Edá Antigua

Estorga foi, según Plinio'l Vieyu nel sieglu I, la capital del pueblu de los ástures, debío a que la so posición, xunto al monte sagráu del Telenu convirtióla nuna encruceyada pa los pueblos celtes qu'habitaben nel noroeste peninsular. Esti asentamientu llamó poderosamente l'atención de Roma, que conquistaron la ciudá nel sieglu I e.C. y la convirtieron en base de la Legio X Gemina nes Guerres Cántabres,^[14] dirixíes pol propiu emperador Octavio Augusto. El dominiu de la ciudá ástur tenía como oxetivu fundamental el control de los ricos xacimientos auríferos de la zona y l'establecimientu de rutes más segures pa tresportar el mineral d'oru dende'l paraxe cercanu de Las Médulas. Por dicha razón, el castru ástur foi rebautizáu n'honor del César como Asturica Augusta.

Cola arribada de los romanos y la fundación de la civitas nel añu 14 e.C., Asturica Augusta vincula al so centru non solo'l suelu y los productos agrícoles, sinón tamién, y énte too, el subsuelu, pos baxo'l so control afayábase l'área minera más importante del mundu conocíu entóncenes, Las Médulas.^[15] En rellación con ello hai qu'añader la tresformación del nucleu nún enclave fundamental na rede viaria del Noroeste peninsular y n'importante centru políticu pola capitalidá xurídico-alministrativa del Conventus Asturum. Testigu mudu de la so gran relevancia nel imperiu yeren les munches calzaes que teníen orixe o pasaben pela ciudá; ente estes calzaes destaca la Vía de la Plata, que comunicaba Asturica Augusta con Emerita Augusta. Too ello lleva a que Plinio'l Vieyu calificase a la ciudá d'Urbs Magnifica,^[16] de la que se van descubriendo abondosos restos nes más de 27 hectaries qu'ocupaba la civitas daquella.

Edá Media

Posteriormente, tres esta época d'esplendor, cola decadencia y la crisis romana, la fin de les esplotaciones mineras haza finales del sieglu IV y la desintegración final del imperiu, Estorga pierde la so categoría. Na Hispania visigoda foi sede episcopal de la ilesia católica, dependiente de l'Archidiócesis de Braga que comprendía l'antigua provincia romana de Gallaecia na diócesis d'Hispania. Aníciase una etapa de socesives destrucciones de la ciudá, como la que tuvo llugar nel 456 por Teodoricu II o la que vendría dempués nel 714 per parte de los musulmanes.^[17] En definitiva, la ciudá sufrió un llargu lletargu, rotu tan namás pola presencia de la sede episcopal y la reconstrucción de la ciudá pol obispu Toribio nel 460.

La Catedral de Astorga anició la so construcción na Edá Media.

La ciudá ye reconquistada polos ástures a los musulmanes nel añu 743. La repoblación exercida por Ordoñu I a mediaos del sieglu IX afeuta a la ciudá, que se repuebla con xentes provenientes del Bierciu y supón la revitalización del nucleu urbanu y de la sede episcopal, que por embargu foi interrumpida de nuevu a finales del sieglu X pola destrucción de la ciudá per parte d'Almanzor nel añu 987.^[18]

A partir de la segunda metá del sieglu XI, la ciudá d'Estorga recibe'l puxu de la pelegrinación a Santiago de Compostela, que resultó ser un nuevu modelador urbanu y mercantil. L'impulsu concrétase nún incrementu de población, ente la qu'apaecen inmigrantes estranxeros d'estremaes procedencies, como los francos, que dexaron el so testigu nel mapa urbanu de la ciudá cola cai de los francos. La ciudá crez estramuros, axuntándose a les muralles nuevos arrabaldes como los de San Andrés, Rectivía y Puerta de Rei. Constrúyense tamién nueves ilesias y monesterios, que s'allugarán tanto nel nucleu antiguu como nos nuevos arrabaldes. Surden tamién ente estos arrabaldes dos xuderíes que tendrán un importante papel na vida comercial y social de la ciudá.^[7] El desenrollu d'estos barrios imprime a la ciudá un mayor dinamismu económicu y social y aumenta la complexidá funcional de la ciudá.

En 1465 créase'l Marquesáu d'Estorga.^[19]

Edá Moderna

Estorga apaez mencionada nel Arcu de Trunfu de París.

La ciudá escomienza la edá moderna somorguiada nos efeutos de la crisis del sieglu XIV, recuperándose d'ellos a finales del sieglu XVI con una población de 2.624 persones nel añu 1591. Na edá moderna, Estorga arrastra una vida ruina que d'otra miente mos dexa güelgues na Catedral, la Plaza Mayor y l'Ayuntamientu, dexando presente que les dos instituciones que dominen la vida de la ciudá per esti tiempu son el Conceyu y l'Obispáu, que realicen el so llabor xunto a la del Marquesáu d'Estorga.

Edá Contemporánea

Mapa de las prefeutures napoleóniques de 1810 nel qu'apaez la centrada n'Astorga.

