Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Republica Democratica d'o Congo République Démocratique du Congo | |||||
| |||||
Lema nacional: Justice, Paix et Travail francés: Chusticia, Paz y Traballo | |||||
Himno nacional: Debout Kongolaise | |||||
Capital • Población |
Kinshasa 9.463.749 | ||||
Mayor ciudat | Kinshasa | ||||
Idiomas oficials | Francés (Lingala, kikongo, suahili y tshiluba son idiomas nacionals) | ||||
Forma de gubierno President Primer ministro |
Republica semipresidencialista Félix Thisekedi Jean-Michel Sama Lukonde | ||||
Independencia Declarata |
De Belchica 30 de chunio de 1960 | ||||
Superficie • Total • % augua Mugas |
Posición 12º 2.344.858 km² 3,3% 10.744 | ||||
Población • Total (2017) • Densidat |
Posición 22º 92.000.000 39 hab/km² | ||||
PIB (PPA) • Total (2009) • PIB per capita |
Posición 120º US$ 21.393 millons US$ 330 | ||||
Moneda | Franco congolenyo | ||||
Chentilicio | |||||
Zona horaria • en Verano |
UTC+1 UTC+2 | ||||
Dominio d'Internet | .cd | ||||
Codigo telefonico | +243 | ||||
Prefixo radiofonico | 9OA-9TZ | ||||
Codigo ISO | 180 / COD / CD | ||||
Miembro de: UA, ONU | |||||
A Republica Democratica d'o Congo ye un país d'Africa, conoixito como Zaire entre os anyos 1971 y 1999. Situato en l'Africa central ye o tercer país mas gran d'o continent. Muga con a Republica Centroafricana y Sudán a lo norte, Uganda, Ruanda, Burundi, y Tanzania a l'este, Zambia y Angola a lo sud, y a Republica d'o Congo a l'ueste. Tien dentrada a lo mar a traviés d'una estreita francha de 40 km de costa, siguindo lo Río Congo dica lo Golfo de Guinea.
A suya población ye de 71.712.867 habitants (2011), en una superficie de 2.344.858 km², con una densidat de población de 31 hab/km².
A capital d'o país ye a ciudat de Kinshasa; o president ye Joseph Kabila y o primer ministro ye Adolphe Muzito.
Administrativament, a Republica Democratica d'o Congo ye dividita en provincias, encara que Kinshasa, a suya capital, tien un estatuto especial.
D'a suya larga historia fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino d'o Congo en o sieglo XIV. En zaguerías d'o sieglo XIX, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal de Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó a o reino de Belchica, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, prencipiando a la suya cayita una atra guerra civil.
Historia
D'a larga historia d'a Republica Democratica d'o Congo fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús a o territorio dende 2000 aC dica 500 dC en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino Luba y encara dimpués o Reino d'o Congo en o sieglo XIV; en ixas envueltas s'establió un denso rete comercial que plegaba dica l'Oceano Indico.
En zaguerías d'o sieglo XIX, manimenos, como consecuencia d'a Conferencia de Berlín, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal d'o rei Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó en 1908 a o reino de Belchica, prencipiando asinas una intensa explotación colonial en condicions d'autentica esclavitud, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil (a dita Crisi d'o Congo) entre Patrice Lumumba y Moise Tshombe, que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, principiando a suya cayita en una atra guerra civil con aduya forana, guerra a on venció Laurent-Désiré Kabila, asasinato y succeito dimpués por o suyo fillo Joseph Kabila, qui venció en as primeras eleccions democraticas celebratas en o país dende a suya independencia..
Prehistoria
Os primers pobladors bantús plegoron a l'actual territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre 2000 aC y 500 dC, desplazando a los suyos anteriors pobladors pigmeus enta o sud (y con bels repuis ixeminatos por tot o territorio); antiparte, grupos de pobladors orichinarios d'o Sudán y de l'Africa oriental tamién s'instaloron en a parte oriental d'o territorio. Os nuevos habitadors, os bantús, yeran mas que mas agricultors, a diferencia d'os pigmeus, que yeran cazataires-recolectors, y charraban as luengas bantús, que dende ixe inte se convertioron en as luengas predominants en o territorio.
