Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Nicolau Copernico
Información personal
Calendata de naixencia	19 de febrero de 1473
Puesto de naixencia	Toruń
Calendata de muerte	24 de mayo de 1543
Puesto de muerte	Frombork
Ocupación	Astronomo

Nicolau Copernico (Toruń, 19 de febrero de 1473 - Frombork, 24 de mayo de 1543) estió un astronomo polaco. Tamién conoixito como a Mikołaj Kopernik (en polaco) o Nicolaus Copernicus (en latín).

Copernico ye considerato o fundador de l'astronomia moderna, por haber-li dato las bases que li permitioron a Isaac Newton de culminar a revolución astronomica —en pasar d'un universo cheocentrico a un cosmos heliocentrico— y de cambear de traza irreversible a visión d'o cosmos prebalent dica ixe inte. Copérnico estió, amés, un especialista en trigonometría. Lo podemos ubicar dentro d’o Renaiximiento.

Estudios e primeras investigacions

A epoca en a que vivió Regiomontano, Polonia yera una verdadera "Edat d'Oro" cultural, e la Universitat de Cracovia teneba un gran prestichio en matematicas y en astronomia. Estudeyó en esta Universidat Jaguellonica, de Cracovia (1491-94) baixo con o matematico Wojciech Brudzewski como mayestre. Viachó por Italia y s'inscrivió en a universitat de Bolonya (1496-1499), on estudeó dreito, medicina, griego y filosofia, y treballó como asistent de l'astronomo Domenico da Novara. Novara ye un d'os primers científicos que posa en cuestión o sistema cheocentrico de Claudio Ptolomeu. O intrés de Copernico por la cheografia, y l'astronomia fue estimulau por o suyo profesor. Ellos dos observoron lumerosas ocultacions, eclixes de luna, asinas como a ocultación d'o estrel Aldebaran o 9 de marzo de 1497 a Bolonya

Imachen de Toruń, ciudat natal de Copernico

O 1500 fue ta Roma, a on que dió un curso de matematicas y astronomia, y o 1501 tornó ta la suya patria y prenió posesión d'una canonchía d'a seu de Frauenburg, cargo obtenito gracias a l'aduya d'o tío suyo Lucas Watzelrode. A penar d'o suyo cargo las suyas obligacions administrativas, que iban dende a reforma d'a moneda dica a contener y refrenar a orden Teutonica, decide acabar os suyos estudios de medicina, y doncas, tornó ta Padua (1501-1506) por estudiar dreito y medicina; encara fació una breu estada en Ferrara (1503), a on que obtenió o grau de doctor en dreito canonico.

Dimpués tornó ta Polonia, y construyó un observatorio en Frauenburg (huei Frombork), on feba las suyas investigacions d'astronomia. En siet anyos escribiba Hypothesibus Motuum Coelistium a se Contitutis Commentariolus (conoixito con o títol de Commentariolus), curto tractau d'astronomía, que remató enta 1515, y que no fue publicau dica o sieglo XIX. Ye en esta obra a on anunciaba os suyos principios de l'astronomia heliocentrica, que revolucionó la comunidat científica d'o suyo tiempo.

Reinstalau ya de pa cutio en o suyo país (1512), atendió l'administración d'a diocesi d'Ermland, exerció a medicina, ocupó ciertos cargos administrativos i levó a cabo o suyo inmenso y fundamental treballo en o campo de l'astronomia.

A suya obra mayestra, De Revolutionibus Orbium Coelestium, fue escrita en 25 anyos. (1507-1532) y fue publicada postumament o 1543 por Andreas Osiander, pero muitas d'as ideyas basicas y d'as observacions que contién circuloron a traviés de l'opusclo commentariolus (no editau dica o 1878), que, a penar d'a suya brevedat, ye d'una gran precisión e claridat. D'esta obra machistral, (De Revolutionibus), en surchió pensamiento científico moderno y a imachen de l'Universo mes aceptada dica o primers d'o sieglo XX, no será publicada dica o 24 de mayo de 1543, poco enantes d'a suya muerte, por un impresor de Nuremberg.

