 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| París Paris | |||
| Comuna de Francia | |||
| |||
 Anvista de París dende o Sacré Coeur. | |||
| Estau • Rechión • Departam. • Districto |
 FranciaIsla de Francia (prefectura) París (capital) París (capital) Subdividiu en 20 districtos municipals: I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX y XX | ||
| Superficie | 105,40 km² | ||
| Población • Total • Densidat |
2 145 906 hab. (2008) 20.641 hab/km² | ||
| Altaria • Meyana • Maxima • Minima |
33 m 130 m 28 m | ||
| Alcalde | Anne Hidalgo | ||
| Codigo postal | 75116, 75001, 75002, 75003, 75004, 75005, 75006, 75007, 75008, 75009, 75010, 75011, 75012, 75013, 75014, 75015, 75016, 75017, 75018, 75019, 75020, 75000 | ||
| Codigo INSEE | 75056 u 75101-75116 | ||
| Chentilicio | Parisién[1] | ||
| Coordenadas | |||
  París París en Francia | |||
París (Paris en francés y oficialment, ) ye a una ciudat de Francia d'a que ye a suya capital, trescruzata por o río Sena. O municipio u comuna de París tien 2.240.621 habitants (2012) y ye o centro d'un aria metropolitana d'una población de 12.292.895 (2012) d'habitants, una d'as mayors d'Europa y que corresponde a la rechión parisién u Île-de-France en francés, una d'as rechions de Francia, estando-ne tamién la capital suya. Con una superficie de 105,40 km², a suya densidat de población ye de 21.258 hab/km² (2012).
París ye a prencipal ciudat d'o país, seu d'o Gubierno central francés y puesto a on se troban as prencipals representacions diplomaticas d'atros estatos. Antiparte, ye una ciudat con gran importancia economica, en estar, chunto con Londres, o centro economico mas important d'Europa.[2]
Dende que Chulio César conquirió as Galias en 52 aC y adhibió o suyo territorio a la Republica Romana, a ciudat de París, que se troba situata en un puesto estratechico, a o canto d'un río navegable como ye o río Sena y en una crucillata natural de camins, se convertió en una ciudat de gran importancia historica, encara mas cuan se convertió en a capital d'o Reino franco, estando asinas ya ta cutio a capital d'os sucesivos reinos y republicas d'a Historia de Francia dica l'actualidat. Por ixe herencio d'a Historia, a ciudat tien cuantos edificios y puestos d'intrés, repuis de mas de 2.000 anyadas d'Historia. Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.
Actualment mas d'a metat d'a población menor de 15 anyadas d'a ciudat tien ascendencia forana, en particular d'orichen magrebín y d'as antigas colonias francesas de l'Africa subsahariana.
Historia
Prehistoria y Antigüidat
Se conoix a presencia de población estable, alto u baixo, en o territorio d'a ciudat de París a lo menos dende a dita Cultura Chasséen (4300 aC-3500aC), mientres o Neolitico.
As primeras noticias historicas d'a ciudat son d'o sieglo III aC, cuan un pueblo celta dito parisii (u parisios), fortificó a isla d'a Cité, que forma o corazón u nuclio d'a primitiva ciudat. Iste pueblo yera qui habitaba a redolada cuan i plegoron as tropas de Chulio César a las Galias o 52 aC, y pareix que nomás ocupaba una chicota isla d'o río Sena, ye fácil que a isla d'a Cité, encara que ista hipotesis ye hue en descusión, y podría mesmo estar belatra isla hue desapareixita en cambear o curso fluvial.
En ixe anyo de 52 aC s'escaició la batalla de Lutecia mientres a Guerra d'as Galias, cuan las tropas de l'Exercito romano mandadas por Tito Labieno, lugartenient de Chulio César, redotó a una coalición de galos (parisios, senons y aulercos) mandaus por Camulogeno.
En os tiempos de Chulio César, a ciudat prenió o nombre de Lutecia. Os romanos enamplaron as antigas mugas celtas d'a ciudat, especialment sobre o canto ezquierdo d'o río Sena. A población d'a ciudat en ixas envueltas yera prou chicota, d'alto u baixo 6.000 habitants, y a ciudat no yera mas que una ciudat como cuantas atras en as Galias. En contimparanza, a ciudat de Lugdunum (hue León d'o Roine) teneba en ixas envueltas 50-80.000 habitants y yera a prencipal ciudat romana en as Galias. Sindembargo, mientres l'Imperio Romano bels emperadors vivioron en a ciudat.