Dende o sieglo III, os pobladors bantús en as marguins d'o río Lualaba (en l'actual Katanga) establioron as bases d'un desembolique social complexo, a cultura Upemba, que dimpués se convertió en un estato consolidato, o reino Luba, que posteriorment se transformó enta o reino Congo. En ixe inte se desembolicó a tecnolochía d'o fierro y d'o cobre, dentrando asinas o territorio en a Edat d'o Fierro. Amás de l'agricultura, practicaban o comercio, plegando os suyos rez comercials mesmo a o canto de l'Oceano Indico.
Organización territorial
Dende a independencia d'o país a Republica Democratica d'o Congo estió tradicionalment dividita en diez provincias. Istas yeran de distinta grandaria y historicament constituyoron en si mesmas focos de seccesionismo debito a la escasa fuerza d'o gubierno de Kinshasa ta mantener o control en tot o país. Asinas, por eixemplo, en a decada de 1960 o estato de Katanga proclamó a suya independencia, encara que a dita situación fue revertita con posterioridat. A constitución de 2005 establió un cambeo en a organización territorial d'o Congo, creyando 26 provincias y substituyindo a las tradicionals 10. Istas, seguntes o texto constitucional, habrían de prencipiar a funcionar en febrero de l'anyo 2009, encara que dica hue o debantdito cambeo constitucional encara no s'ha levato a la practica.
Nº | Nueva provincia | Capital | Antiga provincia |
---|---|---|---|
1 | Kinshasa | Kinshasa | Sin cambeos |
2 | Kongo central | Matadi | Baixo Congo |
3 | Kwango | Kenge | Bandundu |
4 | Kwilu | Kikwit | Bandundu |
5 | Mai-Ndombe | Inongo | Bandundu |
6 | Kasaï | Luebo | Kasai Occidental |
7 | Lulua | Kananga | Kasai Occidental |
8 | Kasaï Oriental | Mbuji-Mayi | Kasai Oriental |
9 | Lomami | Kabinda | Kasai Oriental |
10 | Sankuru | Lodja | Kasai Oriental |
11 | Maniema | Kindu | Sin cambeos |
12 | Kivu d'o Sud | Bukavu | Sin cambeos |
13 | Kivu d'o Norte | Goma | Sin cambeos |
14 | Ituri | Bunia | Oriental |
15 | Alto Uele | Isiro | Oriental |
16 | Tshopo | Kisangani | Oriental |
17 | Baixo Uele | Buta | Oriental |
18 | Ubangi d'o Norte | Gbadolite | Ecuador |
19 | Mongala | Lisala | Ecuador |
20 | Ubangi d'o Sud | Gemena | Ecuador |
21 | Ecuador | Mbandaka | Ecuador |
22 | Tshuapa | Boende | Ecuador |
23 | Tanganyika | Kalemie | Katanga |
24 | Alto Lomami | Kamina | Katanga |
25 | Lualaba | Kolwezi | Katanga |
26 | Alto Katanga | Lubumbashi | Katanga |
Cheografía
A Republica Democratica d'o Congo se sitúa en o corazón d'o sector centro-occidental de l'Africa Sub-sahariana y muga (seguindo o sentito d'as manetas d'o reloch, dende l'ueste) con Angola, a Republica d'o Congo, a Republica Centroafricana, Sudán, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzania (mugando con o laco Tanganica) y Zambia. O territorio ye trescruzato por o ecuador, con un tercio d'o país en o Hemisferio Norte y dos tercios en o Hemisferio Sud
Como resultato d'a suya localización ecuatorial, o Congo, RD. poseye altismos endices pluvials (Se veiga Clima Tropical), a meyana anyal d'o país ye de 1.070 mm. Tota ista plevia creya a segunda pluvisilva mas gran d'o mundo. A exuberant vechetación cubre gran parti d'a compleganza d'o río Congo, dica a suya desembocadura en l'Atlantico a l'ueste. Ista aria ye rodiada por sabanas a o sud y sudueste, por terrenos montanyosos a l'ueste y densos pastizals que s'estendillan dillá d'o río Congo a o norte. Altas montanyas pueden trobar-se en a rechión mas enta l'este d'o país, estando o punto mas alto d'o país se troba en o Mont Ngaliema en a muga con Uganda (5110 metros).
