Alxecires
Alministración
País España
Autonomíasimple Andalucía
Provincia provincia de Cádiz
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde d'Alxecires José Ignacio Landaluce
Nome oficial Algeciras (es)[1]
Nome llocal Algeciras (es)
Códigu postal 11200–11209
Xeografía
Coordenaes 36°07′39″N 5°27′14″W / 36.1275°N 5.4539°O / 36.1275; -5.4539
Alxecires alcuéntrase n'España
Alxecires
Alxecires
Alxecires (España)
Superficie 86 km²
Altitú 20 m
Llenda con Los Barrios y Tarifa
Demografía
Población 123 639 hab. (2023)
- 60 120 homes (2019)

- 61 837 muyeres (2019)
Porcentaxe 9.92% de provincia de Cádiz
0% de Andalucía
0.26% de España
Densidá 1437,66 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu 956
Estaya horaria UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes Xibuti, Tánxer y Ceuta
algeciras.es
Cambiar los datos en Wikidata

Alxecires ye una ciudá y conceyu español de la comunidá autónoma d'Andalucía. Ye la mayor ciudá del Campu de Xibraltar y la sede de la mancomunidá de conceyos de felicidá comarca, xunto colos cualos forma'l so área metropolitana.[2] Ta asitiada na badea d'Alxecires, un enclave xeográficu estratéxicu por topase nel estrechu de Xibraltar, llugar de contautu ente'l mar Mediterraneu y l'océanu Atlánticu. Esta situación dexó que la ciudá tenga'l puertu marítimu con mayor tránsitu de mercancíes d'España.[3] Según los últimos datos del INE de 2016, cuenta con 120 601 habitantes y una densidá de población de 1384.40 hab/km²[4] nun términu municipal con una superficie de 85,9 km² a una altitú media de 20 m s. n. m.[5] Pola so población Alxecires ye l'oncenu conceyu d'Andalucía y segundu de la provincia tres Xerez de la Frontera[6] Ye la ciudá más poblada del Campu de Xibraltar con una economía basada na so situación de nodo de comunicaciones con África y les industries esistentes na contorna. El texíu industrial químicu-metalúrxicu del Campu de Xibraltar constitúi'l nucleu industrial más importante d'Andalucía, y segundu d'España.[7] El motor económicu de la ciudá ye sicasí la so puertu, unu de los más importantes d'España y de mayor crecedera del mundu, particularmente tocantes a tráficu de contenedores,[8] y que de la mesma ocupa'l primer puestu de tráficu de contenedores y buques del mar Mediterraneu.[9][10]

El primer asentamientu del que se tien constancia na ciudá ye'l de la ciudá romana d'Iulia Traducta poblada siquier dende'l sieglu I y con una importante industria rellacionada cola ellaboración de productos del mar que-y dexa caltener rellaciones comerciales con diversos puertos mediterráneos.[11] Alxecires pierde parte de la so importancia mientres el sieglu IV pa ser refundada en 712, col nome de Al-Yazirat Al-Hadra, la primer ciudá fundada na península ibérica polos musulmanes.[12]

La Edá Media marca la etapa na que la ciudá adquier el mayor protagonismu históricu al ser puerta d'entrada dende África pa les socesives invasiones acaecíes en al-Ándalus. D'esta miente almorávides, almohades y benimerines utilicen la ciudá como cabeza de ponte pa la so entrada n'Europa. Esta circunstancia provoca tamién que la ciudá sufra tres asedios per parte de Castiella hasta la so conquista en 1344.[13] Años más tarde Alxecires va ser de nuevu conquistada por nazaríes granadinos y destruyida totalmente en 1379.[14]

La ciudá renaz en 1704 cuando abellugaos procedentes de Xibraltar asentir na antigua medina. Dende l'adquisición de la municipalidá en 1755 hasta l'actualidá la ciudá participó en dellos de los más importantes acontecimientos de la historia d'España, los asedios a Xibraltar, la guerra de la Independencia, la Revolución Cantonal o la guerra d'África allugando en 1906 la Conferencia Internacional sobre Marruecos onde se trataría la repartición de Marruecos.[15] El sieglu XX supunxo'l tresformamientu d'Alxecires d'un pequeñu pueblu dedicáu a la pesca a una de les principales ciudaes portuaries del Mediterraneu y nexu d'unión ente Europa y África.

Toponimia y xentiliciu

Llábana conmemorativa de la construcción de la Fuente Nueva en 1783. Reparar l'usu del topónimu Alxeciras pa la ciudá.

Dende la so fundación nel sieglu I e.C. la ciudá asitiada al sur del ríu del Miel, na actual Villa Vieya, foi llamada Iulia Traducta («Iulia la tresportada»). Según Estrabón esti nome, na so forma púnica Iulia Ioza, fai referencia a que foi poblada con disidentes al imperiu romanu procedentes de Tánxer y Zilis «tresportaos» a la península como midida de castigu. Na obra De Chorographia del historiador romanu del sieglu I Pomponio Mela, natural de la ciudá, la ciudá ye llamada Tingentera, interpretada como Tingis alteria o «la otra Tánger».[11]

Cola forma amenorgada de Traducta apaez nomada entá nel sieglu V na Historia de los francos de Gregorio de Tours y como Traducta y Transducta nel Anónimu de Rávena de mediaos del sieglu VII. Nun se tien constancia de si esti nome perduró con variaciones hasta la conquista árabe de la ciudá pos la Crónica Mozárabe de 754 entá se refier a los montes asitiaos de llombu de la ciudá como montes Transductinos (Transductinis promonturiis) pero llama a la ciudá Messulam ciuitatem. Esti topónimu Messulam o Messaulam ye pa dellos autores una corrupción del nome que la ciudá tomó mientres la presencia bizantina, la Mesopotamenoi (Μεσοποταµηνοὶ) o «ciudá ente ríos nomada por Xurde de Xipre en Descriptio Orbis Romani .[16]

El nome dau nel añu 711 polos primeros musulmanes llegaos a la península ibérica nel añu 711 foi Al-Yazira al-Jadrā' (del árabe الجزيرة الخضراء), topónimu que significa «la islla verde» o «la península verde» y que fai referencia a les carauterístiques hidrográfiques de la ciudá al atopase asitiada ente dellos cursos d'agua y non tanto a la islla que s'atopaba frente a la so mariña antes de ser anexonada al puertu que foi denomada Al-Yazira Umm Hakim.[17] La ciudá foi dende dómina bien temprana conocida a cencielles como Al-Yazira y a pesar de qu'a finales del sieglu X Almanzor, nacíu nuna alquería de la ciudá, impunxo l'antigua denominación de Al-Yazira al-Jadrā el nome popular nun se perdió.[18]

El nome actual y el so xentiliciu «algecireño/a» proceden del nome castellanu, Alxecires, surdíu de la evolución del nome orixinal árabe. Nos portulanos medievales de los sieglos XIV al XV, escritos en castellán, portugués y catalán, utilizar pa la ciudá denominaciones bien variaes como Içola, Yallaz o Zizera,[19] magar la mayoría de les fontes escrites de la Edá Media utilicen topónimos más similares al actual (Algecira, Alxecira, Aljacira y Algeçira) o al orixinal árabe (Algecirat Aladra o Giziratalhadra). Va Ser a partir de 1275, momentu nel que se constrúi la Villa Nueva de la llocalidá y la ciudá queda conformada por dos medinas independientes con muralles propies, cuando empieza a apaecer ente les fontes castellanes el nome de la ciudá en plural siendo bien avezada la denominación «les Alxecires».[18]

Xeografía

Imaxe de satélite d'Alxecires.
Allugamientu

La ciudá d'Alxecires asítiase nel estremu sur de la península ibérica nel interior d'una amplia badea que toma'l so nome. El términu municipal ta delimitado pel ríu Palmonos que lo dixebra del conceyu de Los Barrios al norte y el Regueru del Pilastra que la dixebra del conceyu de Tarifa al sur. El frente marítimu de la ciudá ta en contautu coles agües de la badea d'Alxecires y les del estrechu de Xibraltar.

Noroeste: Los Barrios Norte: Los Barrios Nordeste: badea d'Alxecires
Oeste: Tarifa y Los Barrios Esti: badea d'Alxecires
Suroeste: Tarifa Sur: estrechu de Xibraltar Sureste: badea d'Alxecires
Xeoloxía
Mapa de les unidaes xeolóxiques del términu municipal d'Alxecires.

Como tola área del estrechu de Xibraltar, el términu municipal d'Alxecires ye tremendamente complexu no qu'al so xeoloxía refierse. Les redolaes de la ciudá enmárquense dientro de les llamaes unidaes del Campu de Xibraltar pertenecientes al cordal Prebética. Dientro d'elles apaecen afloramientos de les unidaes de Alxecires-El Nozales, Almarchal, Algibe, y Xibraltar-Los Pastores.[20] Les unidaes d'Alxecires-El Nozales y Barcal son similares tocantes a la so composición, un estratu cimeru d'arenisques miocénicas y secuencia inferior de margues y magres magar na unidá d'Alxecires destaquen especialmente les formaciones de flysch margo-areniscoso-micáceo con estratos superpuestos de materiales blandos y duros que dan llugar a típiques formaciones en zones próximes a la mariña.[21]

La unidá de Almarchal, bien pocu representada, tien una facies típica con margas esquistoses de color gris-amarellentáu.[22] La unidá Xibraltar-Los Pastores ye la más antigua de los presentes datada nel triásicu y presenta un únicu afloramientu en Los Pastores y la cantera de Los Guijos con un fuerte conteníu en fósiles de gran interés.[23] Amás de estes series estratigráfiques destaquen nel conceyu los materiales postorogénicos representaos principalmente nes cuenques aluviales y de colmatación alredor de los ríos del Miel y Palmonos. Estos materiales cuaternarios, de bien recién sedimentación, conformen les llanures d'hinchente d'estos calces.[24]

Orografía
Planu de relieve.
Planu hidrolóxicu.

La ciudá atópase construyida nuna zona de llombes de baxa elevación, de norte a sur dende El Rinconcillo hasta San García que condicionen la crecedera de la ciudá, nestes llombes asiéntanse diverses urbanizaciones de moderna construcción, asina asocede nel Cuetu de los Adalides o'l cuetu del Algarrobo. Al interior atopa la Sierra d'Alxecires con una alliniación Nordeste-Sureste onde apaecen delles formaciones orográfiques delimitadas polos valles de los ríos y regueros.[25] Destaquen nel conxuntu de les sierres de la ciudá la de Les Esclariaes con 610 metros d'altitú, del Algarrobo con 668 y de la Lluna con 735 metros sobre'l nivel del mar con una exuberante vexetación carauterizada por montes de sufrera y montes de ribera nos valles.[26] Na zona cercana al estrechu atopa'l paisaxe conocíu como Cuetos del Estrechu d'escasa elevación pero cercanos al mar con una bien acusada pendiente que llega n'ocasiones a superar el 30 % formando abruptos cantiles. Destaquen especialmente los cuetos de la Centinela y de la Forca pela redolada de Punta Carneru.[25]

Hidroloxía

El términu municipal d'Alxecires atópase cruciáu pelos ríos del Miel, Palmonos y Pícaru y por numberosos regueros de curtiu percorríu y acusáu estiaje. El ríu del Miel tien un llargor total de 7 km y naz nel gargüelu d'El Tesorillo.[27] El so cursu alto escurre por montes galería pertenecientes al Parque natural de Les Sufrerales. Nel so tramu mediu'l ríu del Miel enfusa en suelu urbanu y ye enriáu y despintáu pa desaguar frente a los muelles del puertu. El ríu Palmonos o de les Cañes de 37 km de llargor delimita el términu municipal pel norte y dos de los sos afluentes, el Botafuegos y La Cava, escurren pel so interior en naciendo na sierra de Les Esclariaes.[27] La desaguada del ríu atópase anguaño protexida sol nome de Paraxa natural de les marismas del Río Palmonos.[28] Na so desaguada'l ríu Palmonos forma una estensa flecha dunar que conforma l'actual sablera d'El Rinconcillo.[29] El ríu Pícaru, de 7,7 quilómetros de llargor, naz na zona denomada Altos del Guijo y conflúi cerca de la so desaguada col regueru Marchenilla formando meandros hasta vertir les sos agües na ensenada de Getares.[27]

Costa
Principales accidentes costeros del términu municipal.

Nel frente mariniegu d'Alxecires pueden estremase dos zones. L'área del estrechu, dende les llendes col términu municipal de Tarifa hasta la sablera de Getares, tien zones alternes de cantiles ensin urbanizar y cales de pequeñu tamañu onde destaquen los accidentes xeográficos de punta Carneru, punta del Flaire o punta Acebuche. El restu del área, dende la sablera de Getares hasta'l ríu Palmonos, tien zones de mariña baxa salvu en zones puntuales como punta de San García, La Cornisa o'l mesmu frente de les Villes Vieyo y Nuevo onde'l terrén xube abruptamente. La mariña del términu municipal tien unos siete quilómetros de sableres, cuasi seis quilómetros de cantiles, principalmente en punta Carneru, seis quilómetros y mediu de mariña baxa sobremanera en calar de la zona del estrechu y cuasi tres quilómetros pertenecientes al mandu de la ciudá.[30]

La ciudá tien anguaño cinco sableres d'usu recreativu, El Rinconcillo, La Concha, El Chinarral, San García y Getares. La sablera d'El Rinconcillo atopar al norte de la ciudá y estiéndese dende la Ponte d'Accesu Norte del puertu hasta la desaguada del ríu Palmonos con un llargor total de 2,8 quilómetros.[31] Tien dos tramos, unu totalmente urbanizáu xunto a la barriada d'El Rinconcillo y otru más cercanu a la desaguada del ríu que ta dafechu arrodiáu poles marismas del ríu Palmonos y poles dunes del antiguu gordón mariniegu.[29] Al sur de la ciudá atopa la sablera de Getares de 1500 metros de llargor.[31] Tol norte de la sablera atópase arrodiáu per urbanizaciones y tien un paséu marítimu ente que'l sur tien un interesante sistema dunar xunto a la desaguada del ríu Pícaru.[32] D'últimes la sablera d'El Chinarral ye una pequeña cala de 250 metros asitiada ente les puntes de San García y de El Rodiu, ye una zona pocu visitada por cuenta del so pequeñu tamañu y al so difícil accesu al tar totalmente arrodiada por cases privaes qu'apenes dexen un pequeñu pasu.

Redolada natural

Series de vexetación presentes nel términu.

Más del 80 % del términu municipal ye superficie forestal y natural, gran parte so dalguna figura de proteición oficial. D'esa manera un 21 % del términu, unes 1872 hectárees,[33] pertenez al Parque Natural de Les Sufrerales; un 27 %, unes 2316 hectárees,[34] al Parque Natural del Estrechu,[35] y unes 58 hectárees protexíes ente los términos d'Alxecires y Los Barrios pertenecen al Paraxa natural de les marismas del Río Palmonos.[36]

Ente la so flora atopamos biotopos bien singulares como los montes de galería llamaos llocalmente canutos o los montes de borrina; estos valles caltuvieron mientres les glaciaciones parte de la flora tropical europea de la yera terciaria.[37] Esta flora típica de la rexón macaronésica atópase güei día en peligru d'estinción por cuenta de la perda de les sos hábitats y a la antropización del mediu. El monte nel que se caltién ye principalmente del tipu laurisilva y ta compuestu por árboles y arbustos como'l Ojaranzo (Rhododendron ponticum) o'l Avellanillo (Frangula alnus), y por dellos tipos de felechos como Psilotum nudum, Davalia canariensis o Cheilanthes guanchica.[38] Nos valles tamién ye posible atopar plantes reinales como'l Caxigal andaluz (Quercus canariensis).

El monte mediterraneu de sufreres (Quercus suber) con carba so xerófito ocupa les más amplies estensiones dientro de les árees naturales del conceyu. Ente les zones qu'ocupa ye posible alvertir toles distintes etapes de regresión d'esta serie de vexetación, dende'l monte zarráu de les zones altes de la sierra hasta los pacionales de gramínees cercanos a la ciudá.[39]

Ente la so fauna destaca'l pasu masivu d'aves pol estrechu de Xibraltar mientres la migraciones. Nes sierres ye posible reparar dellos tipos de mamíferos como corzos (Capreolus capreolus), xabalinos (Sus scrofa), ginetas (Genetta genetta) y meloncillos (Herpestes ichneumon) ente otros, y na so mariña ye avezada la presencia de diverses especies de cetáceos como rorcuales (Balaenoptera physalus), delfines mulares (Tursiops truncatus), orques (Orcinus orca) y cachalotes (Physeter macrocephalus).[40]

Climatoloxía

Polo xeneral, el clima de la zona del Campu de Xibraltar puede definise como templáu, de transición ente'l mediterraneu y l'oceánicu, carauterizáu por unes condiciones de temperatures nidies y regulares y por precipitaciones irregulares y de calter enchente con una media añal asitiada nos 1000 mm. Como tola zona del estrechu ye bien importante la influyencia del vientu; d'ente los vientos predominantes destaquen el vientu de llevante y poniente, cuasi esclusivos de la zona, la distribución temporal d'éstos ye similar en iviernu, sicasí en branu el vientu de llevante ye mayoritariu polo xeneral. La mugor media de la ciudá ye del 80 %. L'amplitú térmica de la ciudá ye la más baxa de cuantes rexistrar n'Andalucía.[41]

  Parámetros climáticos permediu de  
Mes Xin Feb Mar Abr May Xun Xnt Ago Set Och Pay Avi añal
Temperatura máxima media (°C) 16.1 16.7 17.8 18.9 21.7 24.4 27.2 27.8 26.1 21.7 18.9 16.7 21.2
Temperatura mínima media (°C) 11.1 11.1 12.2 13.3 15.6 17.8 20.0 20.6 20.0 16.7 13.9 12.2 15.4
Precipitación total (mm) 121.9 106.7 106.7 Error d'espresión: Operador < inesperáu
[ensin referencies]

Historia d'Alxecires

Prehistoria

Los xacimientos del cai del ríu Palmonos, perteneciente al Paleolíticu y Neolíticu, de Torrealmirante pertenecientes al periodu achelense y otros asitiaos en Punta Carneru y na Villa Vieya dexen asitiar sociedaes de cazadores-pañadores asitiaes xunto a ríos y en zones costeres nel términu municipal.[42]

Edá Antigua
Principales xacimientos de dómina romana na ciudá.

A pesar de delles referencies escrites, el rexistru arqueolóxicu entá nun dio pruebes de la esistencia de población púnica n'Alxecires anque s'alcontraron en Cala Arenas y zones estremeres dellos asentamientos cartaxineses, toos de pequeña entidá,[43] y cerámica rellacionada con esta dómina na Villa Nueva.[44] Ye a partir del sieglu I cuando apaecen los primeros asentamientos, esta vegada de dómina romana, nos términos d'Alxecires. So lo que güei ye l'Hotel Cristina, na Villa Vieya, alcontrar a mediaos del sieglu XX delles construcciones romanes.[43] El recién descubrimientu d'un complexu industrial pa la ellaboración de garum na calle San Nicolás dexen asítiase na ciudá la villa d'Iulia Traducta que,[45] según les cróniques, ye poblada en dómina romana con ciudadanos procedentes de Tingis significando por ello'l so nome Tresportada.[11] Al sur, na barriada de Getares, alcontráronse restos de construcciones y piletas pa la fabricación de garum pertenecientes a la ciudá de Caetaria, Cetaria o Cetraria, nome que paez faer referencia a la pesca de cetáceos y atunes.[45]

Principales xacimientos de dómina medieval na ciudá.

