Willem Postma

Willem Postma se moeder, Johanna Wilhelmina Postma, gebore Van Biljon, Burgersdorp, 27 Mei 1854, oorlede 12 Julie 1901, ds. Dirk Postma se vyfde en laaste vrou.

Willem Postma is op op Burgersdorp gebore as 'n seun van ds. Dirk Pieters Postma, die stigter van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika, uit sy vyfde en laaste huwelik, met Johanna Willemina van Biljon (oorlede op 12 Julie 1901) op 20 Desember 1869.[3]

Van sy halfbroers wat naam gemaak het in die Gereformeerde Kerk, was (uit sy vader se derde huwelik) di. Petrus Postma (1854–1919), veral bekend as Gereformeerde leraar in Pretoria en pres. Paul Kruger se kapelaan en raadgewer, en Marthinus Postma (1855–1926), eerste Gereformeerde predikant aan die Witwatersrand, en (uit sy vierde huwelik) di. Dirk Postma jr. (1861–1919) en ds. Stephanus Postma (1865–1904). Sy broerskinders ds. Dirk Postma (1877–1940) en dr. Ferdinand Postma (1879–1950) was ook bekendes in die Gereformeerde Kerk, terwyl Hilda Postma (1895–1993) en Rikie Postma (1889–1938) skrywers van onderskeidelik veral kindergedigte en -prosa was. Die digter, teoloog en Psalmberymer Totius wassy swaer omdat Totius getroud was met Marie, Willem se jongste suster.[3] Ook sy swaer prof. J.A. du Plessis was hoogleraar aan die Teologiese Skool Potchefstroom. Du Plessis was eers getroud met ds. Postma se suster Laurika en ná haar dood met sy suster Aletta.

Willem Postma het op Burgersdorp sy eerste onderrig en later sy opleiding tot predikant aan die Teologiese Skool Burgersdorp ontvang, waar prof. Jan Lion Cachet sy leermeester was. As seun was hy baie lewendig van aard en 'n groot liefhebber van sport. Hy was 'n uitstekende vuisvegter, en alle nuwelinge wat in die skool gekom het, moes eers teen "Willy" (soos sy Engelse maats hom genoem het) veg om te wys hoeveel daar in hulle steek. Hy was 'n egte kwajong, altyd klaar vir die een of ander streek of grap. Sy studie het hy onder moeilike omstandighede voltooi omdat hy as enigste seun uit sy vader se laaste huwelik ná dié se dood op 28 Desember 1890 sy moeder moes help om in die onderhoud van die gesin te voorsien, al was hy toe net 16 jaar oud.

Ds. Postma is in 1897 beroep na sy eerste gemeente, Bethulie in die Suidoos-Vrystaat. Die plan was dat hy as veldprediker saam met die kommando's sou gaan, maar voorlopig moes die kommando van Bethulie die brug oor die Grootrivier bewaak. Die Boere is daar egter skielik een nag deur die Engelse verras, en sonder slag of stoot is Bethulie toe ingeneem en ds. Postma gevange geneem. Sy vrou was op daardie tydstip baie siek, en die bevelhebber kon dit nie oor sy hart kry om ds. Postma as krygsgevangene na Indië te stuur nie. Hy het sy bes gedoen om hom oor te haal om die eed van getrouheid aan die Britse kroon af te lê en op Bethulie by sy gesin te bly. Ds. Postma het egter beslis geweier, ook op aandrang van sy eggenote, wat nie daarvan wou hoor dat hy die eed sou aflê nie. Ten einde raad moes hy op 'n oggend weer voor die offisier verskyn. Daar gekom, tref hy verskeie persone aan wat reeds die eed van getrouheid afgelê het. Die offisier wys toe na hulle en vra: "Hulle het die eed afgelê. Ag jy jouself dan beter as hulle dat jy dit nie wil doen nie?" "Kolonel, vertel my eers," was die antwoord, "wat doen die Britse leër as 'n Tommie trou sweer aan die vyand?" "Ons skiet hom soos 'n hond dood!" roep die offisier uit. "In alle erns dan, Kolonel, ag jy my dan minder as 'n gewone Tommie om van my so 'n gemene ding te eis?" Die offisier het sy versoek nie herhaal nie, en ds. Postma het so 'n indruk op hom gemaak dat hy hom as gevangene na Middelburg, Kaap, gestuur het, waar hy toe op parool uitgelaat is. Hy moes homself elke dag aanmeld, maar die eed het hy nooit afgelê nie. Om sy gesin aan die lewe te hou, moes hy toe tot die sluiting van die vrede in 'n winkel werk. Ook was hy behulpsaam met die eredienste in die plaaslike Gereformeerde gemeente. "Gedurende die week moes ek die jongste modes verkoop," het ds. Postma gesê, "en Sondae moes ek daarteen preek." Dit was vir hom uiters moeilike en kommervolle jare, nie alleen omdat dit finansieel moeilik gegaan het nie, maar sy hart was by die Vrystaatse kommando's.

'n Groep Burgersdorpse studente, Oktober 1896. Agter (van links): J.G.H. van der Walt, J.A. du Plessis, J.C. Krüger, Willem Postma. Tussen-in: G.H.J. Kruger. Voor: P.J. Snyman en J.D. du Toit.