El monumentu de Santocildes conmemora la resistencia de la ciudá a los franceses. Ye obra del escultor Enrique Marín Higuero (1876-1951).

La recuperación aniciada en parte nel sieglu XVIII a costafecha de la construcción del seminariu menor na segunda metá de dichu sieglu vese interrumpida de sópitu pola crisis del sieglu XIX y pola Guerra Peninsular, qu'afeutó enforma a la ciudá, que tuvo que soportar l'asediu per parte de les fuercies franceses, eventu qu'orixinó l'apaición d'héroes como José María Santocildes y de güelgues na propia ciudá como la de la Brecha.^[20] L'actuación de los maragatos en dichu asedio val-y a la ciudá'l títulu de Benemérita, faciendo que por ésti y otros méritos contrayíos a lo llargo de la historia, tenga'l timbre de Ciudá Mui Noble, Lleal, Benemérita, Magnífica, Augusta y Bimilenaria. Nel periodu en que los franceses se mantuvieron nel poder, la ciudá foi propuesta como capital d'ún de los departamentos nos que quedaría dividida la España de la época, el Departamentu del Esla.^[21] Finalmente, cola vuelta de los borbones al poder, la ciudá y la comarca maragata fueron axuntaes a la provincia de Lleón en 1833.

A mediaos del sieglu XIX, la ciudá prosiguía cola estructura funcional heredada del sieglu XVIII, ye dicir, el sector terciariu abondosu, actividaes artesanales estabilizaes y significáu ruinizu de l'actividá agrícola. Los panaderos continuaben siendo numberosos, algamando'l centenar según Madoz y destacaben pol so trabayu artesanal los texedores, curtidores y chicolateros, qu'abastecíen colos sos productos l'intensu tráficu comercial que calteníen los arrieros maragatos. Esportaben fariña y pan cocío haza Galicia y curtíos y chicolate haza Madrid.^[22] La implantación del ferrocarril nesti sieglu motiva per una parte la decadencia de l'arriería y per otra'l desenrollu funcional de la ciudá al potenciar de nuevu les posibilidaes, que como noyu de comunicaciones, brinda la capital maragata. La incorporación de nuevos servicios en función de cabeza de Partíu Xudicial, del desenrollu del enseñu, del acuartelamientu y per último, del aumentu del tresporte per carretera dan una gran diversidá a les actividaes urbanes, revitalizando'l papel de centru comarcal ensin que la ciudá pierda les sos funciones tradicionales y el calter del vieyu nucleu urbanu.

Sieglu XXI endelantre

Nel añu 2009 la capital maragata ye una pequeña ciudá anclada nuna estructura económica obsoleta que-y pasó factura con una perda de pesu demográficu importante. El desenrollu de la ciudá nun xeneró nuevos barrios, enanchando los antiguos ensin remocicar el so trazáu, que se caltuvo invariable sacantes nel casu del cascu antiguu, que foi parcialmente peatonalizáu pa recibir al cada vuelta mayor númberu de turistes que s'averen a Estorga pa esfrutar del so gran heriedu monumental, frutu d'una historia na que la ciudá yera más importante de lo que ye anguaño. En dichu turismu básase dende hai unos años gran parte de la base económica de la ciudá que pretende modernizar la so estructura económica apostando pola recuperación del so patrimoniu y pola creación de suelu industrial que favoreza la implantación d'empreses que xeneren emplegu.

Llocalización

El conceyu d'Estorga, qu'abarca una superficie de 46,78 km², asítiase al suroeste de la zona central de la provincia de Lleón, na zona de transición ente la llanera del Páramu Lleonés y los montes de Lleón, lo que convierte a Astorga en nucleu estratéxicu de comunicaciones, atestiguáu yá dende antiguo al ser encruceyada ente'l Camín de Santiago y la Vía de la Plata, y puerta natural d'entrada a Galicia.^[23] El so territoriu ta representáu nes fueyes MTN50 (escala 1:50.000) 192 y 193 del Mapa Topográficu Nacional.^[24]

Noroeste: Brazuelu	Norte: Brazuelu y Villaobispu d'Outeiru	Noreste: San Xustu de la Veiga
Oeste: Brazuelu		Este: San Xustu de la Veiga
Suroeste Santa Colomba de Somoza	Sur: Val de San Llourienzu y Santiagu Millas	Sureste: San Xustu de la Veiga

Orografía

La ciudá se allúgase sobre un cuguruezu, a 870 metros d'altitú, nel que s'asienta'l so cascu históricu nún espaciu de 27 hectaries, del que'l so perfil recuerda un espolón, faciéndose más sele nel so postreru occidental.^[25] Por embargu, dientro del conceyu la orografía amuesa un ascensu gradual haza l'oeste, variando ente altures medies en tornu a 830 metros nes vegues qu'arrodien la ciudá a más de mil metros nel so postreru occidental.^[26] Esta elevación supón el pasu d'un paisaxe llanu a un terrén eleváu, de pindudures seles, que culmina n¡altos como El Sierru (969 msnm), La Cuesta (996 msnm) y, especialmente, el Cuernu, vértiz xeodésicu asitiáu a 1.114 metros.^[27] Dende dicha posición algámase a ver, al noroeste, les estribaciones del puertu Manzanal, sobre los montes de Lleón, al norte la comarca de La Cepeda, al este y sureste la llanera del Páramu Lleonés, al sur la subcomarca de la Sequeda y al oeste y suroeste les tierres de La Maragatería, llimitada pola Sierra del Telenu.