La ciudá pierde parte de la so importancia mientres l'Antigüedá tardida hasta qu'en 429 produzse'l pasu de los vándalos, nun númberu de 80 000 según les fontes de la dómina, al traviés del estrechu de Xibraltar utilizando los puertos d'Iulia Traducta, Carteia, Baelo Claudia y Mellaria p'asitiase nos territorios de l'antigua Cartago. Años dempués pela redolada de la ciudá producir na zona enfrentamientos ente los visigodos de Walia y los vándalos silingos,[46] por esti entós tien llugar un parcial abandonu d'Alxecires y la destrucción de gran parte de los sos edificios.[47] Con posterioridá, yá nel sieglu VI, saber de la presencia na ciudá d'un enclave bizantín pol descubrimientu d'un campusantu nel estuariu del ríu del Miel y dellos oxetos descontextualizados na Villa Vieya pero nun se conoz el valumbu de la ciudá.[48]

La dómina árabe y la fundación de la ciudá [[Ficheru:Alxecires

Arabe grande6.jpg|thumb|Al-Yazirat Al-Hadra y contorna nel sieglu XIV.]] Alxecires ye la primer ciudá fundada polos árabes na so conquista de la península ibérica col nome d'Al-Yazirat Al-Hadra en 711.[12] La ciudá musulmana convertir na principal vía de comunicación ente Europa y África, circunstancia esta que va marcar tola so historia.

Nel añu 859 los viquingos al mandu de los caudiellos Hasting y Björn Ragnarsson asediaron la ciudá mientres tres díes asaltándola y amburando la mezquita Aljama y la mezquita de les Banderes. Una vegada reorganizaos los yaziríes fixeron fuxir a los invasores prindando dos de los sos barcos. Tres esti asaltu les mezquites y les muralles de la medina fueron reconstruyíes.[49]

Almanzor. Muḥammad ibn ʿAbd-Allah ibn Abū ʿĀmir (n'árabe محمد بن عبد الله بن ابو عامر), llamáu Al-Manṣūr (المنصور), el Victoriosu de Dios. Escultura de Mariano Roldán Estudillo.

En 976 Hisam II, tercer califa omeya de Córdoba, noma al frente del gobiernu al so primer ministru Muhammad Ibn Abi Amir Al-Maafií nacíu nuna villa cercana a Alxecires y perteneciente a la so cora o provincia y conocíu por toos como Al-Mansur o Almanzor ('el victoriosu de Dios').[50] Tres la so muerte'l 10 d'agostu de 1002 el califatu se desmembró n'ensame de reinos de taifas. Cuando Sulaiman al-Mustain llega al tronu de Córdoba y parte los territorios ente los sos aliaos, apurre la cora d'Alxecires a al-Qasim y años más tarde proclámase'l reinu hammudí d'Alxecires gobernáu por Muhammad al-Qasim y que va permanecer hasta qu'en 1055 ye conquistada pol reinu de Sevilla d'Al-Mutamid.[51] Cuando en 1085 esti rei pide ayuda a los almorávides de Yusuf ibn Tašufin pa detener reconquistar cristiana, apurre la plaza d'Alxecires como base d'operaciones cola obligación de devolvela. Yusuf sicasí tien otros planes y conquista los reinos de Granada y Sevilla.[51] Tres el cayente de los almorávides apaez nel norte d'África una nueva fuercia militar, l'Imperiu almohade. Los almohades ponen cercu a la ciudá en 1147 y tres la fuxida de los gobernantes almorávides y la rindición entamen la conquista d'al-Ándalus hasta ser ganaos en 1212 nes Navas de Tolosa.[52]

La batalla del estrechu y la conquista d'Alfonsu XI

L'emburrie de reconquistar ye especialmente fuerte nel sieglu XIII de cuenta que los nazaríes han de pidir ayuda a los benimerines del norte d'África que desembarquen n'Alxecires en 1275 convirtiendo la ciudá na capital de los sos dominios europeos.[53][54] El peligru benimerín na frontera sur de Castiella fai qu'en 1278 Alfonsu X ponga cercu a la ciudá col enfotu de tomala. Asina bloquia'l so puertu y ordena al infante don Pedro que faiga lo mesmo per tierra.[55] Tres más d'un añu d'asediu castellanu Abu Yusuf, rei de Marruecos, manda una escuadra que gana a la cristiana y manda degollar a tolos soldaos obligando a llevantar el sitiu.[56] Nel llugar onde s'asitiaren los cristianos frente a la Villa Vieya mándase edificar una nueva villa conocida conu Al-Binya, o Villa Nueva nes cróniques cristianes, rematada en 1285 y separada de la Villa Vieya o Al-Madina pol Ríu del Miel.[57] El peligru benimerín sigue nos años siguientes y por ello'l 30 de xunetu de 1309 Fernandu IV de Castiella pon cercu terrestre a Alxecires.[13][58] Pocos meses dempués d'empezar l'asediu la enfermedá fai esmornia nel campu castellano y a principios de 1310 el rei de Castiella llevanta'l cercu a la ciudá tres la promesa del rei nazarí d'apurri-y Bedmar y Quesada.

Alfonsu XI, el Xusticieru, escultura realizada por Carlos Gómez de Avellaneda en 1971.

Foi definitivamente Alfonsu XI de Castiella quien pon cercu a la ciudá y la conquista tres l'ataque en 1339 de Abd-al-Málik, rei d'Alxecires y Ronda a territorios cristianos.[13][51] En 1342 lleguen a la ciudá les tropes de Castiella, Aragón y Xénova xunto a cruzaos europeos y col sofitu del rei d'Inglaterra, de Francia y de la Santa Sede pa poner sitiu a Alxecires. Mientres más de venti meses la ciudá aguanta l'asediu mientres podía ser sofitada vía marítima polos meriníes de Xibraltar. L'establecimientu nos últimos meses de sitiu d'un potente cercu marítimu obliga a una coalición de granadinos y meriníes a entablar batalla coles tropes mandaes per Castiella nes proximidaes del ríu Palmonos. Tres la victoria d'Alfonsu XI Alxecires vese obligada a capitular el 26 de marzu de 1344.[13] A partir d'esi día los rei castellanu añade a los sos títulos el de Rei de les Alxecires.

Reconquista árabe y destrucción de la ciudá

(1369)]]

En 1369 Muhammed V de Granada reconquista Alxecires qu'apenes se topaba protexida por una pequeña guarnición y pretende que recupere la so antigua rellumanza.[59] Pero diez años dempués el rei nazarí entiende que nun va poder caltener la plaza enforma tiempu y decide destruyila en 1379 pa evitar que vuelva cayer en manes cristianes. La ciudá ye dafechu esfarrapada y tolos sos habitantes han de colase d'esi peligrosu territoriu de frontera. En 1462, conquistada Xibraltar, los antiguos términos de les Alxecires pasen a esta ciudá en siendo reclamaos por Tarifa y Xerez.[60]

Edá Moderna y Contemporánea

La ciudá permanez destruyida hasta 1704 cuando un grupu de persones fuxíes de Xibraltar tres la ocupación de les tropes anglo-holandeses aliaes col archiduque Carlos asentir nes ruines de la medina árabe, alredor de la capiya de San Bernardo que dende entós se llamaría de Nuesa Señora d'Europa al convertise na morada de la imaxe de la virxe d'Europa qu'hasta entós s'atopaba na ermita gibraltareña asitiada en Punta Europa y que fuera profanada poles tropes anglo-holandeses. Esta fundación ye, nun principiu, provisional pos los gibraltareños confíen en que Xibraltar va ser llueu conquistada pol rei Felipe V. Sicasí, al nun cumplise esti pruyimientu empiecen a construyir una nueva Alxecires.[13] Dende 1721 a manes del inxenieru Jorge Prósperu de Verboom llevar a cabu la ordenación de la nueva ciudá a base de mazanes reticulares de les que se caltién namái la zona norte de la Villa Nueva.[61] Nestos momentos Alxecires depende alministrativamente de la vecina ciudá de San Roque y dende 1726 solicítase la devolución de los antiguos términos d'Alxecires a la nueva ciudá a lo que los gobernantes sanroqueños niéguense como va asoceder cuatro años más tarde y en 1734.[12]

Independencia de San Roque
Situación de los fuertes y bateríes del términu d'Alxecires.

Finalmente por Cédula de 6 de setiembre de 1755 conceder a Alxecires el títulu de ciudá siendo'l so primer alcalde Francisco Bermúdez Salcedo.[59] Na división territorial de los antiguos términos de Xibraltar, onde tamién entra la ciudá de Los Barrios decide dase a Alxecires el territoriu más pequeñu por cuenta que'l so incipiente puertu supón una ventaya sobre les otres dos ciudaes.[12] En xunu de 1779 establecíu'l tercer asediu a Xibraltar Alxecires convertir en base d'operaciones de la escuadra española encabezada por Antonio Barceló. La proteición de los barcos de guerra ye nesti tiempu llevada a cabu poles bateríes de Santiago, San Antonio y Islla Verde.[13] Estes mesmes bateríes participen en 1801 defendiendo a una escuadra francesa na llamada batalla d'Alxecires.[12] Francisco Javier Castaños ye nomáu en 1802 teniente xeneral de la Comandancia Militar del Campu de Xibraltar treslladando la so sede a Alxecires dende San Roque por considerar a la ciudá un llugar más aparente pa dirixir operaciones militares y realizando numberoses obres civiles como la remodelación de la Plaza Alta.[12]

El sieglu XIX y principios del XX
Xeneral Castañales, bustu asitiáu na avenida Voluntarios d'Alxecires na batalla de Bailén del parque María Cristina.

Tres la invasión francesa de la península ibérica en 1808 el Xeneral Castaños acompañáu de la guarnición del Campu de Xibraltar, voluntarios d'Alxecires, San Roque y Xibraltar sale escontra'l norte pa torgar la entrada de los franceses n'Andalucía; esta espedición acaba na célebre batalla de Bailén cola derrota francesa. La guerra de la Independencia nun tien demasiada repercusión na ciudá pero tropes locales pertenecientes a la Compañía d'Escopeteros de Getares comandadas pol xeneral Ballesteros ganen en 1811 a les tropes de Napoleón en Jimena de la Frontera alloñando'l peligru francés de la rexón.[12]

Años más tarde aprovechando'l desconciertu creáu nel Gobiernu Central tres la proclamación de la Primer República en 1873 proclámase Alxecires como un cantón independiente al tener la ciudá una gran influyencia federalista.[62] El cantón d'Alxecires permanez hasta'l 8 d'agostu del mesmu añu cuando les tropes procedentes de Cádiz eslleen el Batallón de Voluntarios d'Alxecires.[63] El ferrocarril llega a la ciudá en 1892 de mano d'inversores anglosaxones llegando ésti hasta'l mesmu muelle de madera usáu pal atraque de los vapores que cruciaben la badea con destín a Xibraltar. En 1906 celebrar nesta ciudá la Conferencia d'Alxecires tratando sobre reparties de la superficie d'África. Esti acontecimientu enllena Alxecires de corresponsales de prensa de tol mundu qu'ayuden a amosar les bondaes de la ciudá.[15] Esi mesmu añu créase la Xunta d'Obres del Puertu, precedente de l'actual Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires.

En 1936 tres el llevantamientu militar contra'l gobiernu de la República Alxecires convertir nel puertu de desembarcu de les tropes sublevaes del Norte d'África y embarcaes en Ceuta.[64] El 5 d'agostu a les 8 de la tarde llega a la ciudá'l llamáu convói de la victoria, que tresportando les tropes norteafricanas.[65] Trés díes depués el acorazáu republicanu Xaime I abre fueu contra'l Datu atracáu nel puertu provocando la so quema pa depués abrir fueu contra la ciudá destruyendo'l frente marítimu y obligando a la población a fuxir a los montes cercanos.[64][66]

Dende mediaos del sieglu XX hasta l'actualidá

En 1966 por aciu el Decretu 1325 de 28 de mayu declarar al Campu de Xibraltar como Zona de Preferente Llocalización Industrial y llévase a cabu'l Plan de Desarrollu del Campu de Xibraltar que dota a la contorna y a la ciudá d'Alxecires d'un importante complexu industrial.[67] La industria y el desarrollu del puertu dieron a la ciudá una fuerte crecedera que se tradució nuna rápida espansión demográfica. Dende la so creación en 1906 el puertu d'Alxecires creció hasta convertir práuticamente tou la mariña del cascu urbanu nun macro-puertu que, pol so llocalización xeográfica, ye parada cuasi obligada pa los buques cargueros que se disponen a enfusase nel Atlánticu o que vienen del Oeste y van enfusar nel mar Mediterraneu. Más de cien barcos crucien diariamente d'este a oeste y viceversa l'estrechu de Xibraltar que dixebra Alxecires del Norte de Marruecos. Amás cada añu Alxecires ye protagonista de la Operación Paso del Estrechu na que miles de ciudadanos norteafricanos residentes n'Europa tomen un barcu destino a Ceuta o Tánxer pa pasar les vacaciones nel so país d'orixe.[68] Alxecires ye güei la ciudá más poblada de la contorna del Campu de Xibraltar y del so área metropolitana, la de la badea d'Alxecires. Ye tamién sede de la Mancomunidá de Conceyos del Campu de Xibraltar, cuntando con un Subdelegáu del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía y un coordinador de l'Alministración Xeneral del Estáu descritos embaxo.

Heráldica y vexiloloxía

Escudu d'Alxecires na puerta de la Casa Consistorial.

L'escudu d'Alxecires atópase inscritu nel rexistru de símbolos de les entidaes llocales d'Andalucía dende'l 12 de xineru de 2015.[69] Hasta la so regulación en 2015 la única descripción oficial de les sos armes yera la qu'apaez nel escudu de la provincia de Cádiz onde'l d'Alxecires ocupa'l primer cuartel, «de gules, un castiellu d'oru, esclariáu d'azur sobre ondes d'azur y plata, cháu de dos palmes d'oru»,[70] anque la representación clásica d'estes armes caltenía les cañes d'olivar y palma nel esterior del escudu, la corona real que fai referencia al títulu patrimonial de rei d'Alxecires de la corona española.

Tres el trabayu realizáu por una comisión d'investigación coordinada pol cronista de la llocalidá Luis Alberto del Castiellu dende 2007 la descripción del escudu ye:

Escudu ovaláu, en campu de gules, un castiellu d'oru cola so puerta y ventanes esclariaes d'azur, almenado, mazonado de sable y donjonado de tres torres, siendo la del centru más alta que les otres dos. A la diestra del mesmu una caña d'olivar, y una caña de palma a la siniestra. En punta tres ondes d'azur. Contorna apargaminada cola inscripción llatina Civitas Condita Ex Lethaeo Bis Restavrata. Al timbre corona real zarrada.

El lema en llatín incluyíu nel escudu significa «Ciudá fundada sobre l'olvidu, dos veces restaurada» y foi creada pola comisión. Fai referencia al pasáu de la llocalidá y a los dos reconstrucciones documentaes nella (la fundación de Tarik en 711 y la de los exiliaos de Xibraltar en 1704).[71][72]

La bandera d'Alxecires ye rectangular, d'un llargor igual a trés medios del so anchu y estremada en dos franxes horizontales iguales, mariella la cimera, y azul la inferior. El so orixe ye la bandera de la provincia marítima d'Alxecires.

Tratamientu

Dende'l so refundación en 1704, Alxecires recibió los siguientes tratamientos:

Urbanismu

Planu de los usos del suelu contemplaos nel PGOU de la ciudá.

Alxecires quedó despoblada tres la destrucción de la ciudá a mano de los granadinos de Muhammad V en 1369 hasta la perda de Xibraltar. En mapes del sieglu XVII Alxecires apaez designada como Vieya Xibraltar y apaecen dellos caserones na antigua Villa Norte perteneciente con probabilidá a ciudadanos gibraltareños que calteníen cultivos nes riveras del ríu del Miel, bastante ye que los términos d'Alxecires fueron concedíos a la ciudá de Xibraltar en 1462.[77] En 1704 parte de los refuxaos fuxíos tres tomar británica de Xibraltar asitiáronse en redol a la ermita de San Bernardo, que dende entós empezó a llamase de La nuesa Señora d'Europa, nel cortixu de los Gálvez, empezando'l resurdir de la ciudá.[78]

Les primeres descripciones de la naciente Alxecires facer el inxenieru Jorge Prósperu de Verboom a partir de 1721 quien, al mandu d'un Cuerpu d'Inxenieros, empieza a llevantar planos de la ciudá onde destaquen los restos de la fortificación árabe y el castiellu de la que llevanta un planu con una propuesta d'urbanización de la ciudá a base de cais rectes con mazanes en cuadrícula.[79] Estos proyeutos nunca lleguen a cumplise y en mapes posteriores la ciudá sigue apaeciendo con trazáu urbanu desordenáu.[80]

La ciudá d'Alxecires en 1864, oleu de Fritz Bamberger.

Mientres el sieglu XIX la crecedera de la ciudá n'estensión nun foi notable, d'esta miente nun planu llevantáu en 1857 puede apreciase qu'entá nun se degolara'l perímetru de la ciudá medieval y que la Villa Vieya apenes s'atopa ocupada.

Nestos años la población británica na ciudá ye especialmente influyente contribuyendo en gran midida a la economía llocal, d'esta miente en 1892 son inversores británicos los que constrúin la llinia de ferrocarril Bobadilla-Alxecires y pocu dempués l'Hotel Cristina.[81]

Nel sieglu XX l'aumentu de población y d'estensión de la ciudá de produz de forma desatamañada. Nos años cincuenta dególase la llende norte de la ciudá medieval y urbanízase la Cuesta del Rayu y la barriada de La Bajadilla ente que s'esboza'l barriu de El Saladillo, La Piñera y la barriada de Los Toreros. Los barrios del norte de la ciudá apaecen a partir de 1970, d'esta miente Les Llombes y El Rinconcillo y más tarde San José Artesanu y La Granxa ocupen yá gran estensión nos años ochenta cuandos empiecen a apaecer nueves barriaes como Los Pinos, Güerta de la Piles, San García o Getares.[82]

Barrios del nucleu principal d'Alxecires.

La espansión de la ciudá mientres los primeros años del sieglu XXI vien centrándose na zona oeste de la circunvalación, d'esta miente les zones de Sotorebolo, Los Alamillos o San Bernabé tán güei día en plenu procesu urbanizador. Según el Plan Xeneral d'Ordenación Urbana d'Alxecires (PGOU) la espansión nesta zona de la ciudá ta entamada hasta la carretera de Botafuegos por atopase próximu'l Parque Natural de Les Sufrerales.[83]

La tradicional división en barrios d'Alxecires caltiénse güei día por motivos urbanísticos y d'ordenación del territoriu atopándose l'orixe d'éstos nes socesives etapes d'espansión de la ciudá.[84] Dende la so publicación en 2003 Alxecires va poder acoyese a la Llei de Grandes Ciudaes y ente otres coses va haber d'estremar el so términu en distritos.[85] Éstos van ser delimitados tantu por razones xeográfiques como históriques calteniendo munchos de los actuales barrios como distritos propios o englobando otros por proximidá. Anguaño sentáronse les bases d'esta división cola creación del reglamentu que va regular les Xunta Municipal de Distritu Xuntes Municipales de Distritu que van tener la función de realizar informes sobre los problemes o necesidaes de caúna de les zones a les que representen.[86]

Alministraciones públiques

La ciudá ye sede d'organismos y entidaes dependientes de tolos niveles de l'alministración pública española, tantu locales como autonómicos y estatales.

Alministración llocal
Casa consistorial d'Alxecires.
Sede de l'Alministración Xeneral del Estáu na Plaza Juan de Lima.

El gobiernu y l'alministración del conceyu d'Alxecires llevar a cabu'l so conceyu, que, acordies cola Llei de Bases de Réxime Llocal componer d'alcalde y conceyales. Los conceyales son escoyíos cada cuatro años por sufraxu universal. L'alcalde ye escoyíu polos conceyales. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos n'Alxecires mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[87] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, el conceyu d'Alxecires ta compuestu por 27 conceyales.

