Cárcel Correccional d'Uviéu
Bien d'Interés Cultural
cárcel, panóptico (es) y edificiu d'archivu
Llocalización
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	provincia d'Asturies
Conceyu	Uviéu
Coordenaes	43°22′15″N 5°51′03″W / 43.37083°N 5.85083°O / 43.37083; -5.85083
Cárcel Correccional d'Uviéu Cárcel Correccional d'Uviéu (Asturies)
Arquiteutura
Arquiteutu/a	Eduardo Adaro Javier Aguirre Iturralde Nicolás García Rivero
Patrimoniu
BIC	RI-51-0010663[1]

La Cárcel Correccional d'Uviéu ye un edificiu construyíu en dicha ciudá asturiana ente 1886 y 1905 con proyeutos de Francisco Javier Aguirre y Nicolás García Rivero y que'l so destín foi ser prisión.

Respuende al denomináu modelu panóptico (tipoloxía d'establecimientos penitenciarios mesma del sieglu XIX), con una rotonda o cuerpu central poligonal destináu al cuerpu de vixilancia de la penitenciaría, y radial, por aciu galeríes de forma estrellada que converxen nel espaciu central. Considérase que ye la primer construcción española na que s'utilizó'l formigón armao pal treme horizontal.

La constatación de la importancia histórico y artístico d'esti edificiu de l'antigua Cárcel Correccional d'Uviéu, llevó a la Conseyería d'Educación y Cultura del Principáu d'Asturies a incoar, con fecha 12 de xunu de 2001, espediente por que fuera declaráu Bien d'Interés Cultural, lo qu'asocedió por aciu Decretu'l 12 de xunu de 2003.

Historia

Hasta'l sieglu XIX y dende tiempu inmemorial la cárcel d'Uviéu taba instalada na antigua fortaleza qu'Alfonsu III construyera n'unu de los ángulos de la muralla, na parte oeste, col fin de defender la ilesia catedral y la ciudá de les frecuentes incursiones normandes.

La Xunta Xeneral del Principáu, axuntada en mayu de 1815, viendo que l'edificiu yá nun podía corresponder al oxetu —por ser parcialmente baltáu poles tropes napoleóniques a les órdenes del xeneral francés, conde de Bonet—, alcordó afaralo y aprovechar los materiales pa la construcción d'un nuevu recintu carcelario que s'asitiaría nel campu de San Francisco. Encargóse la execución del alcuerdu a la Diputación Provincial que nomó al arquiteutu Diego Cayón pa llevantar los planos y realizar el presupuestu d'obra. Sicasí, mires mezquinas d'economía y el deséu d'aprovechar los cimientos y escombros de l'antigua fortaleza prevalecieron y el Conseyu de Castiella ordenó que se fixera la cárcel nel sitiu qu'ocupaba'l castiellu, quitando a la provincia d'una cárcel igual a les que se conocen nos países más ilustraos».

Arriendes d'ello, nel añu 1818 la Diputación recargó ente los vecinos del Principáu la cantidá de 500.000 reales para reedificar el Real Castillo y Fortaleza col fin d'habilita-y con destín a cárcel d'homes. Esta cárcel pública foi construyida por Muñiz sobre les ruines de l'antigua fortaleza, la so fachada principal taba empobinada al mediudía y caltengo el nome de «Real Castillo y Fortaleza».

La propuesta de construyir un nuevu recintu carcelario nel campu de San Francisco, anque nun espolletara, indícanos yá un cambéu na mentalidá imperante que darréu s'afigurará na reforma del sistema penitenciariu español, cola sustitución del antiguu modelu carcelario insalubre, llóbregu y atarraquitáu, por una nuevu tipoloxía, que va cristalizar a finales de sieglu, frutu de les teoríes higienistas y del deséu de xixilar más estrechamente a los recluyíos, facilitando d'esta manera la so recuperación como miembros útiles de la sociedá. Esistía amás otra cárcel, la cárcel de muyeres, instalada dende'l sieglu XVIII hasta 1925 na cárcel «Galera», construyida en terrenes de l'actual plaza de la Escandalera, la so construcción foi costeada pol Obispu de la diócesis don Agustín González Pisador, funcionó como cárcel de muyeres pa delitos menores, una y bones la condena por penes mayores cumplir en Valladolid.