Willem Postma staan in die middel op dié gesinsfoto van prof. Dirk Postma en sy vyfde en laaste vrou, Johanna (gebore Van Biljon). Sy suster Lettie (links) was getroud met prof. J.A. du Plessis en die moeder van proff. Wicus du Plessis, Hugo du Plessis en Ida Bosman. Maria (sittende in die middel) was getroud met prof. J.D. du Toit, bekend as die skrywer Totius. Breggie (naasregs) was getroud met ds. J.A. van Rooy, en Laurika (regs) was prof. J.A. du Plessis se eerste vrou.

Ná die oorlog is hy terug na Bethulie, maar gee die kerkraad op 4 Maart 1905 kennis dat hy na Bloemfontein beroep is, waar hy in 1903 die eerste Gereformeerde gemeente in die Vrystaatse hoofstad gestig het en daarna as konsulent van die gemeente opgetree het. Die beroep na Bloemfontein het hy aangeneem en Bethulie se kerkraad op 7 April van sy besluit ingelig. (Dié gemeente het 110 jaar later, in 2013, ontbind weens die veranderde demografie van die Bloemfonteinse middestad.) In 1915 aanvaar hy 'n beroep na Reddersburg, waar hy werk tot aan sy dood in 1920. So was hy in sy kort loopbaan werksaam al drie die grootste Gereformeerde gemeentes van die Vrystaat van destyds. Ds. Postma se gesondheid was reeds geknak toe hy na Reddersburg gekom het. Tog het hy met onvermoeide werkkrag die gemeente opgebou. Vir die gemeente was dit dan ook 'n geweldige skok toe hy op betreklik jeugdige leeftyd in Desember 1920 oorlede is. Maar sy bediening het diep spore agtergelaat wat jare daarna nog sigbaar was. Dit was moeilike oorlogsjare waarin hy hier gedien het, gevolg deur die vreeslike Griepepidemie. Sy optrede in die donker tye bly onvergeetlik. 'n Opmerklike besluit is in Maart 1919 geneem, naamlik dat die notule voortaan in Afrikaans gehou sou word. In hierdie jare het ook die sustersvereniging onder die naam van die Dorkasvereniging ontstaan. Onder ds. Postma se leiding het die kerkraad ook die gedagte van 'n ekumeniese sinode by die Sinode aanhangig gemaak.

In Bloemfontein

Die hoeksteenlegging van die eerste kerkgebou van die Gereformeerde kerk Bloemfontein op 22 Augustus 1903.

Die Bloemfonteinse kerkraad en di. Willem Postma en Petrus Postma, voor 1919.

In 1905 is hy na Bloemfontein beroep, waar hy op 12 Mei in die jong gemeente (1903 gestig) aangekom het. Die gemeente het merendeels uit die werkerstand, veral spoorwegwerkers, bestaan. Uiters moeilike jare het nou gevolg, maar ds. Postma se werk was onder dit alles ryklik geseën. In 1909 het die gemeente reeds 313 lidmate gehad.

Ná sy aankoms in Bloemfontein het ds. Postma dadelik deelgeneem aan al die vertakkinge van die maatskaplike lewe, naamlik politiek, onderwys, kultuur, ens. Daarby was hy ook behulpsaam in die redaksie van die Vriend des Volks, en saam met Johan Visscher, J.S.M. Rabie, Oom Lokomotief en andere het hy veel gedoen om leeslus by die volk op te wek, maar bowenal om hulle nasionaal bewus te maak. In hierdie blad het hy die bekende stukke “Oogdruppels" onder die skuilnaam Dr. O'kulis geskryf. (Die naam Dr. O'kulis is verkeerd gespel; dit moes Okulis gewees het, sonder die afkappingsteken. Toe dit die eerste maal gebruik is, het die setter die komma ingevoeg, en ds. Postma het dit so gehou). Dr. O'kulis het besonder baie aandag aan onderwyssake gegee, en hier was hy die regterhand van genl. J.B.M. Hertzog, ook op politieke gebied, veral toe die generaal uit die Botha-kabinet gesit is. Hy was in baie opsigte die siel van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging in die Vrystaat.

Ds. Postma het geen rus geken nie. Daarvoor het baie werk en slegte gesondheid gesorg. In 1909 moes sy kerkraad hom 'n paar maande verlof toestaan weens ernstige krankheid. In 1911 was hy weer siek, maar kon gelukkig sy werk gou hervat. In 1912 is hy na Steynsburg. Die plaaslike leraar, ds. (later dr.) P.C. Snyman, ’n swaer van ds. Postma, is na Nederland vir verdere studie, en mede met die oog op die moeilike finansiële toestand van die Bloemfonteinse gemeente, is besluit dat ds. Postma aan die versoek sou voldoen om na Steynsburg te gaan vir 'n jaar. Hy sou dan van daar die gemeente in Bloemfontein een maal per maand bedien. Maar, teen die end van 1912 was sy gesondheid so swak dat hy na Bloemfontein moes skryf om sy emeritaat aan te vra. Daar was vir die kerkraad geen ander weg oop as om die versoek na die Algemene Vergadering te verwys nie, en die emeritaat is toe aan ds. Postma verleen. Die grootste deel van die volgende jaar (1913) het hy toe in Oos-Londen deurgebring. Vanaf Desember 1913 sou hy egter weer in die pastorie in Bloemfontein gaan woon en werksaam wees na sy kragte dit toelaat. Gelukkig het sy kragte so toegeneem dat hy in April 1914 ten volle in sy amp herstel is.