Les primeres democrátiques celebraes l'3 d'abril de 1979 dexó que Francisco Esteban Bautista del Partíu Comunista d'España, teniente d'alcalde de l'anterior Corporación municipal, formara'l primer equipu de gobiernu de la llocalidá.[88] El 8 de mayu de 1983 foi'l Partíu Socialista el que llogró mayoría abonda pa formar gobiernu con Ernesto Delgado Lobato como alcalde,[89] revalidáu con mayoría absoluta nes eleiciones de 1987 y nes de 1991.[90][91] Cuatro meses dempués de los comicios de 1991 una moción de censura presentada pol Partíu Andalucista y el Partíu Popular dexó la invistidura del andalucista Antonio Patricio González García como alcalde.[92] Ésti volvió resultar escoyíu alcalde nes eleiciones de 1995 y 1999.[93][94] Tres les eleiciones del 25 de mayu de 2003 foi'l candidatu del Partíu Socialista, Juan Antonio Palacios Escobar, el que resultó investido alcalde.[95] En 2007, el plenu municipal escoyó como alcalde d'Alxecires a Tomás Herrera Hormigo, del PSOE, que sustituyera en 2005 al anterior alcalde n'abandonando ésti'l puestu. Herrera de la mesma dimitió'l 27 de setiembre de 2010,[96] siendo sustituyíu pol tamién socialista Diego Sánchez Rull el 15 d'ochobre.[97] Nes eleiciones municipales celebraes el 22 de mayu de 2011 resultaron escoyíos 16 conceyales del Partíu Popular,[98] lo que dexó al so candidatu José Ignacio Landaluce ser escoyíu alcalde de la ciudá en plenu estraordinariu celebráu'l día 11 de xunu de 2011.[99] El gobiernu municipal del Partíu Popular volvió llograr mayoría absoluta nes eleiciones celebraes el 22 de mayu de 2015 siendo investido alcalde d'Alxecires el día 13 de xunu.[100]

Alcaldes dende les eleiciones de 1979
Llexislatura Nome Partíu
1979-1983 Francisco Esteban Bautista PCE
1983-1987 Ernesto Delgado Lobato PSOE
1987-1991 Ernesto Delgado Lobato PSOE
1991-1995 Antonio Patricio González García PA
1995-1999 Antonio Patricio González García PA
1999-2003 Antonio Patricio González García PA
2003-2007 Juan Antonio Palacios Escobar (hasta 2005)
Tomás Herrera Hormigo (dende 2005)
PSOE
PSOE
2007-2011 Tomás Herrera Hormigo (hasta 2010)
Diego Sánchez Rull (dende 2010)
PSOE
PSOE
2011-2015 José Ignacio Landaluce Calleja PP
2015-2019 José Ignacio Landaluce Calleja PP
2019-2023 n/d n/d
2023- n/d n/d
Alministración autonómica [[Ficheru:JuzgadosAlgeciras

2.JPG|thumb|left|Xulgaos d'Alxecires en Plaza de la Constitución.]] La subdelegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía n'Alxecires foi creada en 1997 col fin de coordinar les actuaciones de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar. Depende de la delegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía en Cádiz.[101] Les funciones d'esta subdelegación son les delegaes pol delegáu del Gobiernu de la Xunta en Cádiz d'ente les correspondientes a les conseyeríes de Gobernación y Xusticia, Trabayu ya Industria, Obres Públiques y Tresportes, Educación y Ciencia, Mediu Ambiente y Asuntos Sociales.[102]

Alministración estatal

Dende 2002 tien la so sede na ciudá la Oficina de coordinación de l'Alministración Xeneral del Estáu (AGE) nel Campu de Xibraltar por ser Alxecires la ciudá de mayor población de la contorna y la que primeramente tenía un mayor númberu de puestos de trabayu de la Subdelegación del Gobiernu en Cádiz.[103] Esta Oficina de Coordinación de la AGE ye la única n'España que nun ta asitiada nuna capital provincial.[104] Esta oficina ye la heredera del antiguu Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar, que coesistió col Gobiernu Civil de Cádiz. De la mesma el Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar yera heriedu de la Comandancia Militar del Campu de Xibraltar. Asina'l Campu de Xibraltar foi l'únicu territoriu d'España que nun taba sol control del Gobernador Civil de la capital de la provincia. En cuenta de ello, el Gobernador Militar del Campu de Xibraltar exercía simultáneamente les competencies de Gobernador Civil y Militar. Ello debía a que'l Campu de Xibraltar tenía una específica considerancia histórica, anterior inclusive al Réxime de Franco, como territoriu estratéxicu pa la defensa, pola presencia fronteriza de Xibraltar y la proximidá del norte d'África[105] Cola creación del Subgobernador Civil del Campu de Xibraltar, les funciones civiles del Gobernador Militar pasaron n'abril de 1977 al Gobiernu Civil de Cádiz. Ésti, de la mesma, les delegó nel nuevu Subgobernador Civil del Campu de Xibraltar, qu'absorbió a l'alministración civil del Estáu que taba en manes del Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar.

La Oficina de Coordinación de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar tien les funciones de coordinar los servicios de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar y toes aquelles funciones que la Subdelegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía y la Subdelegación del Gobiernu en Cádiz deleguen nella.[106] Amás de les funciones de la Oficina de Coordinación de l'A.G.Y. l'alministración estatal xestiona l'aduana, l'axencia tributaria, el Serviciu de Vixilancia Aduanera, el centru penitenciariu de Botafuegos y la comisaría de policía.

Instalaciones penitenciaries

La cárcel de Botafuegos ye una de les principales cárceles d'Andalucía. Correspuende al modelu de macrocárcel o centru penitenciariu tipu I. Foi inaugurada nel añu 2000 pol entós ministru d'interior Jaime Mayor Oreja.[107] Tien 1008 celdes y en 2010 acoyía a más de 1500 internos.[108]

Alministración xudicial

Alxecires pertenez al partíu xudicial del so mesmu nome, númberu 3 de Cádiz,[109] de la que ye cabeza de partíu y que toma amás de la mesma ciudá les vecines de Tarifa y Los Barrios, una área con un total de 138 113 habitantes. Anguaño exerzse'l poder xudicial al traviés de cuatro xulgaos de primera Instancia, cuatro xulgaos d'Instrucción, un xulgáu de lo Social, un xulgáu de Violencia sobre la muyer, Audiencia provincial, dos xulgaos de lo Contencioso-Alministrativu, un xulgáu de Vixilancia Penitenciaria, cuatro xulgaos de lo Penal y un xulgáu de Menores partíos en diverses sedes.[110]

Demografía

Dempués de ser destruyida en 1379 considérase que la ciudá tuvo en completu abandonu hasta la so repoblación per parte de exiliaos gibraltareños en 1704. Inclusive considerando esto los refuxaos asitiaos na ciudá nun tuvieron de representar una medría notable na población yá que la mayor parte d'ellos estableciéronse na vecina ciudá de San Roque. Aun así, esti resurdir de la ciudá atraxo cada vez a más persones que buscaben oportunidaes nuna ciudá nueva.[111]

L'estudiu de la demografía nesta dómina ye bien difícil. A partir de los datos procedentes de les parroquies sábese que'l númberu de nacíos en 1724 foi de 120 y en 1736 d'unos 200, n'apenes 12 años cuasi se doblara'l so númberu. El Censu de Floridablanca de 1786 da una población de 6346 habitantes y nel censu de 1857 consten 16 198.[112] Dende mediaos del sieglu XX la tasa de crecedera foi práuticamente constante hasta l'actualidá, llegando a superar los 100 000 habitantes a lo llargo de los años 90.[113]

En 2015, Alxecires con 118 920 habitantes tien una población comparable a les de delles capitales de provincia españoles como Xaén o Cádiz, y superior a les de Girona o Ciudá Real.[114] Ye l'oncenu conceyu d'Andalucía y el terceru de la provincia en términos poblacionales, tres Xerez de la Frontera y Cádiz respeutivamente, anque los enclinos demográficos del padrón indiquen que va aventayar a la capital provincial en redol a 2015.[6]

Pirámide de población (2015)[115]
% Homes Edá Muyeres %
0,531
 
85+
 
1,166
0,860
 
80-84
 
1,288
1,097
 
75-79
 
1,574
1,655
 
70-74
 
1,944
2,151
 
65-69
 
2,336
2,458
 
60-64
 
2,631
2,903
 
55-59
 
3,163
3,324
 
50-54
 
3,356
3,998
 
45-49
 
3,898
4,236
 
40-44
 
3,989
4,549
 
35-39
 
4,363
3,807
 
30-34
 
3,808
3,068
 
25-29
 
3,219
2,737
 
20-24
 
2,615
2,628
 
15-19
 
2,489
3,037
 
10-14
 
2,819
3,405
 
5-9
 
3,087
2,972
 
0-4
 
2,824
Gráficu demográficu d'Alxecires ente 1842 y 2015[116]
Fonte: INE; Gráfica ellaborada por Wikipedia
Pirámide de población

La ciudá tien una población mayoritariamente nueva: la población menor de 40 años representa'l 51 %; la población menor de 20 años representa'l 23 %; finalmente los mayores de 65 años son namái'l 14 % de la población. Sicasí, esiste un avieyamientu progresivu de la población, yá que nel tramu entendíu ente 20-40 ye onde se concentra'l mayor porcentaxe de población, un 28 %.

Inmigración

Según el censu de 2015 los ciudadanos nacíos na llocalidá representen el 61.29 % del total de la población. De los nacíos n'España, un 90.45 % del total, el 89.75 % nacieron na comunidá autónoma d'Andalucía. Pela so parte los residentes nacíos nel estranxeru representen un 9.54 % del total de la población, similar al porcentaxe nacional (9.53 %). D'ellos un 10.59 % nacieron na Xunión Europea anque la mayor parte de la población estranxera, un 42.19 %, correspuende a ciudadanos nacíos en Marruecos destacando tamién la población nacida en Bolivia (3.42 %), Rumanía (3.23 %) y China (2.14 %).[117]

Economía

Puertu d'Alxecires, instalaciones portuaries cola ampliación d'Islla Verde Esterior.

El principal motor económicu de la ciudá ye'l so puertu, el principal d'España en tráficu total de mercancíes con un movimientu de 74.8 millones de tonelaes mientres 2008.[118] D'esi tráficu correspuende a contenedores 3.3 millones de TEU, a graneles líquidos a 20.5 millones de tonelaes y a graneles sólidos 1.6 millones de tonelaes,[119]

Ente los sectores económicos l'agricultura ye puramente residual con unes 15 hectárees de cultivos de ceberes destinaos al forraxe y unes 4 hectárees dedicaes al cultivu d'árboles frutales.[120] Al respeutive de la pesca son escasos los barcos que realicen xeres extractivas nes agües cercanes anguaño tres la crisis de les cales marroquines qu'amenorgó considerablemente la flota de 2358 trabayadores emplegaos en 1985 a 874 en 1999.[121] Güei día destaca en rula la receición de productos conxelaos importaos dende otres partes del mundu. En 2001 la venta total en rula de derivaos del mar, tanto frescos como conxelaos xubió a 6947 tonelaes.[122]

Dársena pesquera.

Na redolada de la contorna campogibraltareña la llocalidá de San Roque ye la que caltién mayor númberu d'industries en base sobremanera al polu químicu establecíu na zona na década de 1970, tres el zarru de la verja gibraltareña, ente qu'Alxecires ye la segunda ciudá con mayor númberu d'industries de la contorna y dientro de les grandes ciudaes andaluces ye la cuarta población con mayor cuota d'actividaes industriales correspondiendo la mayor parte col sector manufacturero y de tresformamientu de metales.[123] Esisten na ciudá cuatro grandes polígonos industriales que concentren la mayor parte de les actividaes d'esti sector, son los polígonos de Los Guijos,[124] Les Piles,[125] el Cortixu Real y el polígonu industrial de La Menacha. El más antiguu d'estos polígonos, el de Cortixu Real foi creáu en 1960 y anguaño tien una superficie de 599 299 m²,[126] ente que nel polígonu industrial de La Menacha, con 361 013 m²,[127] asítiase'l Parque Empresarial Badea d'Alxecires que coordina dende'l so edificiu central, l'Edificiu Almanzor, les actividaes del restu de los polígonos industriales locales y comarcales.[128] Ta pendiente la construcción d'un nuevu polígonu industrial en Los Pastores tres la firma d'un alcuerdu cola Zona Franca de Cádiz.[129]

Grúes nel puertu d'Alxecires.

Respectu al restu de sectores económicos cabo destacar la construcción que foi mientres los primeros años del presente sieglu'l que más fuertemente creció calteniendo'l desarrollu empresarial llocal compensando a otres actividaes, claramente en retrocesu,[130] y el comerciu siendo Alxecires el conceyu que tien el mayor númberu de llicencies y superficies comerciales de la contorna. Anguaño esti postreru ye'l sector económicu qu'emplega a un mayor númberu de trabayadores siendo la mayoría de los establecimientos minoristes.[131]

A lo último, respectu al turismu, ye reseñable qu'Alxecires cunta con una gran cantidá de places hotelesres asitiándose na quinta posición dientro de les grandes ciudaes andaluces y la primera dientro de la contorna.[132] A pesar d'ello, y del aumentu del númberu de pernoctaciones,[133] Alxecires ye una ciudá de camín correspondiendo la mayoría de los sos turistes a viaxeros a la espera de realizar el pasu del estrechu de Xibraltar o con destín a otres poblaciones cercanes de la Costa del Sol. Cola función de promover esta actividá la Fundación municipal de Turismu (FMU), dependiente del Conceyu de la ciudá, coordina la concesión d'ayudes a cuantos proyeutos ya iniciatives puedan surdir dientro del sector turísticu.[134] Anguaño la FMU cuenta con un gran númberu de proyeutos empuestos a aumentar la ufierta turística ente los que destaca la restauración de les muralles medievales de la ciudá o del Teatru Municipal Florida xunto a la Conseyería de Cultura de la Xunta d'Andalucía ente otres instituciones.[135]

Torre de control del puertu d'Alxecires, llamada Nueva Torre del Espolón.

Servicios públicos

Enerxía

El suministru llétricu n'Alxecires ye realizáu pola empresa privada Endesa ente que'l tresporte ye lleváu a cabu por Rede Llétrica d'España. El consumu enerxéticu total de la ciudá nel añu 2006 foi de 410 904 MWh de los cualos correspuenden a consumu domésticu 148 333 MWh.[136] La lletricidá que se consume na ciudá ye producida nes distintes centrales llétriques qu'hai allugaes na badea d'Alxecires. La de Los Barrios ye térmica, ente que la de San Roque ye de ciclu combináu.

El suministru de gas natural pela so parte ye realizáu pola empresa Gas Natural,[137] qu'empezó a comercializar los sos servicios na zona norte de la ciudá, n'ochobre de 2005 y realizó la so primer conexón, en xineru de 2006, en construyendo primeramente una rede de 7,7 quilómetros gracies al Plan Enerxéticu d'Andalucía.[138] Anguaño (xineru de 2011), tán en serviciu más de trés mil llares, lo que significa que cunten con dichu suministro más de 7000 persones y la rede mide más de 20 quilómetros de llargor.

Los productos derivaos del petroleu que se peracaben na ciudá proceden principalmente de la refinería de Xibraltar-San Roque de CEPSA, allugada en San Roque, tresportaos a la ciudá y distribuyíos al restu de la península al traviés del oleoductu Alxecires-Rota qu'enllaza col oleoductu Rota-Zaragoza.[139] Nes instalaciones portuaries d'Alxecires asítiase la Instalación d'Almacenamientu d'Hidrocarburos d'Islla Verde. Estes instalaciones, propiedá de la Compañía Loxística d'Hidrocarburos, tienen capacidá pa 68 067 m³ de combustible y qu'aprove de gasóil marín y fueloil entemediu a los buques que faen escala nel puertu.[140] Dende principios de 2009 realízase una ampliación d'estes infraestructures coles mires d'aumentar la so capacidá en 129 598 m³ y camudar el so allugamientu acordies coles obres que se realicen nos muelles.[141]

Agua potable

El suministru d'agua potable de la ciudá d'Alxecires ye lleváu a cabu pola empresa Emalgesa (Empresa Municipal d'Agües d'Alxecires SA) dende la so creación en 1995.[142] L'agua consumida n'Alxecires procede principalmente de los banzaos de Charco Redondo, de La Hoya y de Guadarranque tres el so tratamientu per parte de la empresa acomuñada ARCGISA na planta de tratamientu de El Cañuelo,[143] amás tómase agua de los manantiales del Bujeo, El Cobre y El Capitán en sufriendo un procesu de potabilización nes estaciones de tratamientu d'agua potable de Los Alamillos, San Bernabé y El Bujeo.[144] Los analises realizaos nes agües de la ciudá amuesen una baxa mineralización y una calidá alta.[145] Per otra parte los analises de les agües residuales yeren realizaos hasta 2005 pola mesma empresa privada a partir de les muestres colectadas nes estaciones depuradores d'agües residuales (EDAR) de Getares, San García, Acebuchal, La Concha y La Mediana.[146] Hasta finales de 2011 les agües residuales del conceyu yeren bombiaes a la Islla Verde pa ser arramaes a la badea ensin nengún tipu de tratamientu al traviés d'un emisariu submarín.[144] Esta circunstancia foi iguada cola construcción d'una depuradora d'agües nel puertu d'Alxecires que'l so proyeutu foi aprobáu en 2005 tres la realización del estudiu d'impautu ambiental y que foi puesta en funcionamientu en pruebes en payares de 2011.[147][148]

Sede de ALGESA.

Residuos y llimpieza de víes públiques

La recoyida de basures y enseres na ciudá ye llevada a cabu pola Delegación de Llimpieza del Conceyu d'Alxecires al traviés de la empresa municipal Actividaes de Llimpieza y Xestión SA (ALGESA). Esta mesma empresa de la mesma realiza la llimpieza de les cais, colexos y locales municipales. Anguaño la Delegación de Llimpieza tien una plantía de 415 emplegaos y una flota de 43 vehículos ente camiones de carga trasera, llateral, lavacontenedores, barredores y otros.[149] La ciudá tien dos puntos llimpios pa la recoyida específica de residuos que nun son trataos pelos medios habituales de reciclaje asitiaos en La Menacha y Los Guijos.[150] Hasta'l so selláu y recuperación medioambiental producida en 2006 los residuos xeneraes na ciudá yeren tresportaos a los vertideros de Los Barrios y El Cobre. Anguaño los residuos, non solo n'Alxecires sinón en tola contorna, son tresportaos y trataos nel Complexu medioambiental Sur d'Europa asitiáu na población de Los Barrios xunto al antiguu vertideru.[151]

Suministru

El Mercáu central de suministru d'Alxecires, Mercalgeciras, constituyíu en 2002 y propiedá nun 95 % de Mercasa y un 5 % del conceyu de la ciudá, asítiase nel polígonu industrial de La Menacha y cuenta anguaño con 5000 metros cuadraos construyíos de 20 000 urbanizables.[152] Ye parte de la rede de Mercas de la empresa Mercasa que xestiona un total de 23 mercaos mayoristas n'España.[153] Anguaño'l mercáu de pexes de Mercalgeciras cunta con 16 módulos y unes 13 empreses comercializadoras de productos del mar, el mercáu de frutes y hortolices pela so parte cunta anguaño con seis módulos y cuatro empreses comercializadoras.[154]

Bienestar social

Educación

Anguaño la ciudá cunta con 22 centros públicos d'educación infantil y primaria, trece institutos públicos d'educación secundaria, dos centros d'adultos, tres centros d'educación especial y dellos centros privaos tantu d'educación primaria como de ciclos formativos. La ciudá cunta tamién con una escuela d'arte y un conservatoriu de música.[155]

Escuela politéunica cimera d'Alxecires.

La ufierta universitaria de la ciudá atópase entamada nel Campus Badea d'Alxecires con titulaciones propies de la Universidá de Cádiz (UCA) y centros adscritos creaos pola Fundación Municipal Universitaria (FMU) onde destaca la Escuela Politéunica Cimera d'Alxecires,[156] la facultá d'enfermería[157] y la Escuela Universitaria d'Estudios Xurídicos y Económicos Francisco Tomás y Valiente (EUEJE).[158]

La ciudá cunta coles mesmes con un centru acomuñáu de la Universidá Nacional d'Educación a Distancia.