Xeolóxicamente, el conceyu alcuéntrase nuna zona de transición; per un llau, el conxuntu constituyente del Macizu Galaico-Lleonés, representando na arredolada d'Astorga pelos montes de Lleón, abombamientu del antiguu zuécalu paleozoicu que na era terciaria fendióse al traviés de falles formando distintes unidaes, predominando como materiales les cuarcites y las pizarres.^[28]

Per otru llau, la cuenca sedimentaria qu'ocupa la mayor parte de la comunidá autónoma, na que se distinguen dos tipos de materiales, los provenientes del vieyu zuécalu del Primariu, constituyíos por cuartices, pizarres, granitos y güeyu de sapu, qu'apaecen na parte oeste de la cuenca asina como nos bordes de la Cordelera Cantábrica y el Sistema Central, y los materiales sedimentarios como arcielles, yelsos o arenes, depositaos nel Terciariu y Cuaternariu nel centru de la cuenca.^[29]

Vista panorámica, colos montes de Lleón al fondu, dende les muralles de la ciudá.

Hidrografía

El ríu Xerga al so pasu per Estorga.

La totalidá del conceyu encuádrase dientro de la Cuenca hidrográfica del Dueru,^[30] pecuñarizándose los sos cursos fluviales, como en parte de la provincia, pola irregularidá del so caudal, sofriendo estiaxes n'época estival y medríes pela seronda y l'iviernu por mor de la lluvia y al derritimientu de les ñeves.^[31]

La vega del ríu Tuertu ye la más importante del conceyu, estendiéndose pela so parte oriental, siendo afluente del ríu Órbigu. Sicasí, el cursu de mayor percorríu pel conceyu ye'l ríu Xerga, que naz na Peña'l Gatu, xunto al puertu de Foncebadón, y tres pasar per Castriellu de los Polvazares, Murias de Rechivaldu, Astorga y Celada de la Veiga, verte les sos agües al ríu Tuertu a pocos quilómetros d'Estorga. Otros calces menores son les distintes ñores qu'acaben en dambos ríos como'l de la Moldera, el de Valsecu o el del Fontanal.

Clima

El clima d'Estorga clasifícase como mediterraneu continentalizau, con iviernos fríos y frecuentes xelaes, y branos cálidos y secos. La oscilación térmica añal rolda los 15 °C mentes que la diaria dacuando supera los 20 °C. Les precipitaciones repártense de forma irregular a lo llargo del añu, siendo mui escasas pel branu, concentrándose al final de la seronda, nos meses ivernales y al entamu de la primavera. La so altitú sobre'l nivel de la mar, la so situación elevada sobre l'entornu y el vese afeutada llibremente polos vientos favorecen un ambiente xeneralmente frescu gran parte del añu, siendo especialmente desapacible n'ivierno y primavera.^[32]

Según la clasificación climática de Köppen, Estorga encuádrase na variante Csb, ello ye clima mediterraneu de branos seles, siendo la media del mes más cálidu non superior a 22 °C pero superándose los 10 °C per cinco o más meses. Trátase d'un clima de transición ente'l mediterraneu (Csa) y l'oceánicu (Cfb). La ciudá cuenta con una estación meteorolóxica allugada nel paraxe d'El Sierru, dependiente de l'Axencia Estatal de Meteoroloxía.^[33]

Evolución demográfica

Gráfica de población d'Estorga (Lleón)
Fonte: Instituto Nacional de Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia

El conceyu d'Estorga cuenta, según los datos del censu de 2009, con una población de 12.078 habitantes,^[35] lo que lu convierte nel quintu conceyu de la provincia por númberu d'habitantes tras Lleón, Ponferrada, San Andrés del Rabanedo y Villaquilambre. La dinámica demográfica de la ciudá foi tradicionalmente d'estancamientu, cuando non decrecimientu y conxuga años de feble crecimientu con otros d'axuste tres los que pierde más de lo ganao anteriormente.^[36]

La ciudá, a diferencia d'otres como Lleón y Ponferrada, nun sepo atrayer la población de les comarques que graviten sobre ella y creció despacio pel sieglu XX, algamando un máximu históricu en 1981, ya que'l datu de 1940 ta influyíu pola presencia na ciudá de soldaos y prindaos de la Guerra Civil. A partir de 1981, la ciudá entró en decadencia, con un sele pero continuu descensu de la población.

Pirámide de población

Del analís de la pirámide de población cuídase que:

• La población menor de 20 años ye'l 16,53% del total.
• La comprendida entre 20-40 años ye'l 26,68%.
• La comprendida entre 40-60 años ye'l 26,55%.
• La mayor de 60 años ye'l 30,06%.

