 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Saxons transilvanos Siebenbürger Sachsen | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
 | ||||||
|
| ||||||
| ||||||
| Alemán y rumano | ||||||
| Pueblos chermanicos | ||||||
 Saxons transilvanos en 1918 | ||||||
Os saxons transilvanos[1] (en alemán Siebenbürger Sachsen, en hongaro Erdélyi szászok, en rumano Sași transilvăneni/transilvani) son un pueblo d'orichen alemán y de luenga alemana que habita bellas comarcas de Transilvania dende o sieglo XII.
Etnonimo
A denominación de saxón no indica que proviengan de Saxonia ni que tiengan un orichen saxón, y ye pareixita a la denominación cheneral d'alemán que bi ha en francés, aragonés u castellano, derivata d'un pueblo chermanico concreto.
Asentamiento medieval
A fase inicial empecipió a meyatos d'o sieglo XII con a plegata de colons que s'instaloron en lo que se conoixería como Altland u Hermannstadt Provinz, en l'actual provincia de Sibiu, situata arredol d'a ciudat de Sibiu, ciudat dacorromana refundata por os colons con o nombre de Hermannstadt.
Encara que a principal razón que lebó a lo rei Chéza II d'Hongría a invitar a los colons chermanicos a instalar-sen en a zona estió aduyar a os seculs a esfender a muga oriental d'o reino contra os invasors, tamién precisaban as suyas habilidaz meneras pa desembolicar a economía d'a rechión. A mayor parte d'os colons yeran de Luxemburgo y d'a rechión d'o río Mosela.
A segunda fase de colonización chermanica encomenzó a principios d'o sieglo XIII, con colons que proveniban la mayor parte d'a zona d'o río Rhin, o sud d'os Países Baixos y zona d'o Mosela, chunto con atros plegatos de Turinchia, Bavera y dica Francia. Uno d'os principals asentamientos se trobaba centrato arredol a ciudat de Nösen, dimpués rebatizata como Bistritz (Bistriţa), situata en o nord-este de Transilvania en o río Bistriţa. A suya comarca sería conoixita como Nösnerland. La plegata de nuevos colons procedents d'os territorios d'o Sacro Imperio Romano Chermanico estendilló os asentamientos saxons entra l'este e sud. Dende a rechión de Hermannstad os colons s'estendilloron ta a val d'o río Hârtibaciu(Harbachtal) dica os monts Cibin (Zibin) y as montanyas de Sebeş (Mühlbacher). Esta rechión, centrada en a ciudat de Mühlbach (Sebeş) fue conoixita como Unterwald. A lo norte de Hermannstadt se desembolicó Weinland a man d'a ciudat de Mediasch.
En l'anyo 1211 o rei Andreu II d'Hongría invitó a los Caballers Teutonicos a lo suyo reino pa que s'establisen y esfendesen lo Burzenland en a cantonera sudeste de Transilvania, controlando os pasos montanyosos d'os monts Carpatos (Karpaten) y evitando as incursions d'os cumans. Os caballers costruyoron lumerosos castiellos y ciudaz fortificatas, incluindo a gran ciudat de Kronstadt (Braşov). A colonización d'a rechión de Burzeland fue realizata sobretot por colons transilvanos d'o Altland. Manimenos, alarmato por o creixient poder d'os caballers, en l'anyo 1225 Andréu II forachitó a la Orden Teutonica d'o suyo reino. Los caballers se reasentoron en as costas Balticas, encara que os colons chermanicos permaneixioron en o Burzenland.
D'esta traza a muga este d'o reino medieval d'Hongría yera protechita a lo nord-este por os saxons de Nösnerland, a l'este por os seculs, a lo sudeste por os castiellos y fortalezas construitos por os caballers teutonicos y os saxons d'o Burzenland y a lo sud por os saxons de l'Altland.
Segunda Guerra Mundial y rechimen comunista
Mientres a Segunda Guerra Mundial muitos saxons desilusionatos con a politica d'o reino de Rumania s'alioron con os nazis y los movimientos rumanos de extrema dreita contra a Unión Sovietica. A causa d'a presión d'o gubierno d'Adolf Hitler, Rumanía habió de ceder o norte de Transilvania a Hongría o 30 d'agosto de 1940, con os Alcuerdos de Craiova.
Cuan Rumania firmó a paz con os sovieticos en 1944, os militars alemans encomenzoron a evacuar a los saxons de Transilvania; esta operación afectó sobretot a los saxons de Nösnerland. Arredol de 100.000 saxons fuyoron debant l'abance de l'Exercito Royo sovietico, pero lo nuevo gubierno rumano no fomentó a expulsión d'alemans como atros países d'Europa Central y Oriental dimpués d'a fin d'a guerra. Manimenos, se crei que que mes de 80.000 saxons transilvanos fuoron arrestatos por l'exercito sovietico y ninviatos a campos de triballo en Siberia (u gulags) acusatos d'haber cooperato con os nazis. Os saxons transilvanos que permanexioron fuoron perseguitos por o gubierno comunista de Rumania y perdioron gran parte d'os suyos dreitos politicos como minoría.
Por ser consideratos Auslandsdeutsche (alemans foranos u etnicos) por o gubierno d'Alemania, os saxons transilvanos teneban dreito a la ciudadanía alemana. D'esta traza muitos saxons transilvanos decidioron d'emigrar ta Alemanya, en especial dimpués d'a caita d'o rechimen comunista rumano en 1989 y son representatos por o Landsmannschaft der Siebenbürger Sachsen in Deutschland.
A causa d'esta emigración masiva a población de saxons transilvanos ha descendito de sopetón. Os saxons que han permanexito en Rumanía tienen representación politica a traviés d'o Foro Democratico d'os Alemans de Rumania. L'alcalde de Sibiu ye un saxón transilvano encara que o porcentache de saxons en ixa ciudat ye agora minimo.
Personaches famosos
Vinclos externos
Se veigan as imáchens de Commons sobre os saxons transilvanos.
| |||||||||
- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.