Coles mesmes la ufierta educativa municipal entamada pola Delegación d'Educación del Conceyu de la ciudá dexa que s'impartan numberosos cursos y talleres destinaos al públicu infantil, xuvenil y adultu. Mientres el cursu 2007/2008 fueron 87 912 los alumnos que se beneficiaron d'estos cursos nun total de 86 talleres y xornaes.[159]

Campus teunolóxicu

En setiembre de 2007 crear en Sevilla la Fundación Parque teunolóxicu d'Alxecires tres la firma de los sos estatutos per parte del rector de la Universidá de Cádiz, l'alcalde d'Alxecires y los responsables de les Conseyeríes d'Innovación, Ciencia y Empresa, Emplegu y Educación de la Xunta d'Andalucía. L'oxetivu d'esta fundación ye sentar les bases pa la construcción na ciudá d'un parque teunolóxicu similar al esistente n'otres ciudaes andaluces.[160] A finales de 2008 establecióse la zona conocida como Los Alamillos como'l llugar nel que se va establecer el futuru Campus Teunolóxicu y destináronse 3,1 millones d'euros pa les primeres actuaciones d'urbanización de la zona y estudios preliminares.[161] La superficie que van ocupar los nuevos centros va ser de 380 000 metros cuadraos y anguaño ta pendiente de diversos trámites tres el cambéu puntual del Plan Xeneral d'Ordenación Urbana d'Alxecires (PGOU) llevada a cabu'l 13 de mayu de 2009 y que tresforma'l sector de Alamillos Oeste en suelu urbanizable programáu.[162][163]

Sanidá

Hospital Punta d'Europa.

Alxecires pertenez al distritu (área de xestión sanitaria) Campu de Xibraltar, qu'entiende a toles poblaciones de la contorna.[164] Esti distritu estrémase de la mesma en zones básiques perteneciendo la ciudá a una d'elles.[165] El Serviciu Andaluz de Salú tien dellos centros n'Alxecires,[166] ente ellos la sede del distritu sanitariu Campu de Xibraltar.[167]

L'hospital comarcal Punta d'Europa dispón anguaño de 326 cames de les cualos 296 tán operatives y 30 tán acutaes. Tien unidá d'hospitalización de salú mental (anque los cuidos a enfermos mentales llevar a cabu principalmente nel antiguu hospital de la Cruz Roxa, que tien de la mesma una unidá de cuidos médicos), hospital de día de salú mental, unidá de salú mental infanto-xuvenil y comuñal y unidá de cuidaos paliativos.[168] Tres l'axudicación de les obres, en febreru de 2009,[169] anguaño ta construyéndose un edificiu amiesto que va allugar los servicios de pediatría, neonatoloxía, xinecoloxía y obstetricia con 108 habitaciones individuales, dellos quirófanos y consultes esternes que se preve va ser inauguráu en 2010.[170]

Son cuatro los centros de salú de la ciudá, que cumplen la función de primeros niveles asistenciales, Alxecires-Norte, Alxecires-Sur Saladillo, La Bajadilla y Camilo Menéndez Tolosa, que ye coles mesmes centru d'especialidaes. Hai tamién cinco consultorios locales n'El Cobre, La Juliana, Rinconcillo, San García y cai Xusto Sansalvador, amás d'un consultoriu auxiliar asitiáu en Pelayo.[171]

Servicios sociales

Na ciudá d'Alxecires los servicios d'información, ayuda a casa, reinserción y cooperación social, orientación llaboral, atención al inmigrante, atención a la muyer y a menores son emprestaos pola Fundación Municipal d'Igualdá y Bienestar Social dependiente del conceyu de la ciudá con distintes unidaes d'atención social allugaes na zona centro y nes zones norte y sur.[172]

Amás esisten na ciudá distintes ONG y otru tipu d'asociaciones qu'empresten servicios específicos a distintos coleutivos. Destaquen pola so aición aquelles centraes na prevención y sofitu a drogodependencies, especialmente la coordinadora de llucha contra la drogodependencia Barriu Vivu,[173] el Comité ciudadanu Anti-SIDA del Campu de Xibraltar,[174] o l'Asociación d'alcohólicos rehabilitaos L'Ancla.[175] L'atención a los inmigrantes ye llevada a cabu por distintes instituciones ente les que destaca Alxecires Acueye, sede llocal d'Andalucía Acueye,[176] o la Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía.[177] L'atención a persones ensin llar tien cobertoria na ciudá con comedores sociales como'l Comedor del Carmen del Padre Cruceyra dependiente de Cáritas al traviés de la Diócesis de Cádiz y Ceuta.[178] Amás esisten otres asociaciones de sofitu a familiares y enfermos d'Alzheimer, escayu bífidu, diabetes o ludopatía ente munches otres tantu n'Alxecires como n'otres ciudaes del Campu de Xibraltar.[179]

Comunicaciones

Paséu marítimu d'Alxecires.
Parque de vehículos de motor

La regulación del tráficu rodáu y piatonal na ciudá según los usos xenerales de les víes urbanes son competencia llocal dientro de les llendes marcaes pola Xunta d'Andalucía. Esta regulación llevar a cabu por aciu la Ordenanza Municipal Reguladora de Tráficu, na que se regulen los usos de les víes, les velocidaes de los vehículos y los horarios y zones establecíes pa la carga y descarga de mercancíes na ciudá.[180] Ye por ello competencia de la Delegación de Tráficu garantizar el correutu movimientu de vehículos al traviés de la ciudá, caltener les señalizaciones según garantizar la esistencia d'estacionamientos.[181] Les actuaciones privaes nes carreteres de la ciudá como la solicitú de places d'aparcamientu pa minusválidos o la ocupación de les víes por obres o vehículos pesaos tienen de cuntar con una autorización expedida pola Delegación de Tráficu.[182]

Alxecires cunta con un estensu parque automovilísticu con un ratio d'un vehículu per cada dos ciudadanos acordies colos datos esistentes na base de datos del Anuariu Económicu d'España 2011, publicáu por La Caixa. Nestos mesmos datos repara un eleváu parque de camiones y furgonetes lo qu'indica un gran númberu de tresportistes de mercancíes autónomos o en pequeñes empreses o cooperatives y un importante trasiegu d'estos vehículos pela ciudá.

Parque vehículos de motor (2011)[183]
Tipu de vehículuCantidáTipu de vehículuCantidá
Automóviles56 257Motocicletes7460
Camiones y furgonetes9138Autobuses145
Otros vehículos17 638Tractores526
Total83 033

Tresporte per carretera

Víes de comunicación nel Campu de Xibraltar.

Alxecires gocia d'una bona rede de comunicaciones per carretera nes sos salíes escontra Sevilla y Málaga. N'Alxecires empieza l'autovía del Mediterraneu (A-7), que sirve como Carretera de circunvalación variante de la ciudá y xunir coles llocalidaes vecines de la Costa del Sol y tol llevante español hasta Barcelona. Comunicar con Cádiz pola N-340 (carretera nacional) mientres remata la construcción de l'Autovía Costa de la Lluz (A-48). Na llocalidá vecina de Los Barrios empieza l'A-381, autovía qu'enllaza la badea d'Alxecires con Xerez, y con Sevilla al traviés de l'AP-4.

  • Autovía del Mediterraneu: Alxecires-Málaga-Almería-Murcia-Alicante-Valencia-Barcelona.
  • Autovía Costa de la Lluz: Cádiz-Vejer de la Frontera. N'espera de la finalización del tramu Vejer de la Frontera-Alxecires.
  • E-5/N-340: Vejer de la Frontera-Tarifa-Alxecires.
  • N-350: Accesu Sur al Puerto Bahía d'Alxecires.
  • N-357: Accesu Norte al Puertu Badea d'Alxecires.

Otres carreteres importantes na redolada d'Alxecires son:

  • A-381: Autovía Xerez de la Frontera-Los Barrios. Exa interior de la provincia de Cádiz.
  • A-405: Carretera Gaucín-San Roque. Comunica la badea d'Alxecires cola Serranía de Ronda.
  • Autovía d'Accesu a Xibraltar: Accesu a La Línea de la Concepción y Xibraltar dende l'A-7.
  • Autopista del Mediterraneu (Y15]]: Guadiaro-Málaga. Ye un itinerariu de peaxe alternativu a l'A-7 al so pasu pola Costa del Sol Occidental, y la vía más rápida pa llegar a Alxecires dende Málaga.

Tresporte n'autobús

Les primeres llinies d'autobuses empezaron a funcionar na ciudá en 1910 sustituyendo a la compañía de dilixencies La Madrilana que realizaba la ruta Alxecires-Cádiz en doce hores.[184] Esta empresa de carruaxes que sería más tarde reconvertida na Llinia d'autobuses Ibison y más tarde Tresportes Xenerales Comes entá opera na ciudá.[185] Cola meyora de les infraestructures viarias el tresporte por aciu autobuses fíxose cada vez más cómodu y eficiente.

Mientres tol sieglu XX les diverses compañíes d'autobuses de la ciudá realizaben les sos paraes na Cera de la Marina, xunto a la ponte de la Conferencia. Cola desapaición d'esta primitiva estación caúna de les compañíes decidió aparcase y realizar les sos salíes dende diversos llugares de la ciudá hasta la construcción de la nueva estación municipal en 2005.

Autobuses de media y llarga distancia

L'actual estación d'autobuses, San Bernardo, atópase frente a la estación de ferrocarril y cercana al puertu formando'l nodo de comunicaciones d'Alxecires. Nella operen güei día les compañíes, qu'ufierten los siguientes destinos:

Autobuses metropolitanos

Detalle de la badea d'Alxecires según la división en zones del Consorciu de Tresporte. A la izquierda de la imaxe, situación de la estación d'autobuses d'Alxecires y de les paraes d'autobús metropolitanu de la ciudá.

El Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Campu de Xibraltar, entidá pública responsable del tresporte públicu en la contorna, tien la so sede na Plaza d'Andalucía d'Alxecires.[186]

El términu municipal d'Alxecires forma parte de la zona A dientro de la división tarifaria del Consorciu.[187] Les siguientes llinies d'autobuses garanticen la comunicación por tresporte públicu d'Alxecires con tolos demás conceyos de la contorna.[188]

LliniaTrayeutuEmpresa
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Los Barrios-Alxecires DireutuHetepa
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Los Barrios-Alxecires Por Ponte RomanaHetepa
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Alxecires-La LíneaComes
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
San Roque-AlxeciresEsteban
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Tarifa-AlxeciresComes
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Tahivilla-Facinas-Tarifa-AlxeciresComes
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
Barbate-Tarifa-AlxeciresComes
Plantía:Llinia/Campu de Xibraltar
San Pablo-Jimena-Castellar-AlxeciresComes

Autobuses urbanos

Autobús urbanu na Avenida Carlos Cano.

El tresporte por autobús urbanu ta lleváu a cabu pola empresa CTM-Grupo Ruiz, comunicando les distintes barriaes de la ciudá col centru y l'entrada al puertu.[189] En setiembre de 2007 el Grupu Ruiz, empresa especializada nel tresporte metropolitanu, compra CTM coles mires d'espandise nel sur d'Andalucía y faise cargu d'esta miente del serviciu urbanu de les ciudaes d'Alxecires, La Línea de la Concepción y Los Barrios.[190]

Los nuevos vehículos entraron en funcionamientu'l 1 de xunetu de 2009 con 12 nueves rutes que dexen la comunicación ente les distintes barriaes.[191][192] La terminal d'autobuses urbanos atópase na plaza de San Hiscio, frente a la entrada central al puertu y l'helipuertu, y a 500 metros de les estaciones d'autobuses y de ferrocarril. Toles llinies, sacante la 4, tienen parada nesta terminal.

El 1 de payares de 2016 dar# en un importante cambéu nes llinies urbanes, amenorgándose de dolce a seis. Sumió la llinia 7 y otres delles llinies fueron fundíes, favoreciendo mayores frecuencies.[193]

LliniaTrayeutuPercorríu
Plantía:Linia/Alxecires
Puerta Europa-La Juliana1
Plantía:Linia/Alxecires
San Bernabé-Getares2
Plantía:Linia/Alxecires
Rinconcillo-San García por Puertu3
Plantía:Linia/Alxecires
La Granxa-Hospital por Estación d'autobuses4
Plantía:Linia/Alxecires
Nueva Ciudá-El Cobre5
Plantía:Linia/Alxecires
Plaza Alta-Cortijo Vid6

Víes ciclistes

Ciclovías d'Alxecires.

En 2014 el Conceyu d'Alxecires y la Conseyería de Fomentu y Vivienda de la Xunta d'Andalucía roblaron un alcuerdu marco pa l'adhesión de la llocalidá al Plan Andaluz de la Bicicleta. Hasta la firma d'esti alcuerdu de collaboración los carriles bici esistentes na ciudá teníen una estensión total de 6 674 km en tres tramos non coneutaos, Rinconcillo-Llanu mariellu, Varaderu-Getares y Ballenera-Punta Carneru. Amás de fomentar l'usu de la bicicleta como mediu de tresporte urbanu por aciu la creación de víes ciclistes nel cascu urbanu esti plan propón tamién la creación de víes que conecten la ciudá con tol arcu de la badea d'Alxecires, les llocalidaes interiores y coles exes yá esistentes nel Corredor verde de los dos Badees y les redolaes de Punta Carneru.[194]

Les carauterístiques orográfiques de la llocalidá, asitiada nuna zona de llombes, fai que más de la metá de les sos 291 km de cais tengan una rimada cimera al 6%. Considerando amás que'l trazáu urbanu de la ciudá nun ye ortogonal los estudios sobre movilidá urbana realizaos encamentaron que la rede de carriles bici articular nuna exa principal norte sur asitiáu na mariña y complementáu por dellos ramales. D'esta miente la rede ciclista conectaría colos principales nodos de comunicación como la estación d'autobuses, la estación de trenes o'l Corredor verde de los Dos Badees, coles principales infraestructures como'l Hospital Punta Europa y el Campus universitariu y colos barrios periféricos de la llocalidá como Los Pastores o El Rinconcillo.

Tres l'aprobación y execución ente los años 2014 y 2016 del Plan andaluz de la bicicleta la rede ciclista llocal tien anguaño un llargor total de 29 155 m, 22 481 m más de los que primeramente esistíen de los cualos la Xunta d'Andalucía executó 9 184 km, el Conceyu d'Alxecires 3 626.[195]

Ferrocarril

Estación d'Alxecires.

La primera estación de ferrocarril d'Alxecires foi inaugurada en 1890 como terminal de la nueva llinia Bobadilla-Alxecires creada por empresarios británicos con intereses na ciudá. Esta llinia de ferrocarril cubrió parte de les necesidaes de tresporte de pasaxeros y mercancíes de la ciudá y el so puertu mientres los primeros años del sieglu XX.[196] Cola crecedera d'Alxecires empezó a ser cada vez más necesaria la creación de nueves llinies de comunicación pa la ciudá; surdieron entós diversos proyeutos pa construyir llinies que comunicaren Alxecires con Cádiz y Málaga pero enxamás fueron realizaos, anque a día de güei ta en proyeutu la construcción del Corredor de la Costa del Sol, un nuevu ferrocarril ente Málaga y Alxecires. Les obres de los primeros tramos yá fueron licitadas.[197]

Futuru

La llegada de l'alta velocidá a la ciudá contemplada nel Nuevu Accesu Ferroviariu a Andalucía va suponer la necesidá de renovación de les infraestructures locales. Estes reformes consisten na meyora del trazáu de la vía, p'algamar velocidaes de serviciu más altes, y la incorporación d'un tercer raíl pa dexar el pasu tantu de trenes d'anchu ibéricu como d'anchu internacional,[198] nel tramu ente Ronda y Alxecires, en fase d'execución. Anguaño atópase n'ellaboración un proyeutu pa la modernización de la estación y la so integración nel texíu urbano.[199]

Estación de pasaxeros del puertu d'Alxecires.

Tresporte marítimu

Nel puertu d'Alxecires operen les navieres Remana Trasmediterránea, Balearia, Buquebus, Comanav, Comarit, Euroferrys, IMTC, Llinies Marítimes Europees y Nautas que caltienen numberosos enllaces diarios coles ciudaes de Xibraltar, Ceuta y Tánxer.[200]

La Operación Paso del Estrechu (OPE) tien llugar cada añu nos puertos d'Alxecires, Tarifa, Ceuta y Tánger pa coordinar el tránsitu de vehículos de ciudadanos norteafricanos dende Europa a África coincidiendo coles vacaciones de branu y la torna en setiembre. Mientres 2015 cruciaron l'estrechu de Xibraltar na OPE más de 2 000 000 de viaxeros y 620 000 vehículos[201] en dambes direiciones siendo'l puertu d'Alxecires el que soportó'l mayor volume de viaxeros.[202] Esti pasu de vehículos repitir tamién n'otres festividaes anque con una menor arribación de pasaxeros, d'esta miente na Operación Paso del Estrechu en Selmana Santa de 2008 un total de 167 783 pasaxeros utilizaron el puertu d'Alxecires como orixe o como destín del so viaxe.[203]

Tresporte aereu

Tocantes a les comunicaciones aérees, los aeropuertos más cercanos son:

Helipuertu d'Alxecires.

Helipuertu

Alxecires cunta dende'l 1 de xunetu de 2010 con un helipuertu que dexa la comunicación por helicópteru con Ceuta tres la so aprobación per parte del Ministeriu de Mediu Ambiente y Mediu Rural y Marín a finales de 2008 y la so construcción a lo llargo de 2009 y 2010. Esti helipuertu asítiase sobre l'actual edificiu d'aparcamientos de la dársena de La Galera nel puertu de la ciudá. Pa la so construcción dar# en l'ampliación d'una planta más l'actual edificiu calteniendo una superficie de 32 x 24 metros pal despegue del vehículu según una área de seguridá de 8 x 5 metros. Complementar con dependencies pal serviciu de salvamentu y estinción de quemes y diverses dependencies de caltenimientu.[206] La conexón ye operada por Helicópteros del Sureste con 41 vuelos selmanales con helicópteros AgustaWestland AW139 con una capacidá de 15 pasaxeros.[207]

Llugares d'interés

Arqueoloxía

Parque arqueolóxicu de les muralles meriníes.
  • Fornos romanos d'El Rinconcillo. Trátase de dos fornos circulares adosaos. Cada unu d'ellos ta sosteníu por una columna central de la que parten ocho arcos que sostienen les parés. Créese que formaron parte del complexu de fabricación d'ánfores de l'antigua Portus Albus, qu'apurría los recipientes necesarios pal tresporte del garum ellaboráu en Iulia Traducta. Primeramente creyóse que se remontaben al periodu entendíu ente los sieglos I e.C. y I d. C., anque darréu atopáronse restos más antiguos que prueben qu'esistía una actividá alfarera anterior. El conxuntu foi declaráu bien d'interés cultural en 1969.[208]
  • Factoría de salazones de la cai San Nicolás (sieglu I). Alcontraos na Villa Vieya de la ciudá esta factoría de salazones ye una de les más importantes alcontraes en Hispania. Anguaño fueron alcontraos restos de dos complexos industriales, unu d'ellos escavaos por completu y otru en parte. Presumiblemente esti complexu industrial estender por tola zona oeste del pandu qu'ocupaba Iulia Traducta, siquier eso esprender de la observación d'otros restos similares anque bien parciales na zona sur de la Villa. La cronoloxía de les piletas indica que fueron construyíes direutamente sobre'l sustratu predresu aproximao nel sieglu I siendo utilizaes hasta'l sieglu V, fecha supuesta pa la destrucción o abandonu de la ciudá. Esti complexu industrial foi declaráu bien d'interés cultural nel añu 2002 y anguaño ta a la espera de nueves intervenciones arqueolóxiques.[209]
  • Restos de la Mezquita Aljama (sieglu VIII). La mezquita alcontrada nel interior del Hotel Cristina, na Villa Vieya, ye l'únicu edificiu calteníu na ciudá de dómina islámica. Atópase integráu nos xardinos del hotel siendo posible reparar los restos de trés de los sos murios y el pozu del patiu d'abluciones bien remocicáu. Mientres el sieglu XVIII sirvió como almacén de pólvora xunto a la cercana torre albarrana que sumió por una esplosión a finales del sieglu XIX. Según diverses fontes foi mandáu construyir por Abderramán III nel sieglu VIII anque delles investigaciones paecen apuntar a una construcción más tardida.[210]
  • Parque Arqueolóxicu de les Muralles Meriníes. (sieglu XIII). N'afayando nel intre d'unes intervenciones arqueolóxiques nel allongamientu de l'avenida Blas Infante un tramu de muralla medieval el conceyu de la ciudá, la Diputación de Cádiz y la Xunta d'Andalucía procedieron en 2006 a restaurar los restos y acondicionalos pa la so integración nel espaciu urbanu como Parque arqueolóxicu. Los restos calteníos correspuenden a 200 metros de muralla con cuatro torres y un alzáu de dos metros, un foso bien calteníu d'unos nueve metros de fondura, con escarpia, contraescarpa y l'arranque de la barbacana y una ponte de mampostería n'escelente estáu de caltenimientu que dexaba salvar el foso na llamada Puerta de Xibraltar, de la qu'apenes se caltién la planta.[211]

