Anfiteatru d'El Djem
Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Vista del anfiteatru.
Llugar Bandera de Tunicia Tunicia
Criterios Cultural: iv, vi
Referencia 38
Inscripción 1979 (III Sesión)
Área Estaos árabes
Cambiar los datos en Wikidata

El anfiteatru d'El Djem (n'árabe, قصر الجم), tamién llamáu coliséu de Thysdrus, ta asitiáu na ciudá d'El Djem, nel vilayato de Mahdía, en Tunicia, l'antigua ciudá de Thysdrus allugada na entós provincia romana d'África. Ye'l mayor anfiteatru romanu d'África y el cuartu del mundu, dempués del Coliséu de Roma, l'anfiteatru de Capua y el anfiteatru de Pozzuoli, y unu de los meyor calteníos del norte d'África. Ye'l monumentu romanu más conocíu de Túnez[1]y acueye cada añu a unos 530 000 visitantes.[2]

Foi construyíu en 238 d. C. pol procónsul Gordianu, sol reináu del emperador Maximino el Traciu. Reemplazó a dos edificios del mesmu tipu, que'l so estudiu dexó analizar l'orixe d'estes grandes construcciones destinaes al ociu. Probablemente foi escenariu de combates de gladiadores, carreres de carros y otros xuegos de circu, cuantimás exhibiciones de fieres y representaciones de caceríes d'animales.[3]

Les sos dimensiones son de 147.9 metros de llargu y 122 metros d'anchu, el sable interior ye una elipse de 64.5 por 38.8 metros y tenía capacidá pa unos 35 000 espectadores.[4]

A pesar de qu'una parte de les sos piedres utilizar pa construyir la ciudá d'El Djem, entá se caltién en bien bon estáu. Créese que se caltuvo intactu hasta'l sieglu XVII y que a partir de 1695, acordies cola tradición árabe, empezar a baltar la fachada esterior. Inda se caltienen los fosos de los lleones y un sistema bien ellaboráu de canalizaciones y cisternes pa la recoyida de l'agua d'agua.

Dacuando recibe'l nome de Ksar de la Kahena, pola princesa bereber Kahena, que nel sieglu VII xunió les tribus bereberes pa frenar la meyora de los invasores musulmanes. Vencida y escorrida, abellugar colos sos siguidores nel anfiteatru, onde aguantó mientres cuatro años. Según la lleenda foi traicionada pol so mozu amigu, que la apuñaló y unvió la so cabeza embalsamada al xefe del exércitu árabe.

Acordies con l'especialista Jean-Claude Golvin l'edificiu constitúi, xunto con otros exemplos, l'apoxéu d'esti tipu de monumentos, «a la fin d'una evolución arquitectónica que s'estiende a lo llargo de cuasi cuatro sieglos».[5]Sicasí, según l'arqueólogu ya historiador Hédi Slim la situación de Thysdrus, colos sos trés anfiteatros estudiaos con métodos científicos, «paez única nel mundu».[6]

L'anfiteatru foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1979.[4]

Historia

Edificios precedentes

Vista xeneral del sable del allugamientu de los antiguos anfiteatros.

L'anfiteatru actual ye'l tercer edificiu d'espectáculos construyíu en Thysdrus, una ciudá que foi próspera gracies al desarrollu de la olivicultura y al comerciu.[7]Ye'l meyor construyío y caltenío de toos, con una gran cantidá de muertes que dexaron a los especialistes estudiar la so evolución a lo llargo del tiempu.[8]El segundu anfiteatru, que la so esistencia fuera yá albidrada por Charles Tissot, foi escaváu na década de 1960, ente que'l primeru foi sacáu a la lluz gracies a les campañes empobinaes por Hédi Slim a partir de 1973.[9]

El primer edificiu tenía una capacidá de 6000 espectadores[10][11]y foi calificáu como «rudimentariu»,[7]«embrionariu»[12]o «bien antiguu».[13]Jean-Claude Golvin dató'l so orixe nel sieglu I,[14]anque sería abandonáu a finales del mesmu.[15]Debió polo tanto tar cerca de los edificios de la dómina republicana, que allugar afaciéndose a la configuración del terrén. N'efeutu, el llugar escoyíu pa la so construcción, qu'allugara sepultures na dómina prerromana,[9]ye l'únicu relieve natural de la zona afechu pa llevantar una edificación. L'anfiteatru foi talláu nuna llomba de travertino ensin l'empléu d'albañilería[12]y con formes irregulares. Les graes, en númberu llindáu, fueron esculpíes na roca[9]y la cávea foi escavada. El sable tenía unes dimensiones de 49 metros de llongura por 40 d'anchu.[14]Paez ser que'l graderíu se erosionó con bastante rapidez y foi reparáu con lladriyos de folla ensin cocer.[16]L'apaición del edificiu pudo tar rellacionada col asentamientu na ciudá d'una comunidá italiana aficionada a los espectáculos,[7]quiciabes d'orixe campano[17]o etruscu, siendo dambes rexones l'orixe de los xuegos nos anfiteatros.[16]

Detalle de los restos del graderíu compartimentado del segundu anfiteatru.