A compleganza d'o río Congo s'estendilla por cuasi a totalidat d'o país, en un aria de bels 3.700.000 km². O río y os suyos afluyents (o Kasai, o Sangha, l'Ubangui, l'Aruwimi, y o Lulonga son os mas grans) forman a piedra angular d'a economía y transporte d'o país, y tienen un alto impacto en a vida diaria d'a población. A fuent d'o Congo se troba en as tierras altas y as montanyas d'a Gran Val d'o Rift, tamién en o laco Tanganica y o laco Mweru. O río Congo ye o mas luengo d'Africa Central, o segundo con mas largaria d'Africa y o segundo con mayor cabal d'o mundo.
A Gran Val d'o Rift d'o continent africano s'estendilla por l'aria d'os Grans lacos africanos, mugando a Republica Democratica d'o Congo con dos d'éls: o laco Alberto y o laco Tanganica. A val de Rift en a parti sud y este d'a Republica Democratica d'o Congo conta con una gran cantidat de riquezas minerals, incluyindo-ie coltan (mineral que ha aduyato a financiar a cuantos bandos d'a Segunda Guerra d'o Congo, un conflicto que ha resultato con un balance d'alto u baixo 5 millons de muertos, o mayor dende a Segunda Guerra Mundial), cobalto, arambre, cadmio, petrolio, diamants, oro, archent, sen, magnesio, estanyo, chermanio, uranio, radio, bauxita, fierro y carbonio. Desafortunadament ista riqueza no ha plega a mans d'o pueblo congolenyo sino que son as guerrillas locals as que se financian en parti gracias a la expleitación y venda d'os diamants que se i quitan ilegalment.
Flora y fauna
Situata en un territorio d'orografía diversa, a Republica Democratica d'o Congo poseye una gran variedat de biomas; dende a sabana en as rechions d'o sud, a selva umbrofila d'as rechions montanyosas de l'este, os grans lacos africanos a l'este y a pluvisilva d'o Congo que ye, dimpués d'a Selva Amazonica a mas gran d'o mundo, isto fa d'a Republica Democratica d'o Congo un d'os países con mayor diversidat biolochica d'a planeta.
O WWF divide o territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre decisiet ecorrechions:
- Mosaico de selva y sabana d'o norte d'o Congo, en o norte.
- Sabana sudanesa oriental, en l'extremo nord-este.
- Selva costera ecuatorial atlantica, en l'extremo ueste.
- Manglar d'Africa central, en a desembocadura d'o río Congo.
- Selva de tierras baixas d'o Congo nororiental, en o nord-este d'a cuenca d'o Congo.
- Selva pantanosa d'o Congo occidental, en a marguin occidental d'o Congo.
- Selva pantanosa d'o Congo oriental, en a marguin oriental d'o Congo.
- Selva de tierras bajas del Congo central, en o centro d'a cuenca del Congo.
- Mosaico de selva y sabana d'o Congo occidental, en l'ueste d'o país.
- Mosaico de selva y sabana d'o Congo meridional, en o sud d'a cuenca d'o Congo.
- Selva montana d'a falla Albertina y paramo d'os monts Ruwenzori y Virunga, en as montanyas de l'este.
- Mosaico de selva y sabana d'a cuenca d'o laco Victoria, en a muga con Uganda.
- Sabana arbolata de miombo d'Angola, en o sudueste.
- Sabana arbolata de miombo d'o Zambeze central, en o sureste.
- Matarralera de Itigi y Sumbu, en un chicot enclau chunto a o laco Tanganica, en a muga con Zambia.