Nel añu 1838 el Conceyu propunxo treslladar la cárcel al conventu de Santa Clara col fin de tresformar l'área qu'ocupaba'l castiellu y la plazuela en paséu cubiertu necesariu pa la ciudá. La Diputación Provincial y el xefe políticu aprobaron el proyeutu que foi unviáu al Gobiernoy nun llegó a realizase. Darréu y en distintes ocasiones reclamaron l'Audiencia, el Conceyu y la Diputación construyir un nuevu edificiu conforme a los últimos progresos penales, solamente foi posible esta construcción dempués de la promulgación de la Llei de 11 de mayu de 1887 qu'autorizaba la enayenadura en pública puya del edificiu y terrenes de l'antigua Cárcel-Fortaleza d'Uviéu, para col so productu atender a la construcción de la penitenciaría provincial y prisión de partíu con arreglu al sistema que'l gobiernu determinara.

El Conceyu y la Diputación provincial d'Uviéu contribuyiríen al pagu de les obres per partes iguales, hasta completar el total del so costu, reintegrándoseles la suma de la venta del edificiu y terrenes de l'antigua Cárcel-Fortaleza, que siguiría destinada a esi usu hasta que tuviera terminada, recibida ya inaugurada la nueva penitenciaría y prisión.

La futura cárcel correccional va realizase según un Programa de condiciones llegales y reglamentaries «pa la construcción de les prisiones de provincia y pa la reforma de los edificios esistentes destinaos a esta clase d'establecimientu», aprobáu en Madrid, el 6 de febreru de 1860, por Posada Herrera. La Direición Xeneral d'Establecimientos penales dependiente del Ministeriu de la Gobernación creó unos modelos de planos (posiblemente debíos a Eduardo Adaro (1848-1906) qu'una vegada aprobaos pola Xunta consultiva de Policía urbana fueron publicaos y circularon pal so usu na construcción de los edificios destinaos a prisiones provinciales. Esta codificación fecha en Madrid, realízase siguiendo un esquema heredáu de l'arquiteutura de la Ilustración. Trátase d'una reelaboración de los esquemes racionalistes de finales del sieglu XVIII aplicaos a l'arquiteutura, qu'inda se caltienen nel sieglu XIX.

La cárcel correccional d'Uviéu va llevantase na falda Sur del monte Naranco, siguiendo'l Programa ellaboráu pol Ministeriu de la Gobernación, conforme al proyeutu-tipu d'Eduardo Adaro, siendo l'arquiteutu provincial encargáu de l'adautación del modelu Javier Aguirre y Iturrialde, a quien se debe tamién la eleición del allugamientu y l'entamu de les obres; a partir de 1905, con motivu del treslláu d'ésti a Vitoria, va siguir Nicolás García Rivero como Arquiteutu Direutor. El 23 de xunetu de 1896 puyáronse les obres de la Cárcel correccional d'Uviéu con arreglu al proyeutu aprobáu pa la Superioridá'l 31 d'ochobre de 1888, fueron axudicaes y el contratista dio empiezu a les mesmes el 19 d'agostu de 1896.

Esta penitenciaría provincial presenta una planta n'estrella, con un cuerpu poligonal central nel que converxen les galeríes de los cinco brazos. N'unu d'estos dispónse la fachada, de tres cuerpos, que constitúi'l pabellón alministrativu en toa clase d'oficines, independientes de la cárcel.

El númberu de presos que podía allugar yera de 250 y ocupa una estensión de 14.421 m², con otres dependencies, patios y paseos de ronda. Na Memoria realizada por Nicolás María García Rivero y roblada el 18 de setiembre de 1905, señala les reformes realizaes, una y bones «los proyeutos dan les llinies xenerales, y mientres la construcción de más estudiu de la obra y del usu a que va dedicase, van reparándose los defectos y omisiones en qu'incurrió'l proyeutista; defectos y omisiones que tien d'iguar el Direutor d'obra», realizándose diverses adautaciones.