Este libro contién importants seccions sobre trigonometría que ya heban estau publicadas separadament l'anyo anterior baixo o títol de De lateribus et angulis triangulorum. O material trigonométrico ye analogo a lo d'o De triangulis de Regiomontano, publicau 10 anyos antes en Nuremberg, pero as ideyas trigonometricas de Copérnico pareixeban calendar d'antes d'o 1533, cuan probablement no conoixeba os treballos de Regiomontano. Con tot y con ixo, ye muito posible que a forma final d'a trigonometría de Copernico proceda, en parte a lo menos, d'a de Regiomontano, pus en 1539 Copernico recibió como estudiant a lo choven matematico prusiano Georg Joachim Rheticus (o Rhaeticus, 1514-1576), un matematico de Wittenberg que sin duda heba estau en contacto con a matematica que se feba en Nuremberg. Rheticus treballó con Copernico mientres unas tres anyadas, y estió él qui publicó, con l'aprobación d'o suyo mayestro, a primera exposición resumida de l'astronomia de Copernico en una obra titulada Narratio Prima (1540), y tamién qui fació os primers preparativos, completaus mes tarde por Andreas Osiander, pa a publicación impresa d'o famoso De revolutionibus. Ye probable, doncas, que a trigonometria que apareix en a obra clasica de Copernico siga relacionada estreitament, a traviés de Rheticus, con la de Regiomontano.

Mos podemos dar cuenta d'o nivel de dominio d'a trigonometria por parte de Copernico por o os teoremas que apareixen en o De revolutionibus y por una proposición que incluyó en una primera versión manuscrita d'o libro, pero que no apareixió en a versión impresa. Esta proposición eliminada ye una cheneralización d'un teorema de Nasir Eddin (teorema que si apareixe en o libro) sobre o movimiento rectilinio resultant de combinar dos movimientos circulars.

O teorema de Copérnico ye o siguent: Si un cerclo menor redola sin esvarizar-se por l'interior d'a circumferencia d'un cerclo mayor con un diametro dos vegadas mayor, alavez a trachectoria d'un punto fixo d'o cerclo menor que no siga situau sobre a circumferencia ye una elix.

Incidentalment, Cardano conoixeba o teorema de Nasir Eddin, pero no a cheneralización de Copérnico, teorema que fue redescubierto mientres o sieglo XVII.

A teoría heliocentrica copernicana

O sistema de Copernico descansa sobre a observación que a Tierra redola arredol d'o suyo eixe una vegata cada día, o que explica o movimiento diurno d'a esfera celeste. Postula, igualment que a Tierra fa una vuelta a lo Sol (heliocentrismo) cada anyata. Afirma tamién que os atros planetas fan o mesmo arredol d'o Sol. Copernico abanzó tamién que a Tierra bandeya tamién sobre o suyo eixe, o que explicaría a precesión. A teoría de Copernico ataca a teoría de Ptolomeu, a cosmolochia, a fisica, y, dica a filosofia d'Aristótil. Tamién as Escrituras amostraban a inmovilidat d'a Tierra y o movimiento d'o Sol. Copernico conserva, de todas trazas, bels elementos de l'antigo sistema. A ideya d'as esferas solidas, u a esfera d'os fixos.

O nuevo sistema proposato por Copernico tien ciertas avantallas sobre o d'o suyo predecesor. Esplica, entre atras, o movimiento diario d'o Sol, y d'os estrels pa a rotación terrestre. Tamién esplica o movimiento d'o Sol mientres l'anyata. Igualment esplica o movimiento retrogrado d'os planetas exteriors, Marte, (Chupiter, Saturno). A suya teoría tien en cuenta tamién, os planetas interiors, (Venus, y Mercurio). Copernico abanza tamién una teoría sobre l'orden d'os planetas, as suyas distancias, y, doncas, o periodo orbital. Copernico contradiz a Ptolomeu, dicindo que contra mes gran ye a orbita d'un planeta, mes gran ye o tiempo que caldrá pa que faiga una revolución completa al Sol.

