien definíes, pero mientres el periodu 1975-1976, la tribu escribió una constitución como la nación chéroki d'Oklahoma, y foi reconocida pol gobiernu federal. En 1999, la nación chéroki d'Oklahoma fixo dellos cambeos o agregos a la so constitución, unu d'ellos la eliminación de la pallabra "Oklahoma", dexando'l nome en "la nación chéroki".
Ver tamién
- Llingua cheroqui
- Sequoyah
Referencies
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cheroqui.
- Naciones Indies: Hestoria, líderes, mitos, lleendes y cultures natives de Norteamérica. (en castellanu)