Arquiteutura civil

Ilesia de la Palma. Les sos obres empezaron en 1723 siendo consagrada en 1829.
  • La Plaza Alta d'Alxecires toma la so actual configuración gracies a la intervención del xeneral Castaños siendo gobernador militar del Campu de Xibraltar en 1807. La decoración y moblame de la plaza sufrió bien diverses configuraciones dende l'orixinal obeliscu asitiáu nel so centru hasta los actuales azulexos y fonte que se deben a la remodelación llevada a cabu nel sieglu XX. Na Plaza Alta pueden reparase dalgunos de los edificios más emblemáticos de la ciudá como la ilesia de La nuesa Señora de la Palma y la capiya de La nuesa Señora d'Europa. Pela redolada de la plaza asítiase la casa consistorial. Esti edificiu, construyíu en 1892 ye obra de Amadeo Rodríguez qu'aplicó un estilu historicista al so diseñu orixinal anque foi finalmente modificáu.[212] La casa consistorial atópase articulada por un patiu central dende'l que ye posible aportar a les distintes dependencies municipales. La fachada del edificiu, de dos cuerpos, tien una escasa ornamentación que confier un aspeutu muncho más robezu que'l diseñu orixinal.[213] Apréciense sicasí elementos decorativos neomudéxares col usu de lladriyu coloráu y piedra y neoclásicos con distintos tipos de moldures en ventanes y nel vanu de la puerta principal que resten sobriedá al conxuntu.[213]
Detalle d'unu de los bancos de la Plaza Alta.
  • La plaza Juan de Lima nesti llugar pueden reparase dellos edificios de notable importancia na historia de la ciudá como'l Hospital de la Caridá, güei Fundación de Cultura. Esti edificiu foi'l primer hospital civil de la ciudá construyíu en 1748 a pidimientu de les hermanes de la Caridá, d'estilu barrocu popular tien escasos elementos decorativos que-y confieren gran cencellez.[214] Tamién ye destacable la capiya de la Caridá que s'asitia amiesta al hospital. A unos metros de la plaza asítiase la capiya del Cristu de l'Alamea.
  • La Villa Vieya d'Alxecires, el nucleu orixinal de la ciudá romana, tien dellos interesantes edificios que recuerden la presencia de ciudadanos británicos na ciudá a principios del sieglu XX. Los edificios del Hotel Reina Cristina construyíu en 1901,[215] la Casa de los Guardeses (actual Muséu municipal) o la Villa Smith son obra de ciudadanos procedentes de Xibraltar que calteníen na ciudá una segunda residencia. Tamién na Villa Vieya ye posible reparar l'edificiu d'El Kursaal sede del Centru de Rellaciones Permanentes col Magreb, obra de Guillermo Pérez Villalta ya inauguráu en 2006, el Hotel Anglu-Hispanu o'l Hotel Sevilla, ente otros edificios d'interés articulaos en redol al paséu del Río del Miel.[216] El Patiu del Coral, güei día en procesu de rehabilitación, caltién parte de les ramples d'accesu a la villa medieval y na so redolada ye posible reparar delles de les escases edificaciones tradicionales esistentes entá na ciudá.[217]
  • El acueductu d'Alxecires empezó a construyise en 1777 coles mires de traer a la ciudá l'agua d'una nacencia conocida como Les Minillas.[218] Tenía dos tramos estremaos: unu d'ellos na barriada d'El Cobre y otru en La Bajadilla. Primero construyóse'l tramu de La Bajadilla pa evitar que l'escesu de presión rompiera la tubería de folla. Algamaba los 20 metros d'altor y hubo d'añader -yos dellos contrafuertes con posterioridá p'asegurar la so integridá. Al empezar la trayíes d'agua en 1784 la tubería rompíase de cutiu na baxada cercana a la nacencia. Pa evitar esti problema, hubo de llevantase un segundu acueductu: el d'El Cobre. Anguaño dellos tramos d'esti acueductu sumieron o s'atopen incluyíos en delles construcciones modernes. El tramu d'El Cobre y un pequeñu tramu asitiáu na avenida Aguamarina son entá visitables tres la so puesta en valor per parte del Conceyos de la ciudá. La obra dirixir Pablo Díaz, so inspeición del maestru fontaneru Florindo.[219]
El vanguardista Mercáu de Abastos, tamién llamáu Mercáu Inxenieru Torroja, construyíu en 1935.
  • El mercáu de abastos d'Alxecires ye obra del inxenieru Eduardo Torroja y anguaño ta catalogáu como bien d'interés cultural. Construyíu en 1935 esti vanguardista edificiu foi una de les obres arquiteutóniques más importantes de la España del so tiempu.[220] Tien planta octogonal y una atrevida cúpula llaminar de 47,80 metros de diámetru con apenes 9 centímetros de grosez.[221] Comunica col ríu del Miel pela cai Emilio Santacana na que pueden entá güei contemplase dellos edificios d'interés como l'antiguu Hotel Sevilla.[222]
  • La Escuela d'Arte atopar nun edificiu catalogáu como bien d'interés cultural y construyíu en 1971 pol arquiteutu Fernando Garrido Gutiérrez.[223] Esta obra d'interesante diseñu tien forma espiral ascendente que dexa salvar el desnivel esistente nesta zona de la ciudá.[224]

Arquiteutura relixosa

Capiya d'Europa.
  • Capiya de La nuesa Señora d'Europa. La ermita orixinal data de 1690 cuando l'obispu de Cádiz dexó la so edificación nel cortixu de los Gálvez. Tres tomar de Xibraltar en 1704 allugó provisionalmente la imaxe de Nuesa Señora d'Europa procedente de la ciudá perdida hasta que foi devuelta al Obispáu de Xibraltar sieglos dempués y foi la ilesia parroquial de la nueva población algecireña. Sufrió graves daños tres el terremotu de Lisboa de 1755 y tuvo que ser reedificada en 1769 anque la fachada quedó ensin terminar.[225] En 1936 l'obispáu vendió la capiya a un particular , que convertir nun taller. En 1947, el conceyu mercó l'edificiu y restaurar. En 1961 añadióse la campana que s'atopa anguaño na espadaña, proveniente de l'antigua ilesia protestante del Hotel Cristina, que fuera donada pol establecimientu. Ante l'estáu nel que s'atopaba foi restaurada na década de 1980.[226]
  • La ilesia de La nuesa Señora de la Palma, obra d'Alonso Ribayu y Pablo Casaus foi construyida en 1738 con parte de los sillares rescataos de l'antigua ciudá musulmana. Ye'l principal templu de la ciudá y consta de cinco naves. La nave central tien bóveda de cañón y ta dixebrada de les llaterales por grueses columnes d'estilu dóricu, les naves llaterales tienen bóvedes que fuelguen sobre pilastres. Tien una fachada simple onde destaquen los contrafuertes a los llaos de la puerta y la fornica pa la Virxe sobre ella. La so torre mide 150 pies y foi construyida ente 1793 y 1804, ye obra d'Alonso Ribayu, quien la empezó, y d'Isidro Casaus que la acabó.[227]
  • La capiya de la Caridá ta asitiada xunto al edificiu del hospital de la Caridá, güei Fundación de Cultura. Foi construyida en 1752 gracies a les llimosnes daes polos ciudadanos. Tien una única nave y una fachada d'un solu cuerpu rematáu con una espadaña trilobulada.[226]
  • La capiya del Cristu de l'Alamea atópase mui cerca de la plaza Juan de Lima. Foi construyida en 1776 y tuvo una especial devoción mientres el Gran Asediu a Xibraltar, qu'empezó trés años dempués, yá que'l so allugamientu ta bien próxima al puertu de la ciudá y, por ello, sirvía d'oratoriu a los marineros que tripulaben los buques que participaben nel bloquéu marítimu.[228]
  • La capiya de la Devesa de la Punta ta asitiada nel pagu de Viña Grande, na redoma de Punta Carneru y anguaño atópase en ruines,. Foi construyida en 1778 pa suplir les necesidaes relixoses de los numberosos vecinos que cultivaben vides en La Punta hasta que na década de 1830 foi desamortizada, vendida y utilizada como caballeriza.[229]

Zones verdes

  • Parque María Cristina, Paseo Cristina (1834). Sigue los cánones del xardín francés. Tien planta rectangular y se estructura a entrambos llaos d'una avenida llonxitudinal, l'avenida Voluntarios d'Alxecires na Batalla de Bailén, en redol a la cual hai tres espacios distintes, ente los que destaca una glorieta central qu'ataya l'avenida y de la que surden caminos radiales que desagüen n'otres glorietes de menor tamañu. L'avenida ta flanqueada d'árboles, sobremanera palmeres y plátanos de solombra. Cuenta con elementos singulares como un bustu de Goya realizáu por Cristóbal Delgado, un bustu del xeneral Castaños según los restos d'unos baños árabes treslladaos al llugar en 1999.[230] Nél celébrense diversos acontecimientos culturales.
El Parque María Cristina.
  • Parque de les Acacies, Xardinos de Smith. El trazáu d'esti parque sigue los patrones paisaxísticos ingleses, bien populares a mediaos del sieglu XIX. La composición ye irregular siendo los elementos fundamentales "islles" arbolíos de forma xeneralmente circular arrodiaes per caminos de tierra, produciendo un trazáu que pretende paecer natural. El referente del parque, dende'l que parte la rede de caminos escontra'l restu del parque y escontra les salíes ye la casona qu'acueye la sede de la Mancomunidá de Conceyos del Campu de Xibraltar. El so valor históricu ye reflexu de la importante d'ingleses na ciudá nel primer terciu del sieglu XX, a quien se debe la construcción y diseñu del parque. Ente les especies vexetales presentes destaquen aquelles orixinales del primer diseñu, ente elles los centenarios carbayos, dragos y Palos borrachos.[231]
  • Parque del Saladillo (2001). Con 23 000 m² esti parque atópase na barriada del mesmu nome y cuenta con una zona de xuegos infantiles remocicada en 2008. La superficie vexetal correspuende a zones de verde y diverses especies arbóreas tales como palmeres, acacies y pinos.[232]
  • Parque del Centenariu (2007). Nacíu de la collaboración ente l'Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires y el Conceyu de la ciudá con motivu del centenariu de la creación de la Xunta d'Obres del puertu, esti parque recupera la zona de la Punta de San García, al sur de la ciudá, lliberar del usu portuariu que tenía previstu pa establecer un espaciu llibre con gran cantidá de valores históricos y ambientales. Nesti parque ye posible reparar los restos arqueolóxicos del fuerte de San García y de la torre del mesmu nome. L'equipamientu actual consta d'una serie d'elementos arquiteutónicos decorativos que dexen unes amplies vistes de la badea d'Alxecires destacando una reconstrucción modernista de l'antigua torre almenara. Resulten tamién interesantes los búnkeres presentes nel parque, alcordanza del plan de fortificación del estrechu lleváu a cabu tres la guerra civil española.[233]
  • Gargüelu del Capitán,[234] zona de senderismu por canutos de del regueru de Botafuegos
  • Puerta verde d'Alxecires[235] vía pecuaria que comunica Alxecires col Corredor Verde Dos Bahía al traviés del Parque Natural de Les Sufrerales

Cultura

Instalaciones culturales
Biblioteca municipal Cristóbal Delgado.
  • El Muséu Municipal d'Alxecires asítiase na Villa Vieya nel antiguu caserón conocíu como Casa de los Guardeses a la entrada del parque Smith convenientemente modificáu p'acoyer la esposición permanente d'historia de la ciudá. Foi inauguráu en 1995 colos fondos de la coleición municipal d'arqueoloxía creada a partir de donaciones particulares. Tien seis sales distribuyíes en dos plantes: na planta baxa atópense les esposiciones de Prehistoria, Alxecires Romana, Alxecires Árabe y Alxecires Cristiana; na planta cimera atópense salar Sieglu XVIII y Sieglos XIX y XX amás de la Biblioteca.[236] El Muséu Municipal edita una revista d'arqueoloxía llamada Caetaria de tirada irregular onde non solo se publicar trabayos locales sinón que ta abiertu a participaciones de cualquier llugar d'España y el Magreb.
  • El Centru d'interpretación de la cultura andalusí (CICE) ta alcontráu nel allongamientu de l'avenida Blas Infante, xunto al Parque Arqueolóxicu de les Muralles Meriníes. Foi inauguráu en 2009 y tien una amplia coleición de pieces de diversos xacimientos de la ciudá y pertenecientes a los fondos del Muséu Municipal, según reconstrucciones qu'amuesen diversos aspeutos de la vida doméstica na medina árabe.[237]
  • El Teatru Florida ye l'únicu de la ciudá y ta siendo anguaño reformáu tres años d'abandonu. Esti teatru tuvo nel pasáu un papel bien importante na vida cultural d'Alxecires al ser escenariu pa toa clase de conciertos y representaciones teatrales de pequeñu aforu que se celebraben na ciudá y p'actos locales tales como'l concursu d'agrupaciones antroxuescas, eleición de reina de la feria y diverses entregues de premios.
  • La Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano con sede nel antiguu Hospital de la Caridá tien dos sales d'esposiciones, la sala Rafael Argelés y la sala Ramón Puyol, qu'acueyen tantu coleiciones itinerantes como certámenes de pintura. La fundación tamién entama les Aules de teatru, danza y música y los certámenes de narrativa Ciudá d'Alxecires y el Premiu Badea de Poesía.[239]
  • Archivo Municipal. En 2005 el Conceyu de la ciudá habilitó unos locales nel Centru Cívicu de Reconquistar pal archivu notarial de la ciudá. Los fondos del archivu son aquellos documentos xeneraos nel Conceyu dende 1753. Tamién entama esposiciones periódiques col fin de dar a conocer la institución ente la ciudadanía.[240]
Auditoriu Millán Picazo.
  • Biblioteca municipal. La ciudá tien trés biblioteques municipales, la Biblioteca Cristóbal Delgado na zona centro, la Biblioteca Pérez Petinto na barriada de La Granxa, al norte, y la Biblioteca d'El Saladillo nel barriu del mesmu nome, al sur.[241]
  • Galeríes d'Arte. Paralelamente a les sales d'esposiciones de la Fundación Municipal de Cultura (Rafael Argelés y Ramón Puyol) esisten dos espacios con programación propia como son la fotogalería del Coleutivu UFCA (Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires),[242] y la sala Cajasur.
Eventos lliterarios

Son dellos los concursos culturales celebraos n'Alxecires añalmente per parte del conceyu al traviés de distintes delegaciones ya instituciones.

  • El certame de poesía Badea ye'l decanu nos premios lliterarios de la ciudá, yá que foi creáu en 1972. Depende de la Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano. Los trabayos de poesía ganadores d'esti premiu, qu'en 2010 celebró la so edición númberu 35,[243] publicar la fundación na so coleición Badea.[244]
  • El certame de narrativa Ciudá d'Alxecires foi convocáu per primer vegada en 1987 y celebró mientres 2010 la so ventena tercer edición. Les obres premiaes son publicaes pola Fundación Municipal de Cultura na so coleición Narrativa.[245]
  • El certame de cómic Ciudá d'Alxecires convocar la delegación de Mocedá del conceyu de la ciudá. Mientres 2010 cumplió la so octava edición y nél pueden participar autores d'ente 14 y 35 años. Ufiértense premios pa los trés meyores cómics y a la meyor ilustración.[246]
  • A lo último, el certame de microrrelatu nuevu Ciudá d'Alxecires entamáu tamién pola delegación de Mocedá y dedicáu a autores na mesma franxa d'edá que'l de cómic, cumplió en 2010 la so quinta edición. Almite rellatos d'una estensión máxima de 300 pallabres. Los premios pa los cuatro meyores rellatos tienen la posibilidá de ser publicaos pol conceyu.[247]

Fiestes señalaes

Cinco minutos antes de Añu Nuevu na Plaza Alta.

N'Alxecires son diverses la fiestes, tantu relixoses como seculares, que se desenvuelven a lo llargo del añu y munches d'elles tienen carauterístiques propies que constitúin una seña d'identidá d'esta llocalidá.

Tres la celebración del añu nuevu, tradicionalmente na Plaza Alta, tien llugar el día 5 de xineru el tradicional Arrastre de Llates, fiesta d'orixe inciertu na que los neños d'Alxecires pasien peles cais abasnando ristras de llates reclamando los sos xuguetes a los Reis Magos.[248]

Plaza San Isidro.

En febreru tien llugar el Antroxu d'Alxecires con un concursu d'agrupaciones del Campu de Xibraltar y Ceuta, onde participen chirigotes, comparses, coro y cuarteto,[249] y l'eleición de la Reina del Antroxu y la Reina Infantil, que les sos coronaciones realizar nel Pasio Cristina.[250]

La selmana anterior y mientres l'antroxu tienen llugar les Adas, degustaciones gratuites na cai de diverses especialidaes gastronómiques, sobremanera amestaes al mar, y entamaes por asociaciones culturales y vecinales de los barrios del centru de la ciudá. Tres los antroxos tien llugar la Selmana Santa d'Alxecires na que procesionan nueve cofraderíes con diecinueve pasos dende les sos parroquies hasta'l centru de la ciudá destacando la del Cristu de Medinaceli pola pasión qu'espierta ente los creyentes.

Pero ye ensin dulda la Feria Real d'Alxecires la principal de les celebraciones de la ciudá. Nomada d'Interés Turísticu Nacional, ye una de les feries más importantes d'Andalucía celebrándose per primer vegada en 1850 al dase permisu al conceyu pa celebrar una feria de ganáu los trés primeros díes de xunu. Güei la Feria Real estiéndese 9 díes coles sos nueches mientres los cualos el recintu ferial acueye a los algecireños y celébrense diversos acontecimientu taurinos.[251]

En branu tienen llugar velaes en diversos barrios de la ciudá y celébrense tamién les fiestes n'honor de la Virxe del Carmen el 16 de xunetu con una romería marítima y les fiestes patronales n'honor de la Virxe de la Palma, nes que la imaxe de la patrona de la ciudá ye rescatada del fondu de la badea onde permaneció un añu completu pa ser llimpiada na sablera del Rinconcillo y venerada con ufriendes florales pa volver al atapecer de nuevu al fondu de les agües.

La nueche de Tolos Santos, el 31 d'ochobre, tien llugar na ciudá la fiesta denomada de los Tosantos onde los algecireños axuntar nel mercáu de abastos pa mercar frutos secos, castañes asaes, caña d'azucre y productos típicos del iviernu pa depués come-y les na Plaza Alta mientres nel centru de la ciudá tienen lugar actuaciones de bandes musicales y teatros de marionetes.

Fala algecireña

N'Alxecires fala la variante occidental de la modalidá llingüística andaluza con una morfoloxía, fonética y léxicu similares al restu d'Andalucía occidental anque con delles variaciones propies del Campu de Xibraltar.

Tocantes a la morfoloxía destaca l'usu escesivu de pronomes personales coles mires de dar mayor espresividá a la conversación, igual función tien l'usu de diminutivos que tamién suelen emplegase como solución pa evitar homónimos derivaos de la mesma pronunciación.[252] Utilízase tamién na ciudá'l pronome ustedes en cuenta de vós xunto a la forma átona vos.[253]

Al respeutive de la fonética según el Atles Llingüísticu y Etnográficu d'Andalucía ellaboráu ente 1961 y 1973 n'Alxecires produzse mayoritariamente el fenómenu denomináu yeísmu onde nun se fai distinción ente los soníos /ll/ y /y optándose pol segundu fonema.[254] Respectu al cecéu/seséu producir na ciudá un polimorfismu nos soníos /s/ y /θ/ esistiendo dacuando diferenciación ente unu y otru y dacuando non,[255] aun así ye mayor l'enclín al cecéu.[256] Na actualidá, ye importante señalar un fuerte enclín al fenómenu denomináu como «heheo» nel que se tiende a l'aspiración tantu na pronunciación del soníu /s/ como nel del soníu /θ/.