Nicolau Copernico

Copernico heba estudiato os escritos d'os filosofos griegos mirando-ie referencias a lo problema d'o movimiento terrestre, especialment os pitagoricos y Aristarco de Samos, qui establió por primera vegata a teoría heliostatica.

As hipotesis fundamentals d'a Teoría Copernicana son:

1.- O mundo (universo) ye esferico.

2.- A Tierra tamién ye esferica.

3.- O movimiento d'os cuerpos celestes ye regular, cercular y perpetuo u compuesto por movimientos cerculars.

Distingue diferents tipos de movimientos:

3.1.- Movimiento diurno: Causato por a rotación de la Tierra en 24 horas e no de tot l'universo.

3.2.- Movimiento anyal d'o Sol: Causato por a translación de la Tierra arredol d’o Sol en una anyata.

3.3.- Movimiento mensual d'a Luna arredol d'a Tierra.

'3.4.- Movimiento planetario: Causato por a composición d'o movimiento propio y d'a Tierra. A retrogradación d'o movimiento d'os planetas no ye mes que aparent y o un movimiento verdadero y ye a causa d'o movimiento de translación d'a Tierra arredol d'o Sol.

4.- O cielo ye immenso respecto a la mida de la Tierra.

5.- L'orden d'as orbitas celestes. Dimpués de criticar l'orden que l'astronomia tolemaica asignaba a los planetas, dió l'orden correcto d'o suyo aleixamiento d'o Sol.

Ye indudable que 2000 anyatas de teoría cheocentrica no rematoron por haber-ie un unico cientifico como Copernico que demostrase a suya falsedat, ye platero que a teoría cheocentrica fue abandonata sobretot por una necesitat social inspirata en os nuevos aires d’o Renaiximiento y d'o neoplatonismo que se respiraban

La revolución copernicana

O que se conoixe como a revolución copernicana ye a suya formulación d'a teoría heliocentrica, seguntes a cual, a Tierra y os atros planetas chiran arredol d'o Sol.

Cal centrar o valor real d'a suya obra en o feito de reimposar teorías ya refusatas por o sentito común i de dar-lis una estructuración coderent i científica.

A ruptura basica que representaba pa a ideolochia relichiosa medieval a substitución d'un cosmos cerrato y hierarquizato, con l'hombre como centro, por un universo homochenio i infinito, situato arredol d'o Sol, fació dudar a Copernico de publicar a suya obra pa evitar problemas mes que previsibles con a Ilesia, e no estió dica o 1543 que amaneixió a primera edición d'o De Revolutionibus Orbium Coelestium, como ya s'ha dito, feita en Nuremberg con la supervisión d'o suyo disciplo Georg Joachim Rheticus.

Bibliografía

• Koestler, Arthur. The sleepwalkers (A history of Man's Changing Vision of the Universe), Penguin, Arkana, 1989.
• Armitage, Angus. The World of Copernicus. Nueva York, NY: Mentor Books, 1951. ISBN 0-8464-0979-8.
• Barbara Bieńkowska. The Scientific World of Copernicus: On the Occasion of the 500th Anniversary of His Birth, 1473–1973. Springer, 1973. ISBN 9027703531.
• Koeppen, Hans et al.. Nicolaus Copernicus zum 500. Geburtstag. Böhlau Verlag, 1973. ISBN 3-412-83573-0.
• Koyré, Alexandre. The Astronomical Revolution: Copernicus – Kepler – Borelli. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1973. ISBN 0-8014-0504-1.
• Kuhn, Thomas. The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1957. OCLC 535467.
• Rabin, Sheila. Copernicus. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (edició d'o verano de 2005), Edward N. Zalta (ed.), 2005.
• Repcheck, Jack. Copernicus' Secret: How the Scientific Revolution Began. New York: Simon & Schuster, 2007. ISBN 0-7432-8951-X.
• Rosen, Edward. Copernicus and his Successors. London: Hambledon Press, 1995. ISBN 1 85285 071 X.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Nicolau Copernico.