- Paúl d'o Zambeze, en un chicot enclau d'o sudeste, en a muga con Zambia.
Entre as muitas especies (belunas endemicas y muitas atras raras) que habitan en o suyo territorio podemos trobar dos especies de chimpanzés; o chimpanzé común y o bonobo u chimpanzé pigmeu, o gorila de montanya, l'okapi y o pavo reyal d'o Congo. Cinco d'os parques nacionals d'o país son catalogatos como Patrimonio d'a Humanidat: os parques nacionals de Garamba, Kahuzi-Biega, Salonga y Virunga y a Reserva d'a Vida Silvestre de l'Okapi. A guerra civil y a pobre economía han feito a-saber-lo mal a la biodiversidat. Muitos guardas forestals fuoron asasinatos u no podioron continar con o suyo treballo. Istos cinco puestos son listatos como Patrimonio d'a Humanidad en periglo por a Unesco.
Con o paso d'os sieglos, a Republica Democratica d'o Congo ha estato o centro d'o que se conoixe como o problema d'o trafico de carne centroafricana d'animales silvestres, que ye considerato por muitos un problema medioambiental, y parti d'a crisi socio-economica que sufre o país. A carne d'os animals silvestres con os que se trafica s'obtiene por un regular por medio de trampas u gavias d'arambre, atras vegatas con escopetas u atras armas.
Mayors ciudaz
Mayors ciudaz en a Republica Democratica d'o Congo | |||||
Posición | Ciudat | Población | Provincia | ||
Censo de 1984 | Estimacions de 2005 | ||||
1. | Kinshasa | 2 653 558 | 7 787 832 | Kinshasa | |
2. | Lubumbashi | 564 830 | 1 374 808 | Katanga | |
3. | Kolwezi | 416 122 | 910 167 | Katanga | |
4. | Mbuji-Mayi | 486 235 | 874 974 | Kasaï Oriental | |
5. | Kisangani | 317 581 | 539 164 | Congo Oriental | |
6. | Kananga | 298 693 | 463 556 | Kasaï Occidental | |
7. | Likasi | 213 862 | 422 726 | Katanga | |
8. | Boma | 197 617 | 344 522 | Baixo Congo | |
9. | Tshikapa | 116 016 | 267 508 | Kasaï Occidental | |
10. | Bukavu | 167 950 | 225 431 | Kivu d'o Sud | |
11. | Mwene-Ditu | 94 560 | 189 215 | Kasaï Oriental | |
12. | Kikwit | 149 296 | 186 995 | Bandundu | |
13. | Mbandaka | 137 291 | 184 189 | Ecuador | |
14. | Matadi | 138 798 | 180 115 | Baixo Congo | |
15. | Uvira | 74 432 | 170 422 | Kivu d'o Sud | |
16. | Butembo | 73 312 | 154 649 | Kivu d'o Norte | |
17. | Gandajika | 64 878 | 154 414 | Kasaï Oriental | |
18. | Kalemie | 73 528 | 147 065 | Katanga | |
19. | Goma | 77 908 | 144 151 | Kivu d'o Norte | |
20. | Kindu | 66 812 | 135 690 | Maniema | |
21. | Isiro | 78 268 | 127 068 | Congo Oriental | |
22. | Bandundu | 63 642 | 118 203 | Bandundu | |
23. | Gemena | 63 052 | 117 631 | Ecuador | |
24. | Ilebo | 53 877 | 107 086 | Kasaï Occidental | |
25. | Bunia | 59 598 | 96 757 | Congo Oriental | |
26. | Bumba | 51 197 | 95 514 | Ecuador | |
27. | Beni | 44 141 | 89 643 | Kivu d'o Norte | |
28. | Mbanza-Ngungu | 44 782 | 86 351 | Baixo Congo | |
29. | Kamina | 62 789 | 73 616 | Katanga | |
30. | Lisala | 37 565 | 70 082 | Ecuador | |
31. | Lodja | 28 671 | 68 239 | Kasaï Oriental | |
32. | Kipushi | 53 207 | 62 382 | Katanga | |
33. | Binga | 32 181 | 60 037 | Ecuador | |
34. | Kabinda | 24 789 | 58 999 | Kasaï Oriental | |
35. | Kasongo | 27 138 | 55 115 | Maniema | |