Dat hy besonder geliefd was in sy gemeente, blyk uit 'n brief aan hom van H. Grobler (24 Januarie 1913), waarin hy onder meer skryf: “Het was ons smartelijk, met laatste Nachtmaal, te moeten hooren dat uwe ongesteldheid zoo toegenomen heeft, dat gij, op medies advies, genoodzaakt zijt een lange rust te nemen. Het is ons smartelijk te moeten denken, dat wij zoo langen tijd uwe tegenwoordigheid zal moeten missen." In 1915 het hy die beroep na die gemeente Reddersburg aangeneem. By sy vertrek het die Gereformeerde Vereniging hom 'n brief van waardering geskryf: “Menigmaal hebben we met genoegen geluisterd naar uw heldere en duidelike uiteenzetting van de verschillende gedeelten van Gods Woord. We zijn ervan overtuigd, dat u arbeid in ons midden niet zonder vrucht is geweest . . . Doch we letten niet enkel op wat u voor deze vereniging deed, maar erkennen ook dankbaar, dat u op velerlei gebied met zegen heeft gearbeid. We zien u dan ook.node heengaan, al willen we ons niet tegen de wegen des Heren verzetten."

Vir ds. Postma was dit baie swaar om in 1915 afskeid te neem van die Gereformeerde kerk Bloemfontein, die arm gemeentetjie waarvan hy sedert 1903 predikant was. Ds. I.D. Krüger, wat in sy plek bevestig is, vertel die volgende staaltjie: "Ek kon 'n duidelike denkbeeld vorm van wat in sy gemoed die dag moes omgegaan het toe hy 'n jong leraar in sy geliefde gemeente moes bevestig. En tog moes ek sien dat hy juis op daardie gedenkwaardige dag net vol grappe was. Die grappe het in 'n oneindige reeks uit sy mond gerol. Met elkeen moes hy grappe verkoop, en net waar hy is, hoor 'n mens lag. Die aand van daardie dag was dit weer so in die studeerkamer. Toe die laaste gaste eindelik afskeid neem, vra ek toe aan ds. Postma: 'Broeder, hoe kry u dit reg om op so 'n dag soos vandag nog opgeruimd te wees en grappe te maak?' Die antwoord was: 'Isak, jy moet nog van my leer hoe om 'n traan met 'n grap af te vee.' Dr. Nienaber skryf: "So was hy – hoe groter sy smart, hoe groter sy humorsin. As sy kinders in die eetkamer kom en net effens nukkerig lyk, dan moet hulle in 'n ry staan en eers 'smiling exercises' doen voordat hulle aan die tafel kan gaan sit. Waar genl. C.R. de Wet altyd 'n 'uitkomkans' gesien het, het ds. Postma altyd die moontlikheid gesien om 'n grap te maak; nie net in die gewone lewe nie, ook nie net om smart te verberg nie, maar ook as hy kwaad of ernstig was, was sy sin vir humor sy vernaamste karaktertrek.

Nienaber beskryf hom as 'n "lewendige, oortuigende spreker, streng Calvinisties, besonder prakties in sy prediking en met 'n groot sin vir humor". Ná 'n ernstige siekte (pokke) word hy reeds vroeg in sy kort lewe hardhorend.

Die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in sitting op Rustenburg, 1904. Eerste ry: Di. W.J. de Klerk, Flippie Snyman, J.G.H. van der Walt, Totius, G.H.J. Kruger. Tweede ry: Di. Martinus Postma, Petrus Postma, prof. Jan Lion Cachet, di. L.J. du Plessis, W.J. Snyman. Derde ry: Di. T. Hammersma, Willem Postma, Louis Vorster, Dirk Postma, J.A. van Rooy en prof. Jacobus du Plessis.

Ds. Postma op die dag van sy verlowing. Voor is E.A. van der Walt, later LUK in die Vrystaat. Agter staan ds. Postma se verloofde, S.E.S. Snyman. Regs sit mev. Van der Walt.

Postma het in Bloemfontein dadelik die leiding geneem in die hernieude stryd om die erkenning van Afrikaans. In Julie 1905 verskyn sy drie artikels oor die Afrikaanse taal onder die skuilnaam Jong Afrika in De Vriend des Volks: "Een pleitrede vir die rechte van Afrikaans" (2 Julie 1905), "Die regte van ons taal" (16 Julie 1905) en "Doen is die ding" (30 Julie 1905). Hy het die artikels reeds in 1903 gedeeltelik opgestel, behalwe die derde en laaste ("Doen is die ding"). Op dié boeiende stukke volg sy ewe belangrike Bloemfonteinse toespraak oor "De nieuwe taalbeweging", wat gepubliseer word in De Vriend des Volks van 14 Desember 1906. Dit is in Oktober 1952 saam met die drie "Jong Afrika"-bydraes in die Hertzog-annale herdruk. Dié reeks artikels kan beskou word as die manifes van die Vrystaatse Taalbeweging. Hy toon met gegronde bewysredes aan dat Afrikaans 'n eie bestaansreg het, al verskil dit van Nederlands, omdat Afrikaans saam met die volk aan die ontwikkel is tot selfstandigheid. Sonder bitsigheid maar op simpatieke wyse, aldus Nienaber, oortuig Postma sy lesers van die bruikbaarheid van Afrikaans, wen hy hul meegevoel en belangstelling en voorspel dat Afrikaans nog een van die amptelike tale van Suid-Afrika gaan word.

