 Aras | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Comunidá foral |  Navarra | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcalde d'Aras | Francisco Javier Murguiondo Marquínez | ||
| Nome oficial | Aras (es)[1] | ||
| Nome llocal | Hirurarahatse, Haratse (eu)[2] | ||
| Códigu postal |
31239 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°33′43″N 2°21′18″W / 42.561944444444°N 2.355°O | ||
  Aras Aras (España)  | |||
| Superficie | 17.72 km² | ||
| Altitú | 633 m | ||
| Llenda con |
| ||
| Demografía | |||
| Población |
148 hab. (2023) - 81 homes (2019) - 72 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
0.02% de Navarra 0% de España | ||
| Densidá | 8,35 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
 | |||
Aras (tamién conocíu como Tres Aras) ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Estella, na contorna d'Estella Occidental y a 88 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 148 habitantes (2023)[3][4].
Topónimu
El nome del pueblu paecer tar rellacionáu cola pallabra llatina llabra, que significa 'altar'. El pueblu ye y foi conocíu tantu sol nome de Aras, como Trés Aras, anque'l primer nome ye'l más estendíu y l'únicu oficial.
La etimoloxía más estendida y popular fai derivar el nome del pueblu de los trés altares (ares) esistentes nel mesmu, ye dicir la ilesia y les respeutives ermites del pueblu. L'escudu del pueblu, qu'amuesa tres ilesies, reflexa fielmente esta etimoloxía popular. D'esti llugar de Trés Aras derivaría'l posterior nome de Aras.
Non tolos filólogos ya historiadores tán acordies con esta teoría. L'historiador Juan Cruz Labeaga, nel so llibru sobre Aras, plantega la hipótesis de que, yá que Aras allugar nuna zona fronteriza de Navarra, probablemente los altares a los que fadría referencia'l nome del pueblu seríen en realidad mojón o piedres de llendes fronterices.
Ye probable sicasí, que'l nome orixinal fuera Aras y que Trés Aras surdiera como una variante posterior arriendes de rellacionar el nome del pueblu coles ilesies que tenía. De fechu Aras foi siempres el nome oficial del pueblu y nos rexistros más antiguos que se caltienen, méntase'l pueblu como Aras, a seques. (1350).
Historia
Estensu territoriu dende los montes de Codés hasta'l valle del Ebro, camín de Santiago, foi la única población xunto con Bargota que nun aceptó abandonalo pa fundar la ciudá de Viana pol rei navarru Sancho VII "El Fuerte" en 1219, quien incentivó y rexuntó nella a los vecinos de les aldegues circundantes: Longar, Tidón, Perezuelas, Cueves, Piedrahita, Sotu, Cornava y Goraño. Nel so escudu municipal figuren tres parroquies, d'ende'l so nome de Trés Aras, presuntamente por esistir tres poblaciones independientes ente sigo caúna con ilesia y que se xunieren pa formar una sola, apurriendo caúna d'elles les sos propiedaes y territoriu xurisdiccional. El so territoriu foi pasu ente pasu laminado por Viana y penalizáu por caltener se fiel a la so llibertá y defender la so personalidá. Por ello, y magar los privilexos y la fuercia institucional que goció y gocia la ciudá de Viana, Aras sigue faciendo frente a los numberosos conflictos d'intereses que plantega Viana frente a Aras. ¿Por qué, si non, Viana tien que pagar camperes y agües a Aras? ¿Por qué, si non, Viana tien que pagar contribución catastral a Aras y viceversa? Y, güei inda, Viana abusa de la so prepotencia aprovechándose de los recursu naturales d'Aras como por casu los molinos de vientu.
Aras foi afeutada pola industrialización de los años 1960 cola salida de cuasi la metá de les sos xentes a la ciudá. La sociedá rural sumió, namái quedaron unes poques families trabayando les tierres sos o n'arriendu.