El segundu edificiu, que tenía una estructura maciza nes sos llinies xenerales,[16]construyir a finales del sieglu I[16]o nel sieglu II[13]sobre la mesma llomba que'l so predecesor. La so contorna yera más elípticu por cuenta de un terremplén esistente nel sable y al graderíu del anfiteatru anterior. El terraplenado del sable, de 2.50 metros d'altor, dexó regularizar la so forma.[11]Les graes teníen una capacidá total de 7000 espectadores.[10]Yeren de tamañu irregular y taben delimitadas por compartimientos realizaos con lladriyu, dixebraes per espacios a manera de corredor.[11]Paez qu'hubo un total de 24 compartimientos, de los cualos caltiénense 16 en diversu estáu de caltenimientu.[18]El sable tenía 60 metros de llongura por 40 d'anchu, siendo les dimensiones totales del edificiu de 92 por 72 metros.[18]Golvin describe tamién un palcu y una capiya asitiaos na exa oeste.[18]La construcción escarecía d'un aspeutu estéticu, anque les sos importantes meyores téuniques facer más funcional.[11]

Mientres la dómina de la dinastía Severa, a principios del sieglu III,[19][6]la ciudá esperimentó una gran crecedera, por cuenta de un floreciente comerciu del aceite d'oliva y del trigu y favorecíu pola so situación como encruz de rutes comerciales.[20]El segundu anfiteatru quedóse insuficiente y reemplazóse pol edificiu actual, más importante, construyíu sobre un terrén llanu.[10][6]Esta manera de proceder repitir n'otres ciudaes como Cartago, Nimes o Roma.[21]

La construcción del anfiteatru taría amestada a una manifestación d'evergetismo de la élite de la ciudá.[10]Sicasí, pa Hédi Slim el so costu oldea cola ausencia de restos epigráficos acomuñaos con un evergetismo local, rellacionáu principalmente cola organización de los xuegos.[22]La edificación nuna dómina posterior nel tiempu implicó una correición nos problemes causaos poles edificaciones precedentes más allá de la funcionalidad,[22]innovaciones que constituyeron coles mesmes un factor de llonxevidá.[7]

Datación revesosa

L'anfiteatru, anque figura ente los meyor calteníos de la so tipoloxía, foi escasamente estudiáu.[23]Les investigaciones más recién del monumentu nun revelaron nenguna inscripción que dexe datar la so construcción.[24]Coles mesmes, les últimes escavaciones arqueolóxiques nun sacaron a la lluz nengún elementu en concretu, sacante unes vasíes d'un tipu de cerámica fechada na primer metá del sieglu III.[25]Consideróse, de forma incierta (yá que nun foi acotada por nengún elementu tanxible), que l'edificiu sería construyíu en 238 d. C., l'añu de la Revolución contra'l poder de Roma,[26]o sol proconsulado de Gordianu,[27]coronáu emperador romanu n'abril del mesmu añu. Envalórase xeneralmente como fecha de construcción ente 230 y 250,[25]mientres el periodu de l'anarquía militar, anque dellos estudios antiguos haber retrasáu al reináu de la dinastía Antonina,[28]esto ye, a finales del Imperiu.[29]

Sicasí, el costu de la construcción en piedra tallada, según la necesidá d'un mayor númberu d'asientos paez qu'asitiaríen la so construcción mientres l'apoxéu de la ciudá, a finales del sieglu II o entamos del sieglu III,[24]so la dinastía Severa. Alexandre Lézine, sofitáu por Golvin, propunxo un rangu de datación más llindáu, ente 230 y 238, quedando inconcluso por causa de los acontecimientos asocedíos nesti últimu añu.[24]Pela so parte, Hédi Slim cree que la obra foi rematada.[30]

Del final de la Edá Antigua a la Edá Media

Tarxeta postal qu'amuesa l'anfiteatru escontra 1900 colos grandes terraplén que rellenaben l'interior del monumentu.