El léxicu utilizáu na ciudá, xunto al restu de la contorna campogibraltareña, presenta una cierta variación respeuto al restu d'Andalucía pol usu d'anglicismos heredaos de la colonia británica de Xibraltar.[257] Estos anglicismos atópense güei en seria regresión pola so falta d'usu o pola so sustitución por formes castellanes. D'esta miente el tránsitu de trabayadores de la contorna a Xibraltar mientres los años de la posguerra y el so contautu con productos desconocíos na península fizo que s'afixera la forma inglesa pal usu común, apaecen asina pallabres tan interesaes como tipá pa designar a la tetera (tea pot) o chingua pal chicle (chewing gum) ya inclusive formes italianes procedentes de la gran colonia xenovesa del peñón como machapié pa cera (marcîapê).[258] La mayoría d'estes pallabres como se dixo son agora minoritaries. Nun asocede lo mesmo con otres como mebli pa designar a una banzón (marbles),[259] qu'entá suel utilizase mayoritariamente.

Tauromaquia

Plaza de toros de Los Palombos.
Xornaes de Tauromaquia Ciudá d'Alxecires

Les Xornaes de Tauromaquia entamaes pola delegación de Feria y Fiestes del conceyu de la ciudá cumplen en 2010 la so edición númberu 25 celebrándose ininterrumpidamente dende 1985. Celébrense unes selmanes primero que tenga llugar la feria de la ciudá y antes de la temporada taurina na plaza de toros de Los Palombos. Mientres cinco díes impartir diverses conferencies y meses redondes qu'afonden en distintos aspeutos del mundu del toréu y la so rellación cola cultura en dellos llugares de la ciudá dende la Fundación de Cultura hasta la carpa instalada con esi envís nel ruedu de la Plaza de toros.[260]

Escuela de tauromaquia

Alxecires alluga una de los seis escueles de tauromaquia de la provincia de Cádiz. Esta escuela ta promovida pol conceyu de la ciudá.[261] La escuela tien como oxetivu la proteición, el fomentu y la divulgación de la fiesta de los toros. Les escueles de tauromaquia de la provincia tán allugaes en Xerez, Chiclana de la Frontera, San Fernando, Alxecires, Campu de Xibraltar —con sede en San Roque— y La Línea.[262]

Feria Real d'Alxecires

La selmana grande del toréu n'Alxecires tien llugar mientres les fiestes y feria de xunu. Ente los espectáculos taurinos celebraos na plaza de toros.[263]

Plaza de toros

La plaza de toros de Los Palombos tien un aforu de 11 222 llocalidaes y clasifícase como de 2ª categoría. Foi inaugurada en 1969, sustituyendo a l'antigua plaza conocida como L'Esfotu, que databa de 1866. El cartelu inaugural tuvo formáu por Miguel Mateo "Miguelín", Francisco Rivera "Paquirri" y Ángel Teruel.[264]

Medios de comunicación

Estudios de Radio Alxecires.
Medios impresos

El periódicu Europa Sur, fundáu en 1989 y perteneciente al Grupu Joly, ye'l de mayor tirada de la ciudá,[265] con un espardimientu permediu de 4 388 exemplares (datos de xunetu de 2007 a xunu de 2008).[266] Tamién s'edita na ciudá El Faru Información, perteneciente al grupu Publicaciones del Sur, que tamién edita n'Internet, col títulu de Información Campu de Xibraltar, ente que el Diariu Área, anque orixinariu de la vecina ciudá de La Línea de la Concepción, onde foi creáu en 1956, tien tamién delegaciones en Xibraltar, Estepona y Alxecires.[267]

Emisores de radio

Ente les emisores de radio Radio Alxecires de la Cadena SER ye la más antigua de la ciudá, yá que empecipió les sos emisiones en 1934. Emite n'onda media (1260) y FM (93.0). Ye la emisora de radio más oyida na ciudá y gracies a la so relevancia na historia d'Alxecires recibió la medaya d'oru de la ciudá.[268] Otres emisores d'ámbitu estatal tienen delegación na ciudá. Onda Cero Alxecires (qu'emite en FM: 89.1),[269] COPE Campu de Xibraltar (94.7 FM)[270] o Radio Andalucía Información Alxecires (98.9 FM) tienen programación informativa específica p'Alxecires ente qu'otres como Radiolé Badea de algeciras (92.1 FM),[271] Cadena Dial Campu de Xibraltar (90.2 FM),[272] 40 Principales Alxecires (95.7 FM), M80 Radiu Radio Costa del Estrechu (96.2 FM) o Kiss FM Alxecires (104.1 FM)[273] tienen programación básicamente musical con programes locales.

Televisión

Amás de los emisores de televisión xeneralistas, n'Alxecires van poder recibise al traviés de la televisión dixital terrestre trés emisores locales: Onda Alxecires, Localia TV Alxecires y Popular TV Campu de Xibraltar. Onda Alxecires, que sustituyó a finales de los años 90 a Tele Alxecires, ye la principal cadena llocal. Les sos emisiones pueden siguise más allá del propiu términu municipal d'Alxecires, n'otres llocalidaes de la badea. La base de la so programación son los informativos llocal y comarcal magar ye importante'l siguimientu que realiza d'acontecimientos tales como la Selmana Santa de la ciudá o la Feria, con especiales informativos y tresmisiones en direutu.[274] L'audiencia habitual d'esta cadena ye d'unos 80 000 ciudadanos con un 9 % de cuota de pantalla n'Alxecires y alredor del 4,5 % nel restu del área de distribución.[275]

Deporte

El Patronatu Municipal de Deportes del Conceyu d'Alxecires xestiona tantu les instalaciones deportives como distintos eventos celebraos na ciudá. N'Alxecires atópense rexistraos 29 clubes deportivos de 20 deportes distintos: atletismu, axedrez, alpinismu, baloncestu, balonmano, ciclismu, flysurf, fútbol, golf, ḥoquei, natación, natación sincronizada, pesca, petanca, piragüismu, senderismu, tenis, trial, voleibol y water-polo.[276] D'ente tolos clubes locales son l'Algeciras Club, el Balonmano Ciudá d'Alxecires, el Club Baloncesto Alxecires-CEPSA, la Unión Ciclista Algecireña o'l Club Ciclista Andalucía Nature los que cunten con mayor afición na ciudá y los que participen en campeonatos nacionales. L'Algeciras CF, anguaño nel grupu X de Tercer división, foi fundáu en 1912 y foi a lo llargo de la so historia l'equipu deportivu que mayor repercusión tuvo na ciudá. Xugó mientres nueve temporaes na Segunda división española llegando a quedar na temporada 1965-66 nel tercer puestu de dicha categoría.[277] Dos futbolistes algecireños d'esti club llegaron a xugar cola Seleición española de fútbol, Andrés Mateo y Hita.

Polideportivu municipal.

El Club Balonmano Ciudá d'Alxecires, anguaño na Segunda División Estatal, vien de la refundación del Alxecires Balonmano club desapaecíu en 2008 por cuenta de problemes económicos y que llegó a apostar tres temporaes na Lliga ASOBAL, dende 2004 a 2007, añu en que consiguió clasificase hasta les semifinales de la Copa del Rei siendo esaniciáu pol Ademar Lleón.[278] La Unión Ciclista Algecireña (UCA), perteneciente a la Federación Andaluza de Ciclismu, ye una de les asociaciones deportives más antigües de la ciudá. Foi fundada'l 15 de febreru de 1937 por Juan Pinu y Miguel Chichán, aficionaos a esti deporte, a partir de l'Asociación Deportiva Algecireña, club polideportivu fundáu en 1924. Participa y entama dellos eventos na ciudá y na contorna, ente ellos dalgunos de gran tradición como'l Gran Premiu Feria d'Alxecires, el Gran Premiu Patrona d'Alxecires o la Vuelta ciclista al Campu de Xibraltar que vieno teniendo llugar mientres cuasi dos décades rexuntando a les asociaciones de la contorna.[279]

El Club Ciclista Andalucía Nature, fundáu nel añu 2007, compite nes principales carreres ciclistes del calendariu andaluz y nacional. Ente los sos principales llogros atópense dos medayes de bronce na Copa d'Europa, delles victories na Copa d'Andalucía, medayes d'oru, plata y bronce nos Campeonatos d'Andalucía de ruta y contrarreló y decenes de victories en carreres d'un día. En 2008 creaba xunto al Conceyu de la ciudá les Escueles de Ciclismu que rexunten a cuasi un centenar de mozos. El club entama amás delles pruebes ciclistes como la Clásica d'Alxecires, la Ruta del Pavu o la Xubida a Les Pantalles.[ensin referencies]

Escueles municipales

Esiste un gran númberu d'escueles municipales de deporte xestionaes pol Patronatu Municipal: axedrez, atletismu, baloncestu, balonmano, ciclismu, fútbol, fútbol sala, natación, natación sincronizada, pesca, tiru con arcu, voleibol, water-polo, dependientes de los clubes correspondientes o de diversos colexos privaos o alcordaos de la ciudá. En cada disciplina esisten distintos entrenadores y horarios disponibles por que mozos de la ciudá puedan faer usu de les instalaciones municipales y participar nos distintos campeonatos locales, rexonales y nacionales.[280]

Instalaciones deportives
Estadiu municipal Nuevu Mirador.

Son delles les instalaciones deportives presentes na ciudá dependientes del Patronatu Municipal de Deportes.[281][282]

  • Estadiu municipal «Nuevu Mirador», onde xuega l'equipu llocal, el Algeciras Club. 1999.
  • Pabellón cubiertu «Ciudá d'Alxecires», sede del BM Ciudá d'Alxecires. 1998.
  • Pistes d'atletismu «Enrique Talavera». 1984.
  • Polideportivu municipal «El Calvariu».
  • Polideportivu «Andrés Mateo». 1996.
  • Polideportivo Manuel Marín «Periquitu». 1996.
  • Polideportivo «Juan Hita». 2006.

Eventos deportivos

Xuegos deportivos municipales

Empobinaos a les categoríes de prebenjamín, redrueyu, esquil, infantil y cadete estos xuegos deportivos celebrar con calter añal nes distintes instalaciones deportives municipales dexando'l desarrollu de competiciones de fútbol sala, tenis de mesa, axedrez, voleibol y xuegos populares ente otros.[283]

Xuegos Deportivos del Estrechu

La primer edición de los Xuegos Deportivos del Estrechu tuvo llugar en 1998 por iniciativa del Conceyu d'Alxecires y nella participaron amás de los clubes de la ciudá aquellos orixinarios de les ciudaes de Ceuta y Xibraltar. Estos xuegos taben dirixíos a mozos de 10 y 11 años y na so primer edición celebrada na ciudá pudieron practicase nes pistes d'atletismu Badea d'Alxecires un total de 15 disciplines deportives distintes. La segunda edición de los xuegos tuvieron llugar na ciudá de Ceuta y nellos participaron amás nueves de les llocalidaes de San Roque y La Línea de la Concepción. Col tiempu fueron más les disciplines deportives añadíes a los xuegos y llocalidaes participantes. D'esta miente na so tercer edición, celebrada en Xibraltar, incorporóse Los Barrios, na cuarta, celebrada en La Línea, facer Tarifa y, anque na cuarta edición retirar de la participación la ciudá de Xibraltar na so octava edición sumar a los xuegos les llocalidaes de Jimena de la frontera, Castellar de la Frontera y Tánger.[284]

La oncena edición que se celebró en 2008 tuvo llugar na ciudá de La Línea de la Concepción y nella participaron 1200 moces d'Alxecires, Los Barrios, La Línea, San Roque, Tarifa, Xibraltar y Ceuta a finales del mes de mayu.[285] La edición de 2009 tuvo llugar en San Roque y participaron un total de 201 neños algecireños de 1321 participantes en 18 disciplines deportives distintes.[286]

Carrera urbana

La carrera urbana d'Alxecires, celebrada añalmente, va desenvolver mientres 2010 la so oncena edición. Ye entamada pol Patronatu Municipal de Deportes del Conceyu de la ciudá y na so edición de 2008 tuvo una dotación total de premios de 3140 euros pa les categoríes cimeres partíos ente los diez primeros clasificaos. El percorríu base pa les categoríes de xuvenil, junior, senior y veteranos ye de 7 quilómetros con salida na sablera de Getares y llegada nel estadiu municipal d'atletismu magar les categoríes inferiores de cadete, infantil, alevina y redrueyu tienen percorríos inferiores de tres quilómetros a 800 metros.[287]

Persones destacaes

Emilio Santacana, alcalde mientres la Conferencia Internacional de 1906.
Paco de Lucía, unu de los guitarristes flamencos más importantes.
Políticos y militares
  • Almanzor (¿938?-1002), nacíu en Turrush, asentamientu extramuros d'Alxecires. El háyib del califa Hixam II foi unu de los líderes políticos y militares más destacaos del so tiempu realizando múltiples incursiones tantu nel Magreb como nos territorios cristianos del norte de la península.[288]
  • José Primo de Rivera y Ortiz de Pinedo (1777-1853), marín y políticu. Presidente de la Xunta del Almirantazgo en 1837, ministru de Marina en 1839 y xefe d'escuadra de l'armada española y comandante xeneral del Apostadero de L'Habana en 1845.[289]
Intelectuales
  • Pomponio Mela, historiador y xeógrafu turdetanu del sieglu I. Escribió un compendiu xeográficu en tres libros tituláu De Chorographia, una descripción sobre'l mundu conocíu nel so tiempu.[290]
  • José Román Corzanego (1871-1957), escritor, dibuxante y escultor. Llogró'l primer premiu na Esposición Rexonal de Granada de 1920 pola so escultura «El mestizu».[291]
  • José Luis Cano (1912-1999), poeta, editor de la revista Ínsula y creador del Premiu Adonáis. Anque conocíu pola so obra poética foi especialmente importante'l so llabor como críticu lliterariu de la Xeneración del 36.[292]
Artistes y pintores
  • Antonio José Cortés Pantoja, conocíu artísticamente como Chiquetete (Alxecires, Cádiz, 26 de xunetu de 1948) ye un cantante flamencu español.
  • Regino Martínez Basso (1845-1901), concertista de violín que formó parte de la orquesta del Teatru Real.[294]
  • Rafael Argelés (1894-1979), pintor realista d'amplia trayeutoria tantu n'España nel so exiliu n'Arxentina, a onde llegó tres la Guerra Civil.[295]
  • Ramón Puyol Román (1907-1981), pintor, ilustrador, escenógrafu y carteluista. Medaya d'oru de la Esposición Nacional de Pintura en 1933 y foi l'autor del mural del pabellón de la República Española na Esposición Internacional de París de 1937.[296]
  • Ramón Sánchez Gómez, Ramón de Algeciras (1938-2009), guitarrista flamencu. Desenvolvió gran parte de la so carrera acompañando al cantaor Camarón de la Isla col que grabó dellos discos.[297]
  • José Sánchez Gómez, Pepe de Lucía (1945), cantaor flamencu. Premiu al meyor álbum de flamencu nos Grammy Llatín de 2003. Acompañó al cante a los sos hermanos Ramón y Paco.[298]
  • Francisco Sánchez Gómez, Paco de Lucía (1947-2014), guitarrista. Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes y consideráu'l más importante tocaor de guitarra flamenca y clásica.[299]
Deportistes