Esta estructura de la población ye típica del réxime demográficu modernu, con una evolución haza l'avieyamimientu de la población y la disminución de la natalidá añal.

Población estranxera

La población estranxera empadronada en 2009 suma 444 habitantes, siendo les nacionalidaes más numberoses la marroquina (124 habitantes), la búlgara (49), la portuguesa (46), la colombiana (30), la china (30) y la rumana (28).^[37]

Poblaciones

Las entidaes de población que componen el conceyu d'Estorga son les siguientes:

Actividá empresarial y emplegu

La ciudá ye un centru turísticu de primer orde y nello basa gran parte de la so economía, ensin descuidar sicasí los sectores secundariu y de la construcción, que son tamién dos de los pegoyos básicos de la economía astorgana. Debío a la poca fertilidá de los sos suelos y tamién a la poca rentabilidá, el sector agrariu ye testimonial na capital maragata.

Sector primariu

El sector primariu alcuéntrase en víes de desapaición na contorna de la cabeza del conceyu, seya pola presión urbanizadora de la ciudá o pol abandonu d'esplotaciones. La situaciónpor embargu cambia nel restu de nucleos de población, pertenecientes yá al ámbitu rural. Estos caltienen como principal fonte d'ingresos al sector primariu, destacando la silvicultura, actividá qu'ocupa 397 hectaries del conceyu.

Entre les superficies destinaes al sector primariu, hai que diferenciar trés zones agrícoles, les tierras de secanu, a les que se dediquen 967 hectaries, asitiaes na so mayoría al oeste de la capital maragata, carauterízase por unos rendimientos baxos y baxa rentabilidá. Una segunda zona ye la dedicada al regantíu, con 177 hectaries y llocalizaes na so totalidá al este de la ciudá, na ribera del ríu Tuertu, pecuñarízase por ofrecer unos rendimientos agrícolas elevaos. Una tercera sería la dedicada a paciones y terrenos incultos, clasificación onde entren el 66,5% de les tierres cultivables d'Estorga con 3.064 hectaries.

Vista panorámica de la ciudá dende'l noroeste.

Sector secundariu

Vista parcial del polígonu industrial d'Estorga, xunto a l'A-6.

Les industries astorganes, que nun cuenten con un gran pesu sobro la economía de la ciudá, polo xeneral nun se dediquen a actividaes pesaes, nun xeneren una contaminación importante. Ello ye asina porque l'actividá industrial concéntrense n'empreses manufactureres de baxa intensidá teunolóxica. Por rames, destaca la industria agroalimentaria, con empreses dedicaes a la producción d'alimentos típicos como la cecina (que tien la sede de la denomación d'orixe n'Astorga) el chicolate o les mantecaes. En total, hai rexistraes 102 empreses nel sector industrial; de les que 71 son empreses manufactureres, 25 metalúrxiques, 5 químiques y 1 d'enerxía y agua.

El fuerte de l'actividá industrial, tres la so construcción el sieglu pasáu, concéntrase nel polígonu industrial d'Estorga, promovíu pola cámara de comerciu d'Estorga y con accesu direutu a l'autovía del noroeste. El desenrollu del mesmu se llevó a cabu por fases, alcontrándose urbanizaos un total de 300.000 metros cuadraos del total de 700.000 previstos nel plan parcial.

Nuevu barriu construyíu xunto a la N-VI.

Sector terciariu

Ábside del Palacio Episcopal d'Estorga, ún de los símbolos de la ciudá.

L'actividá comercial ocupa un llugar destacáu pa la ciudá, asina hai n'Estorga tocántenes a oficines bancaries (2009): 7 bancos, 5 Caxes d'aforros y 2 Cooperatives de créito, lo que sumen un total de 14. Sobro empreses comerciales mayoristes y minoristes, en 2011, había 63 y 332 respeutivamente. Cuntando tamién con 16 supermercaos. Cabe destacar tamién que n'Astorga hai ente bares y restaurantes, 139.^[40]

Comerciu

Estorga ye'l centru de referencia pa les comarques de La Maragatería y La Cepeda, poblaes por 38.838 habitantes nel añu 2009.^[41] Debío a ello y a una política de peatonalización y semipeatonalización del centru urbanu de la ciudá, el comerciu ye de gran importancia pa la ciudad, cuntando con un total de 336 actividaes minoristes en 2010, de les que 86 yeren de comerciu al por menor d'alimentación, bebíes y tabacu, 218 de comerciu al por menor de productos non alimenticios y 32 de comerciu al por menor mestu.^[42]

Turismu

El sector turísticu tien un gran pesu sobre la economía astorgana debío al patrimoniu históricu y monumental y a ser parte del camín de Santiago, lo qu'atrái añalmente a un bon númberu de visitantes. Ente los monumentos astorganos podemos destacar la catedral, el palaciu episcopal y les muralles, asina como les ruines de l'antigua Asturica Augusta.