A pesar de que la ciudá foi sustituyida adulces por Sufétula como capital económica de la rexón y que les rutes comerciales fuéronse esviando de la llocalidá, Thysdrus siguió desempeñando un papel militar arriendes del tresformamientu del anfiteatru en fortaleza.[31]Les escavaciones arqueolóxiques fecharon l'abandonu del edificiu na segunda metá del sieglu V, siendo la duración averada de la so actividá de dos sieglos.[32]

Entrada a la cortil.

A partir de la dómina bizantina l'anfiteatru convertir en fortificación y llugar d'abellugu, como quedó probáu tres la derrota bizantina na batalla de Sufétula en 647 contra les tropes árabes.[31]El tresformamientu consistió nel cegáu de les arcaes asitiaes na planta baxa y la construcción d'otres instalaciones, ente les que s'atopaba una torre topada en recién escavaciones.[33]El monumentu ye n'ocasiones denomináu'l ksar de la Kahena, n'honor a una princesa bereber del sieglu VII qu'axuntó a les tribus pa frenar la meyora de los invasores musulmanes. Vencida y acorrexada, abellugar colos sos siguidores nel anfiteatru, onde aguantó mientres cuatro años. Según la lleenda foi traicionada pol so mozu amigu, quien la apuñaló y unvió la so cabeza embalsamada al xefe del exércitu árabe. L'edificiu foi citáu por Abu Abdullah al-Bakri nel sieglu XI y por Tijani, onde se da a entender qu'ufiertaba una proteción eficaz,[31]lo cual ye incompatible con un estáu en ruines.

La desapaición del graderíu y de los elementos de la última planta sería polo tanto posterior y progresiva.[34]La ruina del monumentu traxo consigo un considerable depósitu d'escombros, d'un altor variable ente 1.50 a trés o cuatro metros.[34]

Edá Moderna y Edá Contemporánea

L'edificiu representáu nun grabáu de 1843 qu'ilustra la visión romántica percibida mientres enforma tiempu polos visitantes del monumentu.

A pesar de la destrucción parcial debíu al usu de les sos piedres pa la construcción de la ciudá d'EL Djem, el tercer anfiteatru caltener en condiciones escepcionales y créese que permaneció completu hasta'l sieglu XVII. El viaxeru Victor Guérin rellata que «escontra 1695, según la tradición árabe, empezar a baltar la fachada esterior, qu'hasta entós se caltenía cuasi intacta».[35]

Viaxeros visitando l'anfiteatru escontra 1910.

Por estes feches, el bey de Tunicia reprimió una revuelta d'orixe fiscal. Los sos cañones abrieron delles buraques nel edificiu pa torgar que'l llugar sirviera d'abellugu a la población llocal.[34]Sicasí, el sitiu siguió siendo utilizáu con esti fin hasta mediaos del sieglu XIX mientres una última rebelión. Arriendes de los numberosos deterioros nel edificiu los habitantes fueron estrayendo enormes cantidaes de material de les ruines.[36]

L'área recibió visites dende'l sieglu XVII y sobremanera nel sieglu XIX, intensificaes tres la puesta en marcha d'una proteición de los restos arqueolóxicos. Mientres la primer metá del sieglu XX acometiéronse diverses restauraciones na parte de la fachada destruyida, según la escavación del sable y de los espacios soterraños.[37]El turismu desenvolvióse mientres el sieglu XX hasta llegar a unos 530 000 visitantes al añu en 2008,[38]lo cual convierte al anfiteatru nel segundu llugar más visitáu de Túnez.

Restauración

Vista del edificiu en 1975, poco tiempu dempués del entamu de la campaña d'estudiu y restauración del monumentu, dirixida pol Institutu nacional del patrimoniu de Túnez (INAA).

L'anfiteatru foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1979.[4]El distintu estáu de caltenimientu de los distintos materiales de construcción, según la cayida de piedres inclusive de les bóvedes[39]fixeron necesaria una campaña d'afitamientu y rehabilitación,[40]financiada pol gobiernu tunecín y una fundación privada.[41]La estabilización evitó nuevos derrumbes de la que se sustituyeron les árees irremediablemente deterioraes.[42]La restauración, realizada colos materiales retiraos al estenar los terremplénes baltaos,[43]tuvo como finalidá la proteición del monumentu y la meyora de la visita de forma más pedagóxica. La restitución de les bóvedes y escaleres facilitó l'accesibilidá al anfiteatru.[42]

Vista escontra l'anfiteatru dende la redolada axardináu.