Arredol d'o sieglo III s'escaició la cristianización d'a ciudat, que seguntes la tradición fue obra de Sant Denís, qui se diz que estió lo primer bispe d'a diocesi de París y que fue martirizau en la ciudat y decapitau, en lo pueyo de mons Martyrium, l'actual Montmartre.
En o Baixo Imperio Romano, a población parisién se replegó dezaga d'as murallas d'a ciudat, por a inseguridat provocata por as invasions chermanicas (cal parar cuenta que o limes u muga de l'Imperio con Chermania yera prou amanato). Sindembargo, dende o sieglo IV tenemos constancia d'a existencia de rabals en a ciudat, difuera d'o recinto murallato. Ye en ixe inte que la ciudat recuperó o suyo antigo nombre de París, vinclato a l'antigo pueblo celta que i viviba.
En l'anyo 383 s'escaició en o lugar la batalla de Lutecia, cuan Magno Maximo heba estau proclamau emperador por las tropas suyas redotó a Gracián, en conseguindo dende alavez lo control de bellas partes occidentals de l'Imperio Romano.
En l'anyo 450 Atila, rei d'os hunnos, trescruzó lo río Rin y dentró en la Galia ta espullar-la. Seguntes la tradición, Santa Chenoveva latiguió la esfensa d'a ciudat, cuan los suyos dirichents pensaban albandonar-la a los hunnos, que bien luego foron redotaus en la batalla d'os Campos Catalaunicos por una coalición de romanos mandaus por Aecio y visigodos mandaus por Teodorico I, albandonando como consecuencia los hunnos la Galia. Tamién seguntes la tradición Santa Chenoveva salvó la ciudat d'os francos, convertindo-se asinas en santa patrona d'a ciudat de París.
Edat Meya
En l'anyo 507 Clodoveu I, rei d'os francos, redota en la batalla de Vouillé a Alarico II, rei d'o Reino visigodo de Tolosa, en consolidando asinas lo poder d'os francos en la Galia, y en 509 instala la capital d'o Reino franco en la ciudat de París,[3] que dende alavez prencipia la suya consolidación como una d'as prencipals ciudaz d'a Galia.
Mientres la dinastía merovinchia la ciudat no tenió cambeos d'importancia, encara que n'estase la suya capital, en estar a cuestión d'a capitalidat un aspecto poco important en una cort que yera de contino en movimiento d'una ciudat a una atra.
O 28 de marzo de 845 una flota de 120 barcos vikingos que se creye mandaba Ragnar Lodbrok que heba remontau lo río Sena dende la suya desembocadura atacó la ciudat de París, en espullando-la, en lo conoixiu como setio de París de 845. Lo rei francés Carlos II lis pagó un rescate de bels 2.500 kg d'oro y d'archent ta que reblasen y albandonasen la ciudat.
En chinero de 857, una flota de vikingos daneses que en agosto de l'anyo anterior heba espullau la ciudat de Roan y heba hibernau amán de Naoned, en remontando lo río Sena plega en París y incendia la ciudat en desichindo un rescate ta no destruyir a basilica de Sant Dionís.[4] La flota yera baixo lo mando de Björn Ragnarsson.
En 885-886 s'escaició lo setio de París de 885-886, cuan una atra vegada los vikingos remontoron lo río Sena, plegando en las puertas de París lo 24 de noviembre de 885 con una flota de 700 barcos, mandaus por Rollo, cuan las obras de modernización d'as esfensas d'a ciudat no yeran encara rematadas, fendo-se cargo d'a esfensa d'a ciudat lo conde de París Eudes, qui consiguió resistir lo setio dica que lo rei Carlos III lo Gordo plegó en un alcuerdo con los vikingos en dixando-los remontar lo río Sena ta que espullasen lo reino de Borgonya que en ixas envueltas no reconoixeba la suya autoridat. Iste setio fortaleixió lo papel d'Eudes y ye fácil que como consecuencia d'ixo se convertise en rei de Francia en morir Carlos.
Cuan a finals d'o sieglo X Hugues Capet, primer rei d'a dinastía capeta, se converte en rei de Francia, s'instala en a ciudat de París y se i fa un amplo esviellamiento d'os suyos edificios, como lo palacio reyal en la isla d'a Cité, la primera ilesia a on hue se debanta la Santa Capiella de París u l'abadía de Saint-Germain-des-Prés.