En cuantes a agospios, en 2011, la ciudá cuntaba con 15 establecimientos hoteleros, ente los que se cuenten 3 hoteles y 12 hostales o pensiones que cuenten con un total de 480 places, 8 agospios de turismu rural con 97 places y 47 restaurantes.^[43] Nel añu 2011 abrióse un nuevu hotel de cuatro estrelles nel edificiu del antiguu colexu de los Redentoristes n'Astorga^[44] y s'anunció l'ampliación del hotel Astur Plaza, asitiáu na plaza mayor d'Astorga, xunto al ayuntamientu. La ciudá, al ser final y aniciu d'etapa nel camín, cuenta tamién con trés agospios de pelegrinos, ente los que destaca l'agospios Siervas de María, con 156 places.^[45]

Idioma

Pintada reivindicativa, na arredolada d'Estorga, reclamando l'usu de la toponimia tradicional nos cartelos de señalización.

L'idioma predominante nel conceyu ye'l castellanu, anque hasta principios del sieglu XX pervivía'l lleonés o asturianu con abonda vitalidá, perteneciendo a la variante occidental del dominiu llingüísticu asturlleonés.^[46]

Estorga ye un centru de lliteratos dende Xuan Lloriezu Segura autor del Llibru d'Alixandre hasta los escritores del sieglu XX Leopoldo Panero o Eugenio de Nora ente otros.

Nos caberos años, distintos coleutivos, como La Caleya, realizaron llabores de promoción, defensa y divulgación del patrimoniu cultural lleonés, destacando la organización de cursos de llingua lleonesa o de charres divulgatives sobro'l patrimoniu llingüísticu.^[47] En collaboración cola Conseyería de Cultura de la Xunta de Castiella y Lleón, la Diputación de Lleón, al traviés del Institutu Lleonés de Cultura y l'Ayuntamientu d'Estorga, realizó dellos concursos de cuentos tradicionales lleoneses, redautaos nes modalidaes llingüístiques propies de Lleón (lleonés, gallegu o castellanu), empobinaos a escolinos d'hasta 14 años de la provincia de Lleón, que fueron plasmaos nel llibru Cuentos populares leoneses (escritos por niños).^[48] Añalmente tamién se convoca un certame lliterariu de rellatos curtios en llingua lleonesa.^[49]

Asinamesmo, frutu de la collaboración ente les asociaciones culturales Facendera pola Llengua y La Caleya, en 2009 editóse El Prencipicu,^[50] versión en cabreirés de la obra del escritor francés Antoine de Saint-Exupéry, El Principín. El llibru surdió como consecuencia del llabor pedagóxicu realizáu con siete escolinos cabreireses de la Residencia d'Estudiantes del IES Astorga dientro de la llamada Aula de Cultura Cabreiresa.

Encruceyada de caminos

Mapa coles principales calzaes romanes d'Hispania.

Debío a la so situación y vagar históricu, Estorga ye dende cuantayá un enclave d'alcuentru y partida de caminos, un llugar de trasiegu de pueblos y cultures. N'época romana tuvo coneutada coles principales ciudaes del momentu al traviés de delles víes de comunicación. Yá nes llamaes tables d'Estorga, haza'l sieglu I, apaecen citaes distintes rutes nes que se menciona Estorga. Nel sieglu III, l'Itinerariu d'Antonino señala l'estaramáu de comunicaciones pol que la uníen con Bracara Augusta (Braga), Lucus Augusti (Lugo), Augusta Emerita (Mérida) o Caesaraugusta (Zaragoza), práuticamente haza los cuatro puntos cardinales de la provincia Tarraconense.

Éstes sedrán les principales pero al so alredor foi teciéndose una encruceyada de caminos debío a la situación xeoestratéxica de la ciudá.

La gran cruz d'época romana taba formada por dos exes: sur-norte, la denomada Vía de la Plata qu'unió Augusta Emerita (Mérida) con Asturica Augusta (Estorga) y oeste-este, qu'unió Lucus (Lugo), Bracara Augusta (Braga), Asturica, Legio (Lleón) y Caesaraugusta (Zaragoza). Estes fueron les grandes víes acondicionaes pal pasu de les tropes romanes, los viaxeros y el tresporte de los productos comerciales, principalmente l'oru de les mines de Las Médulas.

Los otros caminos que se fueron texendo a la so arredolada fueron el Camín de Santiago, los caminos de les razzies, los de la Repoblación, de la Reconquista y de l'arriería. Toos ellos tuvieron siempre una estremada circulación que-yos dio vida y que dio llugar a un intercambiu de xente y cultures, a la introducción del arte románicu, cisterciense y renacimientu. Pola mesma cuestión, estos caminos bien llabraos dende los sos oríxenes, facilitaron el pasu a Tarik y Muza, a Almanzor y a les tropes franceses naa Guerra Peninsular.

El sieglu XVIII truxo aires de progresu con obres públiques que modernizaron dalgunes rutes y el sieglu XIX trazó'l camín del ferrocarril. Anguaño Estorga recueye la historia d'estes víes nel Muséu de los Caminos creáu en 1963.

Camín de Santiago

Vista esterior del agospiu de pelegrinos, antiguu conventu de les Sierves de María.

