| Archipiélagu Wellington | |
|---|---|
| Situación | |
| Tipu | archipiélagu |
| Asitiáu en | Océanu Pacíficu |
| Coordenaes | 52°S 75°W / 52°S 75°O |
  Archipiélagu Wellington Archipiélagu Wellington (Chile) | |
| Datos | |
 | |
El archipiélagu Wellington[Nota 1] asitiáu nel océanu Pacíficu na rexón austral de Chile, al sur del golfu de Penas, ye'l más grande de la Patagonia chilena.
Ta formáu por islles que s'arrexunten en dos sectores principales, al norte y al sur de la canal Adalberto. Na parte norte atópense les islles Juan Stuven, Jungfrauen, Millar, Prat y Little Wellington; y na parte sur, les islles Wellington, Lavinia, Angamos, Knorr y Chipana.
Alministrativamente pertenez a la XI Rexón d'Aysén[1] y a la XII Rexón de Magallanes.[2]
Dende hai aproximao 6.000 años les sos costes fueron habitaes pol pueblu kawésqar. A empiezos del sieglu xxi esti pueblu fuera práuticamente escastáu pola aición del home blancu.
Allugamientu
Asitiáu al sur del golfu de Penas, ye'l más grande de la Patagonia chilena, tien por llendes:
- al norte, el pasu Suroeste;
- al este, la canal Messier, l'Angostura Inglesa, el pasu del Indiu, la canal Escape y la canal Wide;
- al sur, la canal Trinidad;
- al oeste, la canal Fallo, la canal Ladrillero y la canal Picton.
La so direición xeneral ye N-S y tien una llongura de 141 nmi y un mayor anchu al sur del pasu del Indiu de 40 nmi.
Ta formáu por islla que s'arrexunten en dos sectores principales, al norte y al sur de la canal Adalberto: na parte norte atopen les islles Juan Stuven, Jungfrauen, Millar, Prat y Little Wellington; y, na parte sur, les islles Wellington, Lavinia, Angamos, Knorr y Chipana.[3]
Xeoloxía y orografía
Son una socesión de tierres altes y barrancosas con numberosos cumes y puexos bien paecíos ente sigo. Los sos cabos y puntes terminen en forma abrupta.
Les costes son acantiladas y les sos canales, polo xeneral son llimpies y abiertes, onde hai estorbises estos tán invariablemente marcaos por sargazos.
Esisten altores bastante notables que sirven pa reconocer la entrada a los distintos senos, canales o badees. Estes tán claramente indicaes nes respeutives cartes y derrotero de la rexón.
Nel pasáu produció un fundimientu del territoriu provocáu pol alcuentru, frente a la península de Taitao, de tres plaques tectóniques: la de Naza y l'Antártica que se mueven escontra l'este, y la Suramericana que se mueve escontra l'oeste. Esta situación causó un bultable fundimientu del cantu de la placa Suramericana baxando los suelos al so nivel actual, lo que puede comprobase pola fragmentación del territoriu y la penetración del mar nos llugares fundíos, surdiendo gran cantidá d'islles.
Data de la dómina terciaria; y ye productu de la mesma causa xeolóxica que fizo apaecer primero'l cordal de la Mariña y depués la de los Andes. Na edá glacial, tomó'l so aspeutu actual siendo la continuación escontra'l sur de la cordal de la Mariña.
Ye d'orixe ígneu pola clase de roca que la constitúi y pol so relieve aspru ya irregular, característicu de les cadenes d'erupción.[4]
Climatoloxía
La rexón ye afeutada de cutio por vientos del oeste y pol pasu frecuente de sistemes fronteros. Estos sistemes fronteros xenerar na llatitú 60° S, zona na que conflúin mases d'aire subtropical y mases d'aire polar creando una petrina de baxes presiones que forma los sistemes fronteros.