En ixas envueltas la ciudat se trobaba dividida en tres partes diferenciadas: la Cité (la ciudat) en o suyo centro en la isla d'a Cité, la ville (la villa) a lo norte en a marguin dreita d'a Sena y a on se i concentraban los edificios oficials y comercials, y la université (la universidat) a lo sud en a marguin ezquierda, a on se trobaba la primitiva Universidat, con nomás que tres puents que trescruzaban lo río y comunicaban cadaguna d'as partes entre ellas. Lo comercio d'a ciudat se feba a traviés d'a Sena, convertindo-se París en o puesto a on se concentraba la producción de vin d'a suya redolada ta la suya exportación a traviés d'o río, estando iste comercio concediu a un gremio de comerciants (la clamada Hanse Parisienne) que teneba lo monopolio d'o comercio con Mantes-la-Jolie ta favoreixer a los franceses frent d'os comerciants de Roan en o ducau de Normandía, que alavez yera un dominio d'os reis d'Anglaterra, privilechio que fue confirmau dimpués por Loís VIII de Francia. Ista hansa d'os comerciants parisiens, con a suya infraestructura burocratica, estió lo chermen d'o concello municipal de París, estando lo suyo emblema un barco, barco que encara hue amanixe en l'escudo d'armas de París. Loís IX de Francia lo desembolicó, en establindo-ne en l'anyo 1263 un organo de gubierno d'ixa hansa formau por os comerciants parisiens y presidiu por un pebostre qui yera asistiu por cuatre aduyants u échevins; estando Evrard de Valenciennes lo primer pebostre d'os mercaders de París.
Mientres lo reinau de Chuan II de Francia lo pebostre de París yera Étienne Marcel, fácil que lo prencipal d'os pebostres d'a historia d'a ciudat. Étienne Marcel prebó de controlar lo poder d'o rei en limitando-lo, convertindo-se asinas en lo líder d'un movimiento reformista en o reino y tenendo en consecuencia un destacau papel en los Estaus Chenerals de Francia convocaus en 1355, 1356 y 1357 ta financiar la Guerra d'os Cient Anyos, pero a la fin Carlos V podió mantener lo control d'o reino y tot ixo remató con l'asasinato d'Étienne Marcel o 31 de chulio de 1358 por un sector d'a burguesía parisién, que temeba que Étienne entregase la ciudat a los angleses como consecuencia d'a suya oposición a lo rei de Francia.
O 23 de noviembre de 1407 s'escaició en a ciudat de París l'asasinato de Loís I d'Orléans, duque d'Orléans y chirmán d'o rei Carlos VI, instigau por lo suyo primo Chuan I de Borgonya en un contexto d'enfrentamientos entre armagnacs y borgonyons, cuan Loís heba debilitau la posición d'o suyo primo Chuan. Iste feito desencadenó la Guerra Civil entre armagnacs y borgonyons, una guerra civil que tenió una durada de 30 anyadas y que no remató dica lo Tractau d'Arras en l'anyo 1435 que concedió una independencia de facto a l'Estau borgonyón, encara que iste conflicto ye l'inicio d'a secular luita d'os Habsburgo contra lo reino de Francia, luita que s'orichinó chustament por o control de l'herencio de l'estau borgonyón.
Edat Moderna
Renaiximiento
En rematar a Guerra d'os Cient Anyos con a expulsión d'os angleses d'o territorio continental de Francia se produció un consolidamiento d'o reino de Francia y en consecuencia, d'a suya capital, la ciudat de París. Antiparte en l'anyo 1527 en tornar d'o suyo captiverio en Espanya lo rei Francisco I de Francia tresladó la suya cort dende Bourges enta París, instalando-se en lo castiello d'o Louvre y encargando a l'arquitecto Pierre Lescot y a l'escultor Jean Goujon la modernización de l'edificio en estilo renaixentista convertindo-se asinas en l'actual palacio d'o Louvre. Henrique IV de Francia y Catarina de Médici (qui fació construyir lo palacio d'as Tullerías) estioron personalidaz claus en l'esviellamiento d'a ciudat, que se convertió en una ciudat adecuada a lo suyo tiempo y que creixió dica plegar en la cifra de 185.000 habitants, la ciudat con mas población en l'Europa d'ixas envueltas dezaga de Costantinoble. Tamién se treballo en l'esviellamiento d'o trazau urbán d'a ciudat, con a construcción d'as clamadas plazas reyals, unas plazas de formas variadas pero con a caracteristica comuna de tener en o suyo centro una estatua d'un rei, y que yeran concebidas ta revitalizar bellas partes d'a ciudat u t'articular-ne bellas carreras. Tamién se consolidoron alavez los primers boulevards de París, que hue conforman una parte important d'a identidat parisién.