La renovación del graderíu con capacidá pa 500 espectadores dexó amás «contribuyir al reestablecimientu cultural del edificiu» según Hédi Slim.[34]Los trabayos de reconstrucción de les pilastres ayudaron tamién a reconstituyir la forma elíptica de la construcción.[44]Coles mesmes, la campaña dexó completar la conocencia del monumentu, cuantimás el sistema de recuperación de les agües pluviales y la cimentación.[45]Per otra parte, sacar a la lluz numberosu fragmentos de graes del sable.[45]

Dada la diferencia de cota ente la ciudá contemporánea y l'edificiu, la so redolada cercana foi acondicionáu con elementos vexetales y minerales pa igualar el desnivel.[44]Gracies a la so bona acústica y a les restauraciones realizaes, l'anfiteatru acueye cada branu dende 1985 el Festival internacional de música sinfónica d'El Djem.[45]

Arquiteutura

Vista aérea del anfiteatru escontra 1960, onde sobresal claramente de les construcciones cercanes y del paisaxe.

L'anfiteatru d'El Djem ta allugáu nun terrén llanu asitiáu al norte de la ciudá antigua.[24]L'edificiu impresiona non solo pol so aspeutu macizu sinón pola guapura de la pátina de los sos murios, según pola so situación «en metá de la inmensidá esteparia más o menos desnuda», en pallabres de Hédi Slim.[10][46]

Por cuenta de que esta rexón de Túnez escarez de roca caliar, los murios y los soportes del gran anfiteatru fueron construyíos con piedra arenisca dunaria, un material fácil de tallar proveniente de les canteres de la mariña de Rejiche-Salakta, asitiaes a una trentena de quilómetros al este El Djem.[47][27]L'edificiu ye l'únicu nel mundu romanu construyíu con sillares[27]y l'únicu de la ciudá realizáu con esti material, un fechu que da un prestíu simbólicu al monumentu.[24]El material, de color blancu nel momentu de ser estrayíu, volvióse ocre col tiempu.[27]

Sicasí, la roca emplegada ye pocu resistente a la erosión y a la gastadura.[48]Esta fraxilidá de la piedra esplicaría, según Golvin, la espesura de los murios y polo tanto'l calter macizu del edificiu.[49]Les escavaciones nos cimientos pudieron determinar que'l llugar foi utilizáu pa tallar in situ gran parte de los sos elementos, cuantimás los decorativos.[33]La precisión nel talláu de los bloques dexó variaciones estétiquessobremanera de les doveles, qu'equí formen un ángulu escontra adientro, ente que polo xeneral suelen tener un ángulu saliente.[46]

A pesar de los elementos decorativos inacabados, les buelgues d'una restauración antigua indiquen que'l monumentu foi utilizáu.[30]Les bóvedes construyir con mampuestos y non con lladriyos, material que s'emplegaba xeneralmente nesti tipu d'edificaciones.[50]Estes particularidaes na manera de construcción clasifiquen al edificiu como un exemplu específicamente africanu.[48]

Dimensiones

Planta baxa y seición del anfiteatru.

La forma xeneral del edificiu ye una elipse que los sos exes miden 148 y 122 metros. Les exes del sable miden respeutivamente 65 y 39 metros,[47]el so perímetru ye de 427 metros[10]y el so altor algama los 36 metros.[51]

La unidá de midida utilizada polos constructores foi'l coldu púnicu,[52]equivalente a unos 50 centímetros de llargor,[50]que yera «preferida polo xeneral polos arbañiles locales al pie romanu».[53]La capacidá inicial envalorar según Ammar Mahjoubi nunos 27 000 asientos,[26]o bien ente 27 000 y 30 000 según Hédi Slim.[10]Pela so parte, Govin calcula un aforu d'unos 45 000 espectadores.[47]

La capacidá del anfiteatru fixo consideralo como'l cuartu más grande de l'Antigua Roma,[54]dempués del Coliséu, l'anfiteatru de Capua y el de Pozzuoli, y xunto colos de Verona y Cartago. La importancia del edificiu esplicar en parte pol fechu que Thysdrus yera la sede onde se celebraben los conventus, y polo tanto yera susceptible de recibir a una población numberosa cuando'l gobernador allegaba a les xuntes.

