 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Ista fualla ye escrita en l'aragonés d'a valle de Tella.
Es foratars d'Escuaín u gorgas d'Escuaín[1] (Gargantas de Escuaín en castellano) son as sulcatas d'o río Yaga esgarrapatas en a penna calsinera a'l canto d'es lugars d'Escuaín e Rebiella, en baixando d'a montanya d'As Tres Serols per lo sud-este dica la Cinca, dintro lo perimetro d'o Parque Nacional d'Ordesa e d'as Tres Serols.
Rallatas en a versant sud d'a siarra d'as Sucas, la cual diz que fa la linia con a valle Verde per lo lumo, e per la man norte d'o Castiello Mayor, que las separa d'a valle de Puértolas. Per lo nor-ueste, la collata de Biceto e las Sestrals en parten las estivas d'a Montanya Sensa en a cuenca d'a Yaga en una man e la cuenca d'o Bellós (Garona d'Anyisclo) en la altra.
La Yaga naixe precisament en elas, en l'endreto lo cuello 'Biceto (a man de Sant Vicienda) per lo mes chicolón d'es suyos ramals, e nasprés tamién en a Cul de Gorrunduet (al canto d'o cillo lo Foratarruego)
Es foratars, l'uno tras l'altro ditos, son:
- La Foradata d'a Selveta, que reculle lo camal que naixe d'a collata Biceto (a 2007 m d'altura). Per estar-ne la primera, ye la una mes ubierta de totas, e se'n ye ita a zarrar-se poquet a poquet dica que ye al punto amanata a pasar La Valle de Sorripas, lo siguient forato. Lo congosto este bi tiene una vechetación bien verdiza, que se torna de colors vistosas en l'agüerro.
- La valle de Sorripas u de Sorripes, que ye el continno de la anterior, finca en a garra d'o Tozal d'o Basón (2151 m) e d'a forqueta de Sorripas que en dicen. lo puesto an que remata este forato en ye ito en a Yaga baixadera de Gorrunduet, a man d'o puent d'es Mallos.
- Lo Rallar d'o Puerto, de parez muit empinatas, que fa baixar la Yaga d'a Cul de Gorrunduet enta la guacera d'es mallos. Ye éste puesto bien espectacular, a on lo río enzata la baixata de gorgas prefundas e brincos fustiosos. Només se ibi puet arribar per una senda lateral dende lo Puent d'es Mallos, totalment peyatonal.
- La collata d'es Mallos, a on se be chunen es dos camals prencipals d'a Yaga. Como lo suyo nombre indica, las parez son cuasi verticals per estas arresas d'o transeto. Bi hay, a demés, un pont que en icen d'es Mallos que trescruza lo camín d'antes no se faiga la bifurcación per alto d'o río. T'astí que arriba la pista forestal que puyaba dende Escuaín.
- Lo Frangón, lo zaguer d'es foratos, que leva enta Escuaín e Rebiella. Dos cillos trancan la boca d'a valle per astí, la Mandatuera per lo sud e lo Cillo de Pallarals dende la versant d'as Sucas. Nasprés de Pallarals, fendo baixada, s'ubre la cuenca en a valle de Tella en o puesto on que afluyen es barrancos de Sacos e Consusa.
Bibliografía
- BENITO ALONSO, José Luis (2006), Vegetación del Parque Nacional de Ordesa y Monte Perdido (Sobrarbe, Pirineo central aragonés). 421 pp + Mapa d'a vechetación 1:40.000, Zaragoza: Serie Investigación, nº 50. Consello de Protección d'a Naturaleza d'Aragón. Gubierno d'Aragón. 84-89862-54-0.