De les diferentes rutes de pelegrinación a Santiago de Compostela, la más famosa ye'l Camín Francés. Ye ensin dulda'l más utilizáu, tanto na Edá Media como anguaño, pudiéndose ver pelegrinos n'Estorga práuticamente en tolos meses del añu.

El camín de los pelegrinos, que llegaba dende la población anterior de San Xustu de la Veiga, xubía contra la puerta oriental de la muralla llamada Puerta del Sol, que güei ta desaparecida y namás subsiste'l nome. El caminante actual sigue pela cai de San Francisco (antigua cai de las Tiendas) y llega a la plaza del Ayuntamientu. A continuación toma la cai de Pío Gullón (enantes Rúa Nueva), cai de Santiago Crespo, cai de Santiago Apóstol (que se llamaba antiguamente Caleya Yerma). Esta cai empobínase al nucleu onde s'alcuentren el palaciu de Gaudí, la muralla, la ilesia de Santa María y la catedral. A los pies de la catedral y formando ángulu cola fachada alcuéntrase l'Hospital de San Xuan onde la tradición afirma que pasó unos díes de convalecencia'l propiu San Franciscu. D'ellí'l pelegrín toma les cais de Leoncio Núñez y San Pedro hasta llegar a la ilesia de San Pedru d'Afuera nel Arrabalde de Rectivía; ye un edificiu modernu. Darréu cruza la carretera N-VI, tomando'l camín haza Foncebadón. Los pelegrinos alcuentren un bon refuxu o hospedería nos Hermanos Holandeses de la Congregación de Nuesa Señora de Lourdes.

L'Asociación d'Amigos del Camín de Santiago d'Estorga, gallardoniada col Premiu Elías Valiña en 2007, encárgase de la xestión del agospiu "Siervas de María", asitiáu xunto a Las Cinco Llagas, na entrada del Camín al cascu históricu. El percorríu del Camín pela ciudá afáyase marcáu tanto nes baldoses del suelu, como nes plaques col nome de les cais, llevando nel so casu'l nome que la cai tenía hai sieglos. La ciudá tamién cuenta con otru agospiu, el de San Xavier, de calter priváu.

Estorga tuvo na Edá Media un bon númberu d'agospios o hospitales pa plregrinos. Dellos como l'Hospital de San Xuan Bautista dio llugar a una institución moderna benéfico-asistencial que conserva algún vestizu del so orixe dientro del complexi d'edificios. La mayoría d'estos establecimientos fueron desapaeciendo al traviés de los sieglos, ensin que quedara más que la so alcordanza y della descripción del inmueble y la so historia nos documentos que conserven les cofradíes correspondientes.

Vía de la Plata

No tocántenes a la Vía de la Plata, Estorga ye'l puntu onde finaliza esta antigua calzada romana, citada nel Itinerariu d'Antonino como Iter ab Emeritam Asturica, y que a lo llargo de la so ruta conserva un importante patrimoniu arqueolóxicu romanu. Pese a la reinvención enquivocada de la mesma, al traviés de la N-630, l'Asociación de Pueblos en Defensa de la Vía de la Plata, presidida pol alcalde estorganu, lleva a cabu una continua defensa del trazáu orixinal ente Mérida y Estorga.

Arquiteutura relixosa

Catedral de Santa María

Portada de la Catedral d'Estorga.

La Catedral d'Estorga, dedicada a Santa María, entamó a contruyise en 1471 Nel mandatu del obispu estorganu Álvaro Osorio y Guzmán dientro del mesmu enclave amuralláu de les sos antecesores romániques de los sieglos XI y XIII y constituyendo ésta última la base pa la so ampliación. Les obres, que s'estendieron hasta'l sieglu XVIII, dieron pie a diferentes estilos arquiteutónicos: góticu tardíu nel interior con un claustru reformáu nel sieglu XVIII n'estilu neoclásicu, esterior barrocu en torres y fachada, y pórticu con una traza renacentista.

La fachada, d'estilu barrocu, organízase a mou de retablu de piedra decoráu por demáscon cinco escenes de la vida de Cristu y un rosetón con motivos vexetales sobre'l que s'alcuentra l'escudu de la monarquía. Queda flanquiada poles dos torres que coronen la sede estorgana, uníes al restu del templu de xeitu que nel interior de la catedral formen dos capielles abiertes a la nave llateral. La torre vieya de la catedral data del añu 1678, pero foi afeutada pol terremotu de Lisboa del añu 1775^[51] y nun foi dafechu reconstruyida hasta l'añu 1965. La torre nueva, de color encarnada, peracabóse en 1708, escomenzando les obres en 1698. Sobre una de les torres que coronen l'ábsideafáyase una estatua de Pedro Mato, personaxe llexendariu arreyáu a la Batalla de Clavijo.

Palaciu Episcopal

El Palaciu Episcopal d'Estorga.

El Palaciu Episcopal d'Estorgaye un edificiu proyeutáu pol arquiteutu Antoni Gaudí, máximu esponente del modernismu catalán. Asítiase xunto a la catedral, na plaza Eduardo de Castro. La construcción llevóse a cabu ente 1889 y 1915. Unos años enantes produxérase una quema nel palaciu episcopal, que lu dexó destruyíu dafechu. Ya que la ciudá nun disponía d'un arquiteutu diocesanu, l'obispu Joan Baptista Grau i Vallespinós decidió encargar la construcción del nuevu palaciu episcopal a Gaudí, col que l'obispu caltenía una vieya amistá.