Esta área tien un clima que se conoz como “templáu fríu lluviosu” que s'estiende dende la parte sur de la X Rexón de Los Lagos hasta'l estrechu de Magallanes. Equí rexístrense les máximes cantidaes de precipitaciones, en islla Guarello algamáronse hasta 9.000 mm añales.
La nubosidad atmosférica ye alta, los díes estenos son escasos. L'amplitú térmica ye amenorgada, la oscilación añal ye d'aproximao 4° C con una temperatura medio de 9 °C. Bastia mientres tol añu siendo más lluviosu escontra la seronda.
Esisten solu dos estaciones: branu ya iviernu. El branu empieza en setiembre y los vientos empiecen a ronden del NO al SO. Los díes empieza a ser más llargos y n'ochobre pueden haber dellos díes estenos. Nos meses d'avientu, xineru y febreru los vientos yá soplen cuasi puramente del SO con gran intensidá.
Les agües, nesta estación, son frecuentes pero non tan persistentes como nel iviernu y preséntense so la forma de fuertes y bayurosos bastios. La meyor dómina del añu ye la que va de febreru a abril. En mayu reparen braveces de mar que traen muncha marexada. En mayu cayen les primera nevazones les que siguen mientres tol iviernu. Les nevazones dacuando son tan trupes que la visibilidá vese amenorgada a non más de 100 metros. El vientu rondó al NO. Los meses de xunu y xunetu considérense los peores del añu. El mal tiempu ye l'estáu normal de la rexón, el bon tiempu ye un accidente transitoriu
Na mayoría de los senos, esteros y canales les tierres altes faen camudar la direición del vientu verdaderu. El vientu tiende a soplar a lo llargo de les canales, siguiendo la so direición y escontra baxo nos valles.
Nos puertos y fondeaderos que s'atopen a sotaventu de les tierres altes, cuando los bastios que soplen polo alto atopen quebraes o valles, baxen por ellos en forma repentina y violenta, a estos bastios conózse-yos como “williwaws”.
El vientu dominante en tola zona según el mes ye: xineru del NO – febreru del O – marzu y abril del O – mayu ronda al S – xunu camuda al SO – xunetu y agostu ente l'O al SO – setiembre del E y del N – ochobre del O – payares del O al NO y n'avientu del ONO.[5]
Flora y fauna
Nes fasteres y fondalaes de los cuetos crez un monte tupiu que s'afirma nes fiendes de les roques, los árboles enxaréyense unos con otros. De normal nun se desenvuelven sobre los 50 metros sobre'l nivel del mar, pero onde ta abellugáu del vientu dominante xube hasta los 200 y 300 metros sobre dichu nivel.
Sobre la roca desnuda reparar una formación esponxosa sobre la cual crecen líquenes y mofos dende los cualos surde l'agua a la menor presión que s'exerza sobre la so superficie. Dellos árboles son l'haya, el tepú y el canelu.[6]
El reinu animal ye bien amenorgáu, pueden atopase el foín y dalgunos royedores. Hai llobos y llondres. Ente les aves terrestre y acuáticu podemos atopar el martín pescador, el tordu, el malvís, el cisne, el coríu, el pingüín, el canquén, la gavilueta y el quetro o coríu a vapor. Ente los pexes atopen el róbalo, el pejerrey, el blancucu y la vieya. Ente los mariscos hai centolles, jaibas, corcuspinos y choros.[7]
Historia
A cuntar de 1520, col descubrimientu del estrechu de Magallanes, poques rexones fueron tan esploraes como la de les canales de la Patagonia. Nes cartes antigües la rexón de la Patagonia, ente los paralelos 48° y 50° Sur, apaecía ocupada cuasi puramente por una gran islla denominada “Campana” separada del continente pela canal de la nación Calén”, nación que se supunxo esistió hasta'l sieglu xviii ente los paralelos 48° y 49° de latitud sur.