Postma het sy idee vollediger uiteengesit in Die Brandwag van 1912 toe hy spesifiek aandag gee aan die rol van die kind. As gevolg van dié artikels en sy deur sy voortdurende propagandawerk vir Afrikaans, is in 1906 'n tak van die Afrikaanse Taalgenootskap gestig waar ds. Postma 'n besielende redevoering oor Afrikaans gehou het. Ander bekendes in die bestuur was genl. J.B.M. Hertzog en Daniël Francois du Toit (Oom Lokomotief). Op ds. Postma se voorstel word in 1908 'n letterkundige onderafdeling van die vereniging Onze Taal gestig om die Afrikaanse letterkunde te bevorder en om kinders van geskikte skoolboeke te voorsien. Die Akademie vir Taal, Lettere en Kuns (die voorloper van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns) wat in 1909 in Bloemfontein gestig is, het sy ontstaan deels aan die inisiatief van ds. Postma te danke.

Oogdruppels

Die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk op Burgersdorp, 1902, die eerste algemene vergadering ná die Tweede Vryheidsoorlog. Eerste ry: Di. J.A. van Rooy, L.P. Vorster, S. Postma, Gert Kruger. Tweede ry (vanaf vyfde van links): Prof. Jan Lion Cachet, dr. P.C. Snyman, prof. J.A. Du Plessis, ds. T. Hamersma, J.C. Krüger, Willem Postma, W.J. Snyman. Derde ry: Di. H.J. du Plessis, Schalk Buys, N. van der Walt, Christiaan van Wyk, D.G. Grobler.

Ds. Postma, sy skoonvader, ds. W.J. Snyman van die Gereformeerde kerk Venterstad, en swaer dr. Flippie Snyman, tydens sy dood in 1915 leraar van die Gereformeerde kerk Steynsburg.

Ds. Postma het groot bekendheid verwerf vir sy "Oogdruppels" wat van 6 Oktober 1905 gereeld in die Vriend des Volks onder die skuilnaam dr. O'Kulis verskyn het. Op "smaaklike en onderhoudende" toon, volgens Nienaber, het hy gedurig reseppies gegee vir allerlei nasionale oogsiektes, het hy geskryf oor onderwerpe van die dag, soos die erkenning van Afrikaans as taal, die Vrystaatse onderwysvraagstuk, politieke gebeurtenisse ens. Totius, sy swaer, het gesê: "Deur dié stukke het hy hom as volksman geopenbaar, het hy hom 'n weg gebaan na die hart van die Vrystaatse volk."[5] Die stukke het besonder baie byval gevind en ongevraagde getuigskrifte is aan die "dokter" gestuur. Toe dr. O'Kulis later in Junie 1914 nie meer met die politieke rigting van die Vriend des Volks kon simpatiseer nie, is sy rubriek gestaak. In die Volksblad en Die Burger het nog enkele van sy "Oogdruppels" verskyn.

Doppers

Ds. Willem Postma as jong predikant.

Die Algemene Vergadering van die GKSA byeen op Reddersburg in 1910. Ds. Postma staan tweede van regs in die middelste ry.

In 1918 verskyn Doppers, wat insig bied in 'n "eienaardige deel" van die Suid-Afrikaanse bevolking, die behoudendes wat die ruggraat vorm van die Gereformeerde Kerk. Oor dié boek skryf P.C. Schoonees in 1939 in Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging: "Dr. O'kulis verklaar in sy inleiding: 'Ik het die egte ou Doppers nog goed geken en hulle opregte nasate leef ik nog mee saam, sodat ik meen in staat te wees om enigsins 'n suiwere portret te skilder van 'n eienaardige groep van ons volk....’ Hy het 'n ruim opvatting van die woord Dopper. ‘Al die Doppers (is) nie in die Dopperkerk nie, en . . . nie alle lidmate van die Gereformeerde Kerk van S.A. (is) egte Doppers nie.’ (p. 8.) ‘Ons profeteer dan ook beslis . . dat ons volk altyd meer terug sal draai naar die Backveld, al meer Dopper sal worde, naarmate ons nasionale selfbewustheid ontwaak en ontwikkel’ (p. 15). Op kernagtige wyse word die hele lewensbeskouing van die Dopper uiteengesit en alles wat daarmee in stryd is, afgekeur. Die oorsprong van die Doppers, hul isolement, godsdiens en beskawing word geskets en hul beginsels met warmte verdedig. Ten slotte word daar 'n staanplek gevra vir die Dopper in die Afrikaanse samelewing: ‘Ons vra geen guns, geen medelyde, geen beloning, geen verering nie. Ons vra net staanplek in die Boer-geledere om saam te werk en saam te stry vir die heilige pand ons saam toevertrou’ (p. 116). In die bylae volg die opinies van ander skrywers oor die Doppers. Die grootste gedeelte van die boek is van godsdienstige aard en kan buiten beskouing bly. Dat ons hier egter te doen het ‘met 'n faktor, wat geweldig invloed uitgeoefen het op die kultuurlewe van ons volk’ (p. 71) is ongetwyfeld waar, en dr. O'kulis se pleidooi vir die Doppers is 'n belangrike bydrae op kultuur-historiese gebied. Daaruit kan ons die Dopper se standpunt teenoor die wetenskap, die kuns, opvoeding, sport, ens. leer ken. Die skrywer het 'n persoonlike kyk op al die probleme van ons tyd, al is sy behandeling daarvan dan ook dikwels sketsagtig. Kapitalisme en sosialisme kan seker nie met so 'n paar sinnetjies soos die volgende afgemaak word nie: ‘Geen van bei ken soiets as 'n lewens- of nasionale ideaal nie – hulle klim nooit hoër op as hulleself nie. Daar is niks verhewens of opheffends in hierdie rigtings nie – dit is net: - ‘Laat ons eet en drink en vrolik wees, want more sterf ons.’ Ook die definisie van modernisme is vaag en misleidend. (p. 65.)"[6]

