Na Antigüedá

Na Antigüedá un altar yera o bien un llugar eleváu o alto (nel so orixe, un simple montículo de tierra o de piedra) o bien una tabla asitiada sobre unes graes, nel que se depositaben ufriendes o se celebraben sacrificios a la divinidá.

Ara Pacis del emperador Augustu.

Grecia y Roma antigües

Nel mundu clásicu grecorromanu los altares o ares usábense pa sacrificius de sangre, ufriendes ensin sangre y libación con vinu. Esistíen altares públicos (en templos, places, campamentos militares) y altares privaos o domésticos (elementu de casar ante'l cual la familia efectuaba les sos devociones). Tamién yeren frecuentes les ares votivas, dedicaes a dalgún dios en considerancia por un beneficiu recibíu.

Entamos del cristianismu

Nos empiezos del ritu cristianu, nun hubo altares nes ilesies, sinón solo meses, siendo un mueble de madera, más o menos trabayada, que podía movese pa los oficios (los primeros llugares de cultu nun yeren, necesariamente, llugares específicos dedicaos al mesmu). La razón teolóxica ye importante, porque pa la ilesia primitiva la Santa Cena foi una conmemoración, non una repetición, del sacrificiu de Cristu, quien foi ufiertáu "una vegada pa siempres". (Veanse Lucas 22:19; Hebreos 7:27; 9:12 y 26; 10:10-12.)

Sieglos IV-XII, d.C.

Foi a partir del sieglu IV cuando los altares empezaron a asitiase nel ábside del templu. Más tarde, escontra'l sieglu XII, l'altar permanecía inamovible, y pal so confección usábase tanto la piedra como'l mármol o otros materiales nobles. Xeneralmente, l'altar cubría un sepulcru selláu que contenía les reliquies de los mártires.^{[ensin referencies]}

Los altares teníen que tener siempres, nel llugar nel que se guardaben la hostia o'l mota, una piedra de consagración (l'ara), que davezu s'asitiaba nel centru del altar cristianu, xeneralmente embutida nel so tableru, pa la celebración de la Eucaristía.^{[ensin referencies]}

Los altares mayores tán decoraos, xeneralmente, con retablo más o menos ellaboraos, qu'adquirieron la so mayor relevancia mientres la dómina del arte góticu.

Nos primeros sieglos, l'altar asítiase nel centru del presbiteriu, y el oficiante taba de cara a los fieles; sirvía (sirvi) pa disponer, sobre él, los oxetos rituales y de cultu y pa dar mayor relevancia al oficiante (davezu un sacerdote), de manera que quedara separáu del restu de los asistentes al oficiu y sorrayar el so contautu más direutu cola divinidá.

Na relixón cristiana, por casu, compónse davezu d'una mesa onde'l sacerdote ora, amás d'una serie d'elementos simbólicos como, por casu, una cruz llatina (con o ensin la figura de Xesucristu) o una vela, que representaben el principiu y el fin coles lletres alfa y omega.

Francmasonería

Un altar puede dedicase a un dios, un santu o personaxe relevante d'una creencia o d'una persona o d'una organización (por casu, nuna loxa de la francmasonería puede aludir al Gran Arquiteutu del Universu o Al Trunfu de la Verdá y el Progresu del Xéneru Humanu.^[1]

Tipos d'altares na antigua Roma

Nes catacumbes d'Roma tópense nicios de cuatro formes d'altares:

• los portátiles o movibles, a manera de trébedes o de mesa,
• los fixos y aisllaos, que se componen d'una llábana sobre un pie derechu metanes un cubículum,
• los adosaos a manera de sarcófagu aplicáu a un muriu,
• los arcosolios o sepulcros de mártires insignes que la so tapa sirvía de mesa, so un arcu o bovedilla nun nichu decoráu.

Constantino

Dende la paz constantiniana, construyéronse altares de mayores dimensiones que los movibles y adosaos, dándo-yos la forma de mesa rectangular sostenida por una columna central o por cuatro nos estremos y asitiándolos en mediu del ábside o presbiteriu de les basíliques, siempres sobre dalgún sepulcru de mártir, hasta que nel sieglu VII empezó a zarrase nellos namái delles reliquies de distintes mártires, como güei ye costume. Con dalguna frecuencia aprovechábense les mesmes ares que pertenecieron a los xentiles, poniéndoles como sostén de los altares cristianos, según demostrar dellos exemplares que güei esisten.

Edá Media

Mientres la Edá Media siguió l'altar coles mesmes formes descrites yá prismática, yá asonsañando un sepulcru, yá de mesa con una o más columnitas y cuasi siempres llabraos en piedra, a lo menos, dende'l sieglu IV. Dende'l siguiente, fixéronse rares les criptes debaxo del altar y entós asitiábense reliquies nun pequeñu cuévanu abiertu nel soporte central de la mesa o nesta mesma, envolubrándoles antes nun llenzu finu y zarrándoles nuna botellina de vidriu o caxina de madera, sellada pol obispu consagrante del altar.

Altar mayor de San Pedro de Roma, en posición central y sol Baldaquino de Bernini.

Altar mayor de la ilesia del conventu de Santa María da Caridade, Sardoal.

Altar mayor

La lliturxa católica dexa celebrar mises en caúna de les capiyes d'una ilesia, caúna col so propiu altar, polo que'l principal recibe'l nome d'altar mayor.

L'altar mayor de cada ilesia siguió asitiáu nel ábside principal o cabecera y en posición aisllada. Sicasí, al adoptase los retablos na dómina románica y, sobremanera, al tomar éstos gran desarrollu nos sieglos XIV y siguientes, túvose qu'adosar l'altar na mayoría de les ilesies, dexando de tar accesible por tolos llaos.^[2]