Guerras de relichión de Francia
En a segunda metat d'o sieglo XVI s'escaicioron en lo reino de Francia enfrentamientos entre la mayoría catolica d'o país y la minoría protestant calvinista (os clamaus hugonotz), en as ditas Guerras de relichión de Francia. o 22 d'agosto de 1572 s'escaició un atentau contra la vida de Gaspar II de Coligny (lo prencipal dirichent hugonot, chunto con Loís I de Borbón-Condé, prencipe de Borbón-Condé), ordenau u instigau por lo rei Carlos IX de Francia y su mai Catarina de Médici, por lo rei Felipe II d'Espanya u por Henrique I de Guisa, lo prencipal dirichent catolico francés. Gaspar de Coligny se trobaba en la ciudat chunto con muitos miembros d'a nobleza francesa de relichión protestant, t'asistir a la voda entre Henrique de Borbón, dirichent protestant, y Margarita de Valois, chirmana de Carlos IX, escaicida lo 18 d'agosto y que teneba que rematar con las luitas entre catolicos y protestants en Francia. Tanimientres a la población parisién, mayoritariament catolica, no li cuacaba pas guaire la presencia de tantos dirichents protestants d'a ciudat y en tener conoixencia de l'atentau, en a nueit d'o 23 a lo 24 d'agosto prencipioron a atacar a los protestants d'a ciudat en a mortalera conoixida como mortalera de Sant Bertolomeu, una mortalera que s'estima que provocó 3.000 victimas nomás que en París y que bien luego s'estendillo en atras ciudaz francesas dica plegar en una cifra estimada de 20.000 victimas.
En 1588 la población parisién yera descontenta por os rumors de que lo rei Henrique III de Francia quereba nombrar como succesor a la cadiera reyal francesa a Henrique de Borbón, de relichión protestant y dirichent d'o partiu hugonot, mientres encara se yera luitando en a ueitena d'as guerras de relichión. Henrique I de Guisa, dirichent catolico y prencipal impulsor d'a Liga Catolica, tornó en París sin parar cuenta d'a prohibición de tornar-ie que heba dictau lo rei y lo rei decidió de ninviar soldaus ta fer-lo preso, en temendo mesmo por la suya vida. Lo duque de Guisa recibió lo refirme d'a población parisién, que consideró que la dentrada en Paarís de soldaus foranos (que formaban la Guardia suiza d'o rei) vulneraba los privilechios d'a ciudat, y esclató una revuelta en París lo 12 de mayo de 1588, conoixida como lo Día d'as barricadas de 1588. La chornada remató con la muerte de 6o soldaus d'o rei, la victoria d'os catolicos y la fuyida d'o rei. Poco dimpués, en chulio, lo duque de Guisa forzó a Henrique III a sinyar l'Edicto d'Unión de 1588, que obligaba a lo rei a extirpar lo protestantismo d'o reino. Ta liberar-se d'os Guisa, lo rei ordenó l'asasinato d'Henrique I de Guisa lo 25 d'aviento y d'o suyo chirmán Loís II de Lorena, cardenal de Lorena, lo 26 d'aviento.
En 1590, Henrique de Borbón, qui ya yera rei de Francia con o nombre de Henrique IV de Francia, asetió la ciudat con as suyas tropas en o dito setio de París de 1590. Henrique contaba noás que con arredol de 12.000 u 13.000 soldaus, cuasi sin artillería de setio y los esfensors, mandaus por Carlos Manuel de Saboya-Nemours, conde de Nemours, yeran 30.000, anque la mayor parte no yeran soldaus profesionals so que milicias urbanas d'a ciudat. En ixas condicions Henrique consideró que asaltar la ciudat no li garantizaba la victoria y prefirió d'establecer-ne-ie un bloqueyo ta rendir París por fambre. Lo 30 d'agosto los parisiens conoixioron que un exercito espanyol mandau por Alexandro Farnesio, duque de Ducau de Parma, marchaba enta la ciudat ta liberar-la d'o setio. Antis de plegar los soldaus i plegó en París un convoy de subministros ta la ciudat, que teneba una fambre extrema (fácil que entre 40.000 y 50.000 parisiens morisen de fambre mientres lo setio). Henrique IV prebó de fer un ataque final antis de plegar los espanyols, pero no crebó las esfensas d'a ciudat y rebló con as suyas tropas. Los espanyols dentroron en París lo 30 de setiembre, estando aclamaus por a población famelica.