Esterior

La fachada consta d'un total de 64 arcaes distribuyíes en trés plantes, la primera y la tercera decoraes con capiteles d'orde corintiu y la segunda con un orde compuestu.[47]Esta disposición ye una particularidá propia del edificiu africanu[48]y distinta a la del Coliséu de Roma, nel cual los órdenes asoceder de forma distinta (dóricu, xónicu y corintiu). La escasa resistencia de los materiales de construcción obligó a llevantar un muriu de 4.56 metros d'espesura, lo cual contribúi al aspeutu macizu que presenta'l monumentu.

Vista esterior del anfiteatru colos trés niveles de galeríes y los dos órdenes emplegaos.

L'anfiteatru d'El Djem ye unu de los dos únicos exemplos, xunto col Coliséu, qu'inda caltién una fachada intacta con trés niveles de galeríes, magar qu'escarez de Remate n'áticu áticu.[52][27]Esta última planta perdióse, pero debió de ser similar al últimu nivel del Coliséu, con una parte maciza y numberosos elementos decorativos, ente ellos pilastres.[30]Les investigaciones nun afayaron la esistencia de nengún velarium,[30]anque Golvin considera probable que l'edificiu tener yá que el llugar tien un clima calorosu.[46]

L'amenorgamientu del tamañu del podiu y l'aumentu de la rimada de les graes dexaron amenorgar los ángulos muertos.[55]La espesura de los murios y pilastres y l'escasu voladizu de los entablamentos contribúin a esta imaxe de solidez, con un predominiu del macizu frente al buecu en fachada, al contrariu que nel Coliséu, onde esta proporción inviértese.[26]Esta traza dominante queda acentuáu pol usu d'un apareyu de grandes dimensiones na so construcción.[27]

Interior

Vista del anfiteatru dende'l sable, na direición d'unu de les exes principales. Reparar el podiu furáu con puertes que dixebren l'espaciu de los espectadores del sable.

La cávea ta estremada en trés partes. La más próxima al sable ta dixebrada del graderíu por un podiu de 3.50 metros d'altor[56]y 90 centímetros d'anchor, construyíu con un apareyu de grandes sillares dispuestos en siete files y una decoración xeométrica pintada asonsañando al mármol.[24]Na zona delantera escurre un corredor de serviciu en forma d'aníu que comunica col sable al traviés de seis puertes.[24]Les graes de piedra de la cávea son los elementos que más sufrieron el pasu del tiempu, anque inda se calteníen en bon estáu nel sieglu XI cuando les describió Al-Bakri. Midíen unos cuarenta centímetros d'altor per sesenta centímetros d'anchor.[49]

Na exa principal del monumentu afayaron una serie de cuatro pieces en forma de trapeciu y un suelu de mosaicu afatáu con motivos de rombos y tracería[49]que fueron identificaos como llugares de cultu. Allugaben nichos con estatues destinaes al cultu de divinidaes non determinaes.[49]Dellos autores consideren que probablemente taríen rellacionaes coles sodalidades locales.[57]Una de les pieces foi reconocida como perteneciente al cultu imperial de l'Antigua Roma.[58]

La distribución interior, incluyíes les zones d'accesu y evacuación, paez ser ellaborada nel llugar, al contrariu que n'otros monumentos del mesmu tipu.[59]

Sable y zona soterraña

Planta y seición del suétanu del anfiteatru.

El sable y les sos zones amiestes caltuviéronse en bien bones condiciones. La primera entá caltién el muriu del podiu, de 3.50 metros d'altor.[56]Los dos puertes principales, de 4.50 metros d'anchor y qu'inda caltienen l'estragal,[24]dexaben l'accesu al sable de los protagonistes del espectáculu.[60]

Na mayoría de los anfiteatros, los animales agospiar sol podiu y darréu nel sosuelu escaváu nel sable. A diferencia d'ellos, el planu orixinal d'El Djem previera la distribución soterraña como una parte integrante del edificiu.[59]Proyeutáronse dos galeríes de 3.90 metros de fondura que se cruciaben nun ángulu rectu. La exa menor, de siete metros d'anchor, tenía unes escaleres nos sos estremos pa xubir al nivel de la planta baxa.[49]Coles mesmes, dos abertures dexaben izar la xaula de los felinos cola ayuda de tornos.[52][45]Estos montacargues emplegábense tamién na puesta n'escena de los espectáculos, nos cualos l'apaición de los animales provocaba la sorpresa de los espectadores.[49]