Dende mediaos del sieglu xx eses canales son percorríos con seguridá por grandes naves de toles naciones, gracies a les numberoses reconocencies y trabayos hidrográficos efectuaos neses peligroses costes.
Por más de 6.000 años estes canales y les sos costes fueron percorríes polos kawésqar, indíxenes, nómades canoeros. Hai dos hipótesis sobre la so llegada a los llugares de poblamientu. Una, que procedíen del norte siguiendo la ruta de les canales chilotes y que travesaron escontra'l sur cruciando l'ismu d'Ofqui. La otra ye que procedíen dende'l sur y qu'al traviés d'un procesu de colonización y tresformamientu de poblaciones cazadores terrestres, procedentes de la Patagonia Oriental, poblaron les islles del estrechu de Magallanes y xubieron peles canales de la Patagonia hasta'l golfu de Penas. A empiezos del sieglu xxi esti pueblu fuera práuticamente aniquiláu pola aición del home blancu.[8]
Descripción sector norte
Paso Suroeste
Ye la canal que dixebra la mariña sur de les islles del archipiélagu Guayaneco de la mariña norte de la islla Juan Stuven. Tien una llongura de 17 nmi en direición xeneral OSO, xuniendo la badea Tarn cola canal Fallo; en dellos sectores ye bien angostu. Na so boca oeste hai delles roques y castros que torguen la navegación.[9]
Islla Jungfrauen
Ye de gran tamañu, 10 nmi de N-S por 24 nmi a 90°. La so contorna ye bien recortáu. Tien fondos senos que cuasi la corten en delles partes.[10]
Islla Juan Stuven
Mide 12 nmi de llongura en direición xeneral N-S por 6 nmi d'anchu a 90°. Pel so llau norte cuerre'l pasu Suroeste que la dixebra de les islles del archipiélagu Guayaneco. Pel llau este cuerre la canal Messier, pel sur y l'oeste una canal ensin nome.
L'estremu NE de la islla formar la punta Li. Les sos costes, sacante la oriental, son bien recortaes y quebraes.[11]
Islla Millar
Allugada 6 nmi de la entrada norte de la canal Messier. Tien 7 nmi de llongura por 2 nmi d'anchu. Percorrer en tol so anchu una cadena montascosa que la so mayor altor ye de 743 metros. La islla ye una escelente referencia pa les naves que deseyen tomar la canal Messier viniendo dende'l golfu de Penas.[12]
Senu Otto
Abre ente la islla Hornby y l'estremu norte de la islla Schucht. Intérnase 12 nmi na islla Jungfrauen. [13]
Canal Barbarossa
Cuerre dende'l senu Hornby hasta la canal Fallo, ente'l llau norte de la islla Prat y el llau sur de les islles Úrsula y Jungfrauen. Tien 30 nmi de llargu. Nun foi llevantáu.[14]
Islla Prat
Asitiada al sur de la islla Jungfrauen. Ye de forma triangular. Mide 22 nmi los sos llaos más llargos. Les sos costes oriental y occidental son bien recortaes y quebraes formando delles badees y esteros. Pel so llau norte cuerre la canal Barbarossa, pel este y sureste la canal Albatross y pel oeste la canal Fallo. De relieve montascosu. De norte a sur percorrer una cadena de cuetos ente los que destaquen: el cuetu Siella nel sector NO y nel centru los cuetos Neváu, Redondo y Sombreru.[15]
Canal Fallo
El so llau oriental ta formáu poles islla Jungfrauen, Prat, Little Wellington y Wellington; pel so llau occidental tán los castros Bynoe y les islles Campana, Orella y L'Aldea. Empieza al sur del golfu de Penas y termina nel pasu The Nick onde se xune a les canales Ladrillero y Machado. La so llongura ye de 60 nmi. Les primeres 30 nmi del so cursu tán empobines en direición SO y depués xira escontra'l sur hasta'l so términu.