La Fronda
Mientres la minoría d'edat de Loís XIV de Francia y la rechencia de su mai Ana d'Austria s'escaició en París o 26 d'agosto de 1648 lo dito Día d'as barricadas de 1648, cuan lo cardenal Giulio Raimondo Mazzarino en nombre d'a rechent Ana d'Austria ordenó engarcholar a René Potier de Blancmesnil y Pierre Broussel, deputaus en o Parlamento de París, y que heban destacau por a suya esfensa d'as leis vichents contra lo creixent absolutismo d'a monarquía francesa. Cuan los parisiens marchoron por as carreras, se fació servir una gran violencia ta dispersar-los, con cuantas muertes, exarcebando-se la decisión popular y bien luego se debantoron por toda la ciudat alto u baixo 600 barricadas. Cuan Mathieu Molé, president d'o Parlamento de París, marchó enta lo Palais-Royal a on se trobaba la rechent Ana ta demanar-li de fer concesions, Ana d'Austria se negó a recebir-lo, en acusando a lo Parlamento d'estar l'instigador d'a revuelta ciudadana. Tampoco no lo recebió en un segundo intento de Molé qui cuan tornaba fue deteniu en una d'as barricadas con acusacions de traidoría s'os sublevaus, encara que podió fer una tercera visita a la rechent, conseguindo en ista tercera visita un alcuerdo con la liberación d'os deputaus engarcholaus, tornando asinas poquet a poquet la calma a París. Istos escaicimientos se considera que son l'inicio d'os disturbios en Francia conoixius como la Fronda.
Edat Contemporania
Mientres la priera metat d'os anyos 1770 la cosecha d'o trigo en la mayor parte d'o reio de Francia estió bien curta, mas que mas en os veranos de 1773 y 1774. En ixas condicions la falta de trigo ta fer-ne farina y pan (l'alimento basico d'as clases populars en ixas envueltas) antis de que se podese recullir la cosecha de l'anyo 1775 provocó un augmento desmesurau d'o suyo pré. D'atra man, Anne Robert Jacques Turgot heba decretau o 19 d'aviento de 1774 la liberalización d'o pré d'o trigo, enamplando asinas l'efecto d'incremento d'o suyo pré y estendillando-se las suyas consecuencias con un augmento d'o pré en toda Francia. En ixas condicions esclatoron centenars de chicotas revueltas (nomás que arredol d'a ciudat de París n'esclatoron 180 en 15 días), con queixas respective d'a especulación, espullamientos d'almagacens a on s'encambraba lo trigo y bloqueyos d'as vías de comunicación ta evitar que lo cerial marchase de cada lugar enta bel atro puesto a on la suya venda producise mas beneficio. Istas revueltas, conoixidas como la guerra d'as farinas y reprimidas con violencia con la intervención de l'Exercito francés, se considera que estioron una d'as causas d'a Revolución francesa. En muitos puestos os revoltosos fuoron condenaus a pena de muerte, encara que a sobén se lis conmutó por destierro u condena a galeras.