36. | Kalima | 27 087 | 55 012 | Maniema | |
37. | Mweka | 25 494 | 50 672 | Kasaï Occidental | |
38. | Gbadolite | 27 063 | 50 489 | Ecuador |
Economía
A economía d'a Republica Democratica d'o Congo, una nación provista de grans recursos naturals, ha cayito drasticamente dende a metat d'a decada de 1980. Os dos conflictos recients (a Primera y a Segunda Guerra d'o Congo), que prencipioron en 1996, han reducido a producción d'o país y os suyos ingresos estatals, incrementando a suya deuda externa, y han suposato a muerte por a guerra, a fambre y as malautías, de 3,8 millons de personas. Actualment, a Republica Democratica d'o Congo ye o segundo país mas pobre d'o continent Africano, con un PIB per capita de 300$, dimpués de Zimbabwe.[1]
A situación d'incerteza causata por o creixient conflicto, l'ausencia d'infraestructuras y a dificultat ta operar en un ambient hostil, han reducido as operacions de comercio exterior. A guerra tamién ha intensificato o impacto de problemas fundamentals como o inestable marco legal, a corrupción, a inflación y l'ausencia de apertura d'o gubierno en politica economica y operacions financieras. As condiciones han amillorato a partir de 2002 con a salita d'as fuerzas invasoras. Un gran número de misions d'o FMI y d'o Banco Mundial s'han reunito con o gubierno ta aduyar a desembolicar un plan economico coderent y o president Joseph Kabila ha prencipiato a implementar reformas. Muita de l'actividat economica recaye en actividaz que quedan difuera d'os datos d'o PNB oficial.
Demografía
Población por etnias y nacionalidaz
A Republica Democratica d'o Congo no ye etnicament uniforme, como muitos países africanos con mugas naixitas d'o colonialismo europeu, y en especial os de gran mida. Os habitants mes antigos son os pigmeus d'o Congo y de tota Africa Central, con antigas adaptacions a la vida de cazataires-recolectors en a selva ecuatorial. A distribución d'os pigmeus quedó esminglanata en enclaus (o mes important a Selva d'Ituri), a causa d'a expansión de pueblos bantús que veniban d'o norueste y a diferencia d'os pigmeus practicaban l'agricultura y teneban conoixencias de metalurchia. En os cabos orientals d'o Congo os bantús se topetoron con a expansión u emigracions de pueblos niloticos principalment ganaders como os tutsis.
Os bantús d'a cuenca d'o Congo se dividen en cuatre brancas principals: mongo, ngombe, mbochi y as chents de l'augua.
Cultura
Idiomas
S'estima que se parlan un total de 242 luengas en a Republica Democratica d'o Congo. De todas ellas, nomás 4 poseyen o estatus de luenga nacional: o kikongo, o lingala, o tshiluba y o suahili.
O lingala estió a luenga oficial de l'exercito baixo a dictadura de Mobutu, pero, dende que l'exercito se rebeló, tamién s'usa o suahili en l'este.
O francés ye a luenga oficial d'o país. Se quiere emplegar como un idioma neutral entre as diferents collas etnicas.
Mientres o periodo colonial belga, as cuatre luengas nacionals fuoron amostratas en as escuelas primarias, lo que fació que o país fuese un d'os pocos en poseyer literatura en a suya luenga local mientres a ocupación europea en Africa.