Na actualidá inténtase que'l pueblu aumente la población, por ello, los fíos de los qu'emigraron a la ciudá, nun actu de murria, vuelven al pueblu, construyendo nueves cases o rehabilitando les antigües pa vivir ende y moviéndose pa trabayar nes ciudaes próximes.
Demografía
Evolución de la población
| Gráfica d'evolución demográfica d'Aras ente 1900 y 2017 |
 |
|
Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
Política y alministración
| Partíu políticu | 2015[5] | 2011[6] | 2007[7] | 2003[8] | 1999[9] | 1995[10] | 1991[11] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partíu Socialista de Navarra-PSOE (PSN-PSOE) | 79,82% | 5 | - | - | 68,25% | 5 | - | - | - | - | 47,06% | 3 | 71,07% | 5 |
| Agrupación Independiente d'Aras (AIA) | - | - | - | - | - | - | 54,5% | 4 | - | - | 47,06% | 2 | - | - |
| Converxencia Democrática de Navarra (CDN) | - | - | - | - | - | - | 40,21% | 1 | 40,32% | 5 | - | - | - | - |
Monumentos
La ilesia medieval de Santa María d'Aras, fondamente reformada nel sieglu XVI. La equilibrada portada renacentista déxanos contemplar el retablu mayor, romanista (1594), qu'ilustra episodios de la vida de la Virxe. Les imáxenes de San Sebastián, San Roque, El Corazón de Jesús y de María Inmaculada. El retablu rococó del Santu Cristu alluga una talla del titular renacentista (sieglu XVI). Un monumental espositor (sieglu XVI) convirtióse nel retablu de la Virxe del Rosario. Na llocalidá subsiste una portada protogótica nuna casa vecina a la parroquia ya inmuebles del XVI y XVII.
Dientro de la población alza la ermita del Santu Cristu del Humilladero (sieglu XVII), y na redoma en cantu del ríu Valdearas, la de San Isidro Llabrador, patronu de la llocalidá, que la so festividá celebrar en mayu,al pie de San Roque y el 20 de xineru San Sebastián.
Un pocu más alloñáu en direición sur, atopamos les ruines del Monesteriu de San Juan del Ramu, col so pimpanu arcu, antiguu conventu franciscanu construyíu nel sieglu XV (1440), y que foi abandonáu nel sieglu XVIII. La talla de San Juan atópase na Ilesia de Santa María de Viana con cadenes. La memoria de los vecinos d'Aras recuerda que la talla de San Juan, perteneciente a los vecinos d'Aras, pos el conventu taba antes de la fundación de Viana y sigue tando en xurisdicción d'Aras, sumía como por arte de barrabiellu (!) y yera atopada darréu na Ilesia de Viana. Los vecinos d'Aras devolver al so llugar natural, hasta que, nun se sabe quién nin cómo, la talla apaeció definitivamente encadenada na Ilesia de Viana y nunca más volvió a Aras.
Cultura
Fiestes y evento
Fiestes d'iviernu n'honor del so santu patrón, San Sebastián, el 20 de xineru. Fiestes de mayu con San Roque y San Isidro Llabrador, patrones igualmente. Y la gran fiesta de branu, la Santa Cruz, el 14 de setiembre.
Amás, instauraes nueves fiestes de branu nos años 2000, el tercer fin de selmana d'agostu celebren les fiestes de branu, dómina na qu'hai más xente nel pueblu.
Ver tamién
- Llista de conceyos de Navarra
- Merindad de Estella
- Estella Occidental
Referencies
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Afirmao en: Euskaltzaindia.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 2015». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ noticies.juridicas.com (ed.): «Aras 2011: Nun hai candidatos en fecha establecida.». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 2007». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 2003». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 1999». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 1995». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Aras 1991». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
Enllaces esternos
- Datos d'Aras - Gobiernu de Navarra - Información y datos d'entidaes llocales de Navarra.
Personaxes pernomaos :