Encara que las revueltas rematoron con la cosecha de 1775, entre las clases populars cada vegada se trobaba mas resentimiento respective d'a situación d'o país. En ixas condicions, la intervención francesa en a Guerra d'Independencia d'os Estaus Unius amenistaba gran cantidat de diners ta la suya financiación y lo Gubierno recurrió a l'incremento d'os impuestos directos, incrementando-se asinas tambien en consecuencia l'animosidat d'a población, con un sistema tributario que amás no soportaban so que las clases populars. Asinas, cuan Jacques Necker aconselló a Loís XIV que convocase los Estaus Chenerals de Francia lo 5 de mayo de 1789, acceptó d'enamplar-ne-ie la partecipación d'o dito Tercer estau (burguesía y clases populars) en detrimento d¡o Primer estau (la nobleza) y d'o Segundo estau (lo clero). Cuan prencipioron as sesions, la nobleza y lo clero bloqueyoron como protesta por ixo las sesions y finalment lo 17 de chunio lo Tercer estau albandonó los Estaus Chenerals en constituindo-se como Asamblea Nacional y sola representant d'o pueblo francés. Lo rei ordenó la clausura de l'Asamblea y los deputaus, en reacción, facioron lo clamau Churamento d'o chuego de pilota, clamau asinas por a sala a on se i heban reuniu, churando no albandonar las sesions dica que s'aprebase una Constitución. Dos días simpués, en trobar-se privaus tamién de l'emplego d'ixa sala, se tresladoron enta la seu de Sant Loís de Versailles, a on se lis adhibió una parte d'os representants d'o clero. Cuan lo 23 de chunio lo rei reunió a los tres estaus y lis fabló fendo-lis-ne chicotas concesions y ordenando que marchasen, lo clero y la nobleza obedecioron, pero lo tercer estau se mantenió en silencio en la sala dica que Honoré Gabriel Riquetti, conde de Mirabeau, fació un discurso en negando-se y desafiando l'autoridat d'o rei. En os días siguients tornoron en l'Asamblea los miembros d'o clero pero tamién una parte d'os nobles, y en zagueras lo rei claudicó, ordenando a tots los deputaus d'os Estaus Chenerals que s'incorporasen a l'Asamblea Nacional, que quedó asinas formalment establida. Lo 9 de chulio de 1789 l'Asamblea Nacional decidió transformar-se en Asamblea Nacional Constituyent, establindo-se dende alavez lo marco legal d'a Revolución francesa.
L'Asamblea Nacional Constituyent demandó a lo rei que retirase las tropas que lo rei manteneba arredol d'ella, pero lo rei se negó, aducindo que yeran nomás que ta la protección de l'Asamblea. Antiparte, lo rei decidió destituyir a Jacques Necker, a qui lo Tercer estau consideraba como amanau a los suyos intreses, y l'Asamblea lo consideró como una reacción absolutista. Lo 14 de chulio de 1789 los revolucionarios de París reaccionoron atacando la Bastilla que se trobaba en l'orient d'a ciudat y que se consideraba un simbolo d'a presencia de l'abdolutismo mnarquico en a ciudat. La calendata d'ixa Presa d'a Bastilla se considera que ye lo punto culminant d'a Revolución Francesa y s'ha convertiu en la calendata oficial d'a revolución.
Dende alavez l'Asamblea adoptó decisions trascendentals, como l'abolición d'o feudalismo en a nueit d'o 4 d'agosto de 1789 u la Declaración d'os Dreitos de l'Hombre y d'o Ciudadán, adoptada lo 26 d'agosto, y prencipiando los treballos ta una Constitución. Lo 5 d'octubre se produció la marcha enta Versailles d'as mullers parisiens que entre d'atras cuestions desichiban lo retorno de l'Asamblea y d'o rei en París, feito que s'escaició lo 6 d'octubre. O 4 de marzo de 1790 s'adoptó la nueva división territorial d'o reino en departamentos, en un contino de medidas lechislativas.
O 20 de chunio de 1791 lo rei decidió fuyir d'a ciudat enta la muga d'o reino, en a conoixida como fuga de Varennes, en estar lo rei reconoixiu y deteniu en o lugar de Varennes, provocando-se una crisi sobre si lo rei heba d'estar u no subchecto a chudicio u si teneba inviolabilidat por los suyos actos. Lo 3 de setiembre de 1791 l'Asamblea Nacional Constituyent presentó la nueva Constitución a Loís XVI de Francia, qui l'aprebó, en disolvendo-se l'Asamblea lo 30 de setiembre.
Chornada d'o 10 d'agosto de 1792
A ciudat mientres o Segundo Imperio
Baixo Napoleón III a ciudat tien a suya transformación urbana mas significativa. L'emperador encarga a lo barón Haussmann a execución d'os cambeos que fuesen menester fer ta convertir París en a ciudat mas muderna d'o mundo en a suya epoca.
Asinas, s'espalda gran parti d'a ciudat antiga y medieval y se pasa a los grans bulevars y edificios mudernos, estando o mas destacato a Opera Garnier. Se facioron en ista epoca importants obras publicas en a ciudat.
Iste periodo plega a la suya fin dimpués d'a cayita de l'emperador debito a la redota d'o suyo exercito en a guerra franco-prusiana.