Construyíu en granitu gris procedente de la comarca lleonesa del Bierciu, l'edificiu tien una fachada que presenta cuatro torres cilíndriques, y ta arrodiada d'un fuexu. El pórticu tien trés grandes arcos abocinaos, fechos con sillares separtaos ente sí por contrafuertes enclinaos; Gaudí proyeutara coronar la fachada con un ánxel de cinco metros d'altura, que finalmente nun se llevó a cabu.^[52] La parte posterior presenta un ábside na capiella, arrodiáu de trés pequeños absidiolos. La planta baxa contién un gran vestíbulu, del que parte la escalera noble, adquiriendo una gran altura que permite l'apertura de grandes ventanes, de forma triangular, que proporcionen una gran lluminosidá; esti esquema recuerda daqué al utilizáu nel Palaciu Güell.^[53] La estructura del edificiu susténtase en pilares con capiteles decoraos y en bóvedes de crucería sobre arcos apuntaos de cerámica vidrada. Remtátase con un almenáu d'estilu mudéxar.^[52]

En 1893, tres la muerte del obispu Grau, Gaudí dimitió por desavenencies col Cabildu, tando les obres paraes per dellos años. Finalmente, terminóse ente 1907 y 1915 pol arquiteutu Ricardo García Guereta.^[54] Na Guerra Civil sirvió de cuartel de la Falanxe. En 1956, l'obispu Julià Castelltort anició la restauración pa convertir l'edificiu en residencia del obispu, función anicial qu'enxamás nun llegó a consumase; fallecíu al pocu tiempu, el nuevu obispu, Marcelo González Martín, renunció finalmente a la función episcopal y promovió la conversión a lo que ye'l palaciu, el Muséu de los Caminos, dedicáu, ente otros temes, al Camín de Santiago.

Ilesia de San Bartolomé

Fastial de la ilesia de San Bartolomé.

Ye d'orixe románicu. Conserva l'apareyu de lladrieyu del sieglu XII. Tien trés naves, dos d'elles amestaes posteriormente a la so primitiva construcción. La torre data del sieglu XIII y ta desviada del centru por mor d'estremaes modificaciones. Tien una portada interesante del XIV con dos archivoltes d'arcu apuntáu. El rosetón qu'hai enriba ye de la mesma época. L'interior del templu ta remocicáu dafechu n'estilu barrocu.

Conventu de Santa Clara

Asitiáu n'estramuros, nel arrabalde de Puerta del Rei y mui averáu al ríu Xerga, polo que nel so orixe recibió'l nome de monesterio de Xerga. Vivió momentos difíciles nel añu 1810 na batalla d'Estorga, cuando'l xeneral José María Santocildes se fizo fuerte ente les sos muries énte l'ataque de les tropes de Napoleón. En 1816 regresó la comunidá que se dedicó al enseñu polo que nun-y afeutaron les disposiciones de la Desamortización.

Conventu de San Francisco

La fundación d'esti conventu data de principios del sieglu XIII pero del edificiu de los franciscanos nun queden vestixos orixinales. No que foi'l gran conventu hai un edificiu, construyíu cuasi na so totalidá polos Redentoristes que s'instalen ellí dende finales del sieglu XIX, reconstruyendo la fachada acorde cola esistente. El conventu de San Francisco como talu entró a engrosar el patrimoniu perdíu de la ciudá d'Estorga.^[55]

Arquiteutura civil y militar

N'Estorga puen vese portaes de cases nobles y en dellos edificios una heráldica interesante. Tamién son dignos de tener en cuenta los balcones de les cases antigües. Asinamesmo, subsisten dalgunos tramos de l'antigua muralla.

Ayuntamientu

L'ayuntamientu de nueche, cola plaza engalanada en selmana santa.

L'edificiu consistorial anicia la so construcción en 1683 según les traces del mayestru canteru Francisco de La Lastra. L'edificiu orixinal terminóse en 1703, realizándose posteriormente la espadaña central, el balcón corríu y los capiteles de les torres llaterales, según diseñu de José Álvarez de la Viña. En 1739, Francisco García Casellas realiza los trés balcones de fierro y nel añu 1748, el mayestru d'obres Domingo Martínez llevanta la espadaña central pa sustentación de la campana y el reló, nel que dos maragatos marquen les hores. Artísticamente, ye ún de los exemplos d'arquiteutura civil del barrocu lleonés.

La portada del edificiu consta de dos plantes xenerales y una tercera sobre les torres llaterales. La exe de simetría contién l'arcu de mediu puntu, flanquiáu por columnes estriaes, que da accesu al edificiu, la espadaña y l'escudu d'España. Les torres ostenten l'escudu d'armes de la ciudá y tán uníes a la espadaña por dos arbotantes. Foi restauráu ente 1986 y 1994 baxo la direición del arquiteutu Andrés Lozano Ferreras. Declaráu Bien d'Interés Cultural el 2 de xunetu de 1992.