El presupuestu d'execución foi de 1.057.623,63 pesetes; los aumentos de costu quedaron xustificaos coles reformes y ampliaciones del proyeutu, y los errores de cubicación esistentes. L'edificiu foi inauguráu nel añu 1907.

La eleición del allugamientu sigue los criterios establecíos na dómina pa espacios d'esti tipu, nes contornes de la ciudá pero con una rellación visual direuta con ella, de cuenta que se consiguía una cierta proximidá funcional favorable a les visites, suministru, etc. coles mesmes que la imaxe pimpana del edificiu taba presente alvirtiendo del destín de los sos moradores.

Los terrenales sobre los que s'asitia son de forma rectangular y la so topografía sensiblemente plana, de xuru frutu d'una explanación xeneral que modificó la so topografía de pequeña llomba hasta consiguir nivelar totalmente la parcela.

Asina, dientro d'un polígonu regular sensiblemente cuadrangular, muráu y bien defendíu por tolos sos llaos, entámase la prisión en dos zones separaes: el Pabellón d'Alministración col cuerpu de guardia, les viviendes necesaries y les oficines y dependencies de la Xunta Auxiliar de Cárceles y la cárcel panóptica. Esta compónse de cuatro brazos de galeríes celulares y de un quintu brazu curtiu nel que s'asitia l'ingresu y les dependencies auxiliares de llocutorios, enfermeríes, etc. Tou los brazos conflúin nel centru que constitúi'l centru de vixilancia de la cárcel, verdaderu nucleu de la mesma y solución innovadora de la nueva tipoloxía penitenciaria.

Más allá del primer muriu esterior atópase'l foso perimetral de proteición, asitiáu a nivel col restu de la parcela (non de les rasantes esteriores del conxuntu), dichu foso tien un anchor d'unos 7 metros abellugáu por dos talos murios d'unos 4 metros d'altor remataos por alambraes de proteición en tol so perímetru.

Polo xeneral l'arquiteutura de tol conxuntu edificáu ye seria y austera, cuasi militar, como correspondía al usu al que diba destinada, con escases concesiones al ornatu, la decoración concéntrase básicamente nes torretas almenadas qu'ocupen les 4 esquines del foso, nel frente del módulu d'accesu, que nel so día taba coronáu por un reló y na cúpula y los sos remates esteriores ya interiores, nes esquines remataes con sillares de piedra gradiada, según los buecos principales.

La importancia d'esti edificiu anicia non solo en siguir les direutrices d'un modelu yá establecíu, sinón tamién nel novedosu usu del formigón armao. Considérase la primer construcción española na que s'utilizó'l formigón armao pal treme horizontal, usu debíu al inxenieru José Eugenio Ribera (1864-1936), quien mientres 12 años trabayó n'Asturies.

La cárcel correccional d'Uviéu constitúi un exemplu del impautu de la teunoloxía y de los nuevos materiales na arquiteutura decimonónica que nun s'amenorgaría namái al emplegu del fierro. Esta cárcel modelu provincial respuende a la tipoloxía d'establecimientos penitenciarios mesma del sieglu XIX. Dichu grupu va tener na so organización espacial de tipu panóptico la so traza diferenciador.

Polo que respecta al usu de nuevos materiales, atopamos ante un momentu de transición. Ye somera presencia del fierro, apenes na cúpula del espaciu central, qu'anque foi proyeutada primeramente n'estructura metálica nel so tambor poligonal y demás elementos, foi modificada pol direutor de les obres, al aumentar les lluces de los vanos, sustituyendo'l fierro por formigón armao.

Bibliografía

• El conteníu d'esti artículu amiesta material de la declaración del Bien d'Interés Cultural publicáu nel BOE Nº 169 el 16 de xunetu de 2003 (testu), que s'alcuentra nel dominiu públicu arriendes a lo dimpuestu nel artículu 13 de la Llei de Propiedá Inteleutual española (castellán).

Referencies

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cárcel Correccional d'Uviéu .