La segunda galería yera de mayor anchor y taba compuesta por ocho celdes a cada llau, onde se depositaben les xaules de los animales y los cadabres de los gladiadores muertos. La ventilación y llume producíase al traviés d'una abertura na parte central,[52][61]a la cual aportábase por unes ramples de nidia pendiente. Taben cubiertes per un suelu que podía desmontase mientres el periodu de los xuegos. Tamién había un pozu[45]que suministraba l'agua necesario al edificiu,[61]especialmente nes estancies soterrañes.[49]Polo xeneral, l'anfiteatru d'El Djem ye unu de los meyor estudiaos no que fai a la facilidá de circulación y d'accesu direutu al graderíu poles escaleres integraes nes subestructuras,[62]les cualos constituyíen una escelente solución a la función que desempeñaben.[47]

El sistema de recuperación y canalización de les agües pluviales yera bien ellaboráu ya inda ye visible nel monumentu, según les cisternes[59] pa l'acometida d'agua al edificiu y al restu de la ciudá.[46]L'agua qu'escurría poles graes diba parar a una canal colector, que tenía espacios de rexistru a intervalos regulares. Los depósitos d'almacenamientu d'agua taben asitiaos a unos cien metros del anfiteatru.[33][46]

Los xuegos nel anfiteatru de Thysdrus

Lleones taramiando un xabalín, mosaicu qu'amuesa la llucha ente animales espuestu nel muséu arqueolóxicu d'El Djem, 2.30x1.60 metros, mediaos del sieglu II.

Amás de los anfiteatros, la ciudá cuntaba con un teatru y un circu, que anguaño inda nun fueron escavaos.[8]El calter monumental de la ciudá dexaba'l desarrollu del ociu según l'estilu de vida romanu. Los arqueólogos atoparon numberoses representaciones de los xuegos d'anfiteatru nes viviendes privaessobremanera nos mosaicos.[63]Pa Hédi Slim, los trés anfiteatros de Thysdrus atestigüen un entusiasmu permanente polos xuegos».[50]Anque la presencia d'una comunidá italiana dexaría esplicar l'apaición en dómina bien temprana d'un monumentu de tales carauterístiques nesti llugar, l'afición polos ludi de la población llocal pudo espresase en concretu por aciu el gustu por ciertos tipos d'espectáculossobremanera los llamaos venatio, qu'enfrentaben a animales selvaxes, y en menor midida al traviés de les exhibiciones onde participaben gladiadores.[17]Los animales apaecen como elementos bien detallaos y tamién n'ocasiones como tema principal. Na Casa de la procesión dionisíaca afayáronse dos mosaicos que representen combates de fieres: Lleones taramiando un xabalín y Tigre atacando a unos onagros.[64]

Les reproducciones de caza podríen ser coles mesmes simples simulaciones de captura d'animales selvaxes, coles manes de los supuestos cazadores como arma imaxinaria.[65]L'anfiteatru podría igualmente sirvir como llugar de tortura de los condergaos a muerte abandonaos a les fieres, como amuesa un mosaicu del Muséu arqueolóxicu d'El Djem.[66]

Bestiario de celebración nel sable o Silentiu(m) dormiant tauri, Muséu Nacional del Bardu.

El gran anfiteatru nun s'emplegó pa la organización de naumaquies, por cuenta de la dificultá de suministru d'agua na rexón[32]y a la falta de estanqueidad, ensin la cual estos espectáculos podríen haber resultancia peligrosos pal edificiu.[50]Los xuegos dexaron desenvolver diverses asociaciones profesionales na ciudá de Thysdrus llamaes sodalidades, que disponíen d'animales en propiedá a disposición de los organizadores en cuenta de una remuneración económica. Un problema de competencia d'esti tipu pudo xenerar tensiones na antigua villa.[67]Nel mosaicu denomináu Bestiario de celebración nel sable, fecháu nel sieglu III y espuestu nel Muséu Nacional del Bardu, amuésense estes sodalidades. Los invitaos tán asitiaos alredor d'una mesa y delantre d'ellos allúguense otros personaxes que probablemente son sirvientes, unu de los cualos diz: Silentiu(m) dormant tauri («¡Silenciu! Los toros duermen»). Los toros xacen chaos en primer planu y los invitaos sostienen diversos símbolos.[68]El discutiniu ye zaragatera y provoca que dellos toros, que tamién tienen símbolos nes sos grupes, espiértense.[67]

Mosaicu de la caza nel anfiteatru o Mosaicu de Magerio, topáu en Smirat y calteníu nel Muséu arqueolóxicu de Susa, con escenes de combates ente homes y animales, 225-250 d. C.