Exposicions universals París estió seu mientres a segunda metat d'o sieglo de cuantas exposicions en que bi heba expositors de tot o mundo. Amás destacata estió en 1889 remerando lo primer xentenario d'a Revolución Francesa. Ta iste evento fue construita a Torre Eiffel, que encara que habría d'estar desmontada una vegata rematata la exposición, contina actualment en o suyo plazamiento orichinal.
Sieglo XX
O sieglo XX s'enceta con a construcción d'o metro de París. Os feitos mas importants que escayecen en a ciudat mientres ixe sieglo serán en muitas ocasions vinclatos con o metro.
En 1940, a prencipios d'a Segunda Guerra Mundial, a Wehrmacht d'o Tercer Reich de Hitler conquere a ciudat. París fue almenistrata por as fuerzas alemanas d'ocupación, que l'albandonoron dimpués de cuatre anyadas, sin causar muita destrucción, en contimparanza con atras ciudaz europeas en ista guerra.
Desembolique urbán
Baixo l'administración d'o president François Mitterrand, en a decada d'os anyos 1980 y prencipios d'os anyos 1990 a ciudat tien un nuevo empentón en o suyo urbanismo y infraestructura. S'esviellan sectors deprimitos d'a ciudat, sobretot barrios d'o canto ezquierdo y a Villette, se'n devantoron nuevos edificios emblematicos, como a biblioteca, l'Arco d'a Esfensa u o Museu d'Orsay y s'esvielló lo Museu d'o Louvre.
Una d'as carreras mes importants y conoixitas de París ye os Champs-Élysées que principia en o Arco d'o Trunfo de París.
Economía
A rechión de París concentra alto u baixo a cuatrena parti d'a producción industrial de Francia. A suya economía s'empara principalment en a fabricación de maquinarias de toda mena. Ye de destacar tamién a producción d'articlos de luxo, como l'alta custura, as choyas y os perfumes. En o suyo puerto sobre l'Atlantico en l'amanat ciudat de Le Havre, moviliza o cuatreno mayor volumen de tonelache en Europa. O sector financiero d'o país se concentra en ista ciudat y l'agricola se mueve mayoritariament en a ciudat, que poseye a mayor bodega de mercaderías agricolas d'o mundo.
Abtiparte, Francia ye o prencipal destín turistico en o mundo, y muitos d'os turistas vesitan a suya capital.
Sistema de transporte
O sistema de transporte de París ye d'una eficacia destacata, ta una megalopolis d'ista grandaria. As suyas vías se mantienen en sobrebuén estau y l'unico problema ta os vehíclos ye o exceso d'os mesmos. Un eficaz sistema une os trens de redolada con o sistema de metro, que a la suya vegada ye unito a un denso rete de rotas d'autobuses, lo que fa que siga muit fácil mover-se por a ciudat que amás tien dos aeropuertos internacionals, dende os cuals se puet plegar a fote a lo centro d'a ciudat.
París s'enlaza con a resta d'Europa gracias a un muderno rete d'autopistas y a lo sistema ferroviario que cuenta con o TGV ta conectar con os diferents puntos d'o país, con Londres y, dende 2007, con Frankfurt d'o Main.
Contaminación
Actualment a ciudat tien un d'os endices de contaminación ambiental mas alto d'Europa. Anque tien una considerable cantidat d'espacios publicos y zonas verdes, o caos d'o tracaz y bel atras circunstancias, fan que a ciudat siga menos agradable de recorrer d'o que podría estar en virtut d'os suyos atractivos urbanisticos y historicos.
Pasiar por a ciudat en bicicleta ye difícil si se confronta con atras capitals europeas, debito a lo poco numero de kilometros en vías ta istos vehíclos, o particular foriconismo de bels automotors y a contaminación.
Un cada vegata mas alto numero de personas vive con animals, lo que ha feito d'a chestión y control d'os repuis organicos d'istos animals un serio problema.
Arte y cultura
París tien un puesto privilechiato en l'arte y a cultura a ran mundial en os zaguers sieglos. Astí han naixito movimientos artisticos como o expresionismo, o surrealismo y o fauvismo y importants feguras de l'arte y o pensamiento como René Descartes, Voltaire, Victor Hugo, Émile Zola, Alexandre Dumas (fillo), Edgar Degas, Claude Monet, Jean-Paul Sartre u Jean Renoir.
