 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A Edat Meya tardana ye o termin emplegato ta describir a historia europea d'os sieglos XIV y XV. Antes d'este periodo ye l'Alta Edat Meya, y dimpués ye a Edat Moderna (u Renaiximiento).
Arredol d'o 1300, y dimpués de bels sieglos de prosperidat en Europa, o creiximiento s'aturó. Una serie de fambres y plaguas, como a Gran Fambre de 1315-1317 y a Peste Negra, rebaixoron a población a la metat. Ista despoblación fue acompanyata de tensions socials y guerras endemicas; os debantamientos d'os campesins en Francia y Anglaterra y a Guerra d'os Cient Anyos en son dos eixemplos. A unidat d'a Ilesia catolica se crebó por o Gran Scisma d'Occident. Istos escaicimientos han estato clamatos por os historiadors a Crisi d'a Baixa Edat Meya.
D'atro canto, lo sieglo XIV tamién estió un periodo de gran progreso ta las artes y as ciencias. O redescubrimiento d'os textos antigos griegos y romanos producioron, con o tiempo, un renaiximiento d'istas dos arias. O proceso principió por medio d'o contacto con os arabes mientres as Cruzatas, pero s'aceleró con a presa de Constantinoble por os turcos otomans, ya que muitos eruditos bizantins se refuchioron en Occident, principalment en Italia. Tan y mientres, a invención d'a imprenta tenió un efecto important en a sociedat europea. Facilitó a espardidura d'a palabra y democratizó l'aprendizache; un resultato derivato en sería o surtimiento d'a Reforma protestant. O creiximiento de l'Imperio Otomán remató con a cayita de Constantinoble en 1453 (l'anyo d'a fin d'a Guerra d'os cient anyos), lo que zarró as posibilidaz de comercio con l'Este. Pero, lo descubrimiento d'America por Cristofo Colombo en 1492, y a navegación arredol d'Africa por Vasco da Gama en 1498 ubrioron nuevas rutas comercials, enfortindo a economia y o poder d'as economías europeas occidentals.
Toz istos escaicimientos marcan a fin d'a Edat Meya y o comencipio d'a Edat Moderna. Cal notar que a división ye artificial, ya que l'aprendizache no desapareixió d'a societat europea, y por tanto, hi haberba prou continuidat entre as civilizacions clasicas y a Edat Moderna. Igualment, os historiadors modernos, principalment en Italia no fablan d'a Baixa Edat Meya, sino d'o renaiximiento d'o sieglo XIV como transición dreita a la era moderna.