El Mosaicu de la caza nel anfiteatru de Smirat, datáu de los años 235-250 (o inclusive ente 240-250 según Azedine Beschaouch[69]), ye un documentu escepcional sobre la mesma tema. Representa a dos cazadores nel momentu que cuatro leopardo cayen abatíos, ente que un testu esplica que'l momentu final del espectáculu ye'l del pagu de la fiesta.[70]Un heraldu pide 500 denarios por lleopardu[71]por que un personaxe llamáu Magerio pagar tres ser solicitáu pol ensame.[72]Esti desembolsa el doble de la suma pidida, esto ye, 4000 denarios. Esti evergetismo atestigua en cierta forma una práctica similar a lo qu'asocedía en Roma mientres los xuegos cuestorios.[73]El dineru pagar a los Telegenii, un grupu organizador conocíu como sodalidad por otros documentos, que teníen como símbolu una media lluna sobre una vara, representáu nel mosaicu,[74]y a Dioniso como divinidá proteutora.[75]

Otres sodalidades exercíen la so actividá nel África romana, con diversos emblemes y divinidaes tutelares.[76]Constituyíen una sociedá complexa,[77]onde amás del so papel como organizadores d'espectáculos tamién xestionaben exequias y otres funciones económiques como esportadores d'aceite d'oliva,[52]armadores[78]o otres actividaes codaloses.[67]

Galería d'imáxenes

Ver tamién

Referencies

  1. ↑ Slim, Hédi; Mahjoubi, Ammar; Belkhodja, Khaled (2003) «L'Antiquité», Histoire générale de la Tunisie I. París: Maisonneuve et Larose, páx. 250.
  2. ↑ «L'amphithéâtre d'El Jem». La Gazelle. -y magacín de Tunisair (62):  p. 25. ochobre-avientu de 2015. https://view.joomag.com/gazelle/0695210001444301672?page=25. Consultáu'l 20 d'agostu de 2017.
  3. ↑ Mansour 2007
  4. 1 2 3 «Amphitheatre of El Jem». UNESCO. Consultáu'l 20 d'agostu de 2017.
  5. ↑ Golvin y Landes, 1990, p. 141.
  6. 1 2 3 Slim 1986, p. 468
  7. 1 2 3 4 Slim & Fauqué 2001, p. 176
  8. 1 2 Slim 2007, p. 84
  9. 1 2 3 Slim 1986, p. 462
  10. 1 2 3 4 5 6 7 Slim 2007, p. 89
  11. 1 2 3 4 Slim 1986, p. 466
  12. 1 2 Slim 1986, p. 463
  13. 1 2 Golvin & Landes 1990, p. 89
  14. 1 2 Golvin 1988, p. 84
  15. ↑ Slim 2007, p. 85
  16. 1 2 3 4 Slim 1986, p. 464
  17. 1 2 Slim 2007, p. 97
  18. 1 2 3 Golvin 1988, p. 131
  19. ↑ Golvin 2003, p. 110
  20. ↑ Golvin 2003, p. 111
  21. ↑ Slim & Fauqué 2001, p. 178
  22. 1 2 Slim 1986, p. 451
  23. ↑ Golvin 1988, p. 209
  24. 1 2 3 4 5 6 7 8 Golvin 1988, p. 210
  25. 1 2 Slim 1986, p. 450
  26. 1 2 3 Mahjoubi 2000, p. 173
  27. 1 2 3 4 5 6 Golvin & Landes 1990, p. 141
  28. ↑ Thomas Shaw, citáu por Slim 1986, p. 450
  29. ↑ Henri Saladin, citáu por Slim 1986, p. 450
  30. 1 2 3 4 Slim 1986, p. 459
  31. 1 2 3 Slim 2007, p. 124
  32. 1 2 Slim 1986, p. 460
  33. 1 2 3 Slim 1986, p. 458
  34. 1 2 3 4 Slim 1986, p. 447
  35. ↑ Guérin, Victor (1862) «91», Voyage archéologique dans la régence de Tunis. París: Plon.
  36. ↑ Slim 2007, p. 124-125
  37. ↑ Slim 1986, p. 442
  38. ↑ Chapoutot, Jean Medhi (2008). «26», Suivi de la stratégie méditerranéenne pour le développement durable. Promouvoir un tourisme durable en Tunisie. Plan Bleu.
  39. ↑ Slim 1986, p. 443
  40. ↑ Slim 1986, p. 444-445
  41. ↑ Slim & Khanoussi 1995, p. 121
  42. 1 2 Slim 1986, p. 445
  43. ↑ Slim 1986, p. 449
  44. 1 2 Slim & Khanoussi 1995, p. 122
  45. 1 2 3 4 5 Golvin & Landes 1990, p. 144
  46. 1 2 3 4 5 Golvin 1988, p. 212
  47. 1 2 3 4 5 Golvin 2003, p. 112
  48. 1 2 3 Slim 1986, p. 453
  49. 1 2 3 4 5 6 7 Golvin 1988, p. 211
  50. 1 2 3 4 Slim 2007, p. 96
  51. ↑ Slim 2007, p. 92
  52. 1 2 3 4 5 Slim & Fauqué 2001, p. 179
  53. ↑ Mahjoubi 2000, p. 174
  54. ↑ Sicasí, Slim afirma que «ye incontestablemente menor que los anfiteatros de Roma y Capua, pero pocos del restu d'edificios podríen aposta-y el tercer puestu» (Slim 1986, p. 451-453)
  55. ↑ Slim 1986, p. 451
  56. 1 2 Slim 2007, p. 93
  57. ↑ Slim 1986, p. 454-457
  58. ↑ Slim 1986, p. 454
  59. 1 2 3 Slim 2007, p. 91
  60. ↑ Slim 2007, p. 93-94
  61. 1 2 Slim 2007, p. 94
  62. ↑ Mahjoubi 2000, p. 171
  63. ↑ Slim 1986, p. 469
  64. ↑ Slim 2007, p. 116
  65. ↑ Yacoub 1995, p. 278
  66. ↑ Yacoub 1995, p. 287-289
  67. 1 2 3 Yacoub 1995, p. 271
  68. ↑ Yacoub 1995, p. 269
  69. ↑ Beschaouch 1966, p. 148
  70. ↑ Beschaouch 1966, p. 136
  71. ↑ Beschaouch 1966, p. 138
  72. ↑ Beschaouch 1966, p. 141
  73. ↑ Beschaouch 1966, p. 143-145
  74. ↑ Beschaouch 1966, p. 151-152
  75. ↑ Beschaouch 1966, p. 156
  76. ↑ Seis d'elles, amás de los Telegenii, citar en Beschaouch 1966, p. 157. Beschaouch noma a otres nel so artículu de 1977.
  77. ↑ Beschaouch 1985, p. 469-475
  78. ↑ Beschaouch 1977, p. 498-500