Die Boervrouw

Ds. Postma (links) en sy skoonfamilie, onder wie sy skoonvader, ds. W.J. Snyman, skoonmoeder, Sophia Snyman, en swaer ds. Flippie Snyman.

In die volgende jaar verskyn Die Boervrouw, moeder van haar volk, wat handel oor Afrikanervroue se aandeel aan die Suid-Afrikaanse geskiedenis. Dis saamgestel op versoek van die Nasionale Helpmekaar- en Kultuur-Vereniging, Reddersburg. In die inleiding skryf die skrywer: "Dis my doel om die lewe en dade van die Boervrou in die geskiedenis op te spoor en voor te stel op eenvoudige en heldere wyse.’ Die werkie is meer van geskiedkundige as van letterkundige belang.

P.C. Schoonees skryf oor dié boek: "Die portret en karakter van die Boervrou het dr. O'kulis met liefde geteken. Veral in die sewende en agste hoofstuk, waar die skrywer self meer aan die woord is, kom juiste opmerkings en 'n persoonlike uitdrukkingswyse voor. Die nuwere geskiedenis wil hy verbygaan, maar oor die konsentrasiekampe kán hy nie swyg nie. (p. 141.) 'Die geskiedenis swyg nie, al vergeet ons ook al graag.' (p. 148.) 'Dwars deur ons land loop die bloedspoor van die Boervrou' (p. 114). Met eerbiedige hulde volg hy dié spoor deur ons geskiedenis. Van die politieke vroueverenigings verwag hy weinig heil. Ook die foute van die Boervrou word beskryf. In Marie Koopmans-de Wet ‘sien ons die Boervrou soos sy ontwikkel op die hoogste sport’ (p. 181). Die bylaes bevat hoofartikels van die Mediator oor die trekkers en oor vaderlandsliefde, asook 'n stuk uit Preller se Voortrekkermense.

Ná sy dood is 'n pamflet van hom uitgegee, te wete Onderwys (1921).

Ds. Postma en sy gesin omstreeks 1909 in Bloemfontein. Van links: Willem (later ds. Postma, onder meer leraar van Thabazimbi), Philippus (later onder meer onderhoof van die nywerheidskool op Queenstown en getroud met die skrywer Minnie Postma), mev. S.E.S. Postma, dogter van ds. W.J. Snyman en suster van dr. P.C. Snyman), voor haar D.C. Postma, 'n Afrikaanse dramaturg, en Laurika, 'n beeldhouer wat onder meer aan die Voortrekkermonument gewerk het, en Sophie Postma, in lewe onderhoof van die George Hofmeyr-skool op Standerton.

Ds. Postma het ook 'n aandeel aan die vertaling van die Bybel in Afrikaans gehad. Op die eerste vergadering van die Bybelvertalingskommissie op 22 November 1916 het hy die Gereformeerde Kerk verteenwoordig en in Het Kerkblad van 1916 het daar 'n vertaling van die Nuwe-Testamentiese boek Titus van sy hand verskyn. Hy het ook 'n begin gemaak met die vertaling van die Liturgie.

Hoewel 'n sterk voorstander van Afrikaans, wou ds. Postma nooit self in Afrikaans preek nie omdat hy, soos hy altyd gesê het, “dan Dr. O'kulis sou wees”. Sy tweede seun, Calman, vertel dat toe hy in die aanneming gegaan het, sy vader hulle op 'n dag in die grootste erns (soos altyd gebeur het wanneer hy met die Bybel te doen gehad het) 'n gedeelte van die Bybelgeskiedenis in Afrikaans verduidelik het. Sy beeldspraak was egter so humoristies dat die hele klas onderlangs gelag het. Dadelik was hy baie vererg hieroor en wou die hele klas daar en dan wegwys. Met groot moeite het Calman daarin geslaag om sy aandag te vestig op die punt waaroor hulle gelag het. Ewe verleë draai hy hom om en sê aan die twee ouderlinge: “Sien jule, broeders, dan wil julle nog hê ek moet in Afrikaans preek."