Relichión
O cristianismo ye a relichión mayoritaria en a Republica Democratica d'o Congo, seguito por cuasi un 80% d'a población. En iste grupo s'incluyen as relichions catolica con un 50%, protestant con un 20%, y kimbanguista con un 10%. O kimbanguismo yera visto como una amenaza ta o rechimen colonial y fue prohibito por os belgas. Actualment a ilesia kimbanguista, dita oficialment "ilesia de Cristo en a Tierra por o profeta Simon Kimbangu", tien alto u baixo tres millones de miembros,[2] mas que mas entre os bakongo en as rechions d'o Baixo Congo y Kinshasa. O mayor numero de cristianos seguidors d'o reverendo William Branham se troba en a Republica Democratica d'o Congo, a on s'estima que bi ha bels 2.000.000 seguidors.
Sesanta y dos d'as denominacions protestants d'o país son federatas aintro d'a Ilesia de Cristo en o Congo u CCC. A sobén se le diz dimplament "A Ilesia Protestante", ya que ye formata por mas d'o 20% d'a población.
Esporte
- Republica Democratica d'o Congo en os Chuegos Olimpicos
A RD d'o Congo partecipa en os Chuegos Olimpicos de Verano ininterrompidament dende 1968, anque encara no ha ganato garra medalla.
- O fútbol ye o esporte mes popular y con mes exitos internacionals, o suyo organismo rector ye a Federación Congolenya de Fútbol (Fédération Congolaise de Football-Association, FECOFA) y a suya prencipal liga ye a Linafoot. Os equipos mes destacatos d'a Linafoot son o Motema Pembe y el Vita Club. A suya selección nacional estió campiona d'a Copa d'Africa de Nacions en os anyos 1968 (como Zaire) y 1974 (como Congo Kinshasa) y en o anyo 2009 estió tamién campiona d'o Campionato Africano de Nacions. Tamién cal destacar a suya partecipacion en a Copa d'o Mundo de Fútbol en a edición de 1974.
- En o atletismo cal destacar a Gary Kikaya Campión d'os Campionatos d'Africa d'atletismo en o 2006 y bronce en o 2010, y bronce tamién en o Campionato d'o Mundo d'Atletismo Indoor de 2004 en a preba de 400 metros lisos.[3] En ista mesma preba en a lista mundial de toz os tiempos ye o primer atleta no estausunidense.[4]
- L'equipo nacional de baloncesto d'a RD d'o Congo ha partecipato 5 vegatas en a fase final d'o Afrobasquet (Campionato de baloncesto Africano) estando a suya mejor clasificación un cuatreno puesto en a edición de 1975 partecipando con o nombre de Zaire.
Vinclos externos
- Se veigan as imáchens de Commons sobre a Republica Democratica d'o Congo.
Referencias
- ↑ (en) Evolución d'o PIB (PPA) per capita dende 2007 dica 2009, en World Economic Outlook Database, Fundo Monetario Internacional (abril de 2008). As celdas de color endican estimacions d'o FMI.
- ↑ (en) "Zaire (Democratic Republic of Congo)", Adherents.com - Religion by Location. CIA Factbook (1998), 'official government web site' of Democratic Republic of Congo
- ↑ Perfil en a pachina web d'a IAAF
- ↑ lista mundial de toz os tiempos en a pachina web d'a IAAF
Estatos d'Africa |
Alcheria | Angola | Benín | Botsuana | Burkina Faso | Burundi | Cabo Verde | Camerún | Chad | Chibuti | Comoras | Costa de Vori | Echipto1 | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabón | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea-Bissau | Guinea Equatorial | Kenya | Lesoto | Liberia | Libia | Madagascar | Malawi | Mali | Marruecos | Mauricio | Mauritania | Mozambique | Namibia | Nícher | Nicheria | Republica Centroafricana | Republica d'o Congo | Republica Democratica d'o Congo | Ruanda | Sahara Occidental2 | Sant Tomé y Prencipe | Senegal | Seychelles | Sierra Leone | Somalia | Somalilandia2 | Sudafrica | Sudán | Sudán d'o Sud | Tanzania | Togo | Tunicia | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
Dependencias: Ascensión | Canarias | Ceuta | Madeira | Mayotte | Melilla | Pantelleria | Reunión | Santa Helena | Socotra | Tristán da Cunha |
1 Parcialment en Asia. 2 Parcialment reconoixito u en disputa |