Bibliografía

Bibliografía sobre l'anfiteatru y les sodalidades

Bibliografía xeneral

  • Briand-Ponsart, Claude; Hugoniot, Christophe (2005) L'Afrique romaine. De l'Atlantique à la Tripolitaine, 146 av. J.-C.,-533 apr. J.-C.. París: Armand Colin. ISBN 2200268386.
  • Corbier, Paul; Griesheimer, Marc (2005) L'Afrique romaine. 146 av. J.-C.,-439 apr. J.-C.. París: Ellipses. ISBN 2729824413.
  • Golvin, Jean-Claude (2003) L'Antiquité retrouvée. París: Errance. ISBN 287772266X.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Hugoniot, Christophe (2000) Rome en Afrique. De la chute de Carthage aux débuts de la conquête arabe. París: Flammarion. ISBN 2080830031.
  • Laronde, André; Golvin, Jean-Claude (2001) L'Afrique antique. París: Taillandier. ISBN 2235023134.
  • -y Bohec, Yann (2005) Histoire de l'Afrique romaine. París: Picard. ISBN 2708407511.
  • Mahjoubi, Ammar (2000) Villes et structures de la province romaine d'Afrique. Túnez: Centre de publication universitaire. ISBN 9973937953.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Mansour, Guillemette (2007) Tunisie. Musée à ciel ouvert. Túnez: Dad. ISBN 9973512138. (segunda edición)
  • Slim, Hédi (2007) El Jem, l'antique Thysdrus. Túnez: Alif.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Slim, Hédi; Fauqué, Nicolas (2001) La Tunisie antique. De Hannibal à saint Augustin. París: Mengès. ISBN 285620421X.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Yacoub, Mohamed (1995) Splendeurs des mosaïques de Tunisie. Túnez: Agence nationale du patrimoine. ISBN 9973917235.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Dellos autores (1995) La Tunisie, carrefour du monde antique. París: Faton.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).
  • Dellos autores (2006) L'Afrique romaine, 69-439. Neuilly-sur-Seine: Atlande. ISBN 2350300021.(Documentu utilizáu pa la redaición del artículu).

Enllaces esternos



Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.