Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Mar Caspia
Каспийское море - Hazar deňizi
Localización administrativa
Estau Rusia
Azerbaichán
Irán
Turkmenistán
Cazaquistán
División Rusia: Dagestán, Kalmykia, óblast d'Astracán
Irán: provincias de Guilán, Mazandarán y Golestán
Cheografía
Ríos que i cayen Volga, o río Ural, o río Emba y o río Kura.
Superficie 371.900 km²
Fondura meyana 1.025 m
Mapa
Stenka Razin (Vasily Surikov)

A mar Caspia u mar Caspio (en ruso Каспийское море, Kaspískoie more; en azerín Xəzər dənizi; en persa دریای مازنداران،دریای خذر, Darya-ye Mazandaran, Darya-ye Khazar; en turcomán Hazar deňizi; en cazaco Каспий теңізі, Kaspij teñizi), ye una mar zarrata situata entre Asia y Europa. Ye a masa d'augua interior mas gran d'o mundo, con una superficie de 371.000 km². A sobén ye considerato lo laco mas gran d'o mundo, encara que no ye d'augua dulza sino salata.[1]

As prencipals aportacions d'augua son feitas por o río Volga y atros ríos con menos caudal como o río Ural, o río Emba y o río Kura.

Cheografía

A mar Caspia ye rodiata por Rusia a l'ueste, por Azerbaichán a lo sudueste, por Irán a lo sud, por Turkmenistán a lo sudeste y por Cazaquistán a lo norte y a l'este, on se troban as estepas d'Asia Central. A lo sudueste d'a Caspia, i son as montanyas d'o Caucaso, y a lo sud o macizo d'o Elburz.

Ye conectata con a mar d'Azov por medio d'a canal de Manich.

Hidrografía

As pencipals aportacions d'augua son feitas por as auguas d'os ríos Volga, Ural, Emba, Terek y o río Kura.

Caracteristicas y ecolochía

A mar Caspia tien caracteristicas comuns no nomás con as mars sino que tamién con os lagos. Por ixo, a sobén ye considerau como un lago, o mas gran d'o mundo, encara que as suyas auguas son dulces y no pas saladas.

O río Volga (que bi aporta un 80% de l'augua fluvial que en recibe) y o río Ural desauguan en a mar Caspia, que ye una mar endorreica, ye decir, que no en tien denguna salida natural d'as suyas auguas (sin contar a evaporación). Asinas, o ecosistema caspián ye un ecosistema d'una cuenca cerrada, con un nivel propio que ye independient d'o nivel d'os oceanos d'o mundo. A mar Caspia se cerró fa arredol de 5,5 milions d'anyadas. O suyo nivel puya u baixa, a sobén a escape, a traviés d'os sieglos. Bellos historiadors rusos dicen que una d'as creixidas medievals d'a mar Caspia inundó bella ciudat d'os khazaros, como Atil. En 2004, o nivel d'as auguas yera de -28 metros, ye decir, 28 metros baixo o livel d'a mar.

En o transcurso d'os sieglos, o nivel d'a mar Caspia cambeó seguntes as auguas que bi desauguaba o río Volga, seguntes as plevias d'a cuenca hidrografica d'iste río. Istas plevias se relacionan con as variacions d'as depresions d'orichen atlantico que plegan t'o interior de Rusia, seguntes os ciclos d'a clamada oscilación de l'Atlantico Norte. Asinas, os nivels d'a mar Caspia se relacionan con as condicions atmosfericas de l'Atlantico Norte, a una distancia de millars de km a l'ueste. Istas condicions fan d'a mar Caspia un lugar de muito intrés ta estudiar as causas y os efectos d'o cambio climatico.

O zaguer ciclo a corto termin d'o nivel d'a mar Caspia principió con una caita d'o suyo nivel de 3 metros dende 1929 dica 1977, ta puyar luego 3 m dende 1977 dica 1995. Dende ixa calendata, nomás bi ha bella chicota oscilación, encara que istos cambios han feito problemas medioambientals en a rechión.

Toponimia

Placha Khezeshahr en a mar Caspia.

En a traducción Herediana de Plutarco se puet leyer Mar de Ircania. Sindembargo en o "Libro d'o Trasoro" ya se troban as palabras caspia e caspián. En "La Flor de las Ystorias d'Orient" s'escribe Mar Caspis.

Aquella montanya de Coquas es entre los mares, es a saber, la Mar Mayor, que le es deues ocçident, et la Mar Caspis, que le es deues orient. Aquesta Mar Caspis no es semblant a la Mar de Greçia ni a la Mar Ocçiana, antes es assi como un estanyo, mas por su grandeza es clamada mar, por que aquesti es el mayor istanyo del mundo; por que se stiende de la montanya de Quoquas entro ha la fin del regno de Perssia, et parte se toda tierra de Asia en dos partes. Aquella partida que es deues orient es clamada Asia la Pregona, et la otra partida que es deues ocçident es clamada Asia la *********grant abundancia de buenos pexes; et en aquella encontrada se troban bufles saluages, et otras bestias assaz. En aquella mar ha yslas do fan sus nidos muchos auzelles...

En o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo" escriben Mar de Caspia.

Referencias

  1. ↑ (en) Jean-Claude Corbell, Ariane Archambault: The Visual Dictionary of Universe & Earth, QA International, 2009, ISBN 978-2-7644-0884-1, p.60

Vinclos externos

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.