Llugares d'interés

Ruta Romana

Ruines de la ciudá romana.

Dende 2005, la ciudá d'Estorga cuenta con una ruta que guía a los visitantes de la capital maragata pol escomanáu heriedu que tien debío al so pasáu romanu como Asturica Augusta.^[56] La Ruta escomienza nel fuexu campamental del primitivu campamentu romanu que siguió al castru ástur. El fuexu defensivu compónese de dos fuexos paralelos de calter defensivu, de los que s'alcontraron evidencies na zona noroccidental del cerru sobre'l que s'asienta la ciudá. Otru elementu destacáu ye la rede de cloaques, formada por dos modelos diferenciaos; les galeríes adintelaes, les más antigües, que son sustituyíes, probablemente a finales del sieglu I d. C., por otres de mayor tamañu cubiertes con bóveda de cañón. La ruta continúa hasta les dos termas, les Termes Mayores del sieglu I d. C. y les Termes Menores del sieglu III.d.C. El siguiente puntu ye'l foru, que coincidía en parte cola actual Plaza Mayor, constituyía'l centru de l'actividá pública d'Asturica Augusta y taba presidíu pol Aedis Augusti, un templu pal cultu imperial, asitiáu n'Asturica probablemente por ser ésta capital de conventus. Na plaza de los Padres Redentoristes, cercana a la Plaza Mayor, alcuéntrase la Ergástula, estructura abovedada que formaba parte del foru y qu'acueye'l Muséu Romanu de la ciudá. Xunto a elli, la Domus del Osu y los Páxaros, que debe'l so nome al mosaicu que decora ún de los cuartos. Yá per último, y endolcando'l cascu vieyu, que s'asitia nuna llomba, alcuéntrense les muralles, que s'asienten sobre les sos precedentes romanes del sieglu III.

Muralles

Les muralles d'Estorga.

La muralla d'Estorga irguióse pela primer vez nel sieglu III, siguiendo la tónica xeneral imperante d'amurallar les ciudaees romanes énte la inseguranza esistente poles invasiones bárbares. El trazáu, que nun se modificó nes reformes posteriores, tenía una estensión de 2.295 metros, con una forma cuasi rectangular que cercaba la llomba na que s'alcuentra'l cascu antiguu. Los materiales emplegaos sí que variaron d'una reforma a otra, ya que la muralla medieval, construyida sobre les ruines de la romana, aprovechó los sillares d'ésta última, meciéndolos con otros materiales. Les piedres romanes güei son fácilmente reconocibles por tener una dimensión determinada y tar bien llabraes.

La muralla permaneció intauta dempués de la última reforma efeutuada pol conde Gatón na repoblación de la ciudá con xentes de la comarca lleonesa d'El Bierciu hasta'l sieglu XIX, en gran parte debío a que la ciudá nun sobrepasara'l recintu amuralláu. Nel sieglu XIX, la muralla sufrió l'envite de les tropes franceses, lo qu'ocasionó estrozos severos pol usu d'artillería. Magar, lo que causó mayores daños foi l'enfotu d'evitar qu'Estorga se convirtiese en plaza fuerte, con estrozos tanto de la parte francesa como de la española. La Guerra Peninsular dexó na cerca estorgana llugares como La Brecha, una apertura na muria que se convirtió n'accesu dende'l barruo de Puerta de Rei al centru monumental de la ciudá. Tamién nesta época remanez el valtamientu cuasi total de los llenzos norte y sur, asina como de numberosos cubos del llau norte y oeste. En 1810 había 9 cubos nel llenzu norte y 19 nel oeste. Güei namás queden 8 cubos nel llenzu oeste. Igualmente destruyéronse les puertes del Obispu y de Fierro y el gran cubu del miradoriu.

Otros llugares d'interés

Tolos nucleos del conceyu, incluyida la capital, altuéntrense trevesaos pol Camino de Santiago, con exemplos soberbios d'arquiteutura tradicional maragata. Dellos de los sos meyores exemplos alcontrámoslos en Castriellu de los Polvazares, onde podemos atopar les típiques cases de los arrieros maragatos, coles sos grandes puertes d'entrada y los sos patios interiores, siendo nel so momentu declaráu Conxuntu Histórico-Artísticu.

Patrimoniu perdíu

Grabáu qu'amuesa la destrucción del castiellu de los marqueses nel sieglu XIX.

Hebo n'Estorga tanto nel interior de la ciudá como na arredolada un gran númberu de conventos y de hospitales o agospios pa pelegrinos debío a la importancia que tuvo non sólo como llugar de pasu haza Santiago de Compostela sinón como encruceyada de caminos. La mayoría d'estos edificios desapaecieron ensin quedar nin l'alcordanza d'un vestixu, namás la seguranza de qu'esistieron gracies a les descripciones y documentos que falen d'ellos. Tamién el castiellu desapaeció dexando namás el niciu del nome d'una cai: Cai del Castiellu.