Ciudaes hermaniaes

Referencies

  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. DECRETU 88/2007, de 27 de marzu, pol que s'alcuerda la formulación del Plan d'Ordenación del Territoriu del Área del Campu de Xibraltar. Boletín Oficial de la Xunta d'Andalucía.
  3. Memoria añal del Puertu d'Alxecires 2009.  p. 20. http://www.apba.es/apba/Memoria2009/files/memoria_2009.pdf. Consultáu'l 3 de marzu de 2011.
  4. Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Población por conceyu». Consultáu'l 8 de marzu de 2013.
  5. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Estadístiques municipales». Archiváu dende l'orixinal, el 10 de marzu de 2009. Consultáu'l 16 de marzu de 2009.
  6. 1 2 «Cádiz ta a un solu pasu de trate superada en población per Alxecires» (30 d'avientu de 2008). Consultáu'l 31 d'avientu de 2014.
  7. Xunta d'Andalucía, Conseyería d'Emplegu (ed.): «Plan d'Actuaciones Territoriales Integrales Preferentes pal Emplegu del Campu de Xibraltar». Archiváu dende l'orixinal, el 22 d'avientu de 2009. Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
  8. Resumen Xeneral de la Estadística Histórica dende 1962 (ed.): «Puerto del Estáu, últimos datos disponibles pa 2002». Consultáu'l 7 de febreru de 2009.
  9. Eleconomista.com (ed.): «Puertu Alxecires repite como primero Mediterraneu tráficu contenedores». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  10. International Organization of Ports and Harbors (ed.): «World Port Traffic League 2005». Archiváu dende l'orixinal, el 12 de xunu de 2009. Consultáu'l 1 de xunetu de 2009.
  11. 1 2 3 Madoz, Pascual (1845). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Establecimientu Lliterariu-tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti.
  12. 1 2 3 4 5 6 7 Montero, Francisco María (1860). Historia de Xibraltar y del so campu. Imprenta de la Revista médica.
  13. 1 2 3 4 5 6 De Castro y Rossy, Adolfo (1858). Historia de Cádiz y la so provincia. Cádiz: Imprenta de la Revista Médica, páx. 826.
  14. Torremocha Silva, Antonio (2002). II Congresu internacional la ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb. Excelentísimo Conceyu d'Alxecires, Fundación El Legáu Andalusí, Conseyería de Cultura (Xunta d'Andalucía), páx. 454. ISBN 8493205176.
  15. 1 2 Gómez Navarro, José Luis (2004). Historia universal. Pearson Educación. ISBN 9702605423.
  16. José Sotu Chica y Ana María Berenjeno (2014). «La última posesión bizantina na península ibérica: Mesopotamenoi-Mesopotaminoi. Nueves aportaciones pa la so identificación.». II Xornaes d'Estudios Bizantinos: De Roma a Bizancio: el territoriu nel sureste peninsular. http://digibug.ugr.es/bitstream/10481/32891/1/SotoChica_Mesopotamenoi.pdf.
  17. Flórez, Henrique (1752). España Sagrada: Theatro geographico-históricu de la Ilesia d'España. Oficina d'Antonio Marín, páx. 36.
  18. 1 2 VV. AA. (1996). Boletín de la Real Academia de la Historia. Tomu CXCIII. Númberu II.. Real Academia de la Historia, páx. p. 235.
  19. Gozalbes Cravioto, Carlos (1995). «La mariña del Campu de Xibraltar nos portulanos medievales.». Almoraima (13). ISSN 1133-5319, pp. 163-173. http://mancomunidadcg.org/IECG/doc/revistes/Almoraima%2013-Articulo%2014.pdf.
  20. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Memoria xeneral del Plan d'Ordenación urbana d'Alxecires, p. 23». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  21. Xunta d'Andalucía, Conseyería de Medioambiente (ed.): «Recursos Naturales/Suelo/Elementos_traza/PDFs/4_Geologia_Litologia.pdf Estudio d'elementos traza en suelos d'Andalucía I, p. 106». Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  22. Estera Martín, Manuel (xunetu/agostu 1984). «Geoloxía del Estrechu de Xibraltar». Revista d'Obres Públiques, p. 510 (3227). ISSN 0034-8619. http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf.
  23. Estera Martín, Manuel (xunetu/agostu 1984). «Geoloxía del Estrechu de Xibraltar». Revista d'Obres Públiques, p. 507 (3227). ISSN 0034-8619. http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf.
  24. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Memoria xeneral del Plan d'Ordenación urbana d'Alxecires, p. 25». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  25. 1 2 Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 37». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  26. Ceballos, Luis (1930). Vexetación forestal de la provincia de Cádiz. Institutu forestal d'investigaciones y experiencia, páx. 20.
  27. 1 2 3 Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 42». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  28. Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente (ed.): «Paraxa natural Marismas del Río Palmonos». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunu de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  29. 1 2 Ministeriu de Mediu Ambiente (ed.): «Sistema dunar del Rinconcillo». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  30. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 96». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  31. 1 2 Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de playa». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  32. Ministeriu de Mediu Ambiente (ed.): «Sistema dunar de Getares». Consultáu'l 28 de febreru de 2009.
  33. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 80». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  34. Xunta d'Andalucía (ed.): «PORN y PRUG del Parque natural del Estrechu, Conseyería de Mediu Ambiente». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunu de 2009. Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  35. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Plan Estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 15.». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'avientu de 2009. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  36. Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente. (ed.): «Paraxa Natural Marismas del Río Palmonos». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunu de 2009. Consultáu'l 20 de febreru de 2009.
  37. Anal del Real Xardín Botánicu (ed.): «Ensayo bioxeográficu de los pteridófitos de les Sierres d'Alxecires». Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  38. Consejería de Mediu Ambiente, Xunta d'Andalucía (ed.): «Plan Xeneral d'Ordenación del Parque natural de Les Sufrerales, p. 15». Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  39. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 46». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  40. Ministeriu de Mediu Ambiente (ed.): «Identificación de les árees d'especial interés pal caltenimientu de los cetáceos nel Mediterraneu español». Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  41. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Memoria Xeneral del Plan d'Ordenación Urbana d'Alxecires, p. 27». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  42. Fernández Cachu, Silvia (1995). «Evolución del poblamientu nel términu municipal d'Alxecires: una perspeutiva arqueolóxica». Almoraima. Revista d'Estudios Campogibraltareños (14):  p. 4. ISSN 1133-5319. http://alojamientos.us.es/atles/documentos/articulos/poblamientoalgeciras.pdf.
  43. 1 2 d'Alxecires: una perspeutiva arqueolóxica]». Almoraima. Revista d'Estudios Campogibraltareños (14). 1133-5319. http://alojamientos.us.es/atles/documentos/articulos/poblamientoalgeciras.pdf.
  44. Marfil Ruiz, Pedro F. y De Vicente Lara, Xuan I. (1991). «Cavilgues en redol al afayu de cerámica helenística n'Alxecires». Almoraima, Revista d'estudios campogibraltareños (6). ISSN 1133-5319. http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%206-Articulo%209.pdf.
  45. 1 2 Lagóstena Barrios, Lázaro (2001). La producción de mueyos y conserves de pexe na Hispania Romana, II e.C.-VI d. C.. Edicions Universitat Barcelona. ISBN 8447526240.
  46. Gozalbes Cravioto, Enrique (1995). «Aspecto de la crisis del baxu Imperiu romanu na contorna del Campu de Xibraltar p. 114». Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños (13). ISSN 1133-5319. http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%2013-Articulo%209.pdf.
  47. Livermore, Harold (1965). La islla de los vándalos. Actes del segundu congresu internacional d'hispanistes. http://cvc.cervantes.es/obref/aih/pdf/02/aih_02_1_036.pdf.
  48. (2002) II Congresu Internacional «La ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb». Fundación El legáu andalusì, páx. 300.
  49. Varios autor (2001). Historia d'Alxecires (3 tomos). Diputación de Cádiz, páx. 237. ISBN 84-95388-34-0.
  50. Delgado Hernández, Antonio; et al. (2001). Estudio de Numismática arábigu-hispana: Considerada como comprobante históricu de la dominación islámica de la Península. Real Academia de la Historia, páx. 127. ISBN 8489512892.
  51. 1 2 3 Cortada, Juan (1841). Historia d'España: Dende los tiempos más remotos hasta 1839. Imprenta d'A. Brusi.
  52. Patxot y Ferrer, Fernando (1858). Anal d'España, por Ortiz de la Vega. Imprenta de Don José Cuesta, páx. 73.
  53. Patxot y Ferrer, Fernando (1858). Anal d'España, por Ortiz de la Vega. Imprenta de Don José Cuesta, páx. 157.
  54. Cantù, Cesara (1866). Historia universal. Madrid: Imprenta de Gaspar y Roig.
  55. (1857) Memorial históricu español.
  56. Patxot y Ferrer, Fernando (1858). Anal d'España, por Ortiz de la Vega. Imprenta de Don José Cuesta, páx. 162.
  57. VV. AA. (2002). II Congresu internacional «La ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb». Fundación «El legáu andalusí», páx. 316. ISBN 8493205176.
  58. Ascargorta (1861). Baudry: Compendio de la historia d'España, páx. 132.
  59. 1 2 de Paula Mellado, Francisco. Establecimientu Tipográficu de Mellado: Enciclopedia moderna: Diccionariu Universal de Lliteratura, Ciencies, Artes, Agricultura, Industria y Comerciu Vol. 2, páx. 84.
  60. Martín Gutiérrez, Diego J.. «Nueva lluz sobre la conflictiva donación a Xibraltar del términu algecireño». Historia del Derechu. Centru Universitariu de Derechu d'Alxecires (UCA). http://www.historiadelderecho.es/h%20dcho/investigacion/ADMINISTRACION%20LOCAL/La%20donacion%20algeciras.pdf.
  61. Capel Sáez, Horacio (1983). Los inxenieros militares n'España, sieglu XVIII. Edicions Universitat Barcelona, páx. 77. ISBN 8475281176.
  62. Villatoro Nobre, Antonio Jesús (1988). «Alxecires y el movimientu cantonalista». Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños (0). http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%200%20Suplementu%20Cantonalismu-Articulo%201.pdf.
  63. Del Castillo, Luis Alberto (1988). «El cantón d'Alxecires nes actes municipales». Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños (0). http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%200%20Suplementu%20Cantonalismu-Articulo%202.pdf.
  64. 1 2 Suárez Fernández, Luis; Ruiz Manjón-Cabeza, Octavio (1981). La segunda República y la guerra (tomu XVII). Ediciones Rialp. ISBN 8432121150.
  65. Ministeriu de Defensa (ed.): «Les aiciones navales de la Guerra Civil española». Consultáu'l 25 de xineru de 2009.
  66. Hemeroteca ABC (ed.): «El Xaime I y la Llibertá bombardean con gran eficacia Ceuta y Alxecires». Consultáu'l 18 de mayu de 2010.
  67. Ponencia del primer congresu de ciencia rexonal d'Andalucía, Universidá de Cádiz (ed.): «El Campu de Xibraltar, frontera y ponte». Consultáu'l 25 de marzu de 2009.
  68. Universidá autónoma de Madrid (ed.): «Una década de camín del Estrechu». Consultáu'l 25 de marzu de 2009.
  69. BOJA (ed.): «Resoluci ón de 23 d'avientu de 2014, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del escudu del conceyu d'Alxecires (Cádiz).». Consultáu'l 6 d'abril de 2015.
  70. Xunta d'Andalucía, Conseyería de Gobernación (ed.): «BOJA Resolución de 22 d'ochobre de 2008, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del Escudu de la provincia de Cádiz». Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  71. «xunta/rexistra/escudu/la ciudá/algeciras.html La Xunta rexistra l'escudu de la ciudá d'Alxecires». Consultáu'l 6 d'abril de 2015.
  72. «so/escudu/entá/hoy/non/esta/regularizáu.html Alxecires afita cómo va ser el so escudu, qu'entá güei nun ta regularizáu». Consultáu'l 6 d'abril de 2015.
  73. VV. AA. (2001). Historia d'Alxecires, tomu 3, p. 236. Diputación de Cádiz. ISBN 84-95388-34-0.
  74. Madoz, Pascual (1845). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, páx. 571.
  75. VV. AA. (2001). Historia d'Alxecires, tomu 3, p. 237. Diputación de Cádiz. ISBN 84-95388-34-0.
  76. «Real decretu concediendo al Conceyu d'Alxecires, provincia de Cádiz, el tratamientu d'Excelencia.». Gaceta de Madrid nᵘ195 páx. 183 (13 de xunetu de 1892). Consultáu'l 4 de xunu de 2009. «Queriendo dar prueba de Mi Real apreciu á la ciudad de Algeciras, provincia de Cádiz, por aumento de su población, desarrollo de su agricultura, industria y comercio y por su constante adhesión a la Monarquía constitucional; en nombre de Mi Augusto Hijo el REY D. Alfonsu XIII, y como REINA Regente del Reino, Vengo a concender á su Ayuntamiento el tratamiento de Excelencia. Dado en Palacio á doce de Julio de mil ochocientos noventa y dos.
    María Cristina
    El Ministru de la Gobernación
    Raimundo Fernández Villaverde»
  77. Montero, Francisco María (1860). Historia de Xibraltar y del so campu. Imprenta de la Revista médica, páx. 196.
  78. Montero, Francisco María (1860). Historia de Xibraltar y del so campu. Imprenta de la Revista Médica, páx. 325.
  79. Capel Sáez, Horacio (1983). Los inxenieros militares n'España, Sieglu XVIII: Repertoriu biográficu ya inventariu del so llabor científico y espacial. Edicions Universitat Barcelona, páx. 77. ISBN 8475281176.
  80. Biblioteca Dixital Hispánica (ed.): «TO6N-02507?func=results-jump-full&set_entry=000128 Carta de la Badea de Xibraltar en 1779». Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
  81. Darío, Rubén (1904). Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes: Tierres solares, páx. 123.
  82. Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu (ed.): «Evolución Urbana del conceyu d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 20 de mayu de 2009. Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  83. Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu (ed.): «Ordenación Xeneral Territoriu Municipal». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  84. Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu (ed.): «Ordenación Xeneral Territoriu Municipal». Archiváu dende l'orixinal, el 20 de mayu de 2009. Consultáu'l 18 de febreru de 2009.
  85. «LEY 57/2003, de 16 d'avientu, de midíes pa la modernización del gobiernu llocal». BOE. Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  86. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de Participación Ciudadana, reglamentu». Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'avientu de 2009. Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  87. «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral». BOE. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  88. «Noticies 20 d'abril de 1979.». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  89. «Noticies 2 de xunetu de 1983». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  90. Xunta Eleutoral Central (ed.): «BOE 20 de xunetu de 1987». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  91. «Noticies 15 de xunu de 1991». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  92. «Noticies 1 de payares de 1991». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  93. «Noticies 18 de xunu de 1995». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  94. «L'andalucista Patricio González va gobernar en minoría en siendo reelixíu como rexidor d'Alxecires». Consultáu'l 21 d'abril de 2015.
  95. «González presume de dignidá por vencer l'alcaldía al PSOE periódicu = El País». Consultáu'l 22 d'abril de 2015.
  96. Tomás Herrera, nuevu subdelegáu de la Xunta nel Campu de Xibraltar. Ideal. 28 de setiembre de 2010. https://www.ideal.es/percancies/20100928/mas-actualidad/andalucia/tomes-ferrera-nuevu-subdelegáu-xunta_201009281442.html.
  97. Diego Sánchez Rull (PSOE) toma'l cayáu de mandu d'Alxecires col sofitu d'IX periódicu = El Mundo. 15 d'ochobre de 2010. https://www.elmundo.es/elmundo/2010/10/15/andalucia/1287136128.html.
  98. MIR (ed.): «Eleiciones municipales Alxecires 2011». Consultáu'l 11 de xunu de 2011.
  99. Conceyu d'Alxecires (ed.): «José Ignacio Landaluce ye dende güei el séptino alcalde democráticu d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 12 de xunu de 2011. Consultáu'l 11 de xunu de 2011.
  100. «conceyales/pp.html Landaluce volverá ser investido güei alcalde col sofitu de los conceyales del PP periódicu = Europa Sur». Consultáu'l 13 de xunu de 2015.
  101. «DECRETO 113/1997, de 8 d'abril, pol que se crea la Subdelegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar». BOJA. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  102. «ALCUERDO de 22 d'avientu de 1998, del Conseyu de Gobiernu, pol que se desenvuelven les competencies del Subdelegáu del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar». BOJA. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  103. «ORDE PRE/2424/2002, de 3 d'ochobre, pola que se crea la Oficina de Coordinación de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar». BOE. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  104. «oficina/unica/toa/espana.html Una oficina única en toa España». Archiváu dende l'oficina/unica/toa/espana.html orixinal, el 15 de setiembre de 2011. Consultáu'l 29 de setiembre de 2010.
  105. «Campu de Xibraltar: l'orde públicu pasa al Gobiernu Civil». Consultáu'l 22 de xineru de 2013.
  106. «Orde de 7 de payares de 1997 pola que se desenvuelve'l real decreto 1330/1997, de 1 d'agostu, d'integración de servicios periféricos y d'estructura de les delegaciones del gobierno». BOE. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  107. «ORDE de 30 d'agostu de 2000 pola que se crea'l nuevu Centru Penitenciariu d'Alxecires». BOE. Consultáu'l 15 de mayu de 2009.
  108. Cada funcionariu de Puertu 3 xixila a 90 presos, cuasi'l triple de lo aparente. Diario de Jerez. 21 d'abril de 2010. http://www.diariodejerez.es/article/provincia/682766/cada/funcionariu/puertu/xixila/presos/cuasi/triple/lo/idoneo.html.
  109. Conseyu Xeneral Procuradores d'España (ed.): «Partíu xudicial númberu 3 de Cádiz». Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  110. Xunta d'Andalucía (ed.): «Consejería de Xusticia y Alministración pública, Direutoriu de Xulgaos y Audiencies Provinciales». Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
  111. Conceyu d'Alxecires (ed.): . Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  112. VV. AA. (2001). Historia d'Alxecires. Diputación de Cádiz, páx. 48 y 88. ISBN 84-95388-34-0.
  113. INE (ed.): «Censos respeutivos.&divi=DPOH&capitulo=Poblaci%F3n+de+fechu+por+conceyos+dende+1900&tabla=C%Y1diz&his=0 Censo históricu d'Alxecires». Consultáu'l 19 de febreru de 2009.
  114. INE 2014
  115. Institutu Nacional d'Estadística, España. (ed.): . Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
  116. Institutu Nacional d'Estadística (INE) España (ed.): «Población de conceyos españoles. Serie histórica. Alxecires». Consultáu'l 3 de payares de 2011.
  117. Institutu Nacional d'Estadística, España. (ed.): . Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
  118. APBA (ed.): «Noticies: El Puertu d'Alxecires sigue liderando'l Sistema Portuariu Español». Consultáu'l 28 de febreru de 2009.
  119. APBA (ed.): «El puertu: tráfico». Consultáu'l 28 de febreru de 2009.
  120. Institutu d'estadística d'Andalucía (ed.): «Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  121. Consejería d'Agricultura y Pesca, Xunta d'Andalucía (ed.): «Puertu d'Alxecires, pesca, estadístiques 1985-1999». Consultáu'l 29 d'abril de 2009.
  122. Ecoloxistes n'aición. Cádiz (ed.): «N'aición pel nuesu mares. Estrechu de Xibraltar. Pesca». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunu de 2008. Consultáu'l 11 de febreru de 2009.
  123. Plan estratéxicu Alxecires 2015 (ed.): «Primer meyora de conclusiones, p. 20». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'avientu de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  124. Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar (ed.): «Polígonu industrial de Los Guijos». Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  125. Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar (ed.): «Polígonu industrial de Les Piles». Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  126. Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar (ed.): «Polígonu industrial de Cortixu Real». Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  127. Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar (ed.): «Polígonu industrial de La Menacha». Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  128. Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar (ed.): «Informe industries». Archiváu dende l'orixinal, el 1 de febreru de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  129. Delegación d'Urbanismu, Conceyu d'Alxecires (ed.): «Aprobación modificación convenio de desarrollu suscritu'l 14/4/08 pol Exmo. Conceyu d'Alxecires y el Consorciu de la Zona Franca de Cádiz pa la promoción del área d'actuación Los Pastores P.P. sector 8». Archiváu dende l'orixinal, el 9 de marzu de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  130. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 20.». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'avientu de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  131. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 22.». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'avientu de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  132. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'avientu de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  133. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Turímetro correspondiente al primer trimestre de 2007». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  134. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de Turismu. Fundación municipal de Turismu». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  135. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de Turismu. Proyeuto». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  136. Institutu d'Estadística d'Andalucía (ed.): «Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  137. Web corporativa de Gas Natural (ed.): «Noticies del 15 de marzu de 2007». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  138. Web corporativa de Gas Natural (ed.): «Noticies del 15 de payares de 2006». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  139. Confederación d'empresarios d'Andalucía (ed.): «Situación enerxética d'Andalucía». Consultáu'l 27 de marzu de 2009.
  140. Compañía Loxística d'Hidrocarburos (ed.): «Infraestructures de la Comunidá d'Andalucía: Instalación d'Almacenamientu d'Alxecires». Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  141. «Resolución de 3 de payares de 2008, de la Secretaría d'Estáu de Cambéu Climáticu, pola que se formula declaración d'impautu ambiental del proyeutu Ampliación de les instalaciones de la Compañía Loxística d'Hidrocarburos nel puertu Badea d'Alxecires.». BOE. Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  142. EMALGESA (ed.): «EMALGESA, Información xeneral». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  143. Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar (ed.): «AGÜES Y BORRAFES DEL CAMPU DE XIBRALTAR, SA (ARCGISA)». Archiváu dende l'orixinal, el 11 d'avientu de 2009. Consultáu'l 12 de xineru de 2010.
  144. 1 2 Conceyu d'Alxecires (ed.): «Diagnósticu ambiental d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2009. Consultáu'l 5 de febreru de 2009.
  145. EMALGESA (ed.): «EMALGESA, control calidable d'enaguar». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  146. EMALGESA (ed.): «EMALGESA, control de la EDAR». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  147. «Resolución de la Direición Xeneral de l'Agua, de fecha 30 de xunu de 2005, sobre información pública del estudiu d'impautu ambiental del anteproyeutu de la estación depuradora d'agües residuales d'Alxecires». BOE. Consultáu'l 5 de febreru de 2009.
  148. «La depuradora d'Alxecires entra en funcionamientu periódicu = El País». Consultáu'l 3 de payares de 2011.
  149. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de llimpieza. Descripción xeneral de los servicios». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  150. Delegación de Llimpieza, Conceyu d'Alxecires (ed.): «Punto llimpios». Consultáu'l 10 de mayu de 2010.
  151. Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente (ed.): «Plan d'ordenación del territoriu del Campu de Xibraltar, evaluación ambiental estratéxica». Consultáu'l 5 de febreru de 2009.
  152. Mercalgeciras (ed.): «nuesa-empresa.html Mercalgeciras, La nuesa empresa». Consultáu'l 12 de xineru de 2009.
  153. Mercasa (ed.): «Mercasa, Rede de Mercas». Archiváu dende l'orixinal, el 9 de febreru de 2009. Consultáu'l 12 de xineru de 2009.
  154. Mercasa (ed.): «Mercasa, datos xenerales de Mercalgeciras». Archiváu dende l'orixinal, el 10 de febreru de 2009. Consultáu'l 12 de xineru de 2009.
  155. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación d'Educación, guía de centros docentes». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  156. Universidá de Cádiz (ed.): «Escuela Politéunica Cimera d'Alxecires». Consultáu'l 28 de febreru de 2009.
  157. Universidá de Cádiz (ed.): «Facultá d'enfermería». Consultáu'l 12 d'ochobre de 2011.
  158. Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar (ed.): «Escuela Universitaria d'Estudios Xurídicos y Económicos «Francisco Tomás y Valiente»». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2009. Consultáu'l 28 de febreru de 2009.
  159. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación d'educación. Centros, aules y alumnos participantes na ufierta educativa municipal 2007/2008». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  160. UCA (ed.): «UCA noticies, Naz la Fundación Campus Teunolóxicu d'Alxecires». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  161. Xunta d'Andalucía (ed.): «Conseyería de la Presidencia, noticies 17 d'avientu de 2008». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  162. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación d'Urbanismu, noticies 17-12-08». Archiváu dende l'orixinal, el 1 de xunetu de 2010. Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  163. Delegación d'Urbanismu, Conceyu d'Alxecires (ed.): «Plan parcial nel sector 4 sup «Alamillos Oeste»». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 14 de mayu de 2009.
  164. Serviciu Andaluz de Salú (ed.): «Consejería de Salú, distritu AGS Campu de Xibraltar». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  165. Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. (ed.): «Distrito sanitarios d'Andalucía». Archiváu dende l'orixinal, el 2 de mayu de 2009. Consultáu'l 16 de marzu de 2009.
  166. Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. (ed.): «Infraestructura Sanitaria Pública d'Andalucía». Consultáu'l 15 de xineru de 2009.
  167. Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. (ed.): «Distritu: AGS. Campu de Xibraltar». Consultáu'l 16 de marzu de 2009.
  168. Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. (ed.): «Información por centros, Hospital Punta d'Europa». Consultáu'l 16 de marzu de 2009.
  169. «Resolución de 17 de febreru de 2009, de la Direición Xerencia del Serviciu Andaluz de Salú». BOE. Consultáu'l 15 de mayu de 2009.
  170. Serviciu Andaluz de Salú, Xunta d'Andalucía. (ed.): «Noticies: La Xunta saca a concursu la redaición del proyeutu del centru amiesto al Hospital Punta d'Europa». Consultáu'l 12 de mayu de 2009.
  171. Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. (ed.): «Información per centros, Alxecires». Consultáu'l 16 de marzu de 2009.
  172. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Fundación Municipal d'Igualdá y Bienestar Social». Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  173. Unión d'asociaciones y entidaes d'atención al drogodependiente (ed.): «Barriu Vivu, Coordinadora de llucha contra la drogodependencia». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de mayu de 2009. Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  174. Comité Ciudadanu Anti-SIDA del Campu de Xibraltar (ed.): «Comité Ciudadanu Anti-SIDA del Campu de Xibraltar, información xeneral». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunetu de 2008. Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  175. Federación Andaluza d'Alcohólicos Rehabilitaos (ed.): «Asociación d'alcohólicos rehabilitaos L'Ancla». Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  176. Alxecires Acueye (ed.): «Alxecires Acueye». Archiváu dende l'orixinal, el 9 de mayu de 2009. Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  177. Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía (ed.): «Delegaciones Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía». Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  178. Cáritas diocesana de Cádiz y Ceuta (ed.): «Cáritas Alxecires». Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  179. Elestrecho.com (ed.): «ONGs comarcales». Consultáu'l 8 de marzu de 2009.
  180. Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu (ed.): «Ordenanza Municipal Reguladora de Tráficu». Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'avientu de 2009. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
  181. Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu (ed.): «Delegación de Tráficu, oxetivos». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2009. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
  182. «Delegación de Tráficu, Autorizaciones más comunes y documentación a apurrir pol solicitante editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2009. Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  183. La Caixa (ed.): «Anuariu Económicu d'España 2011 La Caixa (Alxecires)». Consultáu'l 8 de marzu de 2013.
  184. Delgado Gómez, Alxecires en blancu y negru, p. 163.
  185. Torremocha Silva. (1985) Guía escolar d'Alxecires, p. 387.
  186. Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar (ed.): «Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Ubicación». Archiváu dende l'orixinal, el 11 de xunu de 2009. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  187. Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar (ed.): «Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Planu de zonificación». Archiváu dende l'orixinal, el 24 de xunetu de 2011. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  188. Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar (ed.): «Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Llinies y horarios». Archiváu dende l'orixinal, el 15 de marzu de 2010. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  189. CTM (ed.): «CTM. Historia». Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  190. Grupu Ruiz (ed.): «Grupu Ruiz, noticies». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2008. Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  191. Grupu Ruiz (ed.): «CTM Grupo Ruiz». Consultáu'l 5 de xunetu de 2009.
  192. «Guía Llinies d'autobuses urbanos d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2009.
  193. Serviciu Urbanu d'Alxecires Llinies, paraes, horarios y frecuencia. Conceyu d'Alxecires.
  194. Xunta d'Andalucía (ed.): «Alcuerdo marcu de collaboración ente la Conseyería de Fomentu y Vivienda y el Conceyu d'Alxecires pal desarrollu d'actuaciones nel fomentu del tresporte en bicicleta y la so integración na movilidá urbana de la ciudá d'Alxecires.». Consultáu'l 17 de xunu de 2017.
  195. Consejería de Fomentu y Vivienda. Xunta d'Andalucía (ed.): «Plan andaluz de la bicicleta. PAB 2014-2020». Consultáu'l 17 de xunu de 2017.
  196. Consejería de Cultura, Xunta d'Andalucía (ed.): «ferrocarril inglesa_algeciras-bobadilla_ph55x.pdf La llinia de ferrocarril inglesa Alxecires-Bobadilla». Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  197. «corredor ferroviariu_de_la mariña_del sol.html Licitadas les primeres obres del Corredor Ferroviariu de la Costa del Sol».
  198. «el_dia/Alxecires.htm LÍNEA D'ALTA VELOCIDÁ ANTEQUERA – ALXECIRES». Archiváu dende l'el_dia/Alxecires.htm orixinal, el 14 d'abril de 2017.
  199. Ministeriu de Fomentu (ed.): «Fomento licita l'Estudiu informativu de la integración del ferrocarril n'Alxecires». Consultáu'l 26 de marzu de 2009.
  200. APBA (ed.): «APBA, Destino Ceuta-Tánger». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  201. Europa Press: «La Operación Paso del Estrechu raspia'l millón de pasaxeros tres 3 meses.» El Mundo. Consultáu'l 3 de xunu de 2017.
  202. Ministeriu del Interior (ed.): «Direición Xeneral de Proteición Civil y Emergencia». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  203. Ministeriu del Interior (ed.): «Direición Xeneral de Proteición Civil y Emerxencies. Nota de Prensa». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  204. AENA (ed.): «Aeropuertu del Mundu coneutaos con Xerez de la Frontera». Consultáu'l 30 de setiembre de 2007.
  205. AENA (ed.): «Aeropuertu del Mundu coneutaos con Xerez de la Frontera». Consultáu'l 27 d'ochobre de 2007.
  206. «Resolución 315 de 31/12/2008». BOE. Consultáu'l 11 de xineru de 2009.
  207. Helicópteros del Sureste. «INAER va xunir Ceuta y Alxecires en 7 minutos.»
  208. Xunta d'Andalucía (ed.): «Horno romanos de «El Rinconcillo»». Consultáu'l 22 de xineru de 2009.
  209. «RESOLUCIÓN de 27 de mayu de 2002, de la Direición Xeneral de Bienes Culturales de la Conseyería de Cultura, pola que se incoa el procedimientu pa la declaración como bien d'interés cultural, categoría zona arqueolóxica, del xacimientu denomináu Factoría Romana de Salazones, n'Alxecires». BOE. Consultáu'l 22 de xineru de 2009.
  210. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación d'Urbanismu. Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 14». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  211. Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 12». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  212. Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 20». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  213. 1 2 Xunta d'Andalucía, Conseyería de Cultura (ed.): «Les Cases Consistoriales d'Alxecires, testigos de la historia». Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  214. Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 31». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  215. Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 73». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  216. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 83». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 21 de marzu de 2009.
  217. Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 87». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 21 de marzu de 2009.
  218. Fundación municipal de Cultura d'Alxecires (ed.): «Monumento: Acueductos de Los Arcos». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2008. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  219. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Monumento: Acueductu». Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  220. Xunta d'Andalucía (ed.): «llugar_en_el patrimoniu.ph_15._pp._110-115.pdf Información de Bienes Culturales». Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  221. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Monumento: Mercáu de Abastos». Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  222. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 33». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 21 de marzu de 2009.
  223. Xunta d'Andalucía (ed.): «BOJA Resolución de 21 de mayu de 2007, de la Direición Xeneral de Bienes Culturales, pola que se incoa el procedimientu pa la inscripción coleutiva, con calter xenéricu, nel Catálogu Xeneral de Patrimoniu Históricu Andaluz de dos bienes inmuebles del sieglu XX d'Alxecires». Consultáu'l 6 de febreru de 2009.
  224. Escuela d'Arte d'Alxecires (ed.): «Escuela d'Arte d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de xineru de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  225. Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano (ed.): «Capilla de La nuesa Señora d'Europa». Archiváu dende l'orixinal, el 11 de marzu de 2010. Consultáu'l 19 d'abril de 2009.
  226. 1 2 Turismu Campu de Xibraltar, Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar (ed.): «Monumento d'Alxecires». Consultáu'l 19 d'abril de 2009.
  227. Fundación Municipal de Cultura d'Alxecires (ed.): «Monumento: Ilesia de La Palma». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2008. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  228. Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires (ed.): «Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición. p. 23». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'avientu de 2009. Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  229. Torremocha Silva, Antonio (2012). Alxecires, monumentos y edificios históricos, páx. 254. ISBN 978-84-616-1539-1.
  230. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Ficha téunica del parque de María Cristina». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2009. Consultáu'l 19 de xineru de 2009.
  231. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Parques y xardinos d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2009. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
  232. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de parques y jardín». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2009. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
  233. «Resolución 233 de 29/09/2005 Sec 5 Páx.8739 a 8739. Resolución de l'Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires pola que se convoca puya pa l'axudicación de les obres del Proyeutu de Parque del Centenariu na Punta de San García. Alxecires»». BOE. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
  234. «gargüelu/capitan.html Pol Gargüelu del Capitán (I)».
  235. «Puerta verde d'Alxecires».
  236. Xunta d'Andalucía (ed.): «Rexistru+de+Museos+de+Andaluc%EDa&día=10&id=1&ch=240&ca=604&cu=98&cmd=busqueda2.jsp&men=6&men2=2&v=3&cd=3344 Consejería de Cultura. Muséu municipal d'Alxecires». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  237. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Centro d'Interpretación de la Cultura Andalusí». Archiváu dende l'orixinal, el 7 d'abril de 2012. Consultáu'l 2 de payares de 2011.
  238. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Muséu d'Arte Sacro». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2008. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  239. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Certamen». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  240. Archivo municipal d'Alxecires (ed.): «Archivo municipal d'Alxecires». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  241. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Biblioteques municipales». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2009. Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  242. UFCA, Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires (ed.): «UFCA, Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  243. AMP Victoria Kent (ed.): «[Revista intercultural Trés orielles p. 56]». Archiváu dende l'orixinal, el 27 de marzu de 2009. Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  244. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Coleición Bahía». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2008. Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  245. Fundación municipal de cultura José Luis Cano (ed.): «Coleición Narrativa». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2008. Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  246. Guía de concursos lliterarios (ed.): «Fallo del XIX Premiu de Narrativa Ciudá d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 10 de xunetu de 2007. Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  247. Conceyu d'Alxecires, Delegación de mocedá (ed.): «Certame de microrrelatu nuevu Ciudá d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'avientu de 2009. Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  248. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Conceyu d'Alxecires, fiestes». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  249. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Bases pal concursu d'agrupaciones comarcal y Ceuta 2009». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  250. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Antroxu especial 2009. Eleición de reina y ninfes». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  251. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Calendariu de feches señalaes y festivos n'Alxecires pa 2009». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  252. Conceyu de Tarifa, Aula abierta (ed.): «Modalidad llingüística andaluza, p. 8». Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  253. Pilar García Moutón (ed.): «L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 18». Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  254. Pilar García Moutón (ed.): «L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 12». Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  255. Pilar García Moutón (ed.): «L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 15». Consultáu'l 9 de marzu de 2009.
  256. Conceyu de Tarifa, Aula abierta (ed.): «Modalidad llingüística andaluza, p. 3». Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  257. Montero Sánchez, Sebastián (2010). La fala del Campu de Xibraltar. Quorum Editor. ISBN 978-84-92581-25-2.
  258. Calvo Pérez, Xunetu (2001). Contauto interlingüístico y intercultural nel mundu hispanu. Universitat de València, páx. 102. ISBN 8437049490.
  259. de las Heras Borrero, Jerónimo; et al.. Estudio sobre la modalidá llingüística andaluza nes aules, páx. 127. ISBN 84-931191-05.
  260. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Delegación de feria y fiestes, XXIII Xornaes Taurines Ciudá d'Alxecires». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  261. La Xunta d'Andalucía va destinar cuasi 300.000 euros a les escueles taurines. ABC. 21 d'agostu de 2004. http://portaltaurino.com/andalucia/autoridá/andalucia_subvenciones_escueles_agosto_2004.htm.
  262. portaltaurino.com (ed.): «Escueles taurines de Cádiz». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  263. portaltaurino.com (ed.): «Toro n'Alxecires». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  264. palatayoro.org (ed.): «Plaza de Toros d'Alxecires». Consultáu'l 21 de xineru de 2009.
  265. «Europa Sur 20 años, 1989-2009.». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'avientu de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  266. OJD.es (ed.): «Dato d'espardimientu de periódicos españoles controlaos por OJD». Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'avientu de 2008. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  267. Grupu diariu Área (ed.): . Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  268. Cadena SER (ed.): «Cadena SER, emisores de Cádiz». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de xineru de 2009. Consultáu'l 15 de xineru de 2009.
  269. Onda Cero (ed.): «Onda Cero, frecuencies n'Andalucía». Consultáu'l 15 de xineru de 2009.
  270. COPE (ed.): «COPE, emisora Campu de Xibraltar, La Línea». Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  271. Radiolé (ed.): «Radiolé emisores». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de febreru de 2009. Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  272. Cadena Dial (ed.): «Cadena Dial Emisores, Campu de Xibraltar». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de febreru de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  273. Kiss FM (ed.): «Kiss FM, frecuencies». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de marzu de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  274. Onda Alxecires (ed.): «Onda Alxecires, programación». Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  275. Audiencia.org (ed.): «Estudio d'Audiencia de Onda Alxecires». Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  276. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Patronatu Municipal de Deportes, clubes». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2009. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  277. Algeciras Club, Web Oficial (ed.): «Historia del Algeciras Club». Archiváu dende l'orixinal, el 3 de marzu de 2009. Consultáu'l 7 de febreru de 2009.
  278. Club Balonmano Ciudad d'Alxecires, Web Oficial (ed.): «Historia del Club Balonmano Ciudad d'Alxecires». Consultáu'l 7 de febreru de 2009.
  279. Unión Ciclista Algecireña (ed.): «Web oficial». Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  280. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Patronatu Municipal de Deportes, escueles municipales». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de febreru de 2009. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  281. Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu d'Alxecires (ed.): «Rellación d'instalaciones deportives dependientes del Patronatu Municipal de Deportes». Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'avientu de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  282. Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu d'Alxecires (ed.): «Ordenanza fiscal reguladora de la tasa polos servicios deportivos municipales 2009». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de febreru de 2009. Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
  283. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Patronatu Municipal de Deportes». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2009. Consultáu'l 18 de xineru de 2009.
  284. Conceyu d'Alxecires (ed.): «Patronatu Municipal de deportes». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2009. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  285. Institutu Municipal de Deportes, Conceyu de La Línea (ed.): «Presentación oficial de los XI xuegos deportivos del Estrechu». Archiváu dende l'orixinal, el 27 de marzu de 2010. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  286. Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu de San Roque (ed.): «XII Xuegos deportivos del Estrechu». Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  287. Patronatu municipal de deportes, carrera urbana. (ed.): «Conceyu d'Alxecires». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de febreru de 2009. Consultáu'l 17 de xineru de 2009.
  288. Simonet, Francisco Javier; Lisan al-Din Muhämmad ibn 'Abd Allah (1860). Descripción del Reinu de Granada so la dominación de los naseritas. Imprenta nacional, páx. 89.
  289. Berbesí de salazar, Ligia (2004). «Genealoxía social de los gobernadores de Maracaibo (1787-1812)». Proceso históricos, Universidá de Los Andes (006). 1690-4818, p. 10. http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/200/20000604.pdf.
  290. Andrés Guseme, Tomás; Plaza Plaza, Antonio (1776). J. Ibarra: mio8DAAAAYAAJ Diccionariu numismáticu xeneral, páx. 183.
  291. Bolufer Viciosu, Andrés (1992). «José Román, semblanza y notes d'un álbum familiar.». Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños (7). ISSN 1133-5319. http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%207-Articulo%209.pdf.
  292. Ruiz Soriano, Francisco (1997). Primeres promociones de la posguerra: Antoloxía poética. Editorial Castalia, páx. 109. ISBN 8470397699.
  293. Cervantes Virtual (ed.): «Adolfo Sánchez Vázquez, Semblanza crítica». Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  294. Delgado Gómez, Cristóbal (1990). «Regino Martínez». Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños (3). ISSN 1133-5319. http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%203-Articulo%209.pdf.
  295. Muséu Nacional d'El Prau (ed.): «Enciclopedia On-Line». Consultáu'l 23 de xineru de 2009.
  296. Carnés, Luisa; Plaza Plaza, Antonio (2002). L'eslabón perdíu. Editorial Renacimientu, páx. 27. ISBN 8484720535.
  297. Pohren, D. Y. (2007). Paco de Lucía and Family: The Master Plan. Society of Spanish Studies, páx. 45. ISBN 0933224621.
  298. Pohren, D. Y. (2007). Paco de Lucía and Family: The Master Plan. Society of Spanish Studies, páx. 29. ISBN 0933224621.
  299. Ramos Altamira, Ignacio (2005). Historia de la guitarra y los guitarristes españoles. Editorial Club Universitariu, páx. 175. ISBN 8484544583.
  300. Conceyu de Ceuta (ed.): «Acta de sesión pública estraordinaria». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.
  301. Red de hermanamientos ente ciudaes marroquines y españoles. (ed.): «Convenio y hermanamientos». Consultáu'l 14 de xineru de 2009.