El gran problema de la canal ye'l so accesu norte pos ente la islla Byron y los castros Bynoe hai dellos farallones y roques afogaes onde la mar ruempe con violencia y fai bien difícil y riesgosa la recalada. Como la canal Messier abre un pocu más al este y dambos cuerren práuticamente paralelos ye so tou puntu de vista preferible esa ruta.[16]
Canal Albatross
Dixebra les costes E y S de la islla Prat de les costes NO y N de la islla Little Wellington, comunicando les canales Messier y Fallos. Dende'l senu Hornby cuerre en direición S por 14 nmi y depués al SO por otres 10 nmi. Desagua na canal Fallos ente les puntes Jasmund de la islla Prat y Albatross de la islla Little Wellington.
Nel primer tramu fórmase la angostura Alemana, que'l so menor anchu ye 1 cable y la so menor fondura de 8,25 metros. Nel puntu en que camuda de direición abre'l senu Waldemar un brazu de mar de 10 nmi de sacu. La canal ye pocu frecuentáu polo que s'encamienta salealo solu si cuntar con un práuticu local.[17]
Islla Little Wellington
Asitiada 1 nmi al SE de la islla Prat y en llau oriental de la canal Fallo. Mide 35 nmi en direición xeneral N-S por 16 nmi de mayor anchu a 90°. Pelos sos llaos N y NO cuerre la canal Albatross, pel llau E la canal Messier, pol S la canal Adalberto y pel O la canal Fallos. Les costes N y E son retayaes y quebraes. Na so mariña norte forma'l senu Waldemar que tien 10 nmi de sacu.[18]
Canal Adalberto
Cuerre ente la islla Little Wellington pel norte y les islles Knorr y Wellington pel sur, xuniendo les canales Messier y Fallos, tien un llargor de 18 nmi. Ye fondu y llimpiu; les sos costes son pareyes y acantiladas, cubierta de montes na so parte baxa y ensin vexetación na parte alta.
Dixebra l'archipiélagu Wellington en dos partes principales; na parte norte allúguense les islles Juan Stuven, Jungfrauen, Millar, Prat y Little Wellington; na parte sur les islla Knorr, Angamos y Wellington.[19]
Descripción sector sur
Islla Knorr
Asitiada 1 nmi al SO de la islla Little Wellington. Ye de forma triangular. Tien 9 nmi na so base y 6 nmi nel so altor. Pel llau norte cuerre la canal Adalberto, pel este la canal Erhardt y pel oeste la canal Fallo. El so estremu NE ye la punta Plana y l'estremu SO la punta Williblad.[20]
Islla Wellington
Allugada ente les canales Adalberto y Trinidá. Mide 85 nmi nel sentíu N-S por 36 nmi a 90°. Ye la de mayor porte del archipiélagu Wellington. Ye montascosa y alta. Nel so sector sur álcense los montes Middleton, Oreyes de Pollín y el Doble Pico. Les costes sur y oeste son quebraes y tropezoses.[21]
Canal Machado
Cuerre ente les islles Wellington y Angamos. La so llongura total ye de 28 nmi. Empieza al SE del pasu The Knick y diríxese por 10 nmi escontra'l SE, depués camuda de direición escontra'l S por otres 18 nmi. xuniéndose a la canal Ladrillero. Nel so primer tramu tien un anchu d'ente 1 y 2 nmi, pero nel segundu este mengua hasta ¼ de milla pero'l so navegación nun ufierta dificultá. Nel estremu sur atópase'l puertu Abrigáu que tien un escelente fondeadero en fondu de fango y 18 metros de fondura.[22]
Islla Angamos
Asitiada darréu al sur de la islla Lavinia. Ye de gran tamañu: 18 nmi na so exa NO-SE por 12 nmi na exa E-O. La so parte norte ye montascosu y nel so estremu NE álzase'l monte Siegfried notable por tar cuasi siempres cubiertu de nieve. La canal que la dixebra de la islla Lavinia nun foi sondado; pel llau este cuerre la canal Machado y pel suroeste la canal Hernán Gallego que la dixebra de la islla Chipana.[23]
Canal Hernán Gallego
Abre na mariña este de la canal Ladrillero dixebrando la islla Angamos de la península Singular de la islla Wellington. Percuerre 15 nmi en direición NO-SE pa xunise a la canal Machado. Ye fondu y nun ufierta dificultaes al navegación sacante onde se xune a la canal Machado en qu'hai dellos castros de cuidu.[22]