Hy druk sy stempel ook op die Vrystaatse onderwys af. Hy beveg die Engelse onderwysstelsel van 1902 heftig as 'n groot voorstander van Christelik-Nasionale Onderwys (CNO). In Bloemfontein het hy 'n CNO-skool gestig in die voorportaal van die Gereformeerde kerk. Dit het eers bekendgestaan as die Voorbereidende Techniese Skool en het later ontwikkel in wat vandag bekendstaan as die Hoërskool Sentraal en die Laerskool Sentraal. Die skool het met 50 leerlinge begin, maar teen 1908 was daar reeds 150. Die skool is in 1908, kragtens die Hertzog-onderwyswet, deur die staat oorgeneem. Die Dr. O'kulis-museum is in die skool ingerig. Sy belangstelling in die onderwys word in 1916 bekroon toe hy voorsitter word van die provinsiale onderwyskommissie en 'n verslag oor die onderwys in Mei van dieselfde jaar lewer. Die Laerskool Willem Postma in die Bloemfonteinse voorstad Dan Pienaar is na hom genoem.[7]

Ook op politieke gebied was Postma 'n leier in die Vrystaat. Hy het gedien in die sentrale bestuur van die Orangia-Unie en was in Januarie 1907 n stigter van 'n tak van die Orangia-Unie in Bloemfontein. Toe genl. Hertzog in 1912 uit die Botha-kabinet weggelaat is, het Postma die generaal se regterhand geword tydens die stigting van die Nasionale Party in 1914. Hy stel die konsepgrondwet van die party op en dit is vir die grootste gedeelte deur die kongres aanvaar.

Sy biograaf, dr. P.J. Nienaber, skryf ds. Willem Postma was 'n indrukwekkende persoonlikheid. “Wat dadelik die aandag getrek het, was sy fors gestalte, maar fynbesnede gelaat, die welgevormde neus met die dun neusvleuels en die lewendige oë. Sy gelaat was ongelukkig baie geskend deur pokke, en van die siekte het hy 'n steeds toenemende doofheid oorgehou. Hy was die opregtheid self wat hy gevoel of gedink het, daarvan het hy geen geheim gemaak nie. Niemand kon ooit in onsekerheid verkeer wat sy sienswyse was oor enige punt wat betref kerklike, maatskaplike of politieke aangeleenthede nie, en insonderheid wat die onderwys betref. Hy het 'n afkeer gehad van die ‘neutrale’ skool – ja, van alles wat nóg vis nóg vlees was.”

Ds. Dr. J.D. Kestell het sy kollega 'n “onverbeterlike optimis" genoem. Hy was dit in sy lewensbeskouing wat betref godsdienstige en maatskaplike sake. Aan die toekoms van die Afrikaanse volk het hy nie getwyfel nie. “'n Nasie wat alles deurgegaan het wat ons deurgeworstel het, het God sekerlik 'n plan mee. Ons sal lewe!". Nienaber skryf: “In verband met hierdie optimisme moet gewys word op wat gebeur het toe Totius uit sy verse ‘By die Monument’ in Bloemfontein enige gedigte voorgedra het. Dr. O'kulis het van die verse 'n hoë dunk gehad. Alles is waar, het hy gesê, maar die digter moet nie net alleen spreek van die lyding van ons volk, van smart en donker dae nie. Ligstrale wat wys op 'n beter dag vir ons volk moet daarin ook deurstraal. Toe het Totius ‘Die Besembos’ geskryf as slotgedig vir die bundel: ‘Ek lewe en sal lewe, My doodkry is min.’

Ds. Postma was 'n humoris. “Hij wist wat echte humor was," skryf K. Bonsma (Die Kristelike Skoolblad, 1 Mei 1921). “Niet 't soort, dat met best kwalifiseert als ,'t verhevene met de benen in de lucht,' maar dié waarvan de Genestet zegt, dat hij is ‘'n lach met ingehouden tranen’. Trouwens er was bij hem 'n wonderlike wisseling van stemming; lach en traan lagen in zijn persoonlikheid al heel dicht bij elkaar. 't Grappige en hoog ernstigen, het zeer beslist-mannelike en naief-kinderlike, 't joviaal-gezellige en stijf-deftige wisselden bij hem voortdurend, en maakten hem tot zulk 'n aantreklike figuur in de konversatie."

Baie mense het van sy humorsin getuig. Nienaber skryf: “So vertel mnr. Thos. Blok dat hy hom dikwels besoek het gedurende sy siekte. Niemand kon spot soos hy onder die lyding nie. Met 'n brandende hoofpyn, 1ê hy op sy bed omring deur medisyne, sy oë flou van uitgeputheid, en plotseling breek 'n spottende gesegde van sy lippe oor eie onvermoë, wat sy besoekers laat skaterlag ondanks bulle innige jammerte. Maar al die grappe was besonder geestig, ryk aan lewenswysheid, nooit flou of van twyfelagtige aard nie.” Ds. Postma het selfverklaar : “Man, ek kan nie langer as 'n halfuur ernstig wees nie – dan moet ek eers weer 'n grap maak."

Vooraf het hy altyd 'n saak deeglik oorweeg, dan 'n besluit geneem en dit deurgevoer, al het wie en wat ook in sy pad gestaan. Slegte gesondheid, finansiële kwellings of watter ongunstige omstandighede ook, kon hom nooit van stryk bring nie. Sy leuse was: “Wees getrou, maar vertrou niemand nie." Hoe harder die stryd, hoe meer hy verkies het om alleen te staan. “Ek veg op my beste as ek met my rug in die hoek staan; helpers veroorsaak net dat jy in die rug aangeval word," het hy altyd gesê. En hierdie feit dat hy altyd verkies het om alleen te stry, het hom baie goed te stade gekom in die beginjare in Bloemfontein, want daar was geen hulp nie – en die wat daar was, was altyd bang dat hulle in ongenade sou kom as hulle iets durf doen vir hul eie volk, wat gebroke na liggaam en gees uit die oorlog gekom het. Daarom dat hy altyd gewen het. Nooit het hy sy hart uitgestort nie, dan behalwe later toe hy “Vader Kestell" tot boesemvriend geneem het, en ook J.S.M. Rabie. Niemand het hy om raad gevra of daarna geluister nie, behalwe ds. Kestell.