Bibliografía

  • Santacana y Mensayas, Emilio (1901). Antiguu y modernu Alxecires. Alxecires: Tipografía El Porvenir. ISBN 84-88556-21-7.
  • Requena, Fermín (1956). Muhammad y A el-Qasim «emires d'Alxecires». Tipografía San Nicolás de Bari.
  • Delgado Gómez, Cristóbal (1971). Alxecires, pasáu y presente de la ciudá de la bella badea. Alxecires: Gráficasal. ISBN 978-84-400-2196-0.
  • García Jiménez, Guillermo (1980). Estampes algecireñas. Alxecires: Tipografía algecireña y Celupal. ISBN 84-300-2575-8.
  • Delgado Gómez, Cristóbal (1989). Cuesas d'Alxecires. Alxecires: Llibrería El Llibru Téunicu. ISBN 84-404-5981-5.
  • García Jiménez, Guillermo (1989). Caprichu árabe. Alxecires: Alba S.A.. ISBN 84-86209-22-6.
  • Valenzuela Tello, José M. (1993). L'Afloramientu Paleontolóxicu de Los Pregueros. Institutu d'Estudios Campogibraltareños. ISBN 84-88556-01-2.
  • Torremocha Silva, Antonio (1993). Alxecires, Ente la Cristiandá y l'Islam. Institutu d'Estudios Campogibraltareños. ISBN 84-88556-07-1.
  • Pardo González, Juan Carlos (1995). La Fortaleza Inesistente. Institutu d'Estudios Campogibraltareños. ISBN 84-88556-09-8.
  • Moreno Ortega y Viña González, Fernando y Manuel (1995). Alxecires, Ayeri y Güei. Imprenta Grafisur.
  • Torremocha Silva et al., Antonio (1999). Al-Binya, La Ciudá Palatina Meriní d'Alxecires. Alxecires: Fundación municipal de cultura José Luis Cano. ISBN 978-84-89227-20-0.
  • Vidal Delgado, Rafael (2000). El Fuerte de Santiago y la Batalla d'Alxecires. R.A.C.T.A. nᵘ5.
  • Varios autor (2001). Historia d'Alxecires (3 tomos). Diputación de Cádiz. ISBN 84-95388-34-0.
  • Varios autor (2001). El paleolíticu superior final del Río Palmonos (Alxecires, Cádiz). Institutu d'Estudios Campogibraltareños.
  • Delgado Gómez, Cristóbal (2003). Alxecires en Blanco y Negru. Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano. ISBN 84-605-1829-9.
  • I Congresu Internacional Fortificaciones n'Al-Ándalus (Actes). Alxecires (1996). Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano.
  • Revista Caetaria, 5 númberos. Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano.
  • Revista Almoraima. Institutu d'Estudios Campogibraltareños.

Enllaces esternos

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.