Islla Chipana
Enllastrada na mariña norte de la península Singular de la islla Wellington. Tien 7 nmi de llongura na so exa NO-SE y 5 nmi a 90°. Pel so llau norte cuerre la canal Hernán Gallego, pelos llaos esti y sur la canal del Llaberintu y pel oeste la canal Ladrillero.[22]
Canal Picton
Flúi ente l'estremu NO de la península Wharton de la islla Wellington y les islles Stortebecker, Kalau y Rivera. Tien una llongura de 38 nmi en direición xeneral SSE, el so anchu mediu ye de 1 nmi. Na so mariña oriental, nel sector norte, atópase'l so Picton que dexa un pasu navegable bien estrechu. Nesti baxu varóse, en 1916, el tresporte Casma de l'Armada de Chile. Debíu al baxu Picton la canal ye navegable por tou tipu de naves siempres que tengan menos de 7,60 metros de caláu.[24]
Ver tamién
- Orografía
- Xeoloxía
- Glaciación Würm (Edá de Xelu)
- Islles de Chile
- Xeografía de Chile
- Chile insular
- Islles de Chile
- Golfos per superficie
- Historia de la patagonia
- Patagonia chilena
- Pueblos orixinarios chilenos
- Parques nacionales de Chile
- Canales de la Patagonia
- Canales fueguinos
- Muséu Acatushun
- Estancia Harberton
Notes
- ↑ Encamiéntase lleer esti artículu teniendo a la vista les cartes de navegación de les zones que se menten, un atles y los mapes que'l so enllaz atopar na seición "Enllaces esternos".
Referencies
- ↑ Aysén, 2018.
- ↑ Magallanes, 2018.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 74,186.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 37,38.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 39-46.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 38.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 39.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 25.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 67,168,186.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 78,185,187.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 74,167,186,187.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 74.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 78.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 78,188.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 188.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 168,185.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 78,192.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 193.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, páxs. 74,193.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 194.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 195.
- 1 2 3 Institutu Hidrográficu, 1982, p. 204.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 198.
- ↑ Institutu Hidrográficu, 1982, p. 206.
Bibliografía utilizada
- Institutu Xeográficu Militar (1970). Atles de la República de Chile. Santiago - Chile - Institutu Xeográficu Militar. Segunda edición.
- Institutu Hidrográficu de l'Armada de Chile (1974). Atles Hidrográficu de Chile. Valparaíso - Chile - Institutu Hidrográficu de l'Armada. Primer edición.
- Institutu Hidrográficu (1982). Carreru de la Mariña de Chile Volume III. Valparaíso - Chile - Institutu Hidrográficu de l'Armada. 5ª edición.
- Aysén, Rexón (2018). Gobierno de Chile - Rexón d'Aysén. https://www.gob.cl/rexones/region-de-aysen/. Consultáu'l 11 d'abril de 2018.
- Magallanes, Rexón (2018). Gobierno de Chile - Rexón de Magallanes. https://www.gob.cl/rexones/region-de-magallanes/. Consultáu'l 11 d'abril de 2018.
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre les islles de Chile.
- Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre la flora de Chile.
- Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre la fauna de Chile.
- Directemar - Armada de Chile
- Reglamentu de practicaje y pilotaje - Armada de Chile.
- Revista Mar Lliga Marítima de Chile.
- Oceanografía xeolóxica UCV
- Mapa del archipiélagu