Prof. P.J. Nienaber skryf: "Dr. O'kulis was 'n indrukwekkende karakter. Wat dadelik die aandag getrek het, was sy fors gestalte, maar fynbesnede gelaat, die welgevormde neus met die dun neusvleuels en die lewendige oë."

Dr. Postma trou op Bethulie met Susanna Elisabeth Susara Snyman, oudste dogter van ds. W.J. Snyman, Gereformeerde predikant op Venterstad en suster van dr. P.C. Snyman. Die Afrikaanse skryfster Minnie Postma was getroud met Philippus, die vyfde van die egpaar se 10 kinders.[8] Al 10 kinders was: Sophia (4 Maart 1900 – onbekend); Dirk Calman (17 November 1901 – onbekend); Johanna Laurika (17 April 1903 – 26 Maart 1987, 'n beeldhouer); Phillipus Snyman (26 Junie 1905 – 28 Junie 1962); Helenius Postma (25 Mei 1907–1951); Valerie Chlotilde (getroude van Du Plessis; 3 Maart 1913 – 16 Maart 1955); Guillemette Estelle (19 Januarie 1910 – onbekend); Stephanie Elifelie (2 Januarie 1920 – onbekend); Susanna Fernande (2 Julie 1914 – onbekend) en Willem Jacobus (15 Junie 1898 – 4 Julie 1952).[3]

P.J. Nienaber skryf ds. Postma moes die stryd in sy eie huis alleen stry, net soos hy die stryd vir sy volk in die beginjare in Bloemfontein alleen moes stry. "Moeder en kinders het nooit geweet wat vader deurmaak nie. Nie na haar nie, maar na hom moes die kinders met hul moeilikheidjies kom. Hy kon die ernstigste gesprek met iemand voer, maar as die kindertjies verbykom, word die gesprek onderbreek om eers 'n woordjie of twee met hulle te wissel – gewoonlik 'n grappie. 'Sal ons ooit die lang nagte vergeet,' skryf sy seun Calman, 'toe hy, na 'n dag van kommer en sorg, selfs persoonlike lyding, by ons bedjies gewaak het as ons siek was. Hy kon pragtig sing, en dan word ons gewoonlik aan die slaap gesing.

"'Later, toe ons groter geword het, het ons dikwels onsself afgevra: het Vader gesing net om ons te kalmeer en te troos, of het hy ook gesing om uiting te gee aan sy eie leed en lyding? Sy gesang het altyd iets meer in gehad as bloot om 'n neulerige kind uit die pad te kry. Saans om die tafel is gereeld godsdiens gehou: elke kind moes 'n stukkie uit die Bybel lees, dan word saam 'n paar Psalms gesing – en Vader het altyd bo al die kinders uit gesing. En hoe moeiliker die dag vir hom was en hoe sieker hy gevoel het, hoe meer Psalms moes gesing word, en hoe inniger en pragtiger het sy stem geklink.

"'Dikwels moes ons ons na die ete om die klavier skaar om nog tot so negeuur gewyde liedere te sing – hy het dan op die klavier begelei. Daar was ook altyd 'n harmonium in die huis en soggens vroeg (hy het met baie min slaap klaargekom) hoor ons maar weer die heerlike stem van Vader daar in die eetkamer by die harmonium. Sang was die enigste wyse waarop hy ooit aan ander sy gevoel openbaar het – nie doelbewus nie, maar hy het homself dit tog gegun om in sang en musiek geen masker oor sy gevoel te trek nie."

Sy biograaf, dr. P.J. Nienaber, skryf oor sy dood: "Dit was of ds. Postma gevoel het dat sy lewe verby was. Teen die einde van 1920 het hy gaan afskeid neem van die Voorbereidende Tegniese Skool, wat hy so lief gehad het. Tot nou toe was hy voorsitter van die skoolkommissie. Terwyl hy daardie toespraak gehou het, het hy so 'n steek in sy sy gekry dat hy onmiddellik daarna by 'n ou lidmaat in St. Johnstraat gaan lê het. Die naweek daarop is hy na Trompsburg (sy konsulentgemeente) om Nagmaal te bedien. Daar het hy weer siek geword. Terug in Reddersburg het hy die hele Saterdag vergaderings bygewoon, maar die aand het die longontsteking hom in alle erns gepak. Hy wou in sy studeerkamer lê, "want as ek miskien nie weer hier opstaan nie, dan wil ek graag in my tuie (by sy boeke) sterf". Drie weke lank was hy siek, en die nag om twaalfuur, 13 Desember 1920, is hy oorlede."

In 'n artikel in De Kerkbode (30 Desember 1920) het die NG predikant en volksleier ds. J.D. Kestell, ds. Willem Postma se boesemvriend en die enigste raadgewer na wie hy geluister het, geskryf: “Willem Postma was een sterk man. “Hij was niet een man om te schipperen, of om het gemakkelikste pad op te gaan. Hij had duidelike, scherpbelijnde opvattingen van dingen, waar velen in de war zijn. Met alle eerbied kunnen wij de lofspraak van de Here Jezus op Johannes de Doper op Postma van toepassing maken: Hij was geen riet, dat van de wind heen en weder bewogen werd. Zo moet hij dan beschouwd worden als een zeldzaam verschijnsel in onze tijd van wikken en wegen: een gave van God aan de Gereformeerde Kerk, maar ook aan Zuid-Afrika. Zeker is het niet alleen zijn eigen Kerk, die over zijn heengaan treurt. Ons geheel volk draagt rouw, en doet hulde aan zijn nagedachtenis."