Tamién ha acullito a muitos artistas foranos como Leonardo da Vinci, Vincent van Gogh u Pablo Picasso y a escritors como Ernest Hemingway, Gabriel García Márquez y atras celebridaz como Alexander von Humboldt.
Amás a ciudat cuenta con una gran cantidat d'obras d'arte, dividitas en os suyos moltiples museus y coleccions privatas. Dentro d'istos tresoros o mas destacado ye a famosa Mona Lisa, una pintura de valgua incalculable. Por atra parti o patrimonio arquitectonico de París ye unico en o mundo, denguna atra ciudat ha devantato tantos y tan valiosos edificios d'os mas destacatos arquitectos universals.
Puestos destacatos
- Museu d'o Louvre.
- Torre Eiffel.
- Les Invalides.
- Arco d'o Trunfo.
- Plaza d'a Concordia.
- Campos Elisios.
- Basilica d'o Sacré Coeur.
- Barrio Latín de París.
- O Pantión.
- Biblioteca François Mitterrand.
- Seu de Notre Dame de París.
- Centro Georges Pompidou.
- Colunna Vendôme.
- Opera de París.
- Plaza d'as Victorias.
- Puent Aleixandro III.
- Passerelle Bercy-Tolbiac.
- Basilica de Sant Dionís.
Esporte
París tién una gran tradiccion esportiva y ha organizato belunas d'as competicions esportivas mes importants d'o mundo.
Un d'os equipes mas destacatos d'a ciudat ye o París Saint Germain tamién conoixito a sobén como PSG un d'os millors clubs de fútbol y handbol de Francia y en l'actualidat tamién d'Europa. Atros clubs importans que compiten en a mas alta división d'o país son o Racing 92 y lo Stade Français Paris que participan en a Rugby Top 14 y os Metropolitans 92 en a LNB Pro A.
Instalacions esportivas
A ciudat tién d'alto u baixo 360 instalacions esportivas, d'entre as que bi ha de destacar-se hi 182 pistas de tenis, 131 chimnasios municipals, 36 piscinas, 32 estadios municipals y dos instalacions ta esportes acuaticos.[5] D'entre totas ixas instalacions cal destacar o Parc des Princes, un estadio poliesportivo a on chuga como local o a sección de fútbol d'o PSG, tamién ha estau siede de diferents escayecimientos esportivos internacionals de fútbol y rugby.
Competicions esportivas
- París ha organizato belunas d'as competicions esportivas mes importants d'o mundo entre os que cal destacar os Chuegos Olimpicos de 1900 y 1924, y o Campionato d'o Mundo d'Atletismo en Pista Cubierta en o anyo 2011. Tamién será a seu d'os Chuegos Olimpicos de 2024, 100 anyatas dimpués d'a suya zaguera organización d'uns Chuegos Olimpicos.
- Tamién estió una d'as seus d'os Mundials de Fútbol de 1938 y 1998, as Eurocopas de fútbol masculín de 1960, 1984 y 2016.
- Ye la siede d'a prencipal competición de tenis d'o mundo en tierra batida, lo (Torneo de Roland Garros), un d'os cuatro torneos perteneixients a lo Grand Slam.
- Lo Tour de Francia, la prencipal cursa de ciclismo en rota d'o mundo per equipes, finaliza tradicionalment en París: estioron meta lo Parque d'os Prencipes dende 1930 dica 1967, lo Velodromo de Vincennes dende 1968 dica 1974, y la Avenida d'os Campos Elíseos dende 1975 dica l'actualidat.
Localidaz achirmanatas
Bogotá (Colombia).
Buenos Aires (Archentina).
Chicago (Estaus Unius).- 1987:
Berlín (Alemanya).
Veyer tamién
Vinclos externos
Se veigan as imáchens de Commons sobre París.- (fr) Web oficial d'o gubierno d'a ciudat.
- (fr) / (en) Oficina de turismo de París.
Referencias
- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
- ↑ (es) Madrid puede convertirse en la metrópoli más importante de Europa tras París y Londres, en El Economista.
- ↑ (fr) Laurent Theis: Clovis: de l'histoire au mythe Éditions Complexe. p. 218. ISBN 9782870276198
- ↑ (es) Lucien Musset: Las invasiones. El segundo asalto contra la Europa cristiana. Editorial Labor, S.A., Barcelona, 1982, 1a reimpresión, p.68. ISBN 84-335-9321-8
- ↑ (fr) municipaux Equipaments esportivos de París.