Na sy dood vereer die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein hom deur ’n kamer vir hom in die museum in te rig, waarin onder meer sy skryftafel en staanhorlosie saam met nog persoonlike besittings bewaar word.

• Die eselskakebeen, 1909
• Doppers, 1918
• Die Boervrouw, 1918

• 
  Ds. L.J. du Plessis en sy vrou, Maria Gerbrechta Sophia (gebore Smit) en hul gesin. Prof. Jacobus du Plessis staan in die middel agter en ds. Willem Postma sit links. Links agter staan (die latere ds.) Dirk du Plessis.
• 
  1892: Die studente en dosente van die Teologiese Skool Burgersdorp. Voor: J. Kruger, G. Kruger, J.A. du Plessis, J. Henning, G. du Plessis, D. Heystek, J. van der Walt. Middel: J. de Klerk, J.A. van Rooy, prof. Jan Lion Cachet, prof. S. Postma, K. Coetsee, J. Malan, P. van der Walt. Agter: J. van der Walt, J. Kruger, W.J. de Klerk, W. Postma, J. Scheepers, P. van Wyk, J.C. Krüger, P. Coetsee, P.C. Snyman.
• 
  1895: Professore en studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp. Voor: J. du Plooy, Ferdinand Postma, J. Kruger, Willem de Klerk, W. Rörich, P. Lion Cachet, J. Coetzee, ene Venter. Middel: Jacobus du Plessis, Flippie Snyman, prof. Stephanus Postma, prof. Jan Lion Cachet, Willem Postma, J.C. Krüger, J.G.H. van der Walt. Agter: Dirk Postma, ene Heystek, D. van der Walt, G.H.J. Kruger, W. Henning, A. Henning, J. de Klerk, onbekend, H. de Klerk, C.W. van der Walt, D. Maré (waarskynlik eintlik Japie Maré) en J. Diepraam.
• 
  Die Algemene Sinode in sitting te Middelburg, Kaap, 1904, waartydens besluit is om die Teologiese Skool Burgersdorp na Potchefstroom te verplaas. Voor: (vyfde van links) G.H.J. Kruger. Eerste ry op stoele: (vyfde van links) ds. A.J.J. de Klerk Coetsee, oudl. G. Henning, J.G.H. van der Walt, L.J. du Plessis, prof. Jan Lion Cachet, Petrus Postma, J.D. du Toit, P.C. Snyman, Taetse Hamersma. Eerste ry staande: (sesde van links) Willem Postma, Martinus Postma, J.A. van Rooy, onbekend, prof. Jan Kamp, W.J. de Klerk, J.C. Krüger, J.A. du Plessis, W.J. Snyman, Dirk Postma.
• 
  Ds. Postma en die kerkraad van Bethulie in 1905, die jaar waarin hy die gemeente verlaat het.
• 
  Die Gereformeerde kerkraad Reddersburg en besoekende predikante met die bevestiging van ds. Jacobus du Plessis in 1903. Hy sit agtste van links in die tweede ry en ds. Postma links van hom. (Die Kerk se Argief dui dit ook aan as die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk in die OVS op Ladybrand, 1905.)
• 
  1907: Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in sitting te Pretoria. Voorste ry (derde van links) T.N. Venter. Tweede ry (van links): J.H. Kruger, Jacobus du Plessis, Koos van Rooy, Willem Postma, ses kerkraadslede, J.G.H. van der Walt, T.N. van der Walt. Derde ry: Vyf kerkraadslede, Martinus Postma, Louis Vorster, Willem Johannes de Klerk, Dirk Postma, prof. Jan Lion Cachet, W.J. Snyman, Louw du Plessis, Taetse Hamersma. Vierde ry: Twee kerkraadslede, H.J.R. du Plessis.
• 
  Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerke in die OVS, 1908, op Reddersburg. Ds. Postma sit derde van links in die middelste ry, regs van hom ds. Louw du Plessis, dan ds. Jacobus du Plessis en dan ds. Koos van Rooy.
• 
  1912: Afgevaardigdes na die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerke in die OVS. Voor: Onbekend, Willem Johannes de Klerk, A.G. Henning, Willem Postma, Louw du Plessis, Koos van Rooy, Hendrikus Pasch, T.N. Venter, Pieter Bingle, onbekend.

Ds. Postma se grafsteen op Reddersburg.

• Krüger, prof. D.W. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, 1972.
• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• Potgieter, D.J. (hoofred.) Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd., 1973.
• Van der Vyver, dr. G.C.P. My erfenis is vir my mooi. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekefonds, 1969.
• Vogel, ds. Willem. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2012. Potchefstroom: Administratiewe Buro, 2011.

• (en) Ds. Willem Postma se biografie deur P.J. Nienaber te koop op Bidorbuy.co.za
• (en) Die Eselskakebeen te koop op Bidorbuy.co.za^{[dooie skakel]}
• (af) Die webtuiste van die Laerskool Willem Postma in die Bloemfonteinse voorstad Dan Pienaar wat na ds. Postma genoem is. URL besoek op